جلد 37، شماره 149 - ( شهریور 1403 )
جلد 37 شماره 149 صفحات 257-242 |
برگشت به فهرست نسخه ها
Download citation:
BibTeX | RIS | EndNote | Medlars | ProCite | Reference Manager | RefWorks
Send citation to:
BibTeX | RIS | EndNote | Medlars | ProCite | Reference Manager | RefWorks
Send citation to:
Ghobadi S, Kakabraee K, Goudarzi M. The Effectiveness of Cognitive-behavioral Infertility Stress-coping Training in Improving the Cognitive Emotion Regulation of Infertile Women in Iran. IJN 2024; 37 (149) :242-257
URL: http://ijn.iums.ac.ir/article-1-3815-fa.html
URL: http://ijn.iums.ac.ir/article-1-3815-fa.html
قبادی سمانه، کاکابرایی کیوان، گودرزی محمود. ارزیابی اثربخشی بسته آموزشی مقابله‌ای شناختی-رفتاری با تنیدگی ناباروری بر تنظیم شناختی هیجان در زنان نابارور. نشریه پرستاری ایران. 1403; 37 (149) :242-257
1- گروه روانشناسی، دانشکده ادبیات و علوم انسانی، واحد سنندج، دانشگاه آزاد اسلامی، سنندج، ایران.
2- گروه روانشناسی، دانشکده ادبیات و علوم انسانی، واحد کرمانشاه، دانشگاه آزاد اسلامی، کرمانشاه، ایران. ،kakabraee@gmail.com
3- گروه مشاوره خانواده، دانشکده ادبیات و علوم انسانی، واحد سنندج، دانشگاه آزاد اسلامی، سنندج، ایران.
2- گروه روانشناسی، دانشکده ادبیات و علوم انسانی، واحد کرمانشاه، دانشگاه آزاد اسلامی، کرمانشاه، ایران. ،
3- گروه مشاوره خانواده، دانشکده ادبیات و علوم انسانی، واحد سنندج، دانشگاه آزاد اسلامی، سنندج، ایران.
متن کامل [PDF 5995 kb]
(83 دریافت)
| چکیده (HTML) (755 مشاهده)
روش بررسی
متن کامل: (63 مشاهده)
مقدمه
ناباروری یکی از مشکلات عمده جمعیت جوان است و به‌صورت ناتوانی در بارداری بعد از 1 سال مقاربت، بدون استفاده از هرگونه روش پیشگیری از بارداری تعریف می‌شود. براساس مطالعات، در سراسر جهان از هر 6 زوج، 1 زوج در سنین باروری دچار این مشکل هستند [1]. به‌دلیل تعصبات اجتماعی، ناباروری یک مشکل زنانه تلقی شده و به همین دلیل زنان معمولاً با مسائل و مشکلات خانوادگی و اجتماعی بیشتری نسبت به مردان روبه‌رو می‌شوند و طبق نتایج پژوهش‌ها، زنان بیش از مردان بر اثر ناباروری دچار تنیدگی می‌شوند. تنیدگی ازجمله عواملی است که در ناباروری نقش پررنگی دارد و شامل تعامل بین شرایط فیزیکی مستعدکننده ناباروری و مداخلات پزشکی، عکس‌العمل‌های دیگران و خصوصیات روانی و فردی می‌شود و ممکن است برای سال‌ها باقی مانده و با هر مداخله تشخیصی یا درمانی عود کند [2, 3]. تنیدگی ناباروری، مجموعه‌ای از نشانه‌ها می‌باشد که به دنبال تشخیص ناباروری در افراد بروز می‌کند و در بسیاری از علائم مشابه اختلالات ناشی از استرس پس از سانحه می‌باشد [4، 5]. بحران ناباروری و آسیب‌های روانشناختی و هیجانی همراه با آن سبب می‌شود زوجین نابارور روز به روز تنیدگی ناباروری بیشتری را متحمل شوند و ازسوی‌دیگر، ارتباط بین فشار روانی و ناباروری معمولاً دوطرفه بوده و هریک دیگری را تشدید می‌کند [6, 7].
بررسی مسائل روانشناختی درارتباط‌با ناباروری زنان نشان می‌دهد تنظیم نادرست هیجان‌هایی همچون استرس و اضطراب، در بروز این مشکل نقش دارند. به توانایی افزایش آگاهی هیجانی و توانایی تنظیم و تعدیل فشارهای روانی و حالت‌های برانگیختگی هیجانی از طریق فرآیندهای شناختی، تنظیم شناختی هیجان گفته می‌شود [8]. تنظیم شناختی هیجان به تمام سبک‌های شناختی اطلاق می‌شود که افراد از آن برای افزایش، کاهش یا حفظ تجارب هیجانی استفاده می‌کنند و نشان‌دهنده راه‌های کنار آمدن با شرایط استرس‌زا و اتفاقات ناگوار است و می‌توان آن را عامل کلیدی و تعیین‌کننده بهزیستی روانی شمرد که اثربخشی بر سازگاری با رویدادهای استرس‌زای زندگی دارد [9, 10]. به عقیده گارنفسکی و همکاران، افراد در مواجهه با شرایط تنش‌زا راهبردهای تنظیم شناختی هیجان متنوعی به کار می‌برند [11].
در راستای تلاش برای کمک به رفتارهای ارتقادهنده سلامت زنان نابارور و کاهش استرس بارداری در آن‌ها، به نظر می‌رسد درمان مقابله شناختی-رفتاری می‌تواند در این زمینه مؤثر باشد. مقابله شناختی-رفتاری بر این نکته که فرایندهای تفکر هم به اندازه تأثیرات محیطی اهمیت دارند، تأکید می‌کند و در همین راستا هدف این شیوه آموزشی، اصلاح عقاید غیرمنطقی، باورهای ناکارآمد، تفسیرهای غلط و خطاهای شناختی، احساس کنترل بر زندگی، تسهیل خودگویی‌های سازنده و تقویت مهارت‌های مقابله‌ای است.
براساس برنامه مداخله الگوی شناختی-رفتاری برای مقابله با تنیدگی ناباروری، در این دوره از جلسات آموزش شیوه‌های مقابله‌ای شامل تن‌آرامی، برنامه‌ریزی، مدیریت استرس، حل مسئله استفاده شد. محتوای درمان تنیدگی ناباروری برگرفته از مبانی نظری حوزه استرس ناباروری، مقالات مرتبط، بررسی مصاحبه با زنان نابارور همراه با تکنیک‌ها و تمرین‌هایی برای کاهش میزان تنیدگی ناباروری است. مداخلاتی شامل مشاوره مبتنی بر درمان شناختی-رفتاری [12]، رویکرد تلفیقی رفتار درمانی شناختی مثبت‌نگر [13]، آموزش مهارت حل مسئله و بازسازی شناختی [14]، آموزش مهارت مدیریت استرس [15]، درمان شناختی-رفتاری مدیریت استرس [16]، حاکی از بهبود شرایط روانشناختی زنان نابارور بوده است. طراحی و اجرای روش‌ها و برنامه‌های مداخله‌ای مناسب برای بهبود شناخت اجتماعی و دیگر مؤلفه‌های روانشناختی در زنان نابارور بسیار ضروری است.
گلشنی و همکاران در راستای تأثیر مشاوره مبتنی بر درمان شناختی-رفتاری بر استرس درک‌شده در زنان باردار با سابقه ناباروری نشان دادند که پس از مداخله، میانگین نمرات استرس درک‌شده کاهش یافته است [12]. یافته‌های عسکری و ساعدی در پژوهشی در راستای اثربخشی آموزش ایمن‌سازی در برابر تنیدگی در زنان نابارور حاکی از این بود که این آموزش بر مؤلفه‌های روانشناختی، اقتصادی، عاطفی و اجتماعی آن‌ها تأثیر دارد [17]. با وجود مسئله ناباروری در ایران و پیشرفت‌های درمان پزشکی در این زمینه، هنوز خبری از ارائه خدمات روانشناختی در کنار درمان پزشکی و دارویی نیست. ناباروری پدیده‌ای وابسته به فرهنگ است و زمینه‌های اجتماعی و مذهبی، اثرات آسیب‌زای روانشناختی آن را تحت تأثیر قرار می‌دهد. افراد نابارور متناسب با نوع وضعیتی که دارند، با افزایش استرس و اضطراب خاص خود مواجه می‌شوند. ازطرفی تجربه نوع برخورد هرکدام از این افراد، اگرچه نقاط اشتراکی با دیگر افراد دارند، می‌تواند تجربه‌ای متفاوت باشد؛ به این معنا که پارامترهایی نظیر پایگاه استرس ادراک‌شده و راهبردهای مقابله‌ای در فرد، در نوع برخورد آن‌ها با این وضعیت تأثیر می‌گذارد. با در نظر گرفتن اهمیت ناباروری، شیوع آن، تأثیر آن بر زندگی فردی و اجتماعی و همچنین سلامت جسمی و روانی زنان نابارور و ازآنجاکه افکار خودآیند منفی و مشکلات روانشناختی و همچنین تنیدگی ناباروری در این افراد را تحت تأثیر قرار می‌دهد، اقدام در جهت کاهش این مشکلات و درمان‌هایی در این راستا بسیار ضروری است.
باتوجه‌به اهمیت توجه به سلامت زنان نابارور و شناسایی راهکارهایی برای کاهش استرس ناباروری در این افراد، ضرورت پژوهش‌هایی با هدف ارتقای تنظیم شناختی هیجان در این افراد مشخص می‌شود. بنابراین پژوهش حاضر در این راستا و درصدد پاسخگویی به این سؤال انجام شد که آیا بسته آموزشی مقابله‌ای شناختی-رفتاری با تنیدگی ناباروری بر تنظیم شناختی هیجان در زنان نابارور تأثیر دارد؟
ناباروری یکی از مشکلات عمده جمعیت جوان است و به‌صورت ناتوانی در بارداری بعد از 1 سال مقاربت، بدون استفاده از هرگونه روش پیشگیری از بارداری تعریف می‌شود. براساس مطالعات، در سراسر جهان از هر 6 زوج، 1 زوج در سنین باروری دچار این مشکل هستند [1]. به‌دلیل تعصبات اجتماعی، ناباروری یک مشکل زنانه تلقی شده و به همین دلیل زنان معمولاً با مسائل و مشکلات خانوادگی و اجتماعی بیشتری نسبت به مردان روبه‌رو می‌شوند و طبق نتایج پژوهش‌ها، زنان بیش از مردان بر اثر ناباروری دچار تنیدگی می‌شوند. تنیدگی ازجمله عواملی است که در ناباروری نقش پررنگی دارد و شامل تعامل بین شرایط فیزیکی مستعدکننده ناباروری و مداخلات پزشکی، عکس‌العمل‌های دیگران و خصوصیات روانی و فردی می‌شود و ممکن است برای سال‌ها باقی مانده و با هر مداخله تشخیصی یا درمانی عود کند [2, 3]. تنیدگی ناباروری، مجموعه‌ای از نشانه‌ها می‌باشد که به دنبال تشخیص ناباروری در افراد بروز می‌کند و در بسیاری از علائم مشابه اختلالات ناشی از استرس پس از سانحه می‌باشد [4، 5]. بحران ناباروری و آسیب‌های روانشناختی و هیجانی همراه با آن سبب می‌شود زوجین نابارور روز به روز تنیدگی ناباروری بیشتری را متحمل شوند و ازسوی‌دیگر، ارتباط بین فشار روانی و ناباروری معمولاً دوطرفه بوده و هریک دیگری را تشدید می‌کند [6, 7].
بررسی مسائل روانشناختی درارتباط‌با ناباروری زنان نشان می‌دهد تنظیم نادرست هیجان‌هایی همچون استرس و اضطراب، در بروز این مشکل نقش دارند. به توانایی افزایش آگاهی هیجانی و توانایی تنظیم و تعدیل فشارهای روانی و حالت‌های برانگیختگی هیجانی از طریق فرآیندهای شناختی، تنظیم شناختی هیجان گفته می‌شود [8]. تنظیم شناختی هیجان به تمام سبک‌های شناختی اطلاق می‌شود که افراد از آن برای افزایش، کاهش یا حفظ تجارب هیجانی استفاده می‌کنند و نشان‌دهنده راه‌های کنار آمدن با شرایط استرس‌زا و اتفاقات ناگوار است و می‌توان آن را عامل کلیدی و تعیین‌کننده بهزیستی روانی شمرد که اثربخشی بر سازگاری با رویدادهای استرس‌زای زندگی دارد [9, 10]. به عقیده گارنفسکی و همکاران، افراد در مواجهه با شرایط تنش‌زا راهبردهای تنظیم شناختی هیجان متنوعی به کار می‌برند [11].
در راستای تلاش برای کمک به رفتارهای ارتقادهنده سلامت زنان نابارور و کاهش استرس بارداری در آن‌ها، به نظر می‌رسد درمان مقابله شناختی-رفتاری می‌تواند در این زمینه مؤثر باشد. مقابله شناختی-رفتاری بر این نکته که فرایندهای تفکر هم به اندازه تأثیرات محیطی اهمیت دارند، تأکید می‌کند و در همین راستا هدف این شیوه آموزشی، اصلاح عقاید غیرمنطقی، باورهای ناکارآمد، تفسیرهای غلط و خطاهای شناختی، احساس کنترل بر زندگی، تسهیل خودگویی‌های سازنده و تقویت مهارت‌های مقابله‌ای است.
براساس برنامه مداخله الگوی شناختی-رفتاری برای مقابله با تنیدگی ناباروری، در این دوره از جلسات آموزش شیوه‌های مقابله‌ای شامل تن‌آرامی، برنامه‌ریزی، مدیریت استرس، حل مسئله استفاده شد. محتوای درمان تنیدگی ناباروری برگرفته از مبانی نظری حوزه استرس ناباروری، مقالات مرتبط، بررسی مصاحبه با زنان نابارور همراه با تکنیک‌ها و تمرین‌هایی برای کاهش میزان تنیدگی ناباروری است. مداخلاتی شامل مشاوره مبتنی بر درمان شناختی-رفتاری [12]، رویکرد تلفیقی رفتار درمانی شناختی مثبت‌نگر [13]، آموزش مهارت حل مسئله و بازسازی شناختی [14]، آموزش مهارت مدیریت استرس [15]، درمان شناختی-رفتاری مدیریت استرس [16]، حاکی از بهبود شرایط روانشناختی زنان نابارور بوده است. طراحی و اجرای روش‌ها و برنامه‌های مداخله‌ای مناسب برای بهبود شناخت اجتماعی و دیگر مؤلفه‌های روانشناختی در زنان نابارور بسیار ضروری است.
گلشنی و همکاران در راستای تأثیر مشاوره مبتنی بر درمان شناختی-رفتاری بر استرس درک‌شده در زنان باردار با سابقه ناباروری نشان دادند که پس از مداخله، میانگین نمرات استرس درک‌شده کاهش یافته است [12]. یافته‌های عسکری و ساعدی در پژوهشی در راستای اثربخشی آموزش ایمن‌سازی در برابر تنیدگی در زنان نابارور حاکی از این بود که این آموزش بر مؤلفه‌های روانشناختی، اقتصادی، عاطفی و اجتماعی آن‌ها تأثیر دارد [17]. با وجود مسئله ناباروری در ایران و پیشرفت‌های درمان پزشکی در این زمینه، هنوز خبری از ارائه خدمات روانشناختی در کنار درمان پزشکی و دارویی نیست. ناباروری پدیده‌ای وابسته به فرهنگ است و زمینه‌های اجتماعی و مذهبی، اثرات آسیب‌زای روانشناختی آن را تحت تأثیر قرار می‌دهد. افراد نابارور متناسب با نوع وضعیتی که دارند، با افزایش استرس و اضطراب خاص خود مواجه می‌شوند. ازطرفی تجربه نوع برخورد هرکدام از این افراد، اگرچه نقاط اشتراکی با دیگر افراد دارند، می‌تواند تجربه‌ای متفاوت باشد؛ به این معنا که پارامترهایی نظیر پایگاه استرس ادراک‌شده و راهبردهای مقابله‌ای در فرد، در نوع برخورد آن‌ها با این وضعیت تأثیر می‌گذارد. با در نظر گرفتن اهمیت ناباروری، شیوع آن، تأثیر آن بر زندگی فردی و اجتماعی و همچنین سلامت جسمی و روانی زنان نابارور و ازآنجاکه افکار خودآیند منفی و مشکلات روانشناختی و همچنین تنیدگی ناباروری در این افراد را تحت تأثیر قرار می‌دهد، اقدام در جهت کاهش این مشکلات و درمان‌هایی در این راستا بسیار ضروری است.
باتوجه‌به اهمیت توجه به سلامت زنان نابارور و شناسایی راهکارهایی برای کاهش استرس ناباروری در این افراد، ضرورت پژوهش‌هایی با هدف ارتقای تنظیم شناختی هیجان در این افراد مشخص می‌شود. بنابراین پژوهش حاضر در این راستا و درصدد پاسخگویی به این سؤال انجام شد که آیا بسته آموزشی مقابله‌ای شناختی-رفتاری با تنیدگی ناباروری بر تنظیم شناختی هیجان در زنان نابارور تأثیر دارد؟
روش بررسی
پژوهش حاضر باتوجه‌به هدف کاربردی و شیوه اجرا نیمه‌آزمایشی، از نوع طرح پیش‌آزمون، پس‌آزمون و پیگیری 2 ماهه با گروه کنترل است. معیارهای ورود آزمودنی‌ها شامل دامنه سنی زنان نابارور 25 تا 45 سال، تشـخیص پزشـکی نابـاروری، کسب نمره بالا در آزمون تنیدگی ناباروری (دامنه نمرات تنیدگی بین 46 تا 276 است که در این پژوهش زنانی که نمرات بالاتر از 190 کسب کرده بودند، انتخاب شدند) و عدم دریافت درمانهای روانشناختی طی 3 ماه قبل از مداخله بود. ملاک‌های خروج شامل غیبت بیش از 2 جلسه در جریان درمان و تکمیل نکردن پرسش‌نامه یا مخدوش بودن آن‌ها بود.
جامعه آماری زنان نابارور مراجعه‌کننده به مراکز ناباروری و مطب متخصصان زنان و درمان نازایی شهر کرمانشاه در سال 1401 بود. از بین زنان نابارور که واجد شرایط شرکت در پژوهش بودند 40 نفر با استفاده از روش نمونه‌گیری تصادفی ساده و براساس رضایت آگاهانه به‌عنوان نمونه انتخاب شدند.
جهت تعیین حجم نمونه، از بین زنان نابارور واجد شرایط شرکت در پژوهش، براساس تحقیقات مشابه، از فرمول حجم نمونه Fleiss استفاده شد. معادله برآورد حجم نمونه براساس پژوهشهای پیشین، 1/61=σ و 4/507=d2 و 0/90=Power و 0/05=α درنظر گرفته شد. براساس معادله، حجم نمونه 12/07 بهدست آمد که با در نظر گرفتن 20 درصد ریزش برای هر گروه و بنابر نظر استاد راهنما در راستای بررسی کیفیت اثر بسته آموزشی حجم نمونه برای هر گروه 20 نفر در نظر گرفته شد. بنابراین 40 نفر از زنان نابارور که میزان استرس ناباروری آن‌ها بالا بود، با استفاده از روش نمونه‌گیری در دسترس و براساس رضایت آگاهانه به‌عنوان نمونه انتخاب و به‌صورت تصادفی ساده (روش قرعه‌کشی) در دو گروه (گروه مداخله تحت آموزش مقابله‌ای شناختی-رفتاری با تنیدگی ناباروری و یک گروه کنترل) تقسیم شدند.
ابزار اندازه‌گیری
پرسش‌نامه استرس ناباروری
پرسش‌نامه استرس ناباروری را نیوتن و همکاران در سال 1999 به‌منظور سنجش استرس ناباروری طراحی و تدوین کردهاند. این پرسش‌نامه دارای 46 گویه و شامل 5 مؤلفه نگرانی‌های اجتماعی، نگرانی‌های جنسی، نگرانی‌های ارتباطی، سبک زندگی بدون فرزند و نیاز به والد بودن می‌باشد که براساس طیف 6 گزینه‌ای لیکرت به سنجش استرس ناباروری می‌پردازد. نمره‌گذاری سؤالات پرسش‌نامه براساس طیف لیکرت که از 1 (کاملاً مخالفم) تا 6 (کاملاً موافقم) می‌باشد. نمره کل از طریق جمع کردن نمره گویه‌ها به دست می‌آید. بنابراین دامنه نمرات بین 46 تا 276 است. نمره بالاتر نشان‌دهنده میزان تنیدگی بیشتر محسوب می‌شود. در پژوهش لطیف‌نژاد رودسری و همکاران [18] روایی محتوایی و صوری و ملاکی این پرسش‌نامه مناسب ارزیابی شده است. ضریب آلفای کرونباخ محاسبه‌شده در پژوهش لطیف‌نژاد رودسری و همکاران [18] برای این پرسش‌نامه بالای 0/7 برآورد شد.
مقیاس تنظیم شناختی هیجان CERQ
این پرسش‌نامه چند بعدی است که گارنفسکی و همکاران در سال 2001 در کشور هلند تدوین کردهاند و جهت شناسایی راهبردهای مقابله‌ای شناختی افراد پس از تجربه کردن وقایع یا موقعیت‌های منفی مورد استفاده قرار می‌گیرد. این پرسش‌نامه یک ابزار خودگزارشی و دارای 18 ماده می‌باشد که از 9 خرده‌مقیاس راهبرد شناختی ملامت خویش، پذیرش، نشخوارگری، تمرکز مجدد مثبت، تمرکز مجدد بر برنامه‌ریزی، ارزیابی مجدد مثبت، دیدگاه‌پذیری، فاجعه‌سازی و ملامت دیگران تشکیل شده است (جدول شماره 1).
نمره‌گذاری سؤالات پرسش‌نامه براساس طیف لیکرت که از 1 (تقریباً هرگز) تا 5 (تقریباً همیشه) می‌باشد. نمره کل هریک از خرده‌مقیاس‌ها از طریق جمع کردن نمره ماده‌ها به دست می‌آید. بنابراین دامنه نمرات هر خرده‌مقیاس بین 2 تا 10 است. نمره بالاتر نشان‌دهنده استفاده بیشتر فرد از آن راهبرد شناختی و مواجهه با وقایع تنیدگی‌زا و منفی محسوب می‌شود. سؤالات مرتبط با هریک از مقیاس‌ها به شرح زیر می‌باشد:
در پژوهش گارنفسکی و همکاران، ضریب آلفای کرونباخ برای 9 خرده‌مقیاس پرسش‌نامه مذکور بین 0/62 تا 0/80 گزارش شده است [19]. همچنین در ایران، حسنی در سال 1390 روایی و اعتبار این مقیاس را مورد بررسی قرار داد. برای روایی از همبستگی بین خرده‌مقیاس‌ها استفاده کرد که این همبستگی‌ها از 0/73 تا 0/88 بود و برای اعتبار از ضریب آلفای کرونباخ استفاده کرد که این ضرایب برای خرده‌مقیاس‌ها از 0/68 تا 0/86 بود [20].
روش اجرای پژوهش
پس از گروه‌بندی نمونه‌های انتخاب‌شده، پرسش‌نامه تنظیم شناختی هیجان را به‌عنوان پیش‌آزمون پاسخ دادند؛ سپس گروه آزمایش طی 12جلسه 120 دقیقه‌ای و هر هفته 2 جلسه در مرکز پرتو آرامش، توسط درمانگر شناختی-رفتاری تحت آموزش قرار گرفتند و گروه کنترل آموزشی دریافت نکردند. آموزش حدود 2 ماه طول کشید. جلسات درمانی ابتدا با سؤال و توضیح درمانگر و سپس با بحث گروهی ادامه یافت؛ بدین صورت که درمانگر روش را آموزش داده و افراد تمرین می‌کردند، بازخورد مراجع نسبت به جلسه اجراشده بررسی می‌شود. روش‌های آموزش داده‌شده تمرین می‌شود و در پایان جلسه تکالیف خانگی و ارائه توضیحاتی در مورد آن توسط درمانگر داده می‌شود. به جهت رعایت اصول اخلاقی عدالت در پژوهش، برای گروه کنترل بعد از پژوهش جلسات آموزشی گذاشته شد.
جلسات آموزش مقابله‌ای شناختی-رفتاری با تنیدگی ناباروری
برای گروه‌های آزمایش، بسته مداخله‌ای آموزش مقابله شناختی-رفتاری با تنیدگی ناباروری قبادی و همکاران [21] در 12 جلسه 120 دقیقه‌ای تدوین و تحت مداخله قرار گرفتند که محتوای جلسات در جدول شماره 2 آمده است.
جلسات آموزشی در مرکز پرتو آرامش برگزار شد و گروه کنترل در لیست انتظار برای آموزش قرار گرفتند که به جهت رعایت اصول اخلاقی عدالت در پژوهش برای گروه کنترل بعد از پایان پژوهش، جلسات آموزشی برگزار شد. در پایان دوره آموزشی، هر دو گروه مجدداً ارزیابی شدند. متخصص آموزش‌دیده با نظر استاد راهنما با مدرک دکترای روانشناسی و دارای گواهی درمان شناختی-رفتاری بسته درمانی را اجرا کرد.
در این پژوهش تجزیه‌وتحلیل داده‌های به‌دست‌آمده از پرسش‌نامه و متناسب با نیاز آمار تحلیلی، از روش‌های آمار توصیفی شامل جداول توزیع فراوانی و درصد استفاده شد و نیز از آزمون آنالیز واریانس اندازه‌گیری مکرر و بررسی پیش‌فرض‌های آن استفاده شد. این عملیات با استفاده از نرم‌افزار SPSS نسخه 24 انجام شد.
یافته‌ها
در ابتدا، یافته‌های توصیفی میزان فراوانی و درصد سابقه ناباروری در خانواده، طول مدت ازدواج و طول مدت ناباروری زنان نابارور مشارکت‌کننده در پژوهش در جداول شماره 3، 4 و 5 ارائه شده است.
توصیف آماری متغیر تنظیم شناختی هیجان و مؤلفه‌های آن در جدول شماره 6 قابل‌مشاهده است.
میانگین نمرات تنظیم شناختی هیجان و مؤلفه‌های آن در پس‌آزمون گروه آزمایش نسبت به پیش‌آزمون بهبود داشته است. همچنین، نمرات این متغیر در پیگیری گروه آزمایش نسبت به پس‌آزمون تغییر چندانی نداشته است. نتایج آزمون آماری حاکی از این است که بین گروه‌های آموزشی تفاوت معنی‌داری وجود دارد (05/P<0). در گروه کنترل، میانگین نمرات تنظیم شناختی هیجان همراه با مؤلفه های آن در پس‌آزمون نسبت به پیش‌آزمون تغییر چندانی نداشته است (05/P>0).
برای بررسی فرضیه تحقیق ابتدا پیش‌فرض‌های آن مانند پیوسته بودن متغیر وابسته، نرمال بودن توزیع داده‌ها، همگن بودن کواریانس‌های دو گروه و مستقل بودن افراد، بررسی شد. در بررسی مفروضه نرمال بودن داده‌ها، نتایج آزمون شاپیروویلک نشان داد، داده‌های به‌دست‌آمده دارای توزیع نرمال است. برای مفروضه خطی بودن از ضرایب همبستگی بین متغیرها استفاده شد. آزمون لون جهت بررسی مفروضه همگنی واریانس‌های خطا استفاده شده است. براساس نتایج، سطح معنی‌داری برای تنظیم شناختی هیجان همراه با مؤلفه‌های آن بزرگتر از 0/05 همگنی واریانس‌های خطا برقرار می‌باشد. ازآنجاکه این مفروضات در داده‌ها برقرار بود، بنابراین از آزمون تحلیل واریانس با اندازه‌گیری مکرر استفاده شد. برای تحلیل واریانس یک عاملی با تأکید بر مطالعه درون آزمودنی‌ها (اندازه‌گیری‌های مکرر) ابتدا یکسانی کوواریانس‌های متغیر وابسته از طریق آزمون کرویت موچلی مورد بررسی قرار گرفت. یافته‌ها حاکی از این بود که داده‌ها مفروضه همگنی کوواریانس‌ها را زیر سؤال نبرده‌اند و برای تنظیم شناختی هیجان و مؤلفه‌های آن مشاهده شد که پیش‌فرض یکسانی کوواریانس‌های متغیر وابسته برای این متغیرها تأیید می‌شود.
براساس اطلاعات مندرج در جدول شماره 7 که نتایج آزمون تحلیل واریانس با اندازه‌گیری مکرر برای بررسی اثرات درونی آزمودنی (زمان) است، در اثر زمان باتوجه‌به اینکه مقدار F برای تنظیم شناختی هیجان و مؤلفه‌های آن معنی‌دار شده است (05/P<0)، بین سه مرحله پیش‌آزمون، پس‌آزمون و پیگیری در این مؤلفه تفاوت وجود دارد.
براساس ستون اندازه اثر نیز ملاحظه می‌شود تأثیر آموزش مقابله‌ای شناختی-رفتاری با تنیدگی ناباروری بر تنظیم شناختی هیجان زنان نابارور 91/3 درصد بوده است. نتایج آزمون تعقیبی بونفرونی برای مشخص کردن تفاوت نقاط داده‌ای در موقعیت آزمایش در مراحل اندازه‌گیری (زمان) نشان داد در متغیر تنظیم شناختی هیجان و مؤلفه‌های آن میانگین نمرات بین پیش‌آزمون و پس‌آزمون تفاوت معنی‌داری وجود دارد و این تفاوت معنی‌دار تا مرحله پیگیری نیز تداوم داشته است و باتوجه‌به میانگین‌های این متغیر و مؤلفه‌های آن در این سه مرحله ملاحظه می‌شود که در پس‌آزمون و پیگیری میانگین تنظیم شناختی هیجان و مؤلفه‌های آن افزایش داشته است.
بحث
نتایج بررسی تأثیر مثبت بسته آموزشی مقابله‌ای شناختی- رفتاری با تنیدگی ناباروری بر تنظیم شناختی هیجان زنان نابارور نشان داد بین سه مرحله پیش‌آزمون، پس‌آزمون و پیگیری در مؤلفه تنظیم شناختی هیجان و مؤلفه‌های آن تفاوت وجود دارد و تفاوت بین پیش‌آزمون و پس‌آزمون معنی‌دار است و این تفاوت معنی‌دار تا مرحله پیگیری نیز تداوم داشته است. ازآنجاکه پیشینه پژوهشی دررابطه‌با این فرضیه یافت نشد اما در استناد به این یافته می‌توان به نتایج پژوهش جوپنگ لی و همکاران اشاره کرد که نتایج حاکی از آن است که مدت تعامل بین استرس مرتبط با ناباروری به‌طور قابل‌توجهی کیفیت زندگی و همچنین اختلال عاطفی را پیش‌بینی می‌کند [22].
یافته‌های کریمی و زرگرشیرازی نشان داد درمان شناختی-رفتاری باعث افزایش و بهبود مهارت‌های تنظیم شناختی هیجان شد [23]. در مطالعه فروغ عامری، درمان شناختی-رفتاری موجب کاهش معنی‌دار نمرات گروه آزمایش در پس‌آزمون نسبت به پیش‌آزمون در استرس ناباروری شد [24]. در مطالعه استرآبادی و همکاران، درمان شناختی- رفتاری بر استرس ناباروری زوجین نابارور مؤثر بوده است و توانسته به کاهش استرس ناباروری زوجین منجر شود [25]. یافته‌های دلپسند و همکاران نشان داد بین گروه آزمایش و کنترل ازنظر کاهش استرس ادراک‌شده تفاوت معنی‌داری وجود دارد [26].
همچنین در این راستا یافته پورصادق و آزموده نشان داد آموزش مهارت‌های زندگی بر تنظیم شناختی هیجان زنان باردار تأثیر دارد [27]. ناباروری برای زنان مشکل پیچیده‌ای است و برای بهزیستی روانی و اجتماعی آنان تهدیدکننده است و به بی‌قراری روانی در آنان منجر می‌شود. در تبیین این یافته باید بیان کرد که تنظیم شناختی هیجان مؤثرترین عامل فردی در سلامت عمومی به‌شمار می‌رود. توانایی تنظیم هیجان به فرد این امکان را می‌دهد که تا برانگیختگی‌ها و تجربه‌های هیجانی را در سطح شخصی و بین شخصی مدیریت و تعدیل کند، اما وقتی نقص و نارسایی در فرایند تنظیم هیجانی وجود داشته باشد، مدیریت و تعدیل هیجان‌ها مختل شده و قدرت سازگاری فرد تضعیف می‌شود. هرقدر که توانایی شخصی در سازگاری با استرس‌ها کاهش پیدا کند، می‌تواند باعث تعارضات درون روانی و پیچیدگی بیشتر وضعیت نابسامان روانی و درنهایت ایجاد درماندگی، ناامیدی، در خود فرو رفتن، فاصله‌گیری از دیگران شود [28, 29].
ناتوانی در بارداری یا ناباروری، تجربه سختی برای زنان است که به سازگاری هیجانی بالایی نیاز دارد. دشواری در تنظیم هیجان می‌تواند با پیامدهای منفی برای خلق و عملکرد افراد همراه باشد و زمینه کناره‌گیری از روابط بین فردی و درنهایت استرس و اضطراب را برای فرد فراهم کند. زنان نابارور به‌دلیل مواجهه با انواع فشارهای روانی و اجتماعی در معرض تجربه هیجانات منفی و پریشان‌کننده قرار دارند که دشواری در تنظیم این هیجانات می‌تواند احتمال تجربه احساس منفی را در فرد افزایش دهد [30].
درمورد تأثیر مقابله شناختی-رفتاری بر تنظیم شناختی هیجان می‌توان گفت که طی این جلسات و آموزش‌ها، زنان نابارور با حضور در کلاس‌های گروهی و آشنایی با زنانی مشابه خود، به‌خوبی توانسته‌اند به این ادراک برسند که تنها نیستند و این مشکل در دیگران نیز وجود دارد که در تلاش برای رفع آن‌ها هستند و با کمک این درمان، زنان نابارور یاد می‌گیرند که شناخت‌ها، احساسات و واکنش‌های خود را نسبت به حالت هیجانی بالا ببرند و تحمل و انعطاف آن‌ها در برابر چالش‌ها بیشتر شود. استفاده از راهبردهای ناسازگارانه تنظیم هیجان ازقبیل نشخوار فکری درباره بیماری و فاجعه‌سازی از مشکل‌شان نه‌تنها نگرانی، خشم و اضطراب را در آنان به‌وجود می‌آورد، بلکه باعث می‌شود کمتر از راهبردهای سازگارانه تنظیم هیجان استفاده کنند. هیجانات مثبت منابع روانشناختی مهمی هستند که به افراد کمک می‌کنند در مقابل فشار روانی از روش‌های مقابله‌ای مؤثری استفاده کنند و با تضمین سلامت جسمانی و روانی خود بتوانند با حوادث استرس‌زای زندگی بهتر مقابله کنند [31]. بدین ترتیب این آموزش بر تنظیم شناختی هیجان زنان نابارور تأثیر بسزایی دارد و موجبات افزایش تعاملات بین فردی، پذیرش و تخلیه هیجانی در زندگی را فراهم می‌سازد. بالا رفتن تنظیم شناختی هیجان به افراد کمک می‌کند که درمقابل فشارهای روانی از روش مقابله‌ای مؤثر و مناسب بهره بگیرند و با تضمین سلامت جسمانی و روانی خود، بتوانند با رخدادهای استرس‌زا و استرس ناباروری بهتر مقابله کنند.
نتیجه‌گیری
بسته آموزشی مقابله‌ای شناختی-رفتاری با تنیدگی ناباروری زنان نابارور می‌تواند بر تنظیم شناختی هیجان زنان نابارور اثربخش باشد و می‌توان از این برنامه برای کاهش تنیدگی زنان نابارور بهره گرفت. می‌توان گفت آموزش مقابله شناختی-رفتاری بر تنیدگی ناباروری، با ارائه تکنیک‌های کارآمد در جهت مدیریت استرس، حل مسئله، پذیرش مسئله مورد‌نظر و افزایش صبر و تقویت ارتباط با خدا این فرصت را برای افراد فراهم می‌کند تا در هر زمان به کاهش افکار منفی و افزایش تحمل پریشانی و هیجانات مثبت به خود کمک کنند و در زندگی خود رضایت داشته باشند و نسبت به درمان و آینده امیدوارتر باشند. زنان نابارور در طی این آموزش‌ها می‌آموزند که به‌جای سرکوب هیجانات خود خطاهای شناختی را بیاموزند و به‌صورت هشیارانه احساسات و افکار خود را بپذیرند و افکار و موضوعات لذت‌بخش را جایگزین رویداد منفی زندگی خود کرده و تحمل پریشانی بیشتری در جهت مقابله با مشکل خود و عوارض ناشی از آن داشته باشند.
ملاحظات اخلاقی
پیروی از اصول اخلاق پژوهش
پژوهش حاضر دارای کد اخلاق IR.IAU.SDJ.REC.1402.060 از دانشگاه آزاد اسلامی واحد سنندج است.
حامی مالی
این مقاله بخشی از رساله در مقطع دکترای تخصصی روانشناسی عمومی، دانشکده ادبیات و علوم انسانی، دانشگاه آزاد اسلامی واحد سنندج می‌باشد و این پژوهش هیچ‌گونه کمک مالی از سازمانی‌های دولتی، خصوصی و غیرانتفاعی دریافت نکرده است.
مشارکت نویسندگان
طراحی ایده و روش: سمانه قبادی و کیوان کاکابرایی؛ جمع‌آوری و تجزیه‌وتحلیل داده‌ها و نگارش و پیش‌نویس: سمانه قبادی؛ نظارت: کیوان کاکابرایی و محمود گودرزی؛ بررسی و ویرایش: کیوان کاکابرایی.
تعارض منافع
بنابر اظهار نویسندگان، این مقاله تعارض منافع ندارد.
تشکر و قدردانی
از تمام زنان نابارور که در انجام این پژوهش همکاری و مشارکت کردند و همچنین از اساتید و مدیران دانشگاه مذکور تشکر و قدردانی می‌شود.
جامعه آماری زنان نابارور مراجعه‌کننده به مراکز ناباروری و مطب متخصصان زنان و درمان نازایی شهر کرمانشاه در سال 1401 بود. از بین زنان نابارور که واجد شرایط شرکت در پژوهش بودند 40 نفر با استفاده از روش نمونه‌گیری تصادفی ساده و براساس رضایت آگاهانه به‌عنوان نمونه انتخاب شدند.
جهت تعیین حجم نمونه، از بین زنان نابارور واجد شرایط شرکت در پژوهش، براساس تحقیقات مشابه، از فرمول حجم نمونه Fleiss استفاده شد. معادله برآورد حجم نمونه براساس پژوهشهای پیشین، 1/61=σ و 4/507=d2 و 0/90=Power و 0/05=α درنظر گرفته شد. براساس معادله، حجم نمونه 12/07 بهدست آمد که با در نظر گرفتن 20 درصد ریزش برای هر گروه و بنابر نظر استاد راهنما در راستای بررسی کیفیت اثر بسته آموزشی حجم نمونه برای هر گروه 20 نفر در نظر گرفته شد. بنابراین 40 نفر از زنان نابارور که میزان استرس ناباروری آن‌ها بالا بود، با استفاده از روش نمونه‌گیری در دسترس و براساس رضایت آگاهانه به‌عنوان نمونه انتخاب و به‌صورت تصادفی ساده (روش قرعه‌کشی) در دو گروه (گروه مداخله تحت آموزش مقابله‌ای شناختی-رفتاری با تنیدگی ناباروری و یک گروه کنترل) تقسیم شدند.
ابزار اندازه‌گیری
پرسش‌نامه استرس ناباروری
پرسش‌نامه استرس ناباروری را نیوتن و همکاران در سال 1999 به‌منظور سنجش استرس ناباروری طراحی و تدوین کردهاند. این پرسش‌نامه دارای 46 گویه و شامل 5 مؤلفه نگرانی‌های اجتماعی، نگرانی‌های جنسی، نگرانی‌های ارتباطی، سبک زندگی بدون فرزند و نیاز به والد بودن می‌باشد که براساس طیف 6 گزینه‌ای لیکرت به سنجش استرس ناباروری می‌پردازد. نمره‌گذاری سؤالات پرسش‌نامه براساس طیف لیکرت که از 1 (کاملاً مخالفم) تا 6 (کاملاً موافقم) می‌باشد. نمره کل از طریق جمع کردن نمره گویه‌ها به دست می‌آید. بنابراین دامنه نمرات بین 46 تا 276 است. نمره بالاتر نشان‌دهنده میزان تنیدگی بیشتر محسوب می‌شود. در پژوهش لطیف‌نژاد رودسری و همکاران [18] روایی محتوایی و صوری و ملاکی این پرسش‌نامه مناسب ارزیابی شده است. ضریب آلفای کرونباخ محاسبه‌شده در پژوهش لطیف‌نژاد رودسری و همکاران [18] برای این پرسش‌نامه بالای 0/7 برآورد شد.
مقیاس تنظیم شناختی هیجان CERQ
این پرسش‌نامه چند بعدی است که گارنفسکی و همکاران در سال 2001 در کشور هلند تدوین کردهاند و جهت شناسایی راهبردهای مقابله‌ای شناختی افراد پس از تجربه کردن وقایع یا موقعیت‌های منفی مورد استفاده قرار می‌گیرد. این پرسش‌نامه یک ابزار خودگزارشی و دارای 18 ماده می‌باشد که از 9 خرده‌مقیاس راهبرد شناختی ملامت خویش، پذیرش، نشخوارگری، تمرکز مجدد مثبت، تمرکز مجدد بر برنامه‌ریزی، ارزیابی مجدد مثبت، دیدگاه‌پذیری، فاجعه‌سازی و ملامت دیگران تشکیل شده است (جدول شماره 1).
نمره‌گذاری سؤالات پرسش‌نامه براساس طیف لیکرت که از 1 (تقریباً هرگز) تا 5 (تقریباً همیشه) می‌باشد. نمره کل هریک از خرده‌مقیاس‌ها از طریق جمع کردن نمره ماده‌ها به دست می‌آید. بنابراین دامنه نمرات هر خرده‌مقیاس بین 2 تا 10 است. نمره بالاتر نشان‌دهنده استفاده بیشتر فرد از آن راهبرد شناختی و مواجهه با وقایع تنیدگی‌زا و منفی محسوب می‌شود. سؤالات مرتبط با هریک از مقیاس‌ها به شرح زیر می‌باشد:
در پژوهش گارنفسکی و همکاران، ضریب آلفای کرونباخ برای 9 خرده‌مقیاس پرسش‌نامه مذکور بین 0/62 تا 0/80 گزارش شده است [19]. همچنین در ایران، حسنی در سال 1390 روایی و اعتبار این مقیاس را مورد بررسی قرار داد. برای روایی از همبستگی بین خرده‌مقیاس‌ها استفاده کرد که این همبستگی‌ها از 0/73 تا 0/88 بود و برای اعتبار از ضریب آلفای کرونباخ استفاده کرد که این ضرایب برای خرده‌مقیاس‌ها از 0/68 تا 0/86 بود [20].
روش اجرای پژوهش
پس از گروه‌بندی نمونه‌های انتخاب‌شده، پرسش‌نامه تنظیم شناختی هیجان را به‌عنوان پیش‌آزمون پاسخ دادند؛ سپس گروه آزمایش طی 12جلسه 120 دقیقه‌ای و هر هفته 2 جلسه در مرکز پرتو آرامش، توسط درمانگر شناختی-رفتاری تحت آموزش قرار گرفتند و گروه کنترل آموزشی دریافت نکردند. آموزش حدود 2 ماه طول کشید. جلسات درمانی ابتدا با سؤال و توضیح درمانگر و سپس با بحث گروهی ادامه یافت؛ بدین صورت که درمانگر روش را آموزش داده و افراد تمرین می‌کردند، بازخورد مراجع نسبت به جلسه اجراشده بررسی می‌شود. روش‌های آموزش داده‌شده تمرین می‌شود و در پایان جلسه تکالیف خانگی و ارائه توضیحاتی در مورد آن توسط درمانگر داده می‌شود. به جهت رعایت اصول اخلاقی عدالت در پژوهش، برای گروه کنترل بعد از پژوهش جلسات آموزشی گذاشته شد.
جلسات آموزش مقابله‌ای شناختی-رفتاری با تنیدگی ناباروری
برای گروه‌های آزمایش، بسته مداخله‌ای آموزش مقابله شناختی-رفتاری با تنیدگی ناباروری قبادی و همکاران [21] در 12 جلسه 120 دقیقه‌ای تدوین و تحت مداخله قرار گرفتند که محتوای جلسات در جدول شماره 2 آمده است.
جلسات آموزشی در مرکز پرتو آرامش برگزار شد و گروه کنترل در لیست انتظار برای آموزش قرار گرفتند که به جهت رعایت اصول اخلاقی عدالت در پژوهش برای گروه کنترل بعد از پایان پژوهش، جلسات آموزشی برگزار شد. در پایان دوره آموزشی، هر دو گروه مجدداً ارزیابی شدند. متخصص آموزش‌دیده با نظر استاد راهنما با مدرک دکترای روانشناسی و دارای گواهی درمان شناختی-رفتاری بسته درمانی را اجرا کرد.
در این پژوهش تجزیه‌وتحلیل داده‌های به‌دست‌آمده از پرسش‌نامه و متناسب با نیاز آمار تحلیلی، از روش‌های آمار توصیفی شامل جداول توزیع فراوانی و درصد استفاده شد و نیز از آزمون آنالیز واریانس اندازه‌گیری مکرر و بررسی پیش‌فرض‌های آن استفاده شد. این عملیات با استفاده از نرم‌افزار SPSS نسخه 24 انجام شد.
یافته‌ها
در ابتدا، یافته‌های توصیفی میزان فراوانی و درصد سابقه ناباروری در خانواده، طول مدت ازدواج و طول مدت ناباروری زنان نابارور مشارکت‌کننده در پژوهش در جداول شماره 3، 4 و 5 ارائه شده است.
توصیف آماری متغیر تنظیم شناختی هیجان و مؤلفه‌های آن در جدول شماره 6 قابل‌مشاهده است.
میانگین نمرات تنظیم شناختی هیجان و مؤلفه‌های آن در پس‌آزمون گروه آزمایش نسبت به پیش‌آزمون بهبود داشته است. همچنین، نمرات این متغیر در پیگیری گروه آزمایش نسبت به پس‌آزمون تغییر چندانی نداشته است. نتایج آزمون آماری حاکی از این است که بین گروه‌های آموزشی تفاوت معنی‌داری وجود دارد (05/P<0). در گروه کنترل، میانگین نمرات تنظیم شناختی هیجان همراه با مؤلفه های آن در پس‌آزمون نسبت به پیش‌آزمون تغییر چندانی نداشته است (05/P>0).
برای بررسی فرضیه تحقیق ابتدا پیش‌فرض‌های آن مانند پیوسته بودن متغیر وابسته، نرمال بودن توزیع داده‌ها، همگن بودن کواریانس‌های دو گروه و مستقل بودن افراد، بررسی شد. در بررسی مفروضه نرمال بودن داده‌ها، نتایج آزمون شاپیروویلک نشان داد، داده‌های به‌دست‌آمده دارای توزیع نرمال است. برای مفروضه خطی بودن از ضرایب همبستگی بین متغیرها استفاده شد. آزمون لون جهت بررسی مفروضه همگنی واریانس‌های خطا استفاده شده است. براساس نتایج، سطح معنی‌داری برای تنظیم شناختی هیجان همراه با مؤلفه‌های آن بزرگتر از 0/05 همگنی واریانس‌های خطا برقرار می‌باشد. ازآنجاکه این مفروضات در داده‌ها برقرار بود، بنابراین از آزمون تحلیل واریانس با اندازه‌گیری مکرر استفاده شد. برای تحلیل واریانس یک عاملی با تأکید بر مطالعه درون آزمودنی‌ها (اندازه‌گیری‌های مکرر) ابتدا یکسانی کوواریانس‌های متغیر وابسته از طریق آزمون کرویت موچلی مورد بررسی قرار گرفت. یافته‌ها حاکی از این بود که داده‌ها مفروضه همگنی کوواریانس‌ها را زیر سؤال نبرده‌اند و برای تنظیم شناختی هیجان و مؤلفه‌های آن مشاهده شد که پیش‌فرض یکسانی کوواریانس‌های متغیر وابسته برای این متغیرها تأیید می‌شود.
براساس اطلاعات مندرج در جدول شماره 7 که نتایج آزمون تحلیل واریانس با اندازه‌گیری مکرر برای بررسی اثرات درونی آزمودنی (زمان) است، در اثر زمان باتوجه‌به اینکه مقدار F برای تنظیم شناختی هیجان و مؤلفه‌های آن معنی‌دار شده است (05/P<0)، بین سه مرحله پیش‌آزمون، پس‌آزمون و پیگیری در این مؤلفه تفاوت وجود دارد.
براساس ستون اندازه اثر نیز ملاحظه می‌شود تأثیر آموزش مقابله‌ای شناختی-رفتاری با تنیدگی ناباروری بر تنظیم شناختی هیجان زنان نابارور 91/3 درصد بوده است. نتایج آزمون تعقیبی بونفرونی برای مشخص کردن تفاوت نقاط داده‌ای در موقعیت آزمایش در مراحل اندازه‌گیری (زمان) نشان داد در متغیر تنظیم شناختی هیجان و مؤلفه‌های آن میانگین نمرات بین پیش‌آزمون و پس‌آزمون تفاوت معنی‌داری وجود دارد و این تفاوت معنی‌دار تا مرحله پیگیری نیز تداوم داشته است و باتوجه‌به میانگین‌های این متغیر و مؤلفه‌های آن در این سه مرحله ملاحظه می‌شود که در پس‌آزمون و پیگیری میانگین تنظیم شناختی هیجان و مؤلفه‌های آن افزایش داشته است.
بحث
نتایج بررسی تأثیر مثبت بسته آموزشی مقابله‌ای شناختی- رفتاری با تنیدگی ناباروری بر تنظیم شناختی هیجان زنان نابارور نشان داد بین سه مرحله پیش‌آزمون، پس‌آزمون و پیگیری در مؤلفه تنظیم شناختی هیجان و مؤلفه‌های آن تفاوت وجود دارد و تفاوت بین پیش‌آزمون و پس‌آزمون معنی‌دار است و این تفاوت معنی‌دار تا مرحله پیگیری نیز تداوم داشته است. ازآنجاکه پیشینه پژوهشی دررابطه‌با این فرضیه یافت نشد اما در استناد به این یافته می‌توان به نتایج پژوهش جوپنگ لی و همکاران اشاره کرد که نتایج حاکی از آن است که مدت تعامل بین استرس مرتبط با ناباروری به‌طور قابل‌توجهی کیفیت زندگی و همچنین اختلال عاطفی را پیش‌بینی می‌کند [22].
یافته‌های کریمی و زرگرشیرازی نشان داد درمان شناختی-رفتاری باعث افزایش و بهبود مهارت‌های تنظیم شناختی هیجان شد [23]. در مطالعه فروغ عامری، درمان شناختی-رفتاری موجب کاهش معنی‌دار نمرات گروه آزمایش در پس‌آزمون نسبت به پیش‌آزمون در استرس ناباروری شد [24]. در مطالعه استرآبادی و همکاران، درمان شناختی- رفتاری بر استرس ناباروری زوجین نابارور مؤثر بوده است و توانسته به کاهش استرس ناباروری زوجین منجر شود [25]. یافته‌های دلپسند و همکاران نشان داد بین گروه آزمایش و کنترل ازنظر کاهش استرس ادراک‌شده تفاوت معنی‌داری وجود دارد [26].
همچنین در این راستا یافته پورصادق و آزموده نشان داد آموزش مهارت‌های زندگی بر تنظیم شناختی هیجان زنان باردار تأثیر دارد [27]. ناباروری برای زنان مشکل پیچیده‌ای است و برای بهزیستی روانی و اجتماعی آنان تهدیدکننده است و به بی‌قراری روانی در آنان منجر می‌شود. در تبیین این یافته باید بیان کرد که تنظیم شناختی هیجان مؤثرترین عامل فردی در سلامت عمومی به‌شمار می‌رود. توانایی تنظیم هیجان به فرد این امکان را می‌دهد که تا برانگیختگی‌ها و تجربه‌های هیجانی را در سطح شخصی و بین شخصی مدیریت و تعدیل کند، اما وقتی نقص و نارسایی در فرایند تنظیم هیجانی وجود داشته باشد، مدیریت و تعدیل هیجان‌ها مختل شده و قدرت سازگاری فرد تضعیف می‌شود. هرقدر که توانایی شخصی در سازگاری با استرس‌ها کاهش پیدا کند، می‌تواند باعث تعارضات درون روانی و پیچیدگی بیشتر وضعیت نابسامان روانی و درنهایت ایجاد درماندگی، ناامیدی، در خود فرو رفتن، فاصله‌گیری از دیگران شود [28, 29].
ناتوانی در بارداری یا ناباروری، تجربه سختی برای زنان است که به سازگاری هیجانی بالایی نیاز دارد. دشواری در تنظیم هیجان می‌تواند با پیامدهای منفی برای خلق و عملکرد افراد همراه باشد و زمینه کناره‌گیری از روابط بین فردی و درنهایت استرس و اضطراب را برای فرد فراهم کند. زنان نابارور به‌دلیل مواجهه با انواع فشارهای روانی و اجتماعی در معرض تجربه هیجانات منفی و پریشان‌کننده قرار دارند که دشواری در تنظیم این هیجانات می‌تواند احتمال تجربه احساس منفی را در فرد افزایش دهد [30].
درمورد تأثیر مقابله شناختی-رفتاری بر تنظیم شناختی هیجان می‌توان گفت که طی این جلسات و آموزش‌ها، زنان نابارور با حضور در کلاس‌های گروهی و آشنایی با زنانی مشابه خود، به‌خوبی توانسته‌اند به این ادراک برسند که تنها نیستند و این مشکل در دیگران نیز وجود دارد که در تلاش برای رفع آن‌ها هستند و با کمک این درمان، زنان نابارور یاد می‌گیرند که شناخت‌ها، احساسات و واکنش‌های خود را نسبت به حالت هیجانی بالا ببرند و تحمل و انعطاف آن‌ها در برابر چالش‌ها بیشتر شود. استفاده از راهبردهای ناسازگارانه تنظیم هیجان ازقبیل نشخوار فکری درباره بیماری و فاجعه‌سازی از مشکل‌شان نه‌تنها نگرانی، خشم و اضطراب را در آنان به‌وجود می‌آورد، بلکه باعث می‌شود کمتر از راهبردهای سازگارانه تنظیم هیجان استفاده کنند. هیجانات مثبت منابع روانشناختی مهمی هستند که به افراد کمک می‌کنند در مقابل فشار روانی از روش‌های مقابله‌ای مؤثری استفاده کنند و با تضمین سلامت جسمانی و روانی خود بتوانند با حوادث استرس‌زای زندگی بهتر مقابله کنند [31]. بدین ترتیب این آموزش بر تنظیم شناختی هیجان زنان نابارور تأثیر بسزایی دارد و موجبات افزایش تعاملات بین فردی، پذیرش و تخلیه هیجانی در زندگی را فراهم می‌سازد. بالا رفتن تنظیم شناختی هیجان به افراد کمک می‌کند که درمقابل فشارهای روانی از روش مقابله‌ای مؤثر و مناسب بهره بگیرند و با تضمین سلامت جسمانی و روانی خود، بتوانند با رخدادهای استرس‌زا و استرس ناباروری بهتر مقابله کنند.
نتیجه‌گیری
بسته آموزشی مقابله‌ای شناختی-رفتاری با تنیدگی ناباروری زنان نابارور می‌تواند بر تنظیم شناختی هیجان زنان نابارور اثربخش باشد و می‌توان از این برنامه برای کاهش تنیدگی زنان نابارور بهره گرفت. می‌توان گفت آموزش مقابله شناختی-رفتاری بر تنیدگی ناباروری، با ارائه تکنیک‌های کارآمد در جهت مدیریت استرس، حل مسئله، پذیرش مسئله مورد‌نظر و افزایش صبر و تقویت ارتباط با خدا این فرصت را برای افراد فراهم می‌کند تا در هر زمان به کاهش افکار منفی و افزایش تحمل پریشانی و هیجانات مثبت به خود کمک کنند و در زندگی خود رضایت داشته باشند و نسبت به درمان و آینده امیدوارتر باشند. زنان نابارور در طی این آموزش‌ها می‌آموزند که به‌جای سرکوب هیجانات خود خطاهای شناختی را بیاموزند و به‌صورت هشیارانه احساسات و افکار خود را بپذیرند و افکار و موضوعات لذت‌بخش را جایگزین رویداد منفی زندگی خود کرده و تحمل پریشانی بیشتری در جهت مقابله با مشکل خود و عوارض ناشی از آن داشته باشند.
ملاحظات اخلاقی
پیروی از اصول اخلاق پژوهش
پژوهش حاضر دارای کد اخلاق IR.IAU.SDJ.REC.1402.060 از دانشگاه آزاد اسلامی واحد سنندج است.
حامی مالی
این مقاله بخشی از رساله در مقطع دکترای تخصصی روانشناسی عمومی، دانشکده ادبیات و علوم انسانی، دانشگاه آزاد اسلامی واحد سنندج می‌باشد و این پژوهش هیچ‌گونه کمک مالی از سازمانی‌های دولتی، خصوصی و غیرانتفاعی دریافت نکرده است.
مشارکت نویسندگان
طراحی ایده و روش: سمانه قبادی و کیوان کاکابرایی؛ جمع‌آوری و تجزیه‌وتحلیل داده‌ها و نگارش و پیش‌نویس: سمانه قبادی؛ نظارت: کیوان کاکابرایی و محمود گودرزی؛ بررسی و ویرایش: کیوان کاکابرایی.
تعارض منافع
بنابر اظهار نویسندگان، این مقاله تعارض منافع ندارد.
تشکر و قدردانی
از تمام زنان نابارور که در انجام این پژوهش همکاری و مشارکت کردند و همچنین از اساتید و مدیران دانشگاه مذکور تشکر و قدردانی می‌شود.
References
1.Greil AL, McQuillan J, Burch AR, Lowry MH, Tiemeyer SM, Slauson-Blevins KS. Change in motherhood status and fertility problem identification: Implications for changes in life satisfaction. J Marriage Fam. 2019; 81(5):1162-73. [DOI:10.1111/jomf.12595] [PMID] [PMCID]
2.Rezvani F, Vaziri S, Lotfi Kashani F. [Developing a structural model of infertility stress based on emotional schemas, couple conflict, self-effort with the mediation of social support (Persian)]. J Psychiatr Nurs. 2018; 7(4):75-83. [Link]
3.Kim JH, Shin HS, Yun EK. A dyadic approach to infertility stress, marital adjustment, and depression on quality of life in infertile couples. J Holist Nurs. 2018; 36(1):6-14. [DOI:10.1177/0898010116675987] [PMID]
4.Bräuner EV, Nordkap L, Priskorn L, Hansen ÅM, Bang AK, Holmboe SA, et al. Psychological stress, stressful life events, male factor infertility, and testicular function: A cross-sectional study. Fertil Steril. 2020; 113(4):865-75. [DOI:10.1016/j.fertnstert.2019.12.013] [PMID]
5.Starabadi M, Amirfakhrai A, Keramati K, Samavi AV. [Effectiveness of acceptance and commitment therapy on stress and depression in infertile couples (Persian)]. Women Stud. 2019; 11(31):25-40. [DOI:10.30465/ws.2020.5344]
6.Kim M, Moon SH, Kim JE. Effects of psychological intervention for Korean infertile women under In Vitro Fertilization on infertility stress, depression, intimacy, sexual satisfaction and fatigue. Arch Psychiatr Nurs. 2020; 34(4):211-7. [DOI:10.1016/j.apnu.2020.05.001] [PMID]
7.Nehra A. Role of neuropsychology in continuum of health care in neurological conditions. Neurol India. 2019; 67(2):404-9. [DOI:10.4103/0028-3886.258013] [PMID]
8.Strauss AY, Kivity Y, Huppert JD. Emotion regulation strategies in cognitive behavioral therapy for panic disorder. Behav Ther. 2019; 50(3):659-71. [DOI:10.1016/j.beth.2018.10.005] [PMID]
9.Zvolensky M, Jardin C, Farris SG, Kauffman B, Bakhshaie J, Garey L, et al. Gut interpretations: How difficulties in emotion regulation may help explain the relation of visceral sensitivity with depression and anxiety among young adults with gastrointestinal symptoms. Psychol Health Med. 2018; 23(7):840-5. [DOI:10.1080/13548506.2018.1455984] [PMID]
10.Loevaas MES, Sund AM, Lydersen S, Neumer SP, Martinsen K, Holen S, Reinfjell T. Does the transdiagnostic EMOTION intervention improve emotion regulation skills in children? J Child Fam Stud. 2019; 28:805-13. [DOI:10.1007/s10826-018-01324-1]
11.Tavakoli H, Akbari B, Salari A. [Effectiveness of group cognitive-behavioral therapy on the cognitive emotion regulation strategies and psychological flexibility in patients with non-cardiac chest pain (Persian)]. Yafte. 2020; 22(2):131-43. [Link]
12.Golshani F, Hasanpour S, Mirghafourvand M, Esmaeilpour K. Effect of cognitive behavioral therapy-based counseling on perceived stress in pregnant women with history of primary infertility: A controlled randomized clinical trial. BMC Psychiatry. 2021; 21(1):278. [DOI:10.1186/s12888-021-03283-2] [PMID] [PMCID]
13.Ashrafian F, Sadeghi M, Rezaei F, Kazemi Rezaei SV. [The effect of an integrated approach of positive cognitive behavioral therapy on sexual satisfaction and marital adjustment of infertile women (Persian)]. J Nurs Midwifery. 2020; 18(7):597-607. [DOI:10.29252/unmf.18.7.597]
14.Zare H, Abbaspour P, Yousefi F. [The role of problem-solving and cognitive restructuring skills training on cognitive emotion regulation strategies and family functioning in infertile women (Persian)]. J Cogn Psychol Psychiatry. 2015; 2(1):81-93. [Link]
15.Hashemi F, Fili AR, Safarinia M. The effectiveness of stress management skills training (cognitive-behavioral) on the mental health of infertile women. Health Psychol. 2014; 3(12):58-69. [Link]
16.Chobforoshzadeh A, Kalantari M, Molavi H. [The effectiveness of cognitive behavioral therapy for stress management on the quality of life of infertile women (Persian)]. Iran J Gynecol Obstet Infertil. 2011; 14(1):14-21. [DOI:10.22038/ijogi.2011.5789]
17.Askari P, Saedi S. [Educational effectiveness of immunization against stress on the quality of life of infertile women (Persian)]. Thought Behav. 2012; 6(24):28-19. [Link]
18.Latifnejad Roudsari R, Rasolzadeh Bidgoly M, Mousavifar N, Modarres Gharavi M. [Investigating the effect of collaborative infertility counseling on the perceived stress of infertile women undergoing IVF treatment (Persian)]. Iran J Women Midwifery Infertil. 2010; 14(4):31-22. [DOI:10.22038/ijogi.2015.5766]
19.Garnefski N, Rieffe C, Jellesma F, Terwogt MM, Kraaij V. Cognitive emotion regulation strategies and emotional problems in 9 - 11-year-old children: The development of an instrument. Eur Child Adolesc Psychiatry. 2007; 16(1):1-9. [DOI:10.1007/s00787-006-0562-3] [PMID]
20.Hasani J. [Investigating the validity and reliability of the short form of the cognitive regulation of emotion questionnaire (Persian)]. J Res Behav Sci. 2011; 9(4):229-40. [Link]
21.GHobadi S, Kakabraee K, Goudarzi M. [The effectiveness of cognitive-behavioral coping training package with infertility stress on distress tolerance and cognitive regulation of emotion in infertile women (Persian)]. J Ilam Uni Med Sci. 2024; 32(5):106-23. [Link]
22.Li G, Zhao D, Wang Q, Zhou M, Kong L, Fang M, Li P. Infertility-related stress and quality of life among infertile women with polycystic ovary syndrome: Does body mass index matter? J Psychosom Res. 2022; 158:110908. [DOI:10.1016/j.jpsychores.2022.110908] [PMID]
23.Karimi F, Zargarshirazi F. [The effectiveness of cognitive-behavioral therapy on cognitive emotion regulation and distress tolerance in women with substance-dependent spouses (Persian)]. Res Addict. 2024; 17(70):175-94. [DOI:10.61186/etiadpajohi.17.70.175]
24.Foroughameri M, Hatami M, Rafieipour A, Niknam M. [Investigating the effectiveness of cognitive-behavioral therapy on infertility stress and health-promoting behaviors of infertile women (Persian)]. Commun Health. 2017; 15(3):65-75. [DOI:10.22123/chj.2021.272564.1676]
25.Starabadi M, Amirfakhrai A, Keramati K, Samavi AV. [Efficacy of cognitive- behavioral therapy (CBT) on the infertility stress and depression in the infertile couples (Persian)]. Med J Mashhad Univ Med Sci. 2021; 61(6):3127-36. [DOI:10.22038/mjms.2021.17962]
26.Delpasand T, Ahadi H, Jamhori F. [The effectiveness of stress management training (cognitive-behavioral strategies) on perceived stress and ivf outcome in women with infertility (Persian)]. Med J Mashhad Univ Med Sci. 2022; 65(4):1975-83. [DOI:10.22038/mjms.2022.22876]
27.Poursadeg Z, Azemuodeh M. [The effects of life skills training on cognitive emotional regulation strategies of pregnant mothers (Persian)]. Commun Health J. 2019; 13(2):56-64. [DOI:10.22123/chj.2019.194233.1325]
28.González-Fernández S, Fernández-Rodríguez C, Mota-Alonso MJ, García-Teijido P, Pedrosa I, Pérez-Álvarez M. Emotional state and psychological flexibility in breast cancer survivors. Eur J Oncol Nurs. 2017; 30:75-83. [DOI:10.1016/j.ejon.2017.08.006] [PMID]
29.Mérida-López S, Extremera N, Rey L. Emotion-regulation ability, role stress and teachers' mental health. Occup Med. 2017; 67(7):540-5. [DOI:10.1093/occmed/kqx125] [PMID]
30.Shabannezhad A, Fazlali M, Mirzaian B. [The mediating role of emotion regulation difficulty in the relationship between psychological flexibility and loneliness in infertile women (Persian)]. Iran J Psychiatr Nurs. 2020; 9(4):74-83. [Link]
2.Rezvani F, Vaziri S, Lotfi Kashani F. [Developing a structural model of infertility stress based on emotional schemas, couple conflict, self-effort with the mediation of social support (Persian)]. J Psychiatr Nurs. 2018; 7(4):75-83. [Link]
3.Kim JH, Shin HS, Yun EK. A dyadic approach to infertility stress, marital adjustment, and depression on quality of life in infertile couples. J Holist Nurs. 2018; 36(1):6-14. [DOI:10.1177/0898010116675987] [PMID]
4.Bräuner EV, Nordkap L, Priskorn L, Hansen ÅM, Bang AK, Holmboe SA, et al. Psychological stress, stressful life events, male factor infertility, and testicular function: A cross-sectional study. Fertil Steril. 2020; 113(4):865-75. [DOI:10.1016/j.fertnstert.2019.12.013] [PMID]
5.Starabadi M, Amirfakhrai A, Keramati K, Samavi AV. [Effectiveness of acceptance and commitment therapy on stress and depression in infertile couples (Persian)]. Women Stud. 2019; 11(31):25-40. [DOI:10.30465/ws.2020.5344]
6.Kim M, Moon SH, Kim JE. Effects of psychological intervention for Korean infertile women under In Vitro Fertilization on infertility stress, depression, intimacy, sexual satisfaction and fatigue. Arch Psychiatr Nurs. 2020; 34(4):211-7. [DOI:10.1016/j.apnu.2020.05.001] [PMID]
7.Nehra A. Role of neuropsychology in continuum of health care in neurological conditions. Neurol India. 2019; 67(2):404-9. [DOI:10.4103/0028-3886.258013] [PMID]
8.Strauss AY, Kivity Y, Huppert JD. Emotion regulation strategies in cognitive behavioral therapy for panic disorder. Behav Ther. 2019; 50(3):659-71. [DOI:10.1016/j.beth.2018.10.005] [PMID]
9.Zvolensky M, Jardin C, Farris SG, Kauffman B, Bakhshaie J, Garey L, et al. Gut interpretations: How difficulties in emotion regulation may help explain the relation of visceral sensitivity with depression and anxiety among young adults with gastrointestinal symptoms. Psychol Health Med. 2018; 23(7):840-5. [DOI:10.1080/13548506.2018.1455984] [PMID]
10.Loevaas MES, Sund AM, Lydersen S, Neumer SP, Martinsen K, Holen S, Reinfjell T. Does the transdiagnostic EMOTION intervention improve emotion regulation skills in children? J Child Fam Stud. 2019; 28:805-13. [DOI:10.1007/s10826-018-01324-1]
11.Tavakoli H, Akbari B, Salari A. [Effectiveness of group cognitive-behavioral therapy on the cognitive emotion regulation strategies and psychological flexibility in patients with non-cardiac chest pain (Persian)]. Yafte. 2020; 22(2):131-43. [Link]
12.Golshani F, Hasanpour S, Mirghafourvand M, Esmaeilpour K. Effect of cognitive behavioral therapy-based counseling on perceived stress in pregnant women with history of primary infertility: A controlled randomized clinical trial. BMC Psychiatry. 2021; 21(1):278. [DOI:10.1186/s12888-021-03283-2] [PMID] [PMCID]
13.Ashrafian F, Sadeghi M, Rezaei F, Kazemi Rezaei SV. [The effect of an integrated approach of positive cognitive behavioral therapy on sexual satisfaction and marital adjustment of infertile women (Persian)]. J Nurs Midwifery. 2020; 18(7):597-607. [DOI:10.29252/unmf.18.7.597]
14.Zare H, Abbaspour P, Yousefi F. [The role of problem-solving and cognitive restructuring skills training on cognitive emotion regulation strategies and family functioning in infertile women (Persian)]. J Cogn Psychol Psychiatry. 2015; 2(1):81-93. [Link]
15.Hashemi F, Fili AR, Safarinia M. The effectiveness of stress management skills training (cognitive-behavioral) on the mental health of infertile women. Health Psychol. 2014; 3(12):58-69. [Link]
16.Chobforoshzadeh A, Kalantari M, Molavi H. [The effectiveness of cognitive behavioral therapy for stress management on the quality of life of infertile women (Persian)]. Iran J Gynecol Obstet Infertil. 2011; 14(1):14-21. [DOI:10.22038/ijogi.2011.5789]
17.Askari P, Saedi S. [Educational effectiveness of immunization against stress on the quality of life of infertile women (Persian)]. Thought Behav. 2012; 6(24):28-19. [Link]
18.Latifnejad Roudsari R, Rasolzadeh Bidgoly M, Mousavifar N, Modarres Gharavi M. [Investigating the effect of collaborative infertility counseling on the perceived stress of infertile women undergoing IVF treatment (Persian)]. Iran J Women Midwifery Infertil. 2010; 14(4):31-22. [DOI:10.22038/ijogi.2015.5766]
19.Garnefski N, Rieffe C, Jellesma F, Terwogt MM, Kraaij V. Cognitive emotion regulation strategies and emotional problems in 9 - 11-year-old children: The development of an instrument. Eur Child Adolesc Psychiatry. 2007; 16(1):1-9. [DOI:10.1007/s00787-006-0562-3] [PMID]
20.Hasani J. [Investigating the validity and reliability of the short form of the cognitive regulation of emotion questionnaire (Persian)]. J Res Behav Sci. 2011; 9(4):229-40. [Link]
21.GHobadi S, Kakabraee K, Goudarzi M. [The effectiveness of cognitive-behavioral coping training package with infertility stress on distress tolerance and cognitive regulation of emotion in infertile women (Persian)]. J Ilam Uni Med Sci. 2024; 32(5):106-23. [Link]
22.Li G, Zhao D, Wang Q, Zhou M, Kong L, Fang M, Li P. Infertility-related stress and quality of life among infertile women with polycystic ovary syndrome: Does body mass index matter? J Psychosom Res. 2022; 158:110908. [DOI:10.1016/j.jpsychores.2022.110908] [PMID]
23.Karimi F, Zargarshirazi F. [The effectiveness of cognitive-behavioral therapy on cognitive emotion regulation and distress tolerance in women with substance-dependent spouses (Persian)]. Res Addict. 2024; 17(70):175-94. [DOI:10.61186/etiadpajohi.17.70.175]
24.Foroughameri M, Hatami M, Rafieipour A, Niknam M. [Investigating the effectiveness of cognitive-behavioral therapy on infertility stress and health-promoting behaviors of infertile women (Persian)]. Commun Health. 2017; 15(3):65-75. [DOI:10.22123/chj.2021.272564.1676]
25.Starabadi M, Amirfakhrai A, Keramati K, Samavi AV. [Efficacy of cognitive- behavioral therapy (CBT) on the infertility stress and depression in the infertile couples (Persian)]. Med J Mashhad Univ Med Sci. 2021; 61(6):3127-36. [DOI:10.22038/mjms.2021.17962]
26.Delpasand T, Ahadi H, Jamhori F. [The effectiveness of stress management training (cognitive-behavioral strategies) on perceived stress and ivf outcome in women with infertility (Persian)]. Med J Mashhad Univ Med Sci. 2022; 65(4):1975-83. [DOI:10.22038/mjms.2022.22876]
27.Poursadeg Z, Azemuodeh M. [The effects of life skills training on cognitive emotional regulation strategies of pregnant mothers (Persian)]. Commun Health J. 2019; 13(2):56-64. [DOI:10.22123/chj.2019.194233.1325]
28.González-Fernández S, Fernández-Rodríguez C, Mota-Alonso MJ, García-Teijido P, Pedrosa I, Pérez-Álvarez M. Emotional state and psychological flexibility in breast cancer survivors. Eur J Oncol Nurs. 2017; 30:75-83. [DOI:10.1016/j.ejon.2017.08.006] [PMID]
29.Mérida-López S, Extremera N, Rey L. Emotion-regulation ability, role stress and teachers' mental health. Occup Med. 2017; 67(7):540-5. [DOI:10.1093/occmed/kqx125] [PMID]
30.Shabannezhad A, Fazlali M, Mirzaian B. [The mediating role of emotion regulation difficulty in the relationship between psychological flexibility and loneliness in infertile women (Persian)]. Iran J Psychiatr Nurs. 2020; 9(4):74-83. [Link]
ارسال پیام به نویسنده مسئول
| بازنشر اطلاعات | |
 |
این مقاله تحت شرایط Creative Commons Attribution-NonCommercial 4.0 International License قابل بازنشر است. |
