جلد 37، شماره 147 - ( اردیبهشت 1403 )
جلد 37 شماره 147 صفحات 21-2 |
برگشت به فهرست نسخه ها
Download citation:
BibTeX | RIS | EndNote | Medlars | ProCite | Reference Manager | RefWorks
Send citation to:
BibTeX | RIS | EndNote | Medlars | ProCite | Reference Manager | RefWorks
Send citation to:
Tayyar-Iravanlou F, Sotoodeh H, Nouri M, Naseri N, Alsadat Rahnemaei F, Abdi F. Effects of Bibliotherapy on Individuals With Autism Spectrum Disorder: A Systematic Review. IJN 2024; 37 (147) :2-21
URL: http://ijn.iums.ac.ir/article-1-3819-fa.html
URL: http://ijn.iums.ac.ir/article-1-3819-fa.html
طیار ایروانلو فراز، ستوده هدیه، نوری مهسا، ناصری ناهید، رهنمائی فاطمه السادات، عبدی فاطمه. تأثیر مداخلات مبتنی بر کتاب در افراد مبتلا به اختلال طیف اوتیسم: مرور نظام‌مند. نشریه پرستاری ایران. 1403; 37 (147) :2-21
فراز طیار ایروانلو1 
، هدیه ستوده2 ، مهسا نوری3 ، ناهید ناصری4 ، فاطمه السادات رهنمائی5 ، فاطمه عبدی 6
، هدیه ستوده2 ، مهسا نوری3 ، ناهید ناصری4 ، فاطمه السادات رهنمائی5 ، فاطمه عبدی 6
1- گروه روان پرستاری، دانشکده پرستاری و مامایی، دانشگاه علوم پزشکی ارومیه، ارومیه، ایران.
2- کمیته تحقیقات دانشجویی، دانشگاه علوم پزشکی ارومیه، ارومیه، ایران.
3- گروه پرستاری داخلی جراحی، دانشکده پرستاری و مامایی، دانشگاه علوم پزشکی زنجان، زنجان، ایران.
4- گروه کودکان، دانشکده پرستاری و مامایی، دانشگاه علوم پزشکی جندی شاپور، اهواز، ایران.
5- مرکز تحقیقات بهداشت باروری، دانشگاه علوم پزشکی گیلان، رشت، ایران.
6- مرکز تحقیقات مراقبتهای پرستاری و مامایی، پژوهشکده مدیریت سلامت، دانشگاه علوم پزشکی ایران، تهران، ایران. ،abdi.fh@iums.ac.ir
2- کمیته تحقیقات دانشجویی، دانشگاه علوم پزشکی ارومیه، ارومیه، ایران.
3- گروه پرستاری داخلی جراحی، دانشکده پرستاری و مامایی، دانشگاه علوم پزشکی زنجان، زنجان، ایران.
4- گروه کودکان، دانشکده پرستاری و مامایی، دانشگاه علوم پزشکی جندی شاپور، اهواز، ایران.
5- مرکز تحقیقات بهداشت باروری، دانشگاه علوم پزشکی گیلان، رشت، ایران.
6- مرکز تحقیقات مراقبتهای پرستاری و مامایی، پژوهشکده مدیریت سلامت، دانشگاه علوم پزشکی ایران، تهران، ایران. ،
متن کامل [PDF 8582 kb]
(129 دریافت)
| چکیده (HTML) (1940 مشاهده)
معیارهای ورود به مطالعه
مطالعات اصیل دارای متن کامل (بدون محدودیت زمانی و زبانی) که منطبق با اهداف مطالعه حاضر بودند، و زمان انتشار آن‌ها تا 31 ماه می سال 2024 بود، وارد این مطالعه شدند. معیارهای خروج عبارت‌اند از: نامه به سردبیر، گزارش موردی، مطالعات مروری، مطالعاتی با داده‌های نامتناقض، عدم دسترسی به متن کامل مطالعات، مطالعاتی که طبق چک‌لیست کاکرین از کیفیت مناسب برخوردار نبودند.
سؤال پژوهش حاضر براساس PICOS به شرح ذیل طراحی شد:
P (Population): افراد از همه طیف‌های سنی، جنسی و وضعیت تحصیلی که دارای اختلال طیف اوتیسم بودند.
I (Intervention): مداخلات مبتنی بر کتاب شامل کتاب‌درمانی، داستان‌گویی، داستان مصورگویی، داستان اجتماعی‌گویی، روایت‌درمانی، دیالوگ‌خوانی و شعردرمانی.
C (Comparison): بدون گروه کنترل یا کودکان با رشد و تکامل طبیعی.
O (Outcome): بررسی میزان بهبودی در مسائل رفتاری، رفتارهای شناختی، مهارت‌های تفکر، توجه، توانایی‌های روایت‌سرایی، توانایی‌های اجتماعی، مهارت‌های گفتاری و نوشتاری و برقراری ارتباط.
S (Study): مطالعات با روش تحقیق ترکیبی، توصیفی، کیفی و مداخله‌ای.
استخراج داده‌ها
پس از غربالگری و بررسی کیفیت مطالعات منتخب، داده‌ها در فرم‌های ازپیش طراحی‌شده شامل اطلاعات نام نویسنده اول، سال، مکان، نوع مطالعه، حجم نمونه، جنسیت، سن، نوع مداخله و فرآیند آن، گروه کنترل، ابزار سنجش و نتیجه اصلی استخراج و ثبت شد (جدول شماره 2).
ارزیابی کیفیت مطالعات
ارزیابی کیفیت مطالعات با ابزار ارزیابی روش‌های ترکیبی (MMAT) انجام شد. این ابزار برای ارزیابی مطالعات تجربی مختلف که در 5 دسته شامل مطالعات کیفی، کارآزمایی بالینی تصادفی‌سازی‌شده، مطالعات غیرتصادفی، توصیفی کمی و مطالعات با روش‌های ترکیبی طبقه‌بندی می‌شوند، توسعه یافته است [30]. این ابزار شامل 5 مورد برای هر دسته است که هر کدام می‌توانند به‌صورت «بله»، «خیر» یا «نمی‌توانم» مشخص شوند. براساس سیستم امتیازدهی، نمره (1) به بله و نمره (0) به سایر پاسخ‌ها اختصاص می‌یابد. به‌عبارت‌دیگر، نمره کل شامل درصد پاسخ‌های مثبت خواهد بود. برای ارزیابی کیفی نمرات نهایی، نمرات بالای نصف (بیش از 50 درصد) به‌عنوان کیفیت بالا در نظر گرفته شد (جدول شماره 3).
یافته‌ها
جست‌وجوی نظام‌مند حاضر به یافتن 403 مطالعه مرتبط منجر شد. پس از حذف 126 مطالعه تکراری، عناوین و چکیده سایر مطالعات بررسی شدند و در صورت نیاز متن کامل آن‌ها نیز بررسی شد. در طول فرآیند غربالگری، 185 مطالعه معیارهای ورود به مطالعه را نداشتند. سپس فهرست جامع مطالعات مرتبط برای یافتن سایر مطالعات بررسی شد. درنهایت 31 مطالعه واجد شرایط وارد مرور نظام‌مند حاضر شد. فرآیند جست‌وجو و انتخاب در فلوچارت مطالعه نشان داده شده است (تصویر شماره 1). جزئیات مطالعات واردشده نیز در جدول شماره 2 نشان داده شده است. از مجموع 31 مطالعه، 9 مطالعه کارآزمایی بالینی، 2 مورد کارآزمایی بالینی تصادفی‌شده، 4مورد نیمه‌تجربی، 7مطالعه تک گروهه قبل و بعد از مداخله، 6 مطالعه توصیفی‌مقطعی، 1 مورد مطالعه کیفی و 2مورد به‌صورت روش تحقیق ترکیبی بود. ارزیابی کیفیت مطالعات شامل محاسبه درصد پاسخ‌های مثبت بود. مطالعاتی که نمرات بالای نصف (بیش از 50 درصد) را دریافت کردند به‌عنوان مطالعات با کیفیت بالا در نظر گرفته شدند. افراد از سنین 3 تا 30 سال (شامل افراد مبتلا به اختلال طیف اوتیسم یا معلمین و مراقبت‌کنندگان از آن‌ها) در این مطالعات شرکت کرده بودند. بیشترین حجم نمونه 102 نفر بود و کمترین حجم نمونه شامل 2 شرکت‌کننده بود. این مطالعات در 10 منطقه مختلف جهان ازجمله ایالات متحده آمریکا (14مقاله)، ایران (5 مقاله)، انگلیس (2مقاله)، استرالیا (3مقاله)، سوئیس (1مقاله)، کره‌جنوبی (1مقاله)، چین (2مقاله)، مالزی (1مقاله)، تایلند (1مقاله) و ایتالیا (1مقاله) انجام شده است. از بین مطالعات تعداد 8 مطالعه مربوط به مداخله کتاب‌درمانی، 1 مطالعه مربوط به مداخله شعرخوانی، 11 مطالعه مربوط به داستان‌گویی، 2 مطالعه مربوط به کتاب‌خوانی، 6 مطالعه مربوط به کتاب‌خوانی مشترک، 1 مطالعه مربوط به داستان‌گویی با کتاب مصور، 1 مطالعه مربوط به روایت‌درمانی و 1 مطالعه مربوط به دیالوگ خوانی بود.
داستان‌گویی
داستان‌گویی به‌عنوان یک رویکرد درمانی کوتاه‌مدت، به‌طور گسترده برای بهبود مشکلات کودکان دارای اختلال طیف اوتیسم کاربرد دارد. کودکان در طی مطالعه داستان می‌توانند با همسان‌سازی کردن و گذاشتن خود جای شخصیت داستانی مشکلات رفتاری خود را بهبود بخشند. بررسی مطالعات نشان داد کارکردهای داستان‌گویی در افراد مبتلا به اختلال طیف اوتیسم به شرح زیر بود: بهبود تعاملات اجتماعی و مهارت‌های ارتباطی، بهبود مهارت‌های گفتاری و مهارت‌های زبانی، وقوع بهبودهایی در درک مطلب و تعامل بهتر، افزایش تمرکز در اثر دقت به صحنه داستان، توسعه مهارت‌های اجتماعی [8, 9].
داستان‌گویی خود زیرشاخه‌هایی داشت؛ به‌عنوان‌مثال داستان مصور که در قالب تصاویر داستانی بیان می‌شود و مطالعه‌ای که در این حیطه انجام شده بود نشان داد این‌گونه داستان‌ها به بزرگسالان جوان می‌تواند به بیان نقاط قوت خود کمک کنند و نیز یک راهکار خلاقانه مؤثر برای ارتباط با بزرگسالان است. داستان‌گویی اجتماعی نیز یک شیوه دیگر از داستان‌گویی بود که در مطالعات بررسی شده بود [22]. داستان اجتماعی نیز از دیگر رویکردهای این حیطه بود. داستان اجتماعی روایتی از رفتار کودک است که از زبان شخص اول یعنی خود کودک مبتلا به اوتیسم بیان می‌شود و شخصیت اصلی داستان (کودک مبتلا به اوتیسم) به‌صورت مونولوگ وارد وقایع می‌شود. داستان اجتماعی با این هدف نوشته می‌شود تا کودک اوتیستیک از طریق تکرار و حافظه بتواند همسان‌سازی کند و او را برای وقایع مشابه احتمالی آماده کند. از کارکردهای این شیوه داستان‌گویی ویژه در مطالعات موردبررسی می‌توان به موارد افزایش قابل‌توجه مهارت‌های حرکتی و ارتباطات کلامی، کاهش رفتار نامناسب، تأثیر مثبت در تعاملات اجتماعی، افزایش مشارکت اجتماعی و یافتن مهارت‌های اجتماعی خاص، افزایش برخی رفتارهای اجتماعی مثبت و کاهش رفتارهای اجتماعی منفی اشاره کرد [31-33].
روایت‌درمانی
روایت‌درمانی نوعی مشاوره است که افراد را از مشکلات خود جدا می‌داند. این امر به مراجعین این امکان را می‌دهد تا از مشکلات خود فاصله بگیرند و ببینند که واقعاً (این فاصله) بیش از اینکه به آن‌ها آسیب برساند، چگونه می‌تواند به آن‌ها کمک یا از آن‌ها محافظت کند. این رویکرد در کودکان مبتلا به اوتیسم به بهبودی در پریشانی روانی و علایم عاطفی منجر شده بود [34].
شعرخوانی
مداخله به‌صورت آموزش شعر دارای وزن و آهنگ در قالب 16 جلسه 60 دقیقه‌ای به‌صورت 2 بار در هفته به افزایش فعالیت‌های اجتماعی و مهارت‌های نوشتاری و زبانی کودکان مبتلا به اوتیسم منجر شده بود [26].
دیالوگ‌خوانی
داستان‌خوانی مشترک (شامل خواندن کتاب داستان با صدای بلند، خواندن کتاب داستان مکرر، درس مبتنی بر داستان و خواندن تعاملی) یک اصطلاح گسترده است که برای توصیف عمل بلندخوانی بزرگسالان برای کودکان استفاده می‌شود، درحالی‌که از طریق پرسیدن سؤال یا شرکت در بحث درمورد کتاب، فرد را به تعامل بیشتر سوق می‌دهد. دیالوگ‌خوانی روش خاصی از داستان‌خوانی مشترک است که در آن بزرگسالان برای تشویق کودکان به صحبت در حین کتاب‌خوانی، از سؤالات خاصی استفاده می‌کنند. در دیالوگ‌خوانی، بزرگسالان به‌طور غیرمستقیم اطلاعات بسیاری را از زبان شخصیت‌های داستان به کودکان مبتلا به اوتیسم یاد می‌دهند.
در مطالعه موردبررسی ما که به بررسی این شیوه پرداخته بود، مشخص شد این رویکرد می‌تواند به افزایش میزان مشارکت کلامی کودکان و درگیری طولانی‌مدت‌تر آنان منجر شود [35].
بحث
این مطالعه به روش مرور نظام‌مند با هدف بررسی مداخلات مبتنی بر کتاب در افراد مبتلا به اختلال طیف اوتیسم انجام شد. در این مطالعه منظور از مداخلات شامل کتاب‌درمانی، قصه‌گویی یا داستان‌سرایی و شعردرمانی است که هرکدام جداگانه بررسی شدند. برآیند مداخلات مبتنی بر کتاب در درمان اوتیسم گویای آن است که این قبیل مطالعات به بهبود مشکلات رفتاری، شناختی، مهارت‌های تفکر، توجه، توانایی‌های قصه‌گویی، توانایی‌های اجتماعی، مهارت‌های نوشتن و صحبت کردن، ارتباطات و تعاملات، مهارت‌های زبانی، گفتار و پریشانی روانی روانی منجر شده است.
کتاب‌درمانی بر پایه درمان روانشناختی است و یک روش مکمل جهت پیشگیری و درمان نیز می‌باشد و سبب ارتقاء رفتار افراد می‌شود [53]. وقتی کودک کتابی را می‌خواند، همانندسازی را تجربه می‌کند و تجارب خود را با استفاده از فرآیندهای برون‌سازی تکمیل می‌کند و می‌تواند تنش‌های عاطفی را کاهش دهد [54]. به‌علاوه کتاب‌درمانی را می‌توان به‌عنوان یک ماده آموزشی به عموم مردم توصیه کرد و از تعصب مردم نسبت به اختلال طیف اوتیسم کاست [55]. به‌طور کلی طبق مطالعات انجام‌شده بر روی افراد مبتلا به اوتیسم، برآیند مداخلات کتاب‌درمانی نشان‌دهنده این امر است که کتاب‌درمانی سبب توسعه مهارت‌های اجتماعی، افزایش تعاملات، افزایش دانش درمورد اوتیسم، افزایش مشارکت کلامی، درک موضوع، درگیری (مشغولیت) در خواندن و یادگیری لغات هدف می‌شود.
در مطالعه‌ای همسو با نتایج مطالعه حاضر از رحیمی و همکاران از تأثیرات مثبت کتاب‌درمانی می‌توان به بهبود مهارت‌های اجتماعی به‌ویژه همکاری، قاطعیت و خویشتن‌داری در دانش‌آموزان اشاره کرد [56]. در مطالعه بساری و همکاران نیز کتاب‌درمانی بر پیشرفت مهارت‌های اجتماعی و بیان اجتماعی دانشجویان به‌خصوص زنان تأثیر بسزایی نشان داد [57]. طبق یافته‌های مطالعه حاضر کتاب‌درمانی در خواهران و برادران افراد مبتلا به اوتیسم سبب افزایش تعامل آن‌ها با خانواده و به‌عبارتی افزایش تعامل اجتماعی آن‌ها شده بود. مطالعه شریل و همکاران که بر روی دانشجویان حرفه سلامت انجام شده بود نیز همسو با مطالعه حاضر این اثر را تصدیق می‌کند؛ به‌گونه‌ای‌که با به‌کارگیری کتاب به‌عنوان یک وسیله برای آموزش ارتباط محبت‌آمیز و مؤثر با بیماران، همدلی و درنتیجه درک تفکرات بیمار افزایش می‌یابد و سبب غلبه بر شکاف بین بیمار و مراقب می‌شود و تعاملات این دو بهبود می‌یابد [58]، اما مطالعه‌ای دیگر نشان داد کتاب‌درمانی برای کاهش علائم افسردگی در بزرگسالان مؤثر است، اما بر اضطراب کودکان تأثیرات معنی‌داری ندارد که مغایر با یافته‌های مطالعه حاضر می‌باشد [53]. همچنین کتاب‌درمانی در کودکان کلاس پنجم با اختلالات احساسی و رفتاری به‌عنوان یک مداخله روی رفتار خشونت‌آمیر آن‌ها انجام شده است که این یافته‌ها حاکی از تأثیرات مثبت این مداخله بوده است [59].
براساس یافته‌های پژوهش حاضر قصه‌گویی یا همان داستان‌سرایی در افراد مبتلا به اوتیسم تأثیرات مثبتی داشته است؛ به‌گونه‌ای‌که در مجموع به کاهش مشکلات رفتاری، افزایش درگیری و مشغولیت در وظایف، افزایش دقت و توجه، افزایش تعاملات اجتماعی، افزایش مهارت‌های زبانی-گفتاری، بهبود پریشانی روانی و علائم احساسی، کمک به شناسایی و بیان نقاط قوت فرد و بهبود ارتباطات منجر شده است. در مطالعات دیگر تأثیر قصه بر ارتباط بیماران نجات‌یافته از سرطان با خانواده و دوستان بیان شده و از آن به‌عنوان پلی ارتباطی برای انتقال تجربیات سرطان با دیگران یاد شده است [60].
از مطالعات دیگری که همسو با یافته‌های مطالعه حاضر است، مطالعه بیات و همکاران می‌باشد که قصه‌گویی سبب کاهش نشانه‌های اختلال بیش‌فعالی در دانش‌آموزان شده بود و از طریق برون‌ریزی افکار و اندیشه‌ها و افزایش آگاهی به بهبود کیفیت و کمیت ارتباطات مؤثر آن‌ها منجر شده بود. قصه‌گویی همچنین در افزایش رفتارهای مطلوب دانش‌آموزان تأثیرات معنی‌داری را نشان داده است [61].
همچنین مطالعه دیگر نیز نشان می‌دهد که مداخلات مبتنی بر قصه‌درمانی قبل از عمل‌های جراحی کودکان، باعث آشنایی کودک با محیط می‌شود و نگرش کودک را نسبت به بیمارستان تغییر می‌دهد و درنهایت باعث کاهش ترس و اضطراب کودک می‌شود [62]. در مطالعه دیگری که بر روی دانش‌آموزان دوره ابتدایی صورت گرفت، تأثیر مثبت قصه‌گویی بر روی عملکرد زبان و به‌خصوص تسلط بر خواندن گزارش شده است [63]. مشابه همین مطالعه هدایتی و همکاران دریافتند که قصه‌گویی در بهبود مهارت‌های زبانی نیز مؤثر است [64]. ارتقای درگیری در فرایند یادگیری و بهبود مهارت‌های خواندن در اثر قصه‌گویی در مطالعه‌ای که با همین هدف بر روی زبان‌آموزان انجام شده بود که مشابه یافته‌های مطالعه حاضر بر روی افراد مبتلا به اوتیسم است [65].
همچنین قصه‌گویی در کودکان کلاس پنجم سبب پیشرفت مهارت‌های زبانی می‌شود و درگیری و مشغولیت در ارتباطات روزمره را افزایش می‌دهد و نیز مشارکت فعال در امر گوش دادن به داستان‌های دیگران، بیان مجدد آن را نیز تشویق می‌کند [66]. نتایج مطالعه زینی و همکاران نشان می‌دهد که قصه‌درمانی باعث افزایش توجه و کاهش خطای املای دانش‌آموزان با اختلال نوشتاری شده است [67] و در بهبود مهارت خواندن دانش‌آموزان کلاس سوم که اختلال در خواندن دارند مؤثر می‌باشد و باعث بهبود مهارت‌های خواندن و نوشتن و گفتاری شده است [68].
همچنین طبق مطالعه نورسر و همکاران نشان داد احساس الهام از داستان‌های دیگران باعث امید می‌شود و از طریق ارتباط با احساسات و تجربیات در طول داستان، تجدید حس هویت به دست می‌آید و بدین طریق سبب ارتقای حس همکاری و تسهیل اصلاح خود شده و قدرت و اعتمادبه‌نفس بیشتری برای درگیری و مشغولیت در زندگی می‌دهد که باعث بهبود سلامت روان نیز می‌شود [69]. ازسوی‌دیگر قصه‌گویی به بهبود دانش و درک خطر دریافت‌شده از ایدز در کودکان مدرسه‌ای منجر شده بود [70].
شعردرمانی نیز مانند دو مداخله کتاب‌درمانی و قصه‌درمانی تأثیرات مثبت و بسزایی بر عملکرد افراد مبتلا به اوتیسم دارد و یافته مطالعه حاضر بیانگر این است که آموزش شعرخوانی باعث افزایش فعالیت اجتماعی و مهارت‌های اجتماعی در کودکان مبتلا به اوتیسم می‌شود. به‌طور مشابه یافته مطالعه حجتی و همکاران بیان می‌کند که روش شعرخوانی بر افزایش عزت‌نفس کودکان پیش‌دبستانی و نوجوانان تأثیر مثبت دارد [71]. در مطالعه گلیمور و همکاران شواهد نشان داد کارگاه‌های شعر می‌تواند سبب کاهش انزوا در افراد در مراقبت تسکینی شده و به بیان احساسات آن‌ها کمک کرده و به‌عبارت‌دیگر سبب تسهیل خودبیانگری و صدادار کردن احساسات و تجربیات شود و درواقع تعامل آن‌ها را افزایش دهد [72]. همچنین در مطالعه دیگری که روی بیماران مبتلا به سرطان پستان صورت گرفت، شعردرمانی نوعی روان‌درمانی محسوب شده که بر امید و عملکرد کیفیت زندگی مؤثر بوده است [73]. شعردرمانی سبب کاهش اختلالات اضطرابی و استرس پس از سانحه در بیماران دچار سکته قلبی شده است [74].
در یافته‌های مقاله حاضر نیز مشخص شد فعالیت‌های اشتراکی خواندن در بین کودکان مبتلا به اتیسم باعث درک داستان‌ها و تعاملات و درک مطلب این کودکان می‌شود. موافق با یافته‌های مطالعه حاضر، نتایج مطالعه‌ای نشان داد جمع‌خوانی کتاب‌های داستان به‌صورت اشتراکی بین دانش‌آموزان دوره ابتدایی موجب افزایش تعامل و درک مطلب دانش‌آموزان می‌شود و به‌عنوان یک پیشنهاد برای معلمان مطرح شده است [75].
در این مطالعه به منظور بررسی و درک بهتر، مداخلات به سه نوع کتاب‌درمانی، شعردرمانی و قصه‌گویی تقسیم شدند، اما درواقع جداسازی آن‌ها دشوار است؛ زیرا تأثیرات این مداخلات در بسیاری از موارد همپوشانی دارد. بنابراین اظهارنظر درمورد این که کدام مداخله ارجح‌تر از دیگری است کار ساده‌ای نیست.
نتیجه‌گیری
رویکردهای درمانی برای افراد مبتلا به اوتیسم متفاوت و با طیف گسترده است. بااین‌حال استفاده از رویکردهای درمانی که بتوان با کمک آن‌ها به نتایج مطلوب در کمترین زمان ممکن دست یافت و هم اینکه در دسترس و مقرون‌به‌صرفه باشد اولویت دارد. درمان‌های مبتی بر کتاب (داستان‌گویی، داستان‌گویی اجتماعی، روایت‌درمانی، شعردرمانی، داستان مصور و دیالوگ‌خوانی) می‌تواند کارکردهای مؤثر و وسیعی در بهبود اختلالات تعامل اجتماعی، مهارت‌های گفتاری و زبانی، افزایش تمرکز، توسعه مهارت‌های اجتماعی، بهبود درک مطلب، و مشارکت افراد مبتلا به اوتیسم ایفا کند. به‌دلیل آسان بودن و در دسترس بودن مداخلات مبتنی بر کتاب، بهتر است از این مداخلات با کمک معلمان، والدین و مراقبین کودکان مبتلا به طیف اوتیسم به منظور ارتقای عملکرد، مهارت و بهبود مشکلات شناختی، اجتماعی، رفتاری و کلامی آن‌ها در بیمارستان‌ها و مراکز مراقبت و تربیت بیماران استفاده شود.
ملاحظات اخلاقی
پیروی از اصول اخلاق پژوهش
این مقاله مرور نظام‌مند می‌باشد که بر روی نمونه‌های انسانی و حیوانی انجام نشده است. براین‌اساس نیاز به کد اخلاق نبود و تمام قوانین اخلاق در پژوهش رعایت شده است.
حامی مالی
این پژوهش هیچ‌گونه کمک مالی از سازمانی‌های دولتی، خصوصی و غیرانتفاعی دریافت نکرده است.
مشارکت نویسندگان
طراحی مطالعه و روش‌شناسی: فاطمه عبدی و فراز طیار ایروانلو؛ مرور بر متون و استخراج داده‌ها: هدیه ستوده، مهسا نوری و ناهید ناصری، تحلیل داده‌ها: فراز طیار ایروانلو، فاطمه‌السادات رهنمائی و فاطمه عبدی؛ نظارت و ویراستاری نهایی: فاطمه عبدی.
تعارض منافع
بنابر اظهار نویسندگان، این مقاله تعارض منافع ندارد.
تشکر و قدردانی
پژوهشگران از مرکز تحقیقات مراقبتهای پرستاری و مامایی دانشگاه علوم پزشکی ایران، سپاسگزاری می‌کنند.
متن کامل: (38 مشاهده)
مقدمه
اختلال طیف اوتیسم یک اختلال عصبی تکاملی است که بر نحوه تعامل افراد با دیگران، برقراری ارتباط، یادگیری و رفتار تأثیر بسیاری دارد. از این تعریف برای نشان دادن افراد با ترکیبی خاص از اختلالات در ارتباطات اجتماعی و رفتارهای تکرارشونده و کلیشه‌ای استفاده می‌شود [1]. طبق آمار جدید شیوع جهانی اوتیسم در مطالعه‌ای 0/01 [2] و در مطالعه‌ای دیگر 0/72 ذکر شده است [3]. در دهه‌های اخیر این میزان افزایش یافته است؛ به‌طوری‌که میزان آن در آسیا، اروپا و آمریکای شمالی 5 درصد گزارش شده است [4]. اختلالات طیف اوتیسم قبل از 36 ماهگی و معمولاً در 3 سالگی، درست زمانی که حساسیت زیاد در حس‌های مختلف ظهور می‌یابد، پدیدار می‌شود. پسران 4 تا 5 برابر بیشتر از دختران احتمال ابتلا به اوتیسم دارند [5]. شیوع بیماری اوتیسم در سنین 6 تا 12 سال بیشتر می‌باشد [3]. علائم اوتیسم با گذشت زمان و فردی به فرد دیگر متفاوت است [6].
علائم اوتیسم شامل رفتارهای کلیشه‌ای و غیرطبیعی، محدود بودن علایق و فعالیت‌ها و تأخیر عملکرد می‌باشد [7]. این مشکلات بر توانایی فرد در مشارکت در زندگی خانوادگی و اجتماعی و دسترسی به فرصت‌های تحصیلی اثر منفی می‌گذارد. همچنین سبب ایجاد چالش در درک دیدگاه‌های دیگران، تأخیر در یادگیری [8] و تأخیر در توسعه گفتار و به‌طور کلی نقص عملی زبان می‌شود [9]. ناتوانی در تنظیم و درک هیجانات ازجمله چالش‌هایی هستند که باعث بروز مشکلات رفتاری مختلف در کودکان مبتلا به اختلال طیف اوتیسم می‌شود [10].
مربیان، پزشکان و والدین کودکان مبتلا به اوتیسم باید راه‌های مؤثری برای بهبود توانایی‌های شناختی، اجتماعی و حرکتی این کودکان پیدا کنند [11]. درمان اختلال طیف اوتیسم شامل مداخلات دارویی و غیردارویی می‌باشد. روش‌های روان‌درمانی مثل هنردرمانی، نقاشی، موسیقی، تئاتر، قصه‌گویی، عکاسی، مجسمه‌سازی و شعر بر افراد مبتلا به اوتیسم تأثیر دارند [12]. مداخلات بر پایه کتاب شامل کتاب‌درمانی، داستان‌سرایی یا قصه‌گویی و شعردرمانی می‌باشد [13]. در این فرایند از کتاب‌ها و ادبیات برای تسهیل ابراز احساسات و مهارت‌های سازگاری جهت درمان استفاده می‌شود [14].
کتاب‌درمانی مداخله‌ای است که در زمینه‌های متفاوت بالینی و تحصیلی برای اهداف زیادی استفاده شده است [15]. کتاب‌درمانی، خواندن هدایت‌شده مطالب مکتوب در جهت درک یا حل مشکلات مربوط به نیازهای درمانی فرد است [16] که با روشنگری و تقویت بینش فرد می‌تواند عنصر مفیدی در زمینه بالینی برای پیشروی در شیوه‌های درمانی باشد [17]. این رویکرد با استفاده از کتاب‌های موضوعی طرح‌ریزی می‌شود و به کودکان در غلبه بر تغییرات و مشکلات احساسی و ذهنی کمک می‌کند و سبب کمک به درک موقعیت تجربه‌شده می‌شود [18]. به‌علاوه براساس تغییر در رفتار و نگرش افراد استوار است [19]؛ هدف آن ایجاد تغییراتی در نگرش یا رفتار خواننده از طریق خواندن برای کنترل احساسات منفی و بهبود عملکرد در زندگی است تا مهارت‌های حل مسئله و بدین ترتیب قابلیت تدبیر او را افزایش دهد [20] و همچنین یک تکنیک مبتنی بر شواهد و مداخله‌ای غیردارویی و فعال است که از روش‌های شناختی و رفتاری بهره می‌برد و سبب بهبود ابتکار، مهارت‌های اجتماعی و حل مسئله و هدایت فرایند تفکر می‌شود و افراد را با مشکلات واقعی دنیای خود آشنا می‌سازد [21].
داستان‌سرایی در فرهنگ‌های مختلف دیده می‌شود و درواقع یک هنر روانشناسی باستانی است. داستان‌سرایی عبارت است از انتقال مبتکرانه وقایع در قالب کلمات، اصوات و تصاویر [22] و به معنای ارائه یک داستان از طریق رسانه‌های متعدد نیز می‌باشد. در تعریف «برونر» داستان توانایی فکر کردن، ارتباط برقرار کردن و به اشتراک گذاشتن تجربه‌ها به‌عنوان یک رویکرد برای تنظیم و بازسازی آن‌ها است [23]. قصه‌درمانی یک روش درمانی کوتاه‌مدت، کارا، مؤثر و مقرون‌به‌صرفه است که در زمینه‌های بالینی متعدد مثل اختلالات اشتها، اختلالات استرس، ناتوانی‌های یادگیری، مشکلات ارتباطی و مشکلات رفتاری مثل عصبانیت، فریاد زدن و گریه کردن استفاده شده است [24]. این مداخله در کودکان مفید می‌باشد و به بهبود ارتباطات و رفتارهای نادرست آن‌ها کمک می‌کند. انسان‌ها در جهت درک افکار و تجربیات و تعاملات با محیط و یکدیگر از داستان‌ها و قصه‌گویی کمک می‌گیرند تا عقاید، هویت و ارزش‌هایشان را بسازند [25]. قصه‌درمانی موجب رفع تنش‌ها، بهبود توانایی برای حل مشکلات زندگی، کاهش استرس، اصلاح رفتار، کنترل هیجانات، افزایش مشارکت و فعالیت، بهبود تعاملات اجتماعی و تسریع برقراری ارتباط می‌شود [26].
در شعردرمانی از شعر و مهارت‌های زبانی برای رسیدن به اهداف درمانی و رشد شخصی استفاده می‌شود که تأثیرات متفاوت جسمی و ذهنی بر زندگی اجتماعی، احساسات و مسائل شناختی و افسردگی نیز دارد [27]. شعردرمانی با تحریک احساسات و ایجاد تمرکز موجب تأثیرات درمانی مناسب می‌شود. این روش مقرون‌به‌صرفه بوده و در کمترین زمان با بیشترین نتیجه همراه است [28]. مطالعات متعدد نشان داده‌اند استفاده از شعر، داستان و سایر انواع متون، اثرات درمانی در بهبود تعاملات اجتماعی، خودمراقبتی، روابط بین فردی و افزایش واقعیت‌سنجی اعمال کرده است [29]. تاکنون مطالعه مرور نظام‌مندی که تأثیر روش‌های مختلف مبتنی بر کتاب بر افراد مبتلا به اختلال طیف اوتیسم را نشان دهد، صورت نگرفته است. بنابراین در راستای گردآوری مطالعات انجام‌شده مبتنی بر کتاب‌درمانی، مطالعه مرور نظام‌مند حاضر با هدف بررسی روش‌های مختلف مبتنی بر کتاب، شامل شعردرمانی، کتاب‌درمانی و قصه درمانی بر بهبود مشکلات رایج افراد مبتلا به اختلال طیف اوتیسم انجام شد.
روش بررسی
این مطالعه براساس دستورالعمل‌های موارد گزارش‌گری ترجیحی برای بررسی‌های نظام‌مند و فراتحلیل (پریزما) ترسیم شده است [27]. پنج مرحله انجام‌شده شامل جست‌وجوی نظام‌مند متون، سازماندهی اسناد برای بررسی مقالات، خلاصه‌سازی و ارزیابی کیفیت هر مطالعه تجربی، ترکیب داده‌ها و نوشتن گزارش می‌باشد.
راهبرد جست‌وجو
مرور نظام‌مند حاضر با جست‌وجو در پایگاه‌های اطلاعاتی معتبر شامل وب‌آوساینس، پابمد، اسکوپوس، پایگاه مرکز اطلاعات علمی جهاد دانشگاهی، پرکوئست و مگیران و با موتور جست‌وجوی گوگل‌اسکالر انجام شد. عبارات و کلیدواژه‌های موردنیاز برای جست‌وجو از مطالعات اولیه استخراج و یا با استفاده از سرفصل‌های موضوعی پزشکی مش شناسایی شدند و سپس با استفاده از عملگرهای بولین OR و AND ترکیب شدند (جدول شماره 1).
روند انتخاب مطالعات
جست‌وجو در مطالعات منطبق با اهداف مطالعه به کمک روش گلوله برفی انجام شد. این روش در راستای کاهش تعداد داده‌های ازدست‌رفته و افزایش حساسیت مطالعه استفاده می‌شود. در این روش پیگیری لیست مرجع و یافتن مطالعات مرتبط با هریک از مطالعات مرجع صورت می‌گیرد. همچنین در صورتی که به متن کامل مطالعات امکان دستیابی نبود، به نویسندگان مطالعه ایمیل زده شد. برای مدیریت مقالات به‌دست‌آمده نیز از نرم‌افزار مدیریت منابع اندنوت استفاده شد. فرآیند جست‌وجو توسط دو محقق به‌صورت مجزا انجام و موارد تکراری حاصل از جست‌وجوی آن‌ها حذف شد. پس از حذف مقالات تکراری، عناوین و چکیده‌ها نیز بررسی و غربالگری شد و متن کامل مقالات واجد شرایط منتخب برای تعیین ورود به مطالعه حاضر بررسی شدند. در صورت وجود هرگونه تناقض در روند انتخاب مطالعات، از نظر نویسنده سوم کمک گرفته شد (تصویر شماره 1).
اختلال طیف اوتیسم یک اختلال عصبی تکاملی است که بر نحوه تعامل افراد با دیگران، برقراری ارتباط، یادگیری و رفتار تأثیر بسیاری دارد. از این تعریف برای نشان دادن افراد با ترکیبی خاص از اختلالات در ارتباطات اجتماعی و رفتارهای تکرارشونده و کلیشه‌ای استفاده می‌شود [1]. طبق آمار جدید شیوع جهانی اوتیسم در مطالعه‌ای 0/01 [2] و در مطالعه‌ای دیگر 0/72 ذکر شده است [3]. در دهه‌های اخیر این میزان افزایش یافته است؛ به‌طوری‌که میزان آن در آسیا، اروپا و آمریکای شمالی 5 درصد گزارش شده است [4]. اختلالات طیف اوتیسم قبل از 36 ماهگی و معمولاً در 3 سالگی، درست زمانی که حساسیت زیاد در حس‌های مختلف ظهور می‌یابد، پدیدار می‌شود. پسران 4 تا 5 برابر بیشتر از دختران احتمال ابتلا به اوتیسم دارند [5]. شیوع بیماری اوتیسم در سنین 6 تا 12 سال بیشتر می‌باشد [3]. علائم اوتیسم با گذشت زمان و فردی به فرد دیگر متفاوت است [6].
علائم اوتیسم شامل رفتارهای کلیشه‌ای و غیرطبیعی، محدود بودن علایق و فعالیت‌ها و تأخیر عملکرد می‌باشد [7]. این مشکلات بر توانایی فرد در مشارکت در زندگی خانوادگی و اجتماعی و دسترسی به فرصت‌های تحصیلی اثر منفی می‌گذارد. همچنین سبب ایجاد چالش در درک دیدگاه‌های دیگران، تأخیر در یادگیری [8] و تأخیر در توسعه گفتار و به‌طور کلی نقص عملی زبان می‌شود [9]. ناتوانی در تنظیم و درک هیجانات ازجمله چالش‌هایی هستند که باعث بروز مشکلات رفتاری مختلف در کودکان مبتلا به اختلال طیف اوتیسم می‌شود [10].
مربیان، پزشکان و والدین کودکان مبتلا به اوتیسم باید راه‌های مؤثری برای بهبود توانایی‌های شناختی، اجتماعی و حرکتی این کودکان پیدا کنند [11]. درمان اختلال طیف اوتیسم شامل مداخلات دارویی و غیردارویی می‌باشد. روش‌های روان‌درمانی مثل هنردرمانی، نقاشی، موسیقی، تئاتر، قصه‌گویی، عکاسی، مجسمه‌سازی و شعر بر افراد مبتلا به اوتیسم تأثیر دارند [12]. مداخلات بر پایه کتاب شامل کتاب‌درمانی، داستان‌سرایی یا قصه‌گویی و شعردرمانی می‌باشد [13]. در این فرایند از کتاب‌ها و ادبیات برای تسهیل ابراز احساسات و مهارت‌های سازگاری جهت درمان استفاده می‌شود [14].
کتاب‌درمانی مداخله‌ای است که در زمینه‌های متفاوت بالینی و تحصیلی برای اهداف زیادی استفاده شده است [15]. کتاب‌درمانی، خواندن هدایت‌شده مطالب مکتوب در جهت درک یا حل مشکلات مربوط به نیازهای درمانی فرد است [16] که با روشنگری و تقویت بینش فرد می‌تواند عنصر مفیدی در زمینه بالینی برای پیشروی در شیوه‌های درمانی باشد [17]. این رویکرد با استفاده از کتاب‌های موضوعی طرح‌ریزی می‌شود و به کودکان در غلبه بر تغییرات و مشکلات احساسی و ذهنی کمک می‌کند و سبب کمک به درک موقعیت تجربه‌شده می‌شود [18]. به‌علاوه براساس تغییر در رفتار و نگرش افراد استوار است [19]؛ هدف آن ایجاد تغییراتی در نگرش یا رفتار خواننده از طریق خواندن برای کنترل احساسات منفی و بهبود عملکرد در زندگی است تا مهارت‌های حل مسئله و بدین ترتیب قابلیت تدبیر او را افزایش دهد [20] و همچنین یک تکنیک مبتنی بر شواهد و مداخله‌ای غیردارویی و فعال است که از روش‌های شناختی و رفتاری بهره می‌برد و سبب بهبود ابتکار، مهارت‌های اجتماعی و حل مسئله و هدایت فرایند تفکر می‌شود و افراد را با مشکلات واقعی دنیای خود آشنا می‌سازد [21].
داستان‌سرایی در فرهنگ‌های مختلف دیده می‌شود و درواقع یک هنر روانشناسی باستانی است. داستان‌سرایی عبارت است از انتقال مبتکرانه وقایع در قالب کلمات، اصوات و تصاویر [22] و به معنای ارائه یک داستان از طریق رسانه‌های متعدد نیز می‌باشد. در تعریف «برونر» داستان توانایی فکر کردن، ارتباط برقرار کردن و به اشتراک گذاشتن تجربه‌ها به‌عنوان یک رویکرد برای تنظیم و بازسازی آن‌ها است [23]. قصه‌درمانی یک روش درمانی کوتاه‌مدت، کارا، مؤثر و مقرون‌به‌صرفه است که در زمینه‌های بالینی متعدد مثل اختلالات اشتها، اختلالات استرس، ناتوانی‌های یادگیری، مشکلات ارتباطی و مشکلات رفتاری مثل عصبانیت، فریاد زدن و گریه کردن استفاده شده است [24]. این مداخله در کودکان مفید می‌باشد و به بهبود ارتباطات و رفتارهای نادرست آن‌ها کمک می‌کند. انسان‌ها در جهت درک افکار و تجربیات و تعاملات با محیط و یکدیگر از داستان‌ها و قصه‌گویی کمک می‌گیرند تا عقاید، هویت و ارزش‌هایشان را بسازند [25]. قصه‌درمانی موجب رفع تنش‌ها، بهبود توانایی برای حل مشکلات زندگی، کاهش استرس، اصلاح رفتار، کنترل هیجانات، افزایش مشارکت و فعالیت، بهبود تعاملات اجتماعی و تسریع برقراری ارتباط می‌شود [26].
در شعردرمانی از شعر و مهارت‌های زبانی برای رسیدن به اهداف درمانی و رشد شخصی استفاده می‌شود که تأثیرات متفاوت جسمی و ذهنی بر زندگی اجتماعی، احساسات و مسائل شناختی و افسردگی نیز دارد [27]. شعردرمانی با تحریک احساسات و ایجاد تمرکز موجب تأثیرات درمانی مناسب می‌شود. این روش مقرون‌به‌صرفه بوده و در کمترین زمان با بیشترین نتیجه همراه است [28]. مطالعات متعدد نشان داده‌اند استفاده از شعر، داستان و سایر انواع متون، اثرات درمانی در بهبود تعاملات اجتماعی، خودمراقبتی، روابط بین فردی و افزایش واقعیت‌سنجی اعمال کرده است [29]. تاکنون مطالعه مرور نظام‌مندی که تأثیر روش‌های مختلف مبتنی بر کتاب بر افراد مبتلا به اختلال طیف اوتیسم را نشان دهد، صورت نگرفته است. بنابراین در راستای گردآوری مطالعات انجام‌شده مبتنی بر کتاب‌درمانی، مطالعه مرور نظام‌مند حاضر با هدف بررسی روش‌های مختلف مبتنی بر کتاب، شامل شعردرمانی، کتاب‌درمانی و قصه درمانی بر بهبود مشکلات رایج افراد مبتلا به اختلال طیف اوتیسم انجام شد.
روش بررسی
این مطالعه براساس دستورالعمل‌های موارد گزارش‌گری ترجیحی برای بررسی‌های نظام‌مند و فراتحلیل (پریزما) ترسیم شده است [27]. پنج مرحله انجام‌شده شامل جست‌وجوی نظام‌مند متون، سازماندهی اسناد برای بررسی مقالات، خلاصه‌سازی و ارزیابی کیفیت هر مطالعه تجربی، ترکیب داده‌ها و نوشتن گزارش می‌باشد.
راهبرد جست‌وجو
مرور نظام‌مند حاضر با جست‌وجو در پایگاه‌های اطلاعاتی معتبر شامل وب‌آوساینس، پابمد، اسکوپوس، پایگاه مرکز اطلاعات علمی جهاد دانشگاهی، پرکوئست و مگیران و با موتور جست‌وجوی گوگل‌اسکالر انجام شد. عبارات و کلیدواژه‌های موردنیاز برای جست‌وجو از مطالعات اولیه استخراج و یا با استفاده از سرفصل‌های موضوعی پزشکی مش شناسایی شدند و سپس با استفاده از عملگرهای بولین OR و AND ترکیب شدند (جدول شماره 1).
روند انتخاب مطالعات
جست‌وجو در مطالعات منطبق با اهداف مطالعه به کمک روش گلوله برفی انجام شد. این روش در راستای کاهش تعداد داده‌های ازدست‌رفته و افزایش حساسیت مطالعه استفاده می‌شود. در این روش پیگیری لیست مرجع و یافتن مطالعات مرتبط با هریک از مطالعات مرجع صورت می‌گیرد. همچنین در صورتی که به متن کامل مطالعات امکان دستیابی نبود، به نویسندگان مطالعه ایمیل زده شد. برای مدیریت مقالات به‌دست‌آمده نیز از نرم‌افزار مدیریت منابع اندنوت استفاده شد. فرآیند جست‌وجو توسط دو محقق به‌صورت مجزا انجام و موارد تکراری حاصل از جست‌وجوی آن‌ها حذف شد. پس از حذف مقالات تکراری، عناوین و چکیده‌ها نیز بررسی و غربالگری شد و متن کامل مقالات واجد شرایط منتخب برای تعیین ورود به مطالعه حاضر بررسی شدند. در صورت وجود هرگونه تناقض در روند انتخاب مطالعات، از نظر نویسنده سوم کمک گرفته شد (تصویر شماره 1).
معیارهای ورود به مطالعه
مطالعات اصیل دارای متن کامل (بدون محدودیت زمانی و زبانی) که منطبق با اهداف مطالعه حاضر بودند، و زمان انتشار آن‌ها تا 31 ماه می سال 2024 بود، وارد این مطالعه شدند. معیارهای خروج عبارت‌اند از: نامه به سردبیر، گزارش موردی، مطالعات مروری، مطالعاتی با داده‌های نامتناقض، عدم دسترسی به متن کامل مطالعات، مطالعاتی که طبق چک‌لیست کاکرین از کیفیت مناسب برخوردار نبودند.
سؤال پژوهش حاضر براساس PICOS به شرح ذیل طراحی شد:
P (Population): افراد از همه طیف‌های سنی، جنسی و وضعیت تحصیلی که دارای اختلال طیف اوتیسم بودند.
I (Intervention): مداخلات مبتنی بر کتاب شامل کتاب‌درمانی، داستان‌گویی، داستان مصورگویی، داستان اجتماعی‌گویی، روایت‌درمانی، دیالوگ‌خوانی و شعردرمانی.
C (Comparison): بدون گروه کنترل یا کودکان با رشد و تکامل طبیعی.
O (Outcome): بررسی میزان بهبودی در مسائل رفتاری، رفتارهای شناختی، مهارت‌های تفکر، توجه، توانایی‌های روایت‌سرایی، توانایی‌های اجتماعی، مهارت‌های گفتاری و نوشتاری و برقراری ارتباط.
S (Study): مطالعات با روش تحقیق ترکیبی، توصیفی، کیفی و مداخله‌ای.
استخراج داده‌ها
پس از غربالگری و بررسی کیفیت مطالعات منتخب، داده‌ها در فرم‌های ازپیش طراحی‌شده شامل اطلاعات نام نویسنده اول، سال، مکان، نوع مطالعه، حجم نمونه، جنسیت، سن، نوع مداخله و فرآیند آن، گروه کنترل، ابزار سنجش و نتیجه اصلی استخراج و ثبت شد (جدول شماره 2).
ارزیابی کیفیت مطالعات
ارزیابی کیفیت مطالعات با ابزار ارزیابی روش‌های ترکیبی (MMAT) انجام شد. این ابزار برای ارزیابی مطالعات تجربی مختلف که در 5 دسته شامل مطالعات کیفی، کارآزمایی بالینی تصادفی‌سازی‌شده، مطالعات غیرتصادفی، توصیفی کمی و مطالعات با روش‌های ترکیبی طبقه‌بندی می‌شوند، توسعه یافته است [30]. این ابزار شامل 5 مورد برای هر دسته است که هر کدام می‌توانند به‌صورت «بله»، «خیر» یا «نمی‌توانم» مشخص شوند. براساس سیستم امتیازدهی، نمره (1) به بله و نمره (0) به سایر پاسخ‌ها اختصاص می‌یابد. به‌عبارت‌دیگر، نمره کل شامل درصد پاسخ‌های مثبت خواهد بود. برای ارزیابی کیفی نمرات نهایی، نمرات بالای نصف (بیش از 50 درصد) به‌عنوان کیفیت بالا در نظر گرفته شد (جدول شماره 3).
یافته‌ها
جست‌وجوی نظام‌مند حاضر به یافتن 403 مطالعه مرتبط منجر شد. پس از حذف 126 مطالعه تکراری، عناوین و چکیده سایر مطالعات بررسی شدند و در صورت نیاز متن کامل آن‌ها نیز بررسی شد. در طول فرآیند غربالگری، 185 مطالعه معیارهای ورود به مطالعه را نداشتند. سپس فهرست جامع مطالعات مرتبط برای یافتن سایر مطالعات بررسی شد. درنهایت 31 مطالعه واجد شرایط وارد مرور نظام‌مند حاضر شد. فرآیند جست‌وجو و انتخاب در فلوچارت مطالعه نشان داده شده است (تصویر شماره 1). جزئیات مطالعات واردشده نیز در جدول شماره 2 نشان داده شده است. از مجموع 31 مطالعه، 9 مطالعه کارآزمایی بالینی، 2 مورد کارآزمایی بالینی تصادفی‌شده، 4مورد نیمه‌تجربی، 7مطالعه تک گروهه قبل و بعد از مداخله، 6 مطالعه توصیفی‌مقطعی، 1 مورد مطالعه کیفی و 2مورد به‌صورت روش تحقیق ترکیبی بود. ارزیابی کیفیت مطالعات شامل محاسبه درصد پاسخ‌های مثبت بود. مطالعاتی که نمرات بالای نصف (بیش از 50 درصد) را دریافت کردند به‌عنوان مطالعات با کیفیت بالا در نظر گرفته شدند. افراد از سنین 3 تا 30 سال (شامل افراد مبتلا به اختلال طیف اوتیسم یا معلمین و مراقبت‌کنندگان از آن‌ها) در این مطالعات شرکت کرده بودند. بیشترین حجم نمونه 102 نفر بود و کمترین حجم نمونه شامل 2 شرکت‌کننده بود. این مطالعات در 10 منطقه مختلف جهان ازجمله ایالات متحده آمریکا (14مقاله)، ایران (5 مقاله)، انگلیس (2مقاله)، استرالیا (3مقاله)، سوئیس (1مقاله)، کره‌جنوبی (1مقاله)، چین (2مقاله)، مالزی (1مقاله)، تایلند (1مقاله) و ایتالیا (1مقاله) انجام شده است. از بین مطالعات تعداد 8 مطالعه مربوط به مداخله کتاب‌درمانی، 1 مطالعه مربوط به مداخله شعرخوانی، 11 مطالعه مربوط به داستان‌گویی، 2 مطالعه مربوط به کتاب‌خوانی، 6 مطالعه مربوط به کتاب‌خوانی مشترک، 1 مطالعه مربوط به داستان‌گویی با کتاب مصور، 1 مطالعه مربوط به روایت‌درمانی و 1 مطالعه مربوط به دیالوگ خوانی بود.
داستان‌گویی
داستان‌گویی به‌عنوان یک رویکرد درمانی کوتاه‌مدت، به‌طور گسترده برای بهبود مشکلات کودکان دارای اختلال طیف اوتیسم کاربرد دارد. کودکان در طی مطالعه داستان می‌توانند با همسان‌سازی کردن و گذاشتن خود جای شخصیت داستانی مشکلات رفتاری خود را بهبود بخشند. بررسی مطالعات نشان داد کارکردهای داستان‌گویی در افراد مبتلا به اختلال طیف اوتیسم به شرح زیر بود: بهبود تعاملات اجتماعی و مهارت‌های ارتباطی، بهبود مهارت‌های گفتاری و مهارت‌های زبانی، وقوع بهبودهایی در درک مطلب و تعامل بهتر، افزایش تمرکز در اثر دقت به صحنه داستان، توسعه مهارت‌های اجتماعی [8, 9].
داستان‌گویی خود زیرشاخه‌هایی داشت؛ به‌عنوان‌مثال داستان مصور که در قالب تصاویر داستانی بیان می‌شود و مطالعه‌ای که در این حیطه انجام شده بود نشان داد این‌گونه داستان‌ها به بزرگسالان جوان می‌تواند به بیان نقاط قوت خود کمک کنند و نیز یک راهکار خلاقانه مؤثر برای ارتباط با بزرگسالان است. داستان‌گویی اجتماعی نیز یک شیوه دیگر از داستان‌گویی بود که در مطالعات بررسی شده بود [22]. داستان اجتماعی نیز از دیگر رویکردهای این حیطه بود. داستان اجتماعی روایتی از رفتار کودک است که از زبان شخص اول یعنی خود کودک مبتلا به اوتیسم بیان می‌شود و شخصیت اصلی داستان (کودک مبتلا به اوتیسم) به‌صورت مونولوگ وارد وقایع می‌شود. داستان اجتماعی با این هدف نوشته می‌شود تا کودک اوتیستیک از طریق تکرار و حافظه بتواند همسان‌سازی کند و او را برای وقایع مشابه احتمالی آماده کند. از کارکردهای این شیوه داستان‌گویی ویژه در مطالعات موردبررسی می‌توان به موارد افزایش قابل‌توجه مهارت‌های حرکتی و ارتباطات کلامی، کاهش رفتار نامناسب، تأثیر مثبت در تعاملات اجتماعی، افزایش مشارکت اجتماعی و یافتن مهارت‌های اجتماعی خاص، افزایش برخی رفتارهای اجتماعی مثبت و کاهش رفتارهای اجتماعی منفی اشاره کرد [31-33].
روایت‌درمانی
روایت‌درمانی نوعی مشاوره است که افراد را از مشکلات خود جدا می‌داند. این امر به مراجعین این امکان را می‌دهد تا از مشکلات خود فاصله بگیرند و ببینند که واقعاً (این فاصله) بیش از اینکه به آن‌ها آسیب برساند، چگونه می‌تواند به آن‌ها کمک یا از آن‌ها محافظت کند. این رویکرد در کودکان مبتلا به اوتیسم به بهبودی در پریشانی روانی و علایم عاطفی منجر شده بود [34].
شعرخوانی
مداخله به‌صورت آموزش شعر دارای وزن و آهنگ در قالب 16 جلسه 60 دقیقه‌ای به‌صورت 2 بار در هفته به افزایش فعالیت‌های اجتماعی و مهارت‌های نوشتاری و زبانی کودکان مبتلا به اوتیسم منجر شده بود [26].
دیالوگ‌خوانی
داستان‌خوانی مشترک (شامل خواندن کتاب داستان با صدای بلند، خواندن کتاب داستان مکرر، درس مبتنی بر داستان و خواندن تعاملی) یک اصطلاح گسترده است که برای توصیف عمل بلندخوانی بزرگسالان برای کودکان استفاده می‌شود، درحالی‌که از طریق پرسیدن سؤال یا شرکت در بحث درمورد کتاب، فرد را به تعامل بیشتر سوق می‌دهد. دیالوگ‌خوانی روش خاصی از داستان‌خوانی مشترک است که در آن بزرگسالان برای تشویق کودکان به صحبت در حین کتاب‌خوانی، از سؤالات خاصی استفاده می‌کنند. در دیالوگ‌خوانی، بزرگسالان به‌طور غیرمستقیم اطلاعات بسیاری را از زبان شخصیت‌های داستان به کودکان مبتلا به اوتیسم یاد می‌دهند.
در مطالعه موردبررسی ما که به بررسی این شیوه پرداخته بود، مشخص شد این رویکرد می‌تواند به افزایش میزان مشارکت کلامی کودکان و درگیری طولانی‌مدت‌تر آنان منجر شود [35].
بحث
این مطالعه به روش مرور نظام‌مند با هدف بررسی مداخلات مبتنی بر کتاب در افراد مبتلا به اختلال طیف اوتیسم انجام شد. در این مطالعه منظور از مداخلات شامل کتاب‌درمانی، قصه‌گویی یا داستان‌سرایی و شعردرمانی است که هرکدام جداگانه بررسی شدند. برآیند مداخلات مبتنی بر کتاب در درمان اوتیسم گویای آن است که این قبیل مطالعات به بهبود مشکلات رفتاری، شناختی، مهارت‌های تفکر، توجه، توانایی‌های قصه‌گویی، توانایی‌های اجتماعی، مهارت‌های نوشتن و صحبت کردن، ارتباطات و تعاملات، مهارت‌های زبانی، گفتار و پریشانی روانی روانی منجر شده است.
کتاب‌درمانی بر پایه درمان روانشناختی است و یک روش مکمل جهت پیشگیری و درمان نیز می‌باشد و سبب ارتقاء رفتار افراد می‌شود [53]. وقتی کودک کتابی را می‌خواند، همانندسازی را تجربه می‌کند و تجارب خود را با استفاده از فرآیندهای برون‌سازی تکمیل می‌کند و می‌تواند تنش‌های عاطفی را کاهش دهد [54]. به‌علاوه کتاب‌درمانی را می‌توان به‌عنوان یک ماده آموزشی به عموم مردم توصیه کرد و از تعصب مردم نسبت به اختلال طیف اوتیسم کاست [55]. به‌طور کلی طبق مطالعات انجام‌شده بر روی افراد مبتلا به اوتیسم، برآیند مداخلات کتاب‌درمانی نشان‌دهنده این امر است که کتاب‌درمانی سبب توسعه مهارت‌های اجتماعی، افزایش تعاملات، افزایش دانش درمورد اوتیسم، افزایش مشارکت کلامی، درک موضوع، درگیری (مشغولیت) در خواندن و یادگیری لغات هدف می‌شود.
در مطالعه‌ای همسو با نتایج مطالعه حاضر از رحیمی و همکاران از تأثیرات مثبت کتاب‌درمانی می‌توان به بهبود مهارت‌های اجتماعی به‌ویژه همکاری، قاطعیت و خویشتن‌داری در دانش‌آموزان اشاره کرد [56]. در مطالعه بساری و همکاران نیز کتاب‌درمانی بر پیشرفت مهارت‌های اجتماعی و بیان اجتماعی دانشجویان به‌خصوص زنان تأثیر بسزایی نشان داد [57]. طبق یافته‌های مطالعه حاضر کتاب‌درمانی در خواهران و برادران افراد مبتلا به اوتیسم سبب افزایش تعامل آن‌ها با خانواده و به‌عبارتی افزایش تعامل اجتماعی آن‌ها شده بود. مطالعه شریل و همکاران که بر روی دانشجویان حرفه سلامت انجام شده بود نیز همسو با مطالعه حاضر این اثر را تصدیق می‌کند؛ به‌گونه‌ای‌که با به‌کارگیری کتاب به‌عنوان یک وسیله برای آموزش ارتباط محبت‌آمیز و مؤثر با بیماران، همدلی و درنتیجه درک تفکرات بیمار افزایش می‌یابد و سبب غلبه بر شکاف بین بیمار و مراقب می‌شود و تعاملات این دو بهبود می‌یابد [58]، اما مطالعه‌ای دیگر نشان داد کتاب‌درمانی برای کاهش علائم افسردگی در بزرگسالان مؤثر است، اما بر اضطراب کودکان تأثیرات معنی‌داری ندارد که مغایر با یافته‌های مطالعه حاضر می‌باشد [53]. همچنین کتاب‌درمانی در کودکان کلاس پنجم با اختلالات احساسی و رفتاری به‌عنوان یک مداخله روی رفتار خشونت‌آمیر آن‌ها انجام شده است که این یافته‌ها حاکی از تأثیرات مثبت این مداخله بوده است [59].
براساس یافته‌های پژوهش حاضر قصه‌گویی یا همان داستان‌سرایی در افراد مبتلا به اوتیسم تأثیرات مثبتی داشته است؛ به‌گونه‌ای‌که در مجموع به کاهش مشکلات رفتاری، افزایش درگیری و مشغولیت در وظایف، افزایش دقت و توجه، افزایش تعاملات اجتماعی، افزایش مهارت‌های زبانی-گفتاری، بهبود پریشانی روانی و علائم احساسی، کمک به شناسایی و بیان نقاط قوت فرد و بهبود ارتباطات منجر شده است. در مطالعات دیگر تأثیر قصه بر ارتباط بیماران نجات‌یافته از سرطان با خانواده و دوستان بیان شده و از آن به‌عنوان پلی ارتباطی برای انتقال تجربیات سرطان با دیگران یاد شده است [60].
از مطالعات دیگری که همسو با یافته‌های مطالعه حاضر است، مطالعه بیات و همکاران می‌باشد که قصه‌گویی سبب کاهش نشانه‌های اختلال بیش‌فعالی در دانش‌آموزان شده بود و از طریق برون‌ریزی افکار و اندیشه‌ها و افزایش آگاهی به بهبود کیفیت و کمیت ارتباطات مؤثر آن‌ها منجر شده بود. قصه‌گویی همچنین در افزایش رفتارهای مطلوب دانش‌آموزان تأثیرات معنی‌داری را نشان داده است [61].
همچنین مطالعه دیگر نیز نشان می‌دهد که مداخلات مبتنی بر قصه‌درمانی قبل از عمل‌های جراحی کودکان، باعث آشنایی کودک با محیط می‌شود و نگرش کودک را نسبت به بیمارستان تغییر می‌دهد و درنهایت باعث کاهش ترس و اضطراب کودک می‌شود [62]. در مطالعه دیگری که بر روی دانش‌آموزان دوره ابتدایی صورت گرفت، تأثیر مثبت قصه‌گویی بر روی عملکرد زبان و به‌خصوص تسلط بر خواندن گزارش شده است [63]. مشابه همین مطالعه هدایتی و همکاران دریافتند که قصه‌گویی در بهبود مهارت‌های زبانی نیز مؤثر است [64]. ارتقای درگیری در فرایند یادگیری و بهبود مهارت‌های خواندن در اثر قصه‌گویی در مطالعه‌ای که با همین هدف بر روی زبان‌آموزان انجام شده بود که مشابه یافته‌های مطالعه حاضر بر روی افراد مبتلا به اوتیسم است [65].
همچنین قصه‌گویی در کودکان کلاس پنجم سبب پیشرفت مهارت‌های زبانی می‌شود و درگیری و مشغولیت در ارتباطات روزمره را افزایش می‌دهد و نیز مشارکت فعال در امر گوش دادن به داستان‌های دیگران، بیان مجدد آن را نیز تشویق می‌کند [66]. نتایج مطالعه زینی و همکاران نشان می‌دهد که قصه‌درمانی باعث افزایش توجه و کاهش خطای املای دانش‌آموزان با اختلال نوشتاری شده است [67] و در بهبود مهارت خواندن دانش‌آموزان کلاس سوم که اختلال در خواندن دارند مؤثر می‌باشد و باعث بهبود مهارت‌های خواندن و نوشتن و گفتاری شده است [68].
همچنین طبق مطالعه نورسر و همکاران نشان داد احساس الهام از داستان‌های دیگران باعث امید می‌شود و از طریق ارتباط با احساسات و تجربیات در طول داستان، تجدید حس هویت به دست می‌آید و بدین طریق سبب ارتقای حس همکاری و تسهیل اصلاح خود شده و قدرت و اعتمادبه‌نفس بیشتری برای درگیری و مشغولیت در زندگی می‌دهد که باعث بهبود سلامت روان نیز می‌شود [69]. ازسوی‌دیگر قصه‌گویی به بهبود دانش و درک خطر دریافت‌شده از ایدز در کودکان مدرسه‌ای منجر شده بود [70].
شعردرمانی نیز مانند دو مداخله کتاب‌درمانی و قصه‌درمانی تأثیرات مثبت و بسزایی بر عملکرد افراد مبتلا به اوتیسم دارد و یافته مطالعه حاضر بیانگر این است که آموزش شعرخوانی باعث افزایش فعالیت اجتماعی و مهارت‌های اجتماعی در کودکان مبتلا به اوتیسم می‌شود. به‌طور مشابه یافته مطالعه حجتی و همکاران بیان می‌کند که روش شعرخوانی بر افزایش عزت‌نفس کودکان پیش‌دبستانی و نوجوانان تأثیر مثبت دارد [71]. در مطالعه گلیمور و همکاران شواهد نشان داد کارگاه‌های شعر می‌تواند سبب کاهش انزوا در افراد در مراقبت تسکینی شده و به بیان احساسات آن‌ها کمک کرده و به‌عبارت‌دیگر سبب تسهیل خودبیانگری و صدادار کردن احساسات و تجربیات شود و درواقع تعامل آن‌ها را افزایش دهد [72]. همچنین در مطالعه دیگری که روی بیماران مبتلا به سرطان پستان صورت گرفت، شعردرمانی نوعی روان‌درمانی محسوب شده که بر امید و عملکرد کیفیت زندگی مؤثر بوده است [73]. شعردرمانی سبب کاهش اختلالات اضطرابی و استرس پس از سانحه در بیماران دچار سکته قلبی شده است [74].
در یافته‌های مقاله حاضر نیز مشخص شد فعالیت‌های اشتراکی خواندن در بین کودکان مبتلا به اتیسم باعث درک داستان‌ها و تعاملات و درک مطلب این کودکان می‌شود. موافق با یافته‌های مطالعه حاضر، نتایج مطالعه‌ای نشان داد جمع‌خوانی کتاب‌های داستان به‌صورت اشتراکی بین دانش‌آموزان دوره ابتدایی موجب افزایش تعامل و درک مطلب دانش‌آموزان می‌شود و به‌عنوان یک پیشنهاد برای معلمان مطرح شده است [75].
در این مطالعه به منظور بررسی و درک بهتر، مداخلات به سه نوع کتاب‌درمانی، شعردرمانی و قصه‌گویی تقسیم شدند، اما درواقع جداسازی آن‌ها دشوار است؛ زیرا تأثیرات این مداخلات در بسیاری از موارد همپوشانی دارد. بنابراین اظهارنظر درمورد این که کدام مداخله ارجح‌تر از دیگری است کار ساده‌ای نیست.
نتیجه‌گیری
رویکردهای درمانی برای افراد مبتلا به اوتیسم متفاوت و با طیف گسترده است. بااین‌حال استفاده از رویکردهای درمانی که بتوان با کمک آن‌ها به نتایج مطلوب در کمترین زمان ممکن دست یافت و هم اینکه در دسترس و مقرون‌به‌صرفه باشد اولویت دارد. درمان‌های مبتی بر کتاب (داستان‌گویی، داستان‌گویی اجتماعی، روایت‌درمانی، شعردرمانی، داستان مصور و دیالوگ‌خوانی) می‌تواند کارکردهای مؤثر و وسیعی در بهبود اختلالات تعامل اجتماعی، مهارت‌های گفتاری و زبانی، افزایش تمرکز، توسعه مهارت‌های اجتماعی، بهبود درک مطلب، و مشارکت افراد مبتلا به اوتیسم ایفا کند. به‌دلیل آسان بودن و در دسترس بودن مداخلات مبتنی بر کتاب، بهتر است از این مداخلات با کمک معلمان، والدین و مراقبین کودکان مبتلا به طیف اوتیسم به منظور ارتقای عملکرد، مهارت و بهبود مشکلات شناختی، اجتماعی، رفتاری و کلامی آن‌ها در بیمارستان‌ها و مراکز مراقبت و تربیت بیماران استفاده شود.
ملاحظات اخلاقی
پیروی از اصول اخلاق پژوهش
این مقاله مرور نظام‌مند می‌باشد که بر روی نمونه‌های انسانی و حیوانی انجام نشده است. براین‌اساس نیاز به کد اخلاق نبود و تمام قوانین اخلاق در پژوهش رعایت شده است.
حامی مالی
این پژوهش هیچ‌گونه کمک مالی از سازمانی‌های دولتی، خصوصی و غیرانتفاعی دریافت نکرده است.
مشارکت نویسندگان
طراحی مطالعه و روش‌شناسی: فاطمه عبدی و فراز طیار ایروانلو؛ مرور بر متون و استخراج داده‌ها: هدیه ستوده، مهسا نوری و ناهید ناصری، تحلیل داده‌ها: فراز طیار ایروانلو، فاطمه‌السادات رهنمائی و فاطمه عبدی؛ نظارت و ویراستاری نهایی: فاطمه عبدی.
تعارض منافع
بنابر اظهار نویسندگان، این مقاله تعارض منافع ندارد.
تشکر و قدردانی
پژوهشگران از مرکز تحقیقات مراقبتهای پرستاری و مامایی دانشگاه علوم پزشکی ایران، سپاسگزاری می‌کنند.
References
1.Iles A. Autism spectrum disorders. Prim Care. 2021; 48(3):461-73. [DOI:10.1016/j.pop.2021.04.003]
2.Zeidan J, Fombonne E, Scorah J, Ibrahim A, Durkin MS, Saxena S, et al. Global prevalence of autism: A systematic review update. Autism Res. 2022; 15(5):778-90. [DOI:10.1002/aur.2696]
3.Talantseva OI, Romanova RS, Shurdova EM, Dolgorukova TA, Sologub PS, Titova OS, et al. The global prevalence of autism spectrum disorder: A three-level meta-analysis. Front Psychiatry. 2023; 14:1071181. [DOI:10.3389/fpsyt.2023.1071181]
4.Tayyar Iravanlou F, Soltani M, Alsadat Rahnemaei F, Abdi F, Ilkhani M. Non- pharmacological approaches on the improvement of sleep disturbances in patients with autism spectrum disorder (ASD). Iran J Child Neurol. 2021; 15(1):79-91. [DOI:10.22037/ijcn.v15i2.25539] [PMID]
5.Nasiri R, Mohammad Esmail E, Amiri G, Nasiri M. The study of storytelling effectiveness on social interaction of boys with autism spectrum disorder. J Adv Med Biomed Res. 2017; 25(109):100-8. [Link]
6.Teti M, Cheak-Zamora N, Lolli B, Maurer-Batjer A. Reframing autism: Young adults with autism share their strengths through photo-stories. J Pediatr Nurs. 2016; 31(6):619-29. [DOI:10.1016/j.pedn.2016.07.002]
7.Turner ND. Bibliotherapy and autism spectrum disorder: Making inclusion work. Electron J Inclusive Educ. 2013; 3(1):8-12. [Link]
8.Kim SY, Rispoli M, Lory C, Gregori E, Brodhead MT. The effects of a shared reading intervention on narrative story comprehension and task engagement of students with autism spectrum disorder. J Autism Dev Disord. 2018; 48:3608-22. [DOI:10.1007/s10803-018-3633-7]
9.Chojnicka I, Wawer A. Social language in autism spectrum disorder: A computational analysis of sentiment and linguistic abstraction. Plos One. 2020; 15(3):e0229985. [DOI:10.1371/journal.pone.0229985]
10.Moradi V, Sohrabi S, Rashki Ghaleno H, Haghani S. [Effect of emotion labeling-based training on behavioral disorders of children with autism spectrum disorder (Persian)]. Iran J Nurs. 2023; 36(144):398-411. [DOI:10.32598/ijn.36.144.3331]
11.Huili S, Xiaolin C, Guangsen G, Yu J, Yu L, Wenpei Z. Research on the design of somatosensory interactive games for autistic children based on art therapy. Front Psychiatry. 2023;14:1207023. [DOI:10.3389/fpsyt.2023.1207023]
12.Shabani Minaabad M. The effect of poetry therapy on the development of language and social skills in children with ASD. Health Educ Health Promot. 2020; 8(2):79-86. [Link]
13.Clabburn O, Knighting K, Jack BA, O’Brien MR. Continuing bonds with children and bereaved young people: A narrative review. Omega J Death Dying. 2021; 83(3):371-89. [DOI:10.1177/0030222819853195]
14.DeVries D, Sunden S. Bibliotherapy with children who have a sibling with a disability. J Poet Ther. 2019; 32(3):135-55. [DOI:10.1080/08893675.2019.1625147]
15.Bálint Á, Magyari J. The use of bibliotherapy in revealing and addressing the spiritual needs of cancer patients. Religions. 2020; 11(3):128-32. [DOI:10.3390/rel11030128]
16.Pettersson C. Another Way to Talk About Feeling Bad. Creative interactive bibliotherapy-a complement to treatment for women with mental illness after childbirth. J Poet Ther. 2022; 35(1):1-2. [DOI:10.1080/08893675.2021.2004369]
17.Wohl A, Kirschen GW. Reading the child within: How bibliotherapy can help the victim of child sexual abuse. J Child Sex Abuse. 2020; 29(4):490-8. [DOI:10.1080/10538712.2019.1630882]
18.Heryyanoor H, Muhsinin M, Rahmawati R, Patarru F, Secsaria Handini F, et al. Music therapy and bibliotherapy to reduce child anxiety when given intravenous therapy. 2019; 14(3):345-53. [DOI:10.20473/jn.v14i3.17182]
19.Sunden S. Storytelling and bibliotherapy: Tools and techniques for children receiving therapeutic intervention. J Poet Ther. 2023; 1-2. [DOI:10.1080/08893675.2023.2263653]
20.Astarani K, Richard SD. Bibliotherapy strategy: Experimental study to reduce hospitalization stress in pre-school children. STRADA. 2020; 9(2):917-25. [DOI:10.30994/sjik.v9i2.412]
21.Korkmaz Z. The effects of the bibliotherapy-based psycho-education program on the depression and happiness levels of teachers. Res Lang Educ. 2021; 1(2):100-10. [Link]
22.Boorse J, Cola M, Plate S, Yankowitz L, Pandey J, Schultz RT, et al. Linguistic markers of autism in girls: Evidence of a “blended phenotype” during storytelling. Mol Autism. 2019; 10:14. [DOI:10.1186/s13229-019-0268-2]
23.Dillon G, Underwood J. Computer mediated imaginative storytelling in children with autism. Int J Human Comput Stud. 2012; 70(2):169-78. [DOI:10.1016/j.ijhcs.2011.10.002]
24.Scattone D, Tingstrom DH, Wilczynski SM. Increasing appropriate social interactions of children with autism spectrum disorders using social stories™. Focus Autism Other Dev Disabil. 2006; 21(4):211-22. [DOI:10.1177/10883576060210040201]
25.McCall B, Shallcross L, Wilson M, Fuller C, Hayward A. Storytelling as a research tool and intervention around public health perceptions and behaviour: A protocol for a systematic narrative review. BMJ Open. 2019; 9(12):E030597. [DOI:10.1136/bmjopen-2019-030597]
26.Cashin A, Browne G, Bradbury J, Mulder A. The effectiveness of narrative therapy with young people with autism. J Child Adolesc Psychiatr Nurs. 2013; 26(1):32-41. [DOI:10.1111/jcap.12020]
27.Akhan LU, Gezgin Yazici H, Şahiner İV, Didin M, Öner S. The effect of poetry therapy on personal and social performance and self-esteem in patients with mental disorder. J Poet Ther. 2022; 35(3):198-209. [DOI:10.1080/08893675.2022.2104137]
28.Rezaei F, Biranvand M, Sepahvand F, Sahraei G. Effects of cognitive self-compassion with an emphasis on poetry therapy on the psychological well-being and symptoms of post-traumatic stress disorder in women. Int J Psychol. 2021; 15(2):271-91. [DOI:20.1001.1.20081251.2021.15.2.10.1]
29.Falahi V, Karimisani P. [The effectiveness of narrative therapy on improvement of communication and social Interaction of children with autism (Persian)]. Res Psychol Appl. 2016; 7(2): 81-104. [DOI:10.22059/japr.2016.58414]
30.Hong QN, Fàbregues S, Bartlett G, Boardman F, Cargo M, Dagenais P, et al. The mixed methods appraisal tool (MMAT) version 2018 for information professionals and researchers. Educ Inf. 2018; 34(4):285-91. [DOI:10.3233/EFI-180221]
31.Huang Y, Wong MKY, Lam WY, Cheng CH, So WC. Gestures in storytelling by preschool Chinese-speaking children with and without autism. Front Psychol. 2020; 11:573212. [DOI:10.3389/fpsyg.2020.573212]
32.Miri M, Sharifi S, Estaji A. [The Effect of storytelling on the spoken Language of Children with autism (mild to moderate spectrum) (Persian)]. Zabanpazhuhi. 2020; 12(34):109-29. [DOI:10.22051/jlr.2018.19548.1518]
33.Cho HJ, Lee HR, Cho HJ, Lee HR. Spoken and written story production ability of school-aged children with high-functioning autism spectrum disorders. Commun Sci Disord. 2017; 22(1):90-100. [DOI:10.12963/csd.17363]
34.Ghavibazou E, Hosseinian S, Ale Ebrahim N. Narrative therapy, applications, and outcomes: A systematic review. Prev Couns. 2022; 2(4):1-10. [DOI:10.2139/ssrn.4119920]
35.Fleury VP, Miramontez SH, Hudson RF, Schwartz IS. Promoting active participation in book reading for preschoolers with autism spectrum disorder: A preliminary study. Child Lang Teach Ther. 2014; 30(3):273-88. [DOI:10.1177/0265659013514069]
36.Lian X, Hong WCH, Xu X, Kimberly KZ, Wang Z. The influence of picture book design on visual attention of children with autism: A pilot study. Int J Dev Disabil. 2023; 69(6):946-56. [DOI:10.1080/20473869.2022.2033590]
37.Bean AF, Perez BI, Dynia JM, Kaderavek JN, Justice LM. Book-reading engagement in children with autism and language impairment: Associations with emergent-literacy skills. J Autism Dev Disord. 2020; 50:1018-30. [DOI:10.1007/s10803-019-04306-4]
38.Abraham S, Owen-De Schryver J, VanderMolen J. Assessing the effectiveness and use of bibliotherapy implementation among children with autism by board-certified behavior analysts. J Autism Dev Disord. 2021; 51:2485-99. [DOI:10.1007/s10803-020-04727-6]
39.Westerveld MF, Paynter J, Wicks R. Shared book reading behaviors of parents and their verbal preschoolers on the autism spectrum. J Autism Dev Disord. 2020; 50(8):3005-17. [DOI:10.1007/s10803-020-04406-6]
40.Wicks R, Paynter J, Westerveld MF. Looking or talking: Visual attention and verbal engagement during shared book reading of preschool children on the autism spectrum. Autism. 2020; 24(6):1384-99. [DOI:10.1177/1362361319900594]
41.D’Agostino SR, Dueñas AD, Plavnick JB. Increasing social initiations during shared book reading: An intervention for preschoolers with autism spectrum disorder. Top Early Child Spec Educ. 2020; 39(4):213-25. [DOI:10.1177/0271121418816422]
42.Fleury VP, Hugh ML. Exploring engagement in shared reading activities between children with autism spectrum disorder and their caregivers. J Autism Dev Disord. 2018; 48(10):3596-607. [DOI:10.1007/s10803-018-3632-8]
43.Mandak K, Light J, McNaughton D. Digital books with dynamic text and speech output: Effects on sight word reading for preschoolers with autism spectrum disorder. J Autism Dev Disord. 2019; 49:1193-204. [DOI:10.1007/s10803-018-3817-1]
44.Khantreejitranon A. Using a social story intervention to decrease inappropriate behavior of preschool children with autism. Kasetsart J Soc Sci. 2018; 39(1):90-7. [DOI:10.1016/j.kjss.2017.12.019]
45.Manzari-Tavakoli F, Hosseini SE, Karimi L. The effect of social story telling on motor skills and verbal communication among the children and adolescents (5-17 years old) with severe autism spectrum disorder. Report of Health Care. 2018; 4(2):28-37. [Link]
46.Wright E. The effects of social stories on negative behaviors in social settings and situations [Master thesis]. Baltimore: Goucher College; 2017. [Link]
47.Balakrishnan S, Alias A. Usage of social stories in encouraging social interaction of children with autism spectrum disorder. J ICSAR. 2017; 1(2):91-7. [DOI:10.17977/um005v1i22017p091]
48.Giuliani F, Couchepin Marchetti B, El Korh P. Is Storytelling Therapy Useful for Children with Autism Spectrum Disorders and Severe Mental Retardation? Adv Tech Biol Med. 2016; 4(1):2-5. [DOI:10.4172/2379-1764.1000166]
49.Mucchetti CA. Adapted shared reading at school for minimally verbal students with autism. Autism. 2013; 17(3):358-72. [DOI:10.1177/1362361312470495]
50.Barnes JL, Baron-Cohen S. The big picture: Storytelling ability in adults with autism spectrum conditions. J Autism Dev Disord. 2012; 42:1557-65. [DOI:10.1007/s10803-011-1388-5]
51.Strobel D. Bibliotherapy: An intervention designed for siblings of children with autism [doctoral dissertations]. DeKalb: Northern Illinois University; 2011. [Link]
52.Delano M, Snell ME. The effects of social stories on the social engagement of children with autism. J Posit Behav Interv. 2006; 8(1):29-42. [DOI:10.1177/10983007060080010501]
53.Yuan S, Zhou X, Zhang Y, Zhang H, Pu J, Yang L, et al. Comparative efficacy and acceptability of bibliotherapy for depression and anxiety disorders in children and adolescents: A meta-analysis of randomized clinical trials. Neuropsychiatr Dis Treat. 2018; 2018:353-65. [DOI:10.2147/NDT.S152747]
54.Lamani TR, Sajjan SB, Natekar DS. Effectiveness of bibliotherapy in reducing the level of anxiety among hospitalized children in selected hospital at Bagalkot. Int J Res Engin Sci Manag. 2021; 4(3):153-6. [Link]
55.Yang L, Ye J, Zhu H, Tang Y, Li X. Development and evaluation of a family-child reading picture book on reducing autism spectrum disorder caregivers’ psychological stress: A mixed method study. Front Psychiatry. 2024; 15:1390. [DOI:10.3389/fpsyt.2024.1390430]
56.Rahimi M, Arayi M, Zare M. [The effectiveness of developmental bibliotherapy on students’ social skills and behavioral problems (Persian)]. Stud Learn Instr. 2019; 11(1):146-62. [Link]
57.Başarı Ş, Latifoğlu G, Güneyli A. Influence of bibliotherapy education on the social-emotional skills for sustainable future. Sustainability. 2018; 10(12):4832. [DOI:10.3390/su10124832]
58.Sherrill WW, Lawson KN, Bednar HS. The act of listening well: Improving communication skills through bibliotherapy. Health Commun. 2020; 35(14):1837-40. [DOI:10.1080/10410236.2019.1663584]
59.Lubis FM, Ainun WO, Munizu M, Fathurohman A. Use of bibliotherapy as an effort to prevent negative student behavior. J Konseling Pendidikan Islam. 2023 19; 4(2):279-86. [DOI:10.32806/jkpi.v4i2.7]
60.Rizvic S, Okanovic V, Boskovic D. Digital storytelling. In: Liarokapis F, Voulodimos A, Doulamis N, Doulamis A, editors. Visual computing for cultural heritage. Berlin: Springer; 2020. [DOI:10.1007/978-3-030-37191-3_18]
61.Bayat F, Rezaee AM, Behnam B. [Comparison of the effectiveness of play therapy and storytelling on the improvement of attention deficit/hyperactivity disorder symptoms in students (Persian)]. Qom Univ Med Sci J. 2018; 12(8):59-68. [DOI:10.29252/qums.12.8.59]
62.Sekhavatpour Z, Khanjani N, Reyhani T, Ghaffari S, Dastoorpoor M. The effect of storytelling on anxiety and behavioral disorders in children undergoing surgery: A randomized controlled trial. Pediatr Health Med Ther. 2019; 2019:61—8. [DOI:10.2147/PHMT.S201653]
63.Liu KP, Tai SJD, Liu CC. Enhancing language learning through creation: The effect of digital storytelling on student learning motivation and performance in a school English course. Educ Tech Res Dev. 2018; 66:913-35. [DOI:10.1007/s11423-018-9592-z]
64.Hidayati NN. Storytelling: One package learning in improving language skill and implanting character education on children. Edukasi. 2019; 7(2):192-211. [Link]
65.Nassim S. Digital storytelling: An active learning tool for improving students’ language skills. PUPIL. 2018; 2(1):14-27. DOI:10.20319/pijtel.2018.21.1427]
66.Elenein AA. The effect of utilizing digital storytelling on developing oral communication skills for 5th grade students at Rafah Primary Schools. Int J Lang Lit Stud. 2019; 1(1):30-45. [DOI:10.36892/ijlls.v1i1.24]
67.Zeini M, Balouchi Anaraki M, Rezai S, Molla Jafari A. [The effectiveness of storytelling therapy on decreasing spelling errors of students with spelling disorders (dictation disorders) (Persian)]. Middle East J Disabil Stud. 2016; 6:15-20. [Link]
68.Abuzaid H, Al Kayed M. The impact of using storyboards on Improving reading skills of third-grade students with reading disabilities in Jordanian context. Int J Learn Teach Educ Res. 2020; 19(1):172-87. [DOI:10.26803/ijlter.19.1.10]
69.Nurser KP, Rushworth I, Shakespeare T, Williams D. Personal storytelling in mental health recovery. Ment Health Rev J. 2018; 23(1):25-36. [DOI:10.1108/MHRJ-08-2017-0034]
70.Ezegbe B, Eseadi C, Ede MO, Igbo JN, Aneke A, Mezieobi D, et al. Efficacy of rational emotive digital storytelling intervention on knowledge and risk perception of HIV/AIDS among schoolchildren in Nigeria. Medicine. 2018; 97(47):e12910. [DOI:10.1097/MD.0000000000012910]
71.Izadi M, Hojjati H. [The effect of poetry reading on self esteem of preschool children (Persian)]. J Pediatr Nurs. 2017; 4(1):51-8. [DOI:10.21859/jpen-04018]
72.Gilmour F, Riccobono R, Haraldsdottir E. The value of poetry therapy for people in palliative and end of life care. Prog Palliat Care. 2020; 28(1):6-13. [DOI:10.1080/09699260.2019.1684866]
73.Daboui P, Akbari ME, Khayamzadeh M, Moradi S, Nouri M, Rezaei M. Quality of life and hope assessment in women with breast cancer after poetry therapy as a psychotherapy method: A 6-month follow-up study. Int J Cancer Manag. 2020; 13(1).e96069. [DOI:10.5812/ijcm.96069]
74.Jahanpour F, Armoon B, Mozafari N, Motamed N, Poor DI, Mirzaee MS. The comparison of the effect of poetry therapy on anxiety and post-traumatic stress disorders in patients with myocardial infarction. J Poet Ther. 2019; 32(4):214-22. [DOI:10.1080/08893675.2019.1639884]
2.Zeidan J, Fombonne E, Scorah J, Ibrahim A, Durkin MS, Saxena S, et al. Global prevalence of autism: A systematic review update. Autism Res. 2022; 15(5):778-90. [DOI:10.1002/aur.2696]
3.Talantseva OI, Romanova RS, Shurdova EM, Dolgorukova TA, Sologub PS, Titova OS, et al. The global prevalence of autism spectrum disorder: A three-level meta-analysis. Front Psychiatry. 2023; 14:1071181. [DOI:10.3389/fpsyt.2023.1071181]
4.Tayyar Iravanlou F, Soltani M, Alsadat Rahnemaei F, Abdi F, Ilkhani M. Non- pharmacological approaches on the improvement of sleep disturbances in patients with autism spectrum disorder (ASD). Iran J Child Neurol. 2021; 15(1):79-91. [DOI:10.22037/ijcn.v15i2.25539] [PMID]
5.Nasiri R, Mohammad Esmail E, Amiri G, Nasiri M. The study of storytelling effectiveness on social interaction of boys with autism spectrum disorder. J Adv Med Biomed Res. 2017; 25(109):100-8. [Link]
6.Teti M, Cheak-Zamora N, Lolli B, Maurer-Batjer A. Reframing autism: Young adults with autism share their strengths through photo-stories. J Pediatr Nurs. 2016; 31(6):619-29. [DOI:10.1016/j.pedn.2016.07.002]
7.Turner ND. Bibliotherapy and autism spectrum disorder: Making inclusion work. Electron J Inclusive Educ. 2013; 3(1):8-12. [Link]
8.Kim SY, Rispoli M, Lory C, Gregori E, Brodhead MT. The effects of a shared reading intervention on narrative story comprehension and task engagement of students with autism spectrum disorder. J Autism Dev Disord. 2018; 48:3608-22. [DOI:10.1007/s10803-018-3633-7]
9.Chojnicka I, Wawer A. Social language in autism spectrum disorder: A computational analysis of sentiment and linguistic abstraction. Plos One. 2020; 15(3):e0229985. [DOI:10.1371/journal.pone.0229985]
10.Moradi V, Sohrabi S, Rashki Ghaleno H, Haghani S. [Effect of emotion labeling-based training on behavioral disorders of children with autism spectrum disorder (Persian)]. Iran J Nurs. 2023; 36(144):398-411. [DOI:10.32598/ijn.36.144.3331]
11.Huili S, Xiaolin C, Guangsen G, Yu J, Yu L, Wenpei Z. Research on the design of somatosensory interactive games for autistic children based on art therapy. Front Psychiatry. 2023;14:1207023. [DOI:10.3389/fpsyt.2023.1207023]
12.Shabani Minaabad M. The effect of poetry therapy on the development of language and social skills in children with ASD. Health Educ Health Promot. 2020; 8(2):79-86. [Link]
13.Clabburn O, Knighting K, Jack BA, O’Brien MR. Continuing bonds with children and bereaved young people: A narrative review. Omega J Death Dying. 2021; 83(3):371-89. [DOI:10.1177/0030222819853195]
14.DeVries D, Sunden S. Bibliotherapy with children who have a sibling with a disability. J Poet Ther. 2019; 32(3):135-55. [DOI:10.1080/08893675.2019.1625147]
15.Bálint Á, Magyari J. The use of bibliotherapy in revealing and addressing the spiritual needs of cancer patients. Religions. 2020; 11(3):128-32. [DOI:10.3390/rel11030128]
16.Pettersson C. Another Way to Talk About Feeling Bad. Creative interactive bibliotherapy-a complement to treatment for women with mental illness after childbirth. J Poet Ther. 2022; 35(1):1-2. [DOI:10.1080/08893675.2021.2004369]
17.Wohl A, Kirschen GW. Reading the child within: How bibliotherapy can help the victim of child sexual abuse. J Child Sex Abuse. 2020; 29(4):490-8. [DOI:10.1080/10538712.2019.1630882]
18.Heryyanoor H, Muhsinin M, Rahmawati R, Patarru F, Secsaria Handini F, et al. Music therapy and bibliotherapy to reduce child anxiety when given intravenous therapy. 2019; 14(3):345-53. [DOI:10.20473/jn.v14i3.17182]
19.Sunden S. Storytelling and bibliotherapy: Tools and techniques for children receiving therapeutic intervention. J Poet Ther. 2023; 1-2. [DOI:10.1080/08893675.2023.2263653]
20.Astarani K, Richard SD. Bibliotherapy strategy: Experimental study to reduce hospitalization stress in pre-school children. STRADA. 2020; 9(2):917-25. [DOI:10.30994/sjik.v9i2.412]
21.Korkmaz Z. The effects of the bibliotherapy-based psycho-education program on the depression and happiness levels of teachers. Res Lang Educ. 2021; 1(2):100-10. [Link]
22.Boorse J, Cola M, Plate S, Yankowitz L, Pandey J, Schultz RT, et al. Linguistic markers of autism in girls: Evidence of a “blended phenotype” during storytelling. Mol Autism. 2019; 10:14. [DOI:10.1186/s13229-019-0268-2]
23.Dillon G, Underwood J. Computer mediated imaginative storytelling in children with autism. Int J Human Comput Stud. 2012; 70(2):169-78. [DOI:10.1016/j.ijhcs.2011.10.002]
24.Scattone D, Tingstrom DH, Wilczynski SM. Increasing appropriate social interactions of children with autism spectrum disorders using social stories™. Focus Autism Other Dev Disabil. 2006; 21(4):211-22. [DOI:10.1177/10883576060210040201]
25.McCall B, Shallcross L, Wilson M, Fuller C, Hayward A. Storytelling as a research tool and intervention around public health perceptions and behaviour: A protocol for a systematic narrative review. BMJ Open. 2019; 9(12):E030597. [DOI:10.1136/bmjopen-2019-030597]
26.Cashin A, Browne G, Bradbury J, Mulder A. The effectiveness of narrative therapy with young people with autism. J Child Adolesc Psychiatr Nurs. 2013; 26(1):32-41. [DOI:10.1111/jcap.12020]
27.Akhan LU, Gezgin Yazici H, Şahiner İV, Didin M, Öner S. The effect of poetry therapy on personal and social performance and self-esteem in patients with mental disorder. J Poet Ther. 2022; 35(3):198-209. [DOI:10.1080/08893675.2022.2104137]
28.Rezaei F, Biranvand M, Sepahvand F, Sahraei G. Effects of cognitive self-compassion with an emphasis on poetry therapy on the psychological well-being and symptoms of post-traumatic stress disorder in women. Int J Psychol. 2021; 15(2):271-91. [DOI:20.1001.1.20081251.2021.15.2.10.1]
29.Falahi V, Karimisani P. [The effectiveness of narrative therapy on improvement of communication and social Interaction of children with autism (Persian)]. Res Psychol Appl. 2016; 7(2): 81-104. [DOI:10.22059/japr.2016.58414]
30.Hong QN, Fàbregues S, Bartlett G, Boardman F, Cargo M, Dagenais P, et al. The mixed methods appraisal tool (MMAT) version 2018 for information professionals and researchers. Educ Inf. 2018; 34(4):285-91. [DOI:10.3233/EFI-180221]
31.Huang Y, Wong MKY, Lam WY, Cheng CH, So WC. Gestures in storytelling by preschool Chinese-speaking children with and without autism. Front Psychol. 2020; 11:573212. [DOI:10.3389/fpsyg.2020.573212]
32.Miri M, Sharifi S, Estaji A. [The Effect of storytelling on the spoken Language of Children with autism (mild to moderate spectrum) (Persian)]. Zabanpazhuhi. 2020; 12(34):109-29. [DOI:10.22051/jlr.2018.19548.1518]
33.Cho HJ, Lee HR, Cho HJ, Lee HR. Spoken and written story production ability of school-aged children with high-functioning autism spectrum disorders. Commun Sci Disord. 2017; 22(1):90-100. [DOI:10.12963/csd.17363]
34.Ghavibazou E, Hosseinian S, Ale Ebrahim N. Narrative therapy, applications, and outcomes: A systematic review. Prev Couns. 2022; 2(4):1-10. [DOI:10.2139/ssrn.4119920]
35.Fleury VP, Miramontez SH, Hudson RF, Schwartz IS. Promoting active participation in book reading for preschoolers with autism spectrum disorder: A preliminary study. Child Lang Teach Ther. 2014; 30(3):273-88. [DOI:10.1177/0265659013514069]
36.Lian X, Hong WCH, Xu X, Kimberly KZ, Wang Z. The influence of picture book design on visual attention of children with autism: A pilot study. Int J Dev Disabil. 2023; 69(6):946-56. [DOI:10.1080/20473869.2022.2033590]
37.Bean AF, Perez BI, Dynia JM, Kaderavek JN, Justice LM. Book-reading engagement in children with autism and language impairment: Associations with emergent-literacy skills. J Autism Dev Disord. 2020; 50:1018-30. [DOI:10.1007/s10803-019-04306-4]
38.Abraham S, Owen-De Schryver J, VanderMolen J. Assessing the effectiveness and use of bibliotherapy implementation among children with autism by board-certified behavior analysts. J Autism Dev Disord. 2021; 51:2485-99. [DOI:10.1007/s10803-020-04727-6]
39.Westerveld MF, Paynter J, Wicks R. Shared book reading behaviors of parents and their verbal preschoolers on the autism spectrum. J Autism Dev Disord. 2020; 50(8):3005-17. [DOI:10.1007/s10803-020-04406-6]
40.Wicks R, Paynter J, Westerveld MF. Looking or talking: Visual attention and verbal engagement during shared book reading of preschool children on the autism spectrum. Autism. 2020; 24(6):1384-99. [DOI:10.1177/1362361319900594]
41.D’Agostino SR, Dueñas AD, Plavnick JB. Increasing social initiations during shared book reading: An intervention for preschoolers with autism spectrum disorder. Top Early Child Spec Educ. 2020; 39(4):213-25. [DOI:10.1177/0271121418816422]
42.Fleury VP, Hugh ML. Exploring engagement in shared reading activities between children with autism spectrum disorder and their caregivers. J Autism Dev Disord. 2018; 48(10):3596-607. [DOI:10.1007/s10803-018-3632-8]
43.Mandak K, Light J, McNaughton D. Digital books with dynamic text and speech output: Effects on sight word reading for preschoolers with autism spectrum disorder. J Autism Dev Disord. 2019; 49:1193-204. [DOI:10.1007/s10803-018-3817-1]
44.Khantreejitranon A. Using a social story intervention to decrease inappropriate behavior of preschool children with autism. Kasetsart J Soc Sci. 2018; 39(1):90-7. [DOI:10.1016/j.kjss.2017.12.019]
45.Manzari-Tavakoli F, Hosseini SE, Karimi L. The effect of social story telling on motor skills and verbal communication among the children and adolescents (5-17 years old) with severe autism spectrum disorder. Report of Health Care. 2018; 4(2):28-37. [Link]
46.Wright E. The effects of social stories on negative behaviors in social settings and situations [Master thesis]. Baltimore: Goucher College; 2017. [Link]
47.Balakrishnan S, Alias A. Usage of social stories in encouraging social interaction of children with autism spectrum disorder. J ICSAR. 2017; 1(2):91-7. [DOI:10.17977/um005v1i22017p091]
48.Giuliani F, Couchepin Marchetti B, El Korh P. Is Storytelling Therapy Useful for Children with Autism Spectrum Disorders and Severe Mental Retardation? Adv Tech Biol Med. 2016; 4(1):2-5. [DOI:10.4172/2379-1764.1000166]
49.Mucchetti CA. Adapted shared reading at school for minimally verbal students with autism. Autism. 2013; 17(3):358-72. [DOI:10.1177/1362361312470495]
50.Barnes JL, Baron-Cohen S. The big picture: Storytelling ability in adults with autism spectrum conditions. J Autism Dev Disord. 2012; 42:1557-65. [DOI:10.1007/s10803-011-1388-5]
51.Strobel D. Bibliotherapy: An intervention designed for siblings of children with autism [doctoral dissertations]. DeKalb: Northern Illinois University; 2011. [Link]
52.Delano M, Snell ME. The effects of social stories on the social engagement of children with autism. J Posit Behav Interv. 2006; 8(1):29-42. [DOI:10.1177/10983007060080010501]
53.Yuan S, Zhou X, Zhang Y, Zhang H, Pu J, Yang L, et al. Comparative efficacy and acceptability of bibliotherapy for depression and anxiety disorders in children and adolescents: A meta-analysis of randomized clinical trials. Neuropsychiatr Dis Treat. 2018; 2018:353-65. [DOI:10.2147/NDT.S152747]
54.Lamani TR, Sajjan SB, Natekar DS. Effectiveness of bibliotherapy in reducing the level of anxiety among hospitalized children in selected hospital at Bagalkot. Int J Res Engin Sci Manag. 2021; 4(3):153-6. [Link]
55.Yang L, Ye J, Zhu H, Tang Y, Li X. Development and evaluation of a family-child reading picture book on reducing autism spectrum disorder caregivers’ psychological stress: A mixed method study. Front Psychiatry. 2024; 15:1390. [DOI:10.3389/fpsyt.2024.1390430]
56.Rahimi M, Arayi M, Zare M. [The effectiveness of developmental bibliotherapy on students’ social skills and behavioral problems (Persian)]. Stud Learn Instr. 2019; 11(1):146-62. [Link]
57.Başarı Ş, Latifoğlu G, Güneyli A. Influence of bibliotherapy education on the social-emotional skills for sustainable future. Sustainability. 2018; 10(12):4832. [DOI:10.3390/su10124832]
58.Sherrill WW, Lawson KN, Bednar HS. The act of listening well: Improving communication skills through bibliotherapy. Health Commun. 2020; 35(14):1837-40. [DOI:10.1080/10410236.2019.1663584]
59.Lubis FM, Ainun WO, Munizu M, Fathurohman A. Use of bibliotherapy as an effort to prevent negative student behavior. J Konseling Pendidikan Islam. 2023 19; 4(2):279-86. [DOI:10.32806/jkpi.v4i2.7]
60.Rizvic S, Okanovic V, Boskovic D. Digital storytelling. In: Liarokapis F, Voulodimos A, Doulamis N, Doulamis A, editors. Visual computing for cultural heritage. Berlin: Springer; 2020. [DOI:10.1007/978-3-030-37191-3_18]
61.Bayat F, Rezaee AM, Behnam B. [Comparison of the effectiveness of play therapy and storytelling on the improvement of attention deficit/hyperactivity disorder symptoms in students (Persian)]. Qom Univ Med Sci J. 2018; 12(8):59-68. [DOI:10.29252/qums.12.8.59]
62.Sekhavatpour Z, Khanjani N, Reyhani T, Ghaffari S, Dastoorpoor M. The effect of storytelling on anxiety and behavioral disorders in children undergoing surgery: A randomized controlled trial. Pediatr Health Med Ther. 2019; 2019:61—8. [DOI:10.2147/PHMT.S201653]
63.Liu KP, Tai SJD, Liu CC. Enhancing language learning through creation: The effect of digital storytelling on student learning motivation and performance in a school English course. Educ Tech Res Dev. 2018; 66:913-35. [DOI:10.1007/s11423-018-9592-z]
64.Hidayati NN. Storytelling: One package learning in improving language skill and implanting character education on children. Edukasi. 2019; 7(2):192-211. [Link]
65.Nassim S. Digital storytelling: An active learning tool for improving students’ language skills. PUPIL. 2018; 2(1):14-27. DOI:10.20319/pijtel.2018.21.1427]
66.Elenein AA. The effect of utilizing digital storytelling on developing oral communication skills for 5th grade students at Rafah Primary Schools. Int J Lang Lit Stud. 2019; 1(1):30-45. [DOI:10.36892/ijlls.v1i1.24]
67.Zeini M, Balouchi Anaraki M, Rezai S, Molla Jafari A. [The effectiveness of storytelling therapy on decreasing spelling errors of students with spelling disorders (dictation disorders) (Persian)]. Middle East J Disabil Stud. 2016; 6:15-20. [Link]
68.Abuzaid H, Al Kayed M. The impact of using storyboards on Improving reading skills of third-grade students with reading disabilities in Jordanian context. Int J Learn Teach Educ Res. 2020; 19(1):172-87. [DOI:10.26803/ijlter.19.1.10]
69.Nurser KP, Rushworth I, Shakespeare T, Williams D. Personal storytelling in mental health recovery. Ment Health Rev J. 2018; 23(1):25-36. [DOI:10.1108/MHRJ-08-2017-0034]
70.Ezegbe B, Eseadi C, Ede MO, Igbo JN, Aneke A, Mezieobi D, et al. Efficacy of rational emotive digital storytelling intervention on knowledge and risk perception of HIV/AIDS among schoolchildren in Nigeria. Medicine. 2018; 97(47):e12910. [DOI:10.1097/MD.0000000000012910]
71.Izadi M, Hojjati H. [The effect of poetry reading on self esteem of preschool children (Persian)]. J Pediatr Nurs. 2017; 4(1):51-8. [DOI:10.21859/jpen-04018]
72.Gilmour F, Riccobono R, Haraldsdottir E. The value of poetry therapy for people in palliative and end of life care. Prog Palliat Care. 2020; 28(1):6-13. [DOI:10.1080/09699260.2019.1684866]
73.Daboui P, Akbari ME, Khayamzadeh M, Moradi S, Nouri M, Rezaei M. Quality of life and hope assessment in women with breast cancer after poetry therapy as a psychotherapy method: A 6-month follow-up study. Int J Cancer Manag. 2020; 13(1).e96069. [DOI:10.5812/ijcm.96069]
74.Jahanpour F, Armoon B, Mozafari N, Motamed N, Poor DI, Mirzaee MS. The comparison of the effect of poetry therapy on anxiety and post-traumatic stress disorders in patients with myocardial infarction. J Poet Ther. 2019; 32(4):214-22. [DOI:10.1080/08893675.2019.1639884]
ارسال پیام به نویسنده مسئول
| بازنشر اطلاعات | |
 |
این مقاله تحت شرایط Creative Commons Attribution-NonCommercial 4.0 International License قابل بازنشر است. |
