نشریه پرستاری ایران

مقدمه
طی سال‌های گذشته شیوع بیماری‌های قلبی‌عروقی رو به افزایش بوده است، به‌طوری‌که در حال حاضر این بیماری به‌عنوان علت اصلی مرگ‌ومیر و ناتوانی در جهان شناخته می‌شود [1]. در ایران نیز ابتلا به بیماری‌های قلبی‌عروقی، مهم‌ترین علت مرگ‌ومیر در 2 دهه اخیر بوده است. پیش‌بینی می‌شود تا سال 2030، 44/8 درصد از علت مرگ‌ومیرها در ایران، بیماری‌های قلبی‌عروقی باشد [1]. 
شایع‌ترین بیماری قلبی‌عروقی، بیماری عروق کرونری است. این بیماری اختلالی است که به‌طور عمده با تنگی مجرای شریان کرونر به‌وسیله ضایعه آترواسکلروتیک مشخص می‌شود [2]. برای درمان این بیماری، روش‌هایی ازجمله جراحی بای‌پس عروق کرونری، آنژیوپلاستی و دارودرمانی وجود دارند. پیش از سال 1977 جراحی بای‌پس تنها راه درمان بود، اما در حال حاضر آنژیوپلاستی به‌دلیل کم تهاجمی‌تر و ارزان‌تر بودن نسبت به سایر روش‌ها، اصلی‌ترین روش درمان است که در صورت ناموفق بودن این پروسیجر با پیامدهایی چون تنگی مجدد، بستری مجدد و نیاز به انجام جراحی بای‌پس همراه است [3]. 
منظور از تنگی مجدد، باریک شدن تدریجی مجرای شریان کرونر می‌باشد که معمولاً طی 3-12 ماه پس از انجام آنژیوپلاستی صورت می‌گیرد و با علائمی همچون درد سینه عودشونده و بروز سکته قلبی خود را نشان می‌دهد [4]. در مطالعه حنان و همکاران که به بررسی میزان بستری مجدد در بیماران تحت آنژیوگرافی عروق کرونر پرداخته بودند، نتایج نشان داد که از بین 40 هزار بیماری که آنژیوگرافی عروق کرونر شده بودند، 15/6 درصد بعد از گذشت 1 ماه از مداخله، بستری دوباره در بیمارستان داشتند و از بین آن‌ها، 32/2 درصد آنژیوگرافی عروق کرونر مجدد شده بودند [5]. با ورود استنت‌های داخل کرونری به این عرصه، انقلاب بزرگ دیگری در درمان این بیماری ایجاد شد و توانست حدود 50 درصد میزان تنگی مجدد را کاهش دهد [6].
بیماران پس از انجام آنژیوپلاستی، در هنگام ترخیص دچار نگرانی درارتباط‌با تغییر شیوه زندگی، عدم آگاهی از چگونگی خودمراقبتی (میزان فعالیت و رژیم غذایی، داروهای مصرفی و عوارض ناشی از آن‌ها) و نیز اقداماتی که سبب ارتقاء توان خودمراقبتی آن‌ها می‌شود، می‌گردند که این مسئله نیاز به بررسی میزان تبعیت از درمان در ایشان را تشدید می‌کند [7]. درواقع یکی از اصلی‌ترین نگرانی‌ها و مشکلات بالینی پرستاران و پزشکان دررابطه‌با مراقبت از بیماران، میزان تبعیت بیماران از رژیم درمانی تجویز شده است. این امر در بیماری‌های مزمنی، چون بیماران قلبی‌عروقی که به‌مدت طولانی از درمان تجویزشده پیروی می‌کنند، اهمیت بیشتری پیدا می‌کند تا حدی که اگر بیماران توصیه‌های درمانی را به کار نبندند، حتی بهترین رژیم درمانی نیز بی ارزش می‌شود. درواقع تبعیت از درمان به این معنی است که تمام رفتارهای بیمار هم‌جهت با توصیه‌های  ارائه‌شده از سوی مراقبین بهداشتی درمانی باشد [8].
 باتوجه‌به این که درمان بیماران تنها متکی بر پذیرش رژیم دارویی نیست. توجه به سایر ابعاد درمان (رژیم غذایی، کنترل وزن، ورزش و فعالیت‌های بدنی، پیگیری زمان‌های مراجعه بعدی و تغییر سبک زندگی) در سنجش تبعیت از درمان مؤثر است. بنابراین تبعیت از درمان، اجرای توصیه‌های درمانی و افزایش مشارکت و مسئولیت‌پذیری بیمار در درمان را می‌طلبد [9]. عدم تبعیت از درمان یک فرایند رفتاری پیچیده بوده و عوامل متعددی مانند خصوصیات فردی بیماران، رابطه متقابل پزشک، پرستار با بیمار و سیستم بهداشتی درمانی بر آن تأثیر می‌گذارد [10]. 
گزارش انجمن قلب آمریکا نشان می‌دهد پرفشاری خون، بالا بودن قند و کلسترول خون، اضافه وزن و چاقی، رژیم غذایی نامناسب، باورهای غذایی غلط، استعمال سیگار و نداشتن فعالیت بدنی از موارد عوامل قابل‌اصلاحی می‌باشند که فرد را در معرض خطر ابتلا به بیماری قلبی‌عروقی قرار می‌دهند [11]. به منظور ارزیابی مستقیم خطر ابتلا به بیماری قلبی‌عروقی یک ابزار تشخیصی برای شناسایی افراد در معرض خطر مورد نیاز است که در میان ابزارهای موجود، مقیاس خطر فرامینگهام به‌طورگسترده‌ای درسطح جهانی استفاده می‌شود. این مقیاس ابزاری است که با استفاده از اطلاعات مربوط به سن، جنس، میزان کلسترول تام، لیپوپروتئین با چگالی بالا، فشارخون سیستولیک و مصرف سیگار، خطر ابتلا به بیماری‌های قلبی‌عروقی در 10 سال آینده را پیش‌بینی می‌کند [12]. از یک طرف، تبعیت از درمان، مشارکت و مسئولیت‌پذیری بیمار در مراحل مختلف درمان را می‌طلبد و از طرف دیگر، برای از میان برداشتن یا کاهش اثر برخی از عوامل خطر بیماری‌های قلبی‌عروقی نیز مشارکت و مسئولیت‌پذیری بیمار حائز اهمیت است. بنابراین،   باتوجه‌به اهمیت تبعیت از درمان در بیماران قلبی‌عروقی و اینکه در ایران آمار دقیقی از میزان تبعیت بیماران دارای استنت عروق کرونر از درمان در دسترس نیست و همچنین طبقه‌بندی خطر بیماری قلبی‌عروقی در این بیماران بررسی نشده است، بنابراین این مطالعه‌ باهدف تعیین ارتباط بین تبعیت از درمان و خطر بیماری قلبی‌عروقی در بیماران استنت‌گذاری‌شده عروق کرونر در مرکز آموزشی درمانی شهید مدنی تبریز انجام شد.

روش
این پژوهش یک مطالعه مقطعی‌توصیفی است که از تیر تا شهریور ماه سال 1400 در مرکز آموزشی درمانی شهید مدنی تبریز انجام شد. جامعه موردپژوهش تمام بیماران قلبی دارای استنت کرونری مرکز آموزشی درمانی شهید مدنی تبریز و نمونه‌های موردپژوهش 200 نفر از ایشان بودند. نمونه‌گیری به روش تصادفی ساده انجام شد. بدین صورت پژوهشگر ابتدا با حضور در بایگانی مدارک پزشکی، فهرست اسامی افرادی که تحت اقدام اینترونشن کرونر قلب قرار گرفته بودند را استخراج و بیمارانی که معیارهای ورود به مطالعه را داشتند، مشخص ‌کرد و از بین آن‌ها نمونه‌های پژوهش را به شکل تصادفی ساده انتخاب ‌کرد. معیارهای ورود به مطالعه شامل داشتن استنت عروق کرونر و گذشتن حداقل 3 ماه از تعبیه استنت (باتوجه‌به اینکه تنگی مجدد کرونر معمولاً طی 3-12 ماه پس از تعبیه استنت صورت می‌گیرد، بود [13]. معیار خروجی شامل عدم تمایل جهت شرکت در ادامه مطالعه یا از دسترس خارج شدن (تغییر مکان) یا فوت بیمار بود. برای انتخاب افراد نمونه با این روش از قرعه‌کشی استفاده شد. بدین صورت که محقق کد بیمارستانی هریک از نمونه‌های پژوهش را روی یک کاغذ نوشت و آن‌ها را داخل یک کیسه قرار ‌داد و بعد از به هم زدن، یکی یکی آن‌ها را خارج و کد هریک را یادداشت کرد و این کار را آنقدر ادامه داد تا به تعداد حجم نمونه کد برگزیند. آنگاه که تعداد افراد نمونه کامل شد، کار قرعه‌کشی به پایان رسید. حجم نمونه در فرمول کوکران و با در نظر گرفتن P مطالعه مشابه [14] 0/72، میزان خطا 0/07 و فاصله اطمینان 95 درصد، 170 نفر برآورد شد و لیکن با افزودن احتمال 20 درصد ریزش نمونه، حجم نمونه نهایی 200 نفر درنظر گرفته شد. 
پژوهشگر با برقراری تماس تلفنی، معرفی خود و اهداف پژوهش و داوطلبانه بودن شرکت در پژوهش، با بیمار هماهنگی لازم جهت ملاقات حضوری و تکمیل پرسش‌نامه‌ها را در درمانگاه مرکز آموزشی درمانی شهید مدنی تبریز یا هر مکانی که مورد توافق طرفین بود، انجام داد. بعد از حضور بیمار، محرمانه ماندن اطلاعات به شرکت‌کنندگان شرح داده شد و از آن‌ها رضایت آگاهانه کسب شد. پرسش‌نامه تبعیت از درمان توسط بیماران تکمیل شد و مقیاس خطر فرامینگهام با دریافت شرح حال و اندازه‌گیری فشارخون و پروفایل چربی خون بیماران توسط محقق بررسی شد. آخرین برگه آزمایش تمام مشارکت‌کنندگان که توسط آزمایشگاه مرکز آموزشی درمانی شهید مدنی تبریز (یک مرکز واحد) انجام شده بود و نشان‌دهنده کلسترول و لیپوپروتئین با چگالی بالای آن‌ها بود، مورد بررسی قرار گرفت. پژوهش حاضر با شناسه در کمیته اخلاق در پژوهش دانشگاه علوم پزشکی تبریز تأیید شده است.

ابزار پژوهش
ابزار مورداستفاده دراین مطالعه شامل 3 بخش است:

بخش اول
 اولین قسمت درخصوص مشخصات جمعیت‌شناختی بیماران (سن، جنس، تأهل، شغل، تحصیلات، درآمد، تعداد استنت، نوع استنت، بیماری‌های همراه، مصرف الکل، شاخص توده بدنی و بستری مجدد) می‌باشد. 

بخش دوم
دومین بخش پرسش‌نامه تبعیت از درمان است و شامل 26 سؤال در 3 بخش: رژیم غذایی (13 سؤال)، الگوی فعالیت (7 سؤال) و رژیم دارویی (6 سؤال) می‌باشد [15]. 
رژیم غذایی شامل 13 سؤال است که 7 سؤال آن در مقیاس لیکرت 5 تایی و 6 سؤال دیگر در مقیاس لیکرت 4 تایی می‌باشد. سؤال‌های 1، 5، 7، 11، 12، 13 دارای جواب‌های لیکرت 4 تایی (بین 0-3 نمره) و سؤال‌های 2، 3، 4، 6، 8، 9 و 10 دارای جواب‌‌های لیکرت 5 تایی (بین 0-4 نمره) هستند. سؤالات 11، 12 و 13 به‌صورت معکوس نمره‌دهی شده‌اند. نمره‌دهی سؤالات 6 و 10 نیز به این صورت می‌باشد: 
سؤال 6 (روغن جامد: (0)؛ هردو، بیشتر روغن جامد: (1)؛ هر دو به یک اندازه روغن جامد: (2)؛ هردو، بیشتر روغن مایع: (3)؛ روغن مایع: (4)).
سوال 10 (گوشت قرمز: (0)؛ هردو، بیشتر گوشت قرمز: (1)؛ هردو به یک اندازه: (2)؛ هردو، بیشتر گوشت سفید: (3)؛ گوشت سفید: (4)). دامنه نمرات این بخش از (0) تا (46) می‌باشد. 
الگوی فعالیت شامل 7 سؤال می‌باشد که 4 سؤال در مقیاس لیکرت 4 تایی و 3 سؤال در مقیاس لیکرت 3 تایی می‌باشد. سؤالات 1، 2، 4 و 7 دارای جواب‌های لیکرت 4 تایی (بین 0-3 نمره) و سؤالات 3، 5 و 6 دارای جواب‌های لیکرت 3 تایی (بین 0-2 نمره) می‌باشند. دامنه نمرات این بخش از (0) تا (18) می‌باشد. رژیم دارویی نیز دارای 6 سؤال در مقیاس لیکرت 5 تایی (بین 0-4 نمره) می‌باشد. سؤال آخر نمره مستقیم و بقیه سؤالات نمره معکوس گرفته‌اند. دامنه نمرات این بخش نیز از (0) تا (24) می‌باشد. نهایتاً، نمرات به‌دست‌آمده از 3 بخش تبعیت از رژیم غذایی، الگوی فعالیت و رژیم دارویی (تبعیت از درمان) در مقیاس (0) تا (100) براساس تقسیم‌بندی (ضعیف: 0-33/3، متوسط: 33/3-66/6 خوب: 66/6-100) مورد بررسی قرار گرفتند [15]. در سال 1389 حیدری و همکاران این پرسش‌نامه را طراحی و استفاده کرده‌اند. و روایـی آن از طریق روایی محتوا و پایایی آن از طریق اندازه‌گیـری همبستگی بـین ارزیابـان (رژیـم غذایی r=0/86، رژیم دارویی r=0/91 و الگـوی فعالیـت r=0/95) بررسی و تأیید شده است [15].

بخش سوم
 قسمت سوم ابزار این مطالعه مقیاس خطر فرامینگهام است که برای تخمین خطر بیماری قلبی‌عروقی می‌باشد و نحوه نمره‌دهی [16] برای این مقیاس در جدول شماره 1 ارائه شده است.


روایی وپایایی این مقیاس نیز در مطالعات مختلف تأیید شده است [17, 18]. 
 روایی ابزار براساس روایی محتوا و با نظرخواهی از 10 نفر از اساتید دانشکده پرستاری و مامایی تبریز انجام شد و طبق نظر ایشان بررسی تبعیت از درمان و خطر ابتلا به بیماری قلبی‌عروقی بیماران با این پرسش‌نامه‌ها قابل ارزیابی بود. پایایی پرسش‌نامه تبعیت از درمان با روش همسانی درونی (آلفای کرونباخ) بررسی شد و میزان آن برای رژیم غذایی 0/62، الگوی فعالیت 0/63، رژیم دارویی 0/74 بود. جهت تعیین پایایی مقیاس خطر فرامینگهام از روش تعیین پایایی ارزیابان استفاده شد و همبستگی داده‌های محقق و استاد راهنما (به‌عنوان دو ارزیاب) با استفاده از آزمون کاپا تعیین شد (0/85=کاپا).
داده‌های جمع‌آوری‌شده با استفاده از نرم‌افزار SPSS نسخه 22 تجزیه‌وتحلیل شدند. به منظور دسته‌بندی و خلاصه کردن داده‌ها از آمار توصیفی مانند جداول توزیع فراوانی استفاده شد. همچنین، جهت تعیین ارتباط بین تبعیت از درمان و خطر بیماری قلبی‌عروقی از ضریب همبستگی پیرسون، و جهت تعیین هدف فرعی از آزمون‌های تی و تحلیل واریانس یک‌طرفه استفاده شد. سطح معنی‌داری 0/05>P برای تحلیل‌های آماری در نظر گرفته شد.

یافته‌ها
میانگین سنی بیماران 6/62±61/10 بود. بیشتر شرکت‌کنندگان مرد (60/5 درصد)، متأهل (68 درصد) و دارای تحصیلات دیپلم و زیردیپلم (68 درصد) بودند. همچنین همه‌ مشارکت‌کنندگان سابقه بستری مجدد (100 درصد) داشتند. سایر مشخصات فردی اجتماعی بیماران در جدول شماره 2 آورده شده است. 




دررابطه‌با تعیین وضعیت تبعیت از درمان در بیماران استنت‌گذاری‌شده در مرکز آموزشی درمانی شهید مدنی تبریز، نتایج نشان داد که میانگین تبعیت از رژیم غذایی در بین مشارکت‌کنندگان 6/17±21/04 (از نمره 46) می‌باشد. همچنین به‌ترتیب بیشترین و کمترین نمره کسب‌شده در رژیم غذایی مربوط به سؤال 12 (مصرف میوه‌جات در رژیم غذایی شما چگونه است؟ ) و سؤال 7 (هنگام طبخ غذا چه مقدار روغن به آن اضافه می‌کنید؟ ) بود. میانگین مربوط به الگوی فعالیت بیماران 3/72±5/5 (از نمره 18) می‌باشد که به‌ترتیب بیشترین و کمترین نمره کسب‌شده در الگوی فعالیت مربوط به سؤال 2 (چند روز در هفته فعالیت‌های بیرون از منزل مانند خرید کردن را انجام می‌دهید؟) و سؤال 5 ( فعالیت ورزشی شما چند روز در هفته است؟) می‌باشد. علاوه‌براین، میانگین رعایت رژیم دارویی در بین مشارکت‌کنندگان 4/94±15/08 (از نمره 24) بود که در این قسمت نیز  به‌ترتیب بیشترین و کمترین نمره مربوط به سؤالات 2 (آیا مقدار داروی تجویزشده را طبق دستور پزشک مصرف می‌کنید؟) و 5 (آیا زمانی که با مصرف دارو احساس بدتری پیدا می‌کنید به مصرف داروهای خود طبق دستور پزشک ادامه می‌دهید؟) بود (جدول شماره 3). 


به‌طورکلی میانگین تبعیت از درمان در بین بیماران دارای استنت کرونر 8/48±41/50 بود که نشان‌دهنده وضعیت متوسط تبعیت ایشان از درمان می‌باشد (جدول شماره 4).


بیماران در قسمت‌های رعایت رژیم غذایی و داشتن فعالیت منظم نسبت به رعایت رژیم دارویی وضعیت نامناسبی داشتند، به‌طوری‌که بیشتر ایشان از غذای پرچرب استفاده می‌کردند (87 درصد)، کمترین فعالیت ورزشی در هفته را داشتند (92/4 درصد) و داروهای تجویزشده را به‌موقع مصرف می‌کردند (70/3 درصد).  همچنین نتایج نشان داد که میانگین نمره فرامینگهام برای زنان 50/84±19/4 بود و میانگین نمره فرامینگهام برای بیماران مرد 35/88±14/3 می‌باشد که براساس جدول فرامینگهام خطر ابتلا زنان به بیماری‌های قلبی‌عروقی طی 10 سال آینده بیشتر از 8 درصد (حدود 8-11 درصد) و این میزان برای آقایان بیشتر از 16 درصد (حدود 16-20 درصد) می‌باشد. 
براساس انجام آزمون ضریب همبستگی پیرسون، ارتباط معنی‌داری بین تبعیت بیماران زن از رژیم غذایی، رژیم دارویی و خطر بیماری قلبی‌عروقی در آن‌ها یافت نشد (0/05>P). بااین‌حال، بین الگوی فعالیت بیماران زن و خطر بیماری قلبی‌عروقی در آن‌ها ارتباط معنی‌داری وجود داشت (0/001>P). همچنین بین تبعیت از درمان و خطر بیماری قلبی‌عروقی در زنان ارتباط معنی‌داری پیدا نشد (0/116=P). در بیماران مرد نیز ارتباط معنی‌داری بین تبعیت ایشان از رژیم غذایی، رژیم دارویی و خطر بیماری قلبی‌‌عروقی یافت نشد، اما بین الگوی فعالیتی مردان و نمره کلی تبعیت از درمان ایشان با خطر بیماری قلبی‌عروقی، ارتباط معنی‌داری وجود داشت (0/043=P). به‌طورکلی بین تبعیت از درمان و خطر بیماری قلبی‌عروقی در بیماران استنت‌گذاری‌شده در مرکز آموزشی درمانی شهید مدنی تبریز ارتباط معنی‌داری وجود داشت، به‌طوری‌که با افزایش میزان تبعیت از درمان در‌ بین بیماران از خطر بیماری قلبی‌عروقی طی 10 سال آینده در ایشان کاسته می‌شود (0/001>P و 0/250-=r) (جدول شماره 5).


همچنین، اختلاف معنی‌داری بین میانگین نمره تبعیت از درمان با برخی مشخصات فردی اجتماعی (سن، نوع استنت، درآمد، شغل، تأهل، تحصیلات، سابقه بیماری‌های دیگر و جنسیت) بیماران یافت شد. چنان‌که براساس انجام آزمون تعقیبی توکی، بیشترین نمره تبعیت از درمان در گروه سنی کمتر از 50 سال بود. افراد متأهل، کارگران و کسانی که دارای تحصیلات دیپلم و زیر دیپلم بودند نسبت به بقیه، تبعیت از درمان بیشتری را ذکر کرده بودند. همچنین میانگین نمره‌ تبعیت از درمان بیماران زن کمتر از بیماران مرد بود (جدول شماره 2).  

بحث
نتایج نشان داد وضعیت تبعیت از درمان در این بیماران به‌طورکلی در حد متوسط بود. بااین‌حال، این بیماران در داشتن فعالیت ورزشی منظم و مصرف کم چربی‌ نمره ضعیفی را کسب کرده بودند. این یافته‌ها با نتایج مربوط به مطالعه روشن‌قیاس و همکاران که به بررسی تبعیت از درمان در بیماران تحت جراحی پیوند عروق کرونر بستری در بیمارستان‌های تأمین اجتماعی تهران پرداخته‌اند، همسو است [14]. در مطالعه دیانتی و همکاران که به بررسی تبعیت دارویی و عوامل مرتبط با آن در بیماران مبتلابه سندروم عروق کرونر در دوره پس از ترخیص از بیمارستان بهشتی کاشان پرداخته‌اند، میزان تبعیت دارویی بیماران موردمطالعه در حد ضعیف تا متوسط بود [19]. تنهارو و همکاران نیز مطالعه‌ای با عنوان تبعیت از درمان در بیماران مبتلابه دیابت و عوامل مؤثر بر آن در شهر تهران انجام دادند. براین‌اساس 62/82 درصد از بیماران تبعیت از درمان ضعیف، 33/22 درصد تبعیت از درمان متوسط، 2/96 درصد تبعیت از درمان خوب و 1 درصد تبعیت از درمان بسیار خوب را داشتند [20]. 
برخلاف یافته‌های مطالعه حاضر، نتایج مطالعه عباس‌زاده و همکاران باهدف تعیین میزان تبعیت از درمان دارویی 92 بیمار تحت آنژیوپلاستی مجدد مراجعه‌کننده به بیمارستان قلب شهید رجایی تهران نشان داد که بیشتر بیماران بعد از آنژیوپلاستی از درمان دارویی تبعیت نمی‌کردند و میانگین عدم تبعیت درمان دارویی عمدی بیش از میانگین عدم تبعیت درمان دارویی غیرعمدی بود [21]. شاید علت این تفاوت مربوط به دانش، نگرش و یا تجربیات مشارکت‌کنندگان و یا تفاوت در ابزار مطالعه باشد. نتایج مطالعه زارع و همکاران نیز که باهدف تعیین میزان تبعیت از مصرف داروهای ضدفشارخون در بیماران قلبی مراجعه‌کننده به درمانگاه امام رضا در شهر شیراز انجام دادند، نشان داد که بیش از دوسوم بیماران قلبی تبعیت پایینی از درمان داروهای ضدفشارخون داشتند، به‌طوری‌که تبعیت از داروهای ضدفشارخون در 77 درصد از بیماران قلبی در حد پایین، در 16 درصد در حد متوسط و در 7 درصد از بیماران در حد بالا بود [22]. نتایج مطالعه اله‌بخشیان و همکاران که باهدف پیش‌بینی میزان تبعیت دارویی بیماران قلبی پس از آنژیوپلاستی انجام شد، نشان داد که پایبندی به داروهای قلبی کم می‌باشد که با مطالعه ما همسو نیست [23]. نتایج مطالعه دهقان‌زاده و همکاران که به پذیرش درمان و عوامل مؤثر بر آن در بیماران مبتلابه نارسایی قلبی پرداخته بود، نشان داد که تبعیت در حیطه‌های رژیم دارویی بالا بود [24] که با مطالعه حاضر هم‌خوانی دارد.
دررابطه‌با خطر ابتلا به بیماری قلبی‌عروقی طی 10 سال آینده، مردان (بیشتر از 16 درصد) 2 برابر بیشتر از زنان (بیشتر از 8 درصد) در معرض خطر هستند. در پژوهشی که جانی و همکاران انجام دادند نتیجه به‌دست‌آمده نشان داد که ریسک خطر بیماری‌های قلبی‌عروقی در بیماران بالای 9 درصد می‌باشد [25]. برخلاف نتایج مطالعه حاضر، مطالعه علی براهیم و همکاران در ریاض عربستان نشان داد که 83/4 درصد از شرکت‌کنندگان دارای خطر CVD کم، 12/9 درصد دارای خطر متوسط و 3/7 درصد دارای رده خطر CVD بالا بودند [26]. این تفاوت می‌تواند ناشی از تفاوت در فراوانی عوامل خطر و سبک زندگی هر منطقه باشد، به‌طوری‌که ممکن است افراد ساکن در یک منطقه جغرافیایی خاص براساس نژاد، سن، جنسیت و سایر عوامل اجتماعی مؤثر بر سلامت با افراد ساکن در منطقه جغرافیایی دیگر، فرق داشته باشند.
 همچنین مطالعه حاضر نشان داد که ارتباط معنی‌داری بین تبعیت از درمان و خطر بیماری قلبی‌عروقی در بیماران دارای استنت کرونری وجود داشت. نیک‌فرجام و همکاران به بررسی تأثیر کیفیت ارتباط پزشک-بیمار بر تبعیت دارویی بیماران مبتلابه پرفشاری‌خون در مرکز قلب تهران پرداخته‌اند. در این مطالعه مقطعی نتایج مطالعه شواهد ارزشمندی پیرامون نقش ارتباط درمانی در تبعیت دارویی بیماران فراهم کرد و نشان داد که با بهبود ارتباط پزشک-بیمار، تبعیت درمانی بیمار افزایش پیدا می‌کند و این امر می‌تواند خطر بیماری‌های مزمن را کاهش دهد [27]. مطالعه‌ای که اختصاصاً به بررسی ارتباط بین تبعیت از درمان و خطر ابتلا به بیماری قلبی‌عروقی پرداخته باشد، یافت نشد. 
دررابطه‌با تعیین ارتباط بین تبعیت از درمان در بیماران دارای استنت عروق کرونری با مشخصات فردی اجتماعی ایشان نتایج نشان داد که ارتباط معناداری بین تعداد استنت و مصرف الکل و شاخص توده بدنی بیماران وجود ندارد که این نتایج می‌تواند به‌دلیل حجم نمونه مطالعه یا ابزار استفاده‌شده در مطالعه و یا عدم صداقت کافی در پاسخ به سؤالات مربوط به مصرف الکل به دست آمده باشد. همچنین بین متغیرهای جنسیت، سن، تأهل، سطح تحصیلات، شغل، میزان درآمد، سابقه بیماری‌های قبلی، نوع استنت و بستری مجدد بیماران ارتباط معنادارای وجود داشت. طبق مطالعه خطیب و همکاران که درمورد تبعیت از درمان در بیماران عروق کرونری در بریتانیا می‌باشد، نتایج به‌دست‌آمده نشان داد که ارتباط معناداری بین سن، جنسیت و تبعیت از درمان وجود دارد که با مطالعه ما همسو می‌باشد [28]. 
در مطالعه بیک‌مرادی و همکاران نیز درصد مردان نسبت به زنان بیشتر بود و ارتباط معناداری با تبعیت از درمان وجود دارد و با مشاهدات پژوهش حاضر در این زمینه هم‌راستا است [29]. همچنین در مطالعه روشن قیاس و همکاران نیز درصد بیشتری از مشارکت‌کنندگان را مردان تشکیل می‌دادند و تأثیر جنس بر بروز بیماری‌های قلبی‌عروقی تأییده شده است که با مطالعه حاضر هم‌خوانی دارد [14]. مطالعه قربانی‌مقدم و همکاران در بررسی توزیــع فراوانــی مشــخصات جمعیــت‌شــناختی بیمــاران بعد از آنژیوپلاستی عروق کرونر، در توزیـع فراوانـی متغیرهـای جنسـیت، سـن، وضعیـت تأهـل، سـطح تحصیـات و شـغل در بیمـاران تفــاوت معنــاداری وجود نــدارد که این نتایج با مطالعه حاضر همسو نمی‌باشد که می‌تواند به‌دلیل تفاوت در حجم نمونه و یا تفاوت در ابزار استفاده‌شده در مطالعه باشد [30].
از محدودیت‌های این پژوهش می‌توان به موارد ذیل اشاره کرد:  ازآنجایی‌که این یافته‌ها براساس خودگزارش‌دهی شرکت‌کنندگان بوده است، ممکن است کاملاً منطبق بر واقعیت نباشد. همچنین، جهت جمع‌آوری شاخص‌های مربوط به مقیاس فرامینگهام از تاریخچه اخیر آن‌ها استفاده شد، مثلاً میزان کلسترول سرم از آخرین آزمایش بیمار پرسیده شد و طی پژوهش اندازه‌گیری نشد که یکی از محدودیت‌های دیگر این مطالعه باشد.

نتیجه‌گیری
باتوجه‌به اینکه بین تبعیت از درمان و خطر بیماری قلبی‌عروقی در بیماران استنت‌گذاری‌شده ارتباط معنی‌داری وجود دارد و باعنایت بر اینکه این بیماران تبعیت ضعیفی از درمان در رعایت رژیم غذایی کم چرب و فعالیت منظم روزانه داشتند، بنابراین پیشنهاد می‌شود پرستاران در برنامه‌های آموزش به بیمار خود بر رعایت رژیم غذایی کم چرب و داشتن فعالیت منظم روزانه توسط بیماران تأکید کنند و به شناسایی موانع تحقق این امر بپردازند، تا بدین وسیله با افزایش تبعیت بیماران از درمان، خطر بیماری قلبی‌عروقی طی 10 سال آینده در ایشان کاسته شود. ازآنجاکه در این پژوهش از ابزار پرسش‌نامه استفاده شده است، پیشنهاد می‌شود در پژوهش‌های بعدی از روش‌های تحقیق کیفی و ابزار مصاحبه و مشاهده برای فهم عمیق‌تر مشکلات و راه حل‌های موجود در افزایش تبعیت از درمان بیماران قلبی‌عروقی استفاده شود. 

ملاحظات اخلاقی
پیروی از اصول اخلاق پژوهش
مجوز اخلاق از کمیته اخلاق دانشگاه علوم پزشکی تبریز IR.TBZMED.REC.1399.1027 گرفته شد. اهداف پژوهش برای مشارکت‌کنندگان تشریح شد. همچنین به ایشان تأکید شد که شرکت در مطالعه کاملاً اختیاری است و اطلاعات آن‌ها محرمانه خواهد ماند.

حامی مالی
این مطالعه برگرفته از پایان‌نامه کارشناسی ارشد پرستاری دانشگاه علوم پزشکی تبریز با کد پژوهشی 65875 می باشد.

مشارکت نویسندگان
طراحی اولیه مطالعه: لیلا احمدی، حمیدرضا حریریان؛ جمع آوری داده‌ها: لیلا احمدی؛ نگارش مقاله: حمیدرضا حریریان؛ تجزیه تحلیل و تفسیر داده‌ها: همه نویسندگان.

تعارض منافع
بنابر اظهار نویسندگان، این مقاله تعارض منافع ندارد.

تشکر و قدردانی
محققین از تمام مشارکت‌کنندگان در این مطالعه قدردانی و تشکر  می‌کنند.
 

Refrences
1.Sarrafzadegan N, Mohammmadifard N. Cardiovascular disease in Iran in the last 40 years: Prevalence, mortality, morbidity, challenges and strategies for cardiovascular prevention. Arch Iran Med. 2019; 22(4):204-10. [PMID]
2.WHO. What are cardiovascular diseases? Genava: WHO; 2021.
3.Benjamin I, Griggs RC, Andreoli TE, Fitz JG. Andreoli and carpenter's cecil essentials of medicine E-Book. Amsterdam: Elsevier Health Sciences; 2010. [Link]
4.Khan SQ, Ludman PF. Percutaneous coronary intervention. Medicine. 2022; 50(7):437-44. [DOI:10.1016/j.mpmed.2022.04.008]
5.Hannan EL, Zhong Y, Krumholz H, Walford G, Holmes DR Jr, Stamato NJ, et al. 30-day readmission for patients undergoing percutaneous coronary interventions in New York state. JACC Cardiovasc Interv. 2011; 4(12):1335-42. [DOI:10.1016/j.jcin.2011.08.013] [PMID]
6.Verdoia M, Negro F, Kedhi E, Suryapranata H, Marcolongo M, De Luca G. Benefits with drug-coated balloon as compared to a conventional revascularization strategy for the treatment of coronary and non-coronary arterial disease: A comprehensive meta-analysis of 45 randomized trials. Vascul Pharmacol. 2021; 138:106859. [DOI:10.1016/j.vph.2021.106859] [PMID]
7.Corones K, Coyer FM, Theobald KA. Exploring the information needs of patients who have undergone PCI. Br J Cardiac Nurs. 2009; 4(3):123. [DOI:10.12968/bjca.2009.4.3.40047]
8.Daie M, Zayghami R, Arjeini Z, Alipour Heidari M. [The effect of continuous care model on quality of life of patient after coronary angioplasty in BOU Ali Sina hospital (Persian)]. Evid Based Care J. 2014; 4(1):61-70. [DOI:10.22038/EBCJ.2014.2396]
9.Santo K, Singleton A, Rogers K, Thiagalingam A, Chalmers J, Chow CK, et al. Medication reminder applications to improve adherence in coronary heart disease: A randomised clinical trial. Heart. 2019; 105(4):323-9. [DOI:10.1136/heartjnl-2018-313479] [PMID]
10.Gast A, Mathes T. Medication adherence influencing factors-an (updated) overview of systematic reviews. Syst Rev. 2019; 8(1):112. [DOI:10.1186/s13643-019-1014-8] [PMID]
11.Virani SS, Smith SC Jr, Stone NJ, Grundy SM. Secondary prevention for atherosclerotic cardiovascular disease: Comparing recent US and European guidelines on dyslipidemia. Circulation. 2020; 141(14):1121-3. [DOI:10.1161/CIRCULATIONAHA.119.044282] [PMID]
12.Bozorgmanesh M, Hadaegh F, Azizi F. Predictive accuracy of the ‘Framingham’s general CVD algorithm’ in a Middle Eastern population: Tehran Lipid and Glucose Study. Int J Clin Pract. 2011; 65(3):264 -73.  [DOI:10.1111/j.1742-1241.2010.02529.x] [PMID]
13.Räber L, Wohlwend L, Wigger M, Togni M, Wandel S, Wenaweser P, et al. Five-year clinical and angiographic outcomes of a randomized comparison of sirolimus-eluting and paclitaxel-eluting stents: Results of the Sirolimus-Eluting Versus Paclitaxel-Eluting Stents for Coronary Revascularization LATE trial. Circulation. 2011; 123(24):2819-28. [DOI:10.1161/CIRCULATIONAHA.110.004762] [PMID]
14.Ghias M, Sahebalzamani M, Farahani H, Adhami Moghadam F. [Treatment plans adherence of patients underwent coronary artery bypass graft surgery in Tehran’s Social Security Hospitals (Persian)]. Med Sci J Islamic Azad Univ. 2019; 29(3):259-66. [Link]
15.Heydari A, Ziaee E, Ebrahimzade S. [The frequency of rehospitalization and its contributing factors in patient with cardiovascular diseases hospitalized in selected Hospitals in Mashhad in 2010 (Persian)]. Intern Med Today. 2011; 17(2):65-71. [Link]
16.Sohn C, Kim J, Bae W. The framingham risk score, diet, and inflammatory markers in Korean men with metabolic syndrome. Nutr Res Pract. 2012; 6(3):246-53. [DOI:10.4162/nrp.2012.6.3.246] [PMID]
17.Bitton A, Gaziano TA. The framingham heart study’s impact on global risk assessment. Prog Cardiovasc Dis. 2010; 53(1):68-78. [DOI:10.1016/j.pcad.2010.04.001] [PMID]
18.Guerra-Silva NM, Santucci FS, Moreira RC, Massao Tashima C, de Melo SC, Pereira LR, et al. Coronary disease risk assessment in men: Comparison between ASCVD Risk versus Framingham. Int J Cardiol. 2017; 228:481-7. [DOI:10.1016/j.ijcard.2016.11.102] [PMID]
19.Dianati M, Mahdavinejad B, Taghadosi M. [Medication adherence rate and related factors in patients with acute coronary syndrome after discharge from Shahid Beheshti Hospital in Kashan during 2017-2018 (Persian)]. Feyz Med Sci J. 2019; 23(2):201-8. [Link]
20.Tanharo D, Ghods R, Pourrahimi M, Abdi M, Aghaei S, Vali N. [Adherence to treatment in diabetic patients and its affecting factors (Persian)]. Pajouhan Sci J. 2018; 17(1):37-44. [DOI:10.21859/psj.17.1.37]
21.Abbaszadeh M, Rejeh N, Tadrisi SD, Jafari F. Medication adherence in patients undergoing repeat angioplasty: A cross-sectional study. J Crit Care Nurs. 2021; 14(4):41. [Link]
22.Zare S, Shams M, Fararouei M, Shariatinia S. [Antihypertensive drugs adherence in heart disease patients referring to the Imam Reza Clinic in Shiraz (Persian)]. Sadra Med J. 2018; 6(2):151-60. [Link]
23.Allahbakhshian A, Nazif R, Ghahramanian A, Tabrizi FJ, Ostovar S. Predictors of Iranian patients’ medication adherence after coronary angioplasty. Crescent J Med Biol Sci. 2021; 8(2):144-50. [Link]
24.Dehghanzadeh S, Jafaraghaee F, Shishegaran M. [Compliance and associated factors in patients with chronic heart failure (Persian)]. Iran J Nurs Res. 2015; 9(4):36-46. [Link]
25.Jani M, Salehi B, Aleyasin SA, Davoudi H. [The effectiveness of cognitive behavioral group therapy on quality of life of cardiovascular patients (Persian)]. J Arak Univ Med Sci. 2017; 20(3):22-30. [Link]
26.Alibrahim B, Sharaheeli J, Alassaf L, Abd-Ellatif EE. Risk assessment of cardiovascular disease among adults attending primary healthcare centers in Riyadh City 2015. Cureus. 2022; 14(12):e32503. [DOI:10.7759/cureus.32503
27.Nikfarjam MR, Mohammadkhani S, Moradi AR, Davarpasand T. [The effect of the quality of doctor-patient relationship on medical adherence in patients with hypertension in Tehran Heart Center, Iran (Persian)]. J Health Syst Res. 2018; 14(1):11-6. [Link]
28.Khatib R, Marshall K, Silcock J, Forrest C, Hall AS. Adherence to coronary artery disease secondary prevention medicines: Exploring modifiable barriers. Open Heart. 2019; 6(2):e000997. [DOI:10.1136/openhrt-2018-000997] [PMID]
29.Bikmoradi A, Masmouei B, Ghomeisi M, Roshanaei G. Impact of Tele-nursing on adherence to treatment plan in discharged patients after coronary artery bypass graft surgery: A quasi-experimental study in Iran.Int J Med Inform. 2016; 86:43-8. [DOI:10.1016/j.ijmedinf.2015.12.001] [PMID]
30.Ghorbanimoghadam Z, Vagharseyyedin SA, Zarei B, Moezi SA, Tabiee S. [The effect of educational program based on information, motivation and behavioral skills model on adherence to treatment in patients after coronary angioplasty (Persian)]. J Nurs Educ. 2022; 11(4):82-93. [Link]