جلد 36، شماره 146 - ( اسفند 1402 )
جلد 36 شماره 146 صفحات 603-590 |
برگشت به فهرست نسخه ها
Download citation:
BibTeX | RIS | EndNote | Medlars | ProCite | Reference Manager | RefWorks
Send citation to:
BibTeX | RIS | EndNote | Medlars | ProCite | Reference Manager | RefWorks
Send citation to:
Bahreinizadeh A, Adel Mehraban M, Haghani H. COVID-19-Related Anxiety and Its Relationship With Job Burnout in Health Workers From Bushehr Province, Southern Iran. IJN 2024; 36 (146) :590-603
URL: http://ijn.iums.ac.ir/article-1-3765-fa.html
URL: http://ijn.iums.ac.ir/article-1-3765-fa.html
بحرینی زاده امیر، عادل مهربان مرضیه، حقانی حمید. اضطراب ناشی از کووید-19 و ارتباط آن با فرسودگی شغلی بهورزان. نشریه پرستاری ایران. 1402; 36 (146) :590-603
1- آموزش جامعه نگر در نظام سلامت، مرکز تحقیقات پرستاری و مامایی، دانشکده پرستاری و مامایی، دانشگاه علوم پزشکی ایران، تهران، ایران.
2- گروه مدیریت پرستاری، مرکز تحقیقات مراقبتهای پرستاری و مامائی، پژوهشکده مدیریت سلامت، دانشکده پرستاری و مامایی، دانشگاه علوم پزشکی ایران، تهران، ایران. ،adel.m@iums.ac.ir
3- گروه آمار زیستی، دانشکده بهداشت، دانشگاه علوم پزشکی ایران، تهران، ایران.
2- گروه مدیریت پرستاری، مرکز تحقیقات مراقبتهای پرستاری و مامائی، پژوهشکده مدیریت سلامت، دانشکده پرستاری و مامایی، دانشگاه علوم پزشکی ایران، تهران، ایران. ،
3- گروه آمار زیستی، دانشکده بهداشت، دانشگاه علوم پزشکی ایران، تهران، ایران.
متن کامل [PDF 6350 kb]
(210 دریافت)
| چکیده (HTML) (915 مشاهده)
References
1.Li Q, Chen J, Xu G, Zhao J, Yu X, Wang S, et al. The psychological health status of healthcare workers during the COVID-19 outbreak: A cross-sectional survey study in Guangdong, China. Front Public Health. 2020; 8:562885. [DOI:10.3389/fpubh.2020.562885] [PMID]
2.Labrague LJ, De Los Santos JAA. COVID-19 anxiety among front-line nurses: Predictive role of organisational support, personal resilience and social support. J Nurs Manag. 2020; 28(7):1653-61. [DOI:10.1111/jonm.13121] [PMID]
3.Ho CS, Chee CY, Ho RC. Mental health strategies to combat the psychological impact of COVID-19 beyond paranoia and panic. Ann Acad Med Singap. 2020; 49(3):155-60. [DOI:10.47102/annals-acadmedsg.202043] [PMID]
4.Yang L, Wu D, Hou Y, Wang X, Dai N, Wang G, et al. Analysis of psychological state and clinical psychological intervention model of patients with COVID-19. Medrxiv. 2020. [DOI:10.1101/2020.03.22.20040899]
5.Taylor S. The psychology of pandemics: Preparing for the next global outbreak of infectious disease. Newcastle upon Tyne: Cambridge Scholars Publishing; 2019. [Link]
6.Hollocks MJ, Lerh JW, Magiati I, Meiser-Stedman R, Brugha TS. Anxiety and depression in adults with autism spectrum disorder: A systematic review and meta-analysis. Psychol Med. 2019; 49(4):559-72. [DOI:10.1017/S0033291718002283] [PMID]
7.Bajema KL, Oster AM, McGovern OL, Lindstrom S, Stenger MR, Anderson TC, et al. Persons evaluated for 2019 novel coronavirus-United States, January 2020. MMWR Morb Mortal Wkly Rep. 2020; 69(6):166-70. [PMID]
8.Nikčević AV, Spada MM. The COVID-19 Anxiety Syndrome Scale: Development and psychometric properties. Psychiatry Res. 2020; 292:113322. [DOI:10.1016/j.psychres.2020.113322] [PMID]
9.Lai J, Ma S, Wang Y, Cai Z, Hu J, Wei N, et al. Factors associated with mental health outcomes among health care workers exposed to coronavirus disease 2019. JAMA Netw Open. 2020; 3(3):e203976. [DOI:10.1001/jamanetworkopen.2020.3976] [PMID]
10.Meskarpour-Amiri M, Shams L, Nasiri T. [Identifying and categorizing the dimensions of Iran's health system response to the COVID-19 pandemic (Persian)]. J Mil Med. 2020; 22(2):108-14. [Link]
11.Ataei J, Kamran A, Shekarchi A, Etebar I, Haghiri E, Gorbani M. [Study of Health Promotion Life Style (HPLP) of rural primary health-care workers (Behvarzes) in Khalkhal and Kosar Counties, 1395 (Persian)]. J Health. 2018; 9(5):530-40. [DOI:10.29252/j.health.9.5.530]
12.Tahmasbi Novaee M. [Study of the effect of job stress and quality of work life dimensions on job burnout of healthcare workers (Persian)]. Tehran: Scientific Research in the Administrative and Financial Sectors of the Health System; 2016.
13.Akbari H, Eslami M, Aghamohamadi S, Parchami P, Jamshidbeigi E, Dadres M, et al. [Fundamentals and standards of executive processes of COVID-19 disease care system (Persian)]. Tehran: Ministry of Health and Medical Education; 2020. [Link]
14.Alenazi TH, BinDhim NF, Alenazi MH, Tamim H, Almagrabi RS, Aljohani SM, et al. Prevalence and predictors of anxiety among healthcare workers in Saudi Arabia during the COVID-19 pandemic. J Infect Public Health. 2020; 13(11):1645-51. [DOI:10.1016/j.jiph.2020.09.001] [PMID]
15.Pappa S, Ntella V, Giannakas T, Giannakoulis VG, Papoutsi E, Katsaounou P. Prevalence of depression, anxiety, and insomnia among healthcare workers during the COVID-19 pandemic: A systematic review and meta-analysis. 2020. [DOI:10.2139/ssrn.3594632]
16.Raudenská J, Steinerová V, Javůrková A, Urits I, Kaye AD, Viswanath O, et al. Occupational burnout syndrome and posttraumatic stress among healthcare professionals during the novel Coronavirus Disease 2019 (COVID-19) pandemic. Best Pract Res Clin Anaesthesiol. 2020; 34(3):553-60.[DOI:10.1016/j.bpa.2020.07.008] [PMID]
17.Maslach C, Leiter MP. Understanding the burnout experience: Recent research and its implications for psychiatry. World Psychiatry. 2016 ; 15(2):103-11. [DOI:10.1002/wps.20311] [PMID]
18.Maslach C, Schaufeli WB. Historical and conceptual development of burnout. In: Schaufeli WB, Maslach Ch, Marek T, editors. Professional burnout: Recent developments in theory and research. London: Routledge; 2018. [Link]
19.Moradi A, Moradi R, Zangene M, Gozarian M. [Burnout and related factors in Behvarzan province of Hamadan (Persian)]. Paper presented at: The 3rd National Conference on Organizational Innovation and Development with The Approach of the Islamic model of Iran. 27 February 2019; Khorasan, Iran. [Link]
20.Alipour A, Ghadami A, Alipour Z, Abdollahzadeh H. [Preliminary validation of the Corona Disease Anxiety Scale (CDAS) in the Iranian sample (Persian)]. Health Psychol. 2020; 8(32):163-75. [Link]
21.Maslach C, Leiter M. and Reversing burnout: How to rekindle your passion for your work. Stanford Soc Innov Rev. 2005; 3(4):42-9. [Link]
22.Qiu J, Shen B, Zhao M, Wang Z, Xie B, Xu Y. A nationwide survey of psychological distress among Chinese people in the COVID-19 epidemic: Implications and policy recommendations. Gen Psychiatr. 2020; 33(2):e100213. [DOI:10.1136/gpsych-2020-100213] [PMID]
23.Brooks SK, Webster RK, Smith LE, Woodland L, Wessely S, Greenberg N, et al. The psychological impact of quarantine and how to reduce it: Rapid review of the evidence. Lancet. 2020; 395(10227):912-20. [DOI:10.1016/S0140-6736(20)30460-8] [PMID]
24.Sabri V, Ghasemkhanloo A. [The comparison of stress, anxiety and depression between health staff, medical staff and normal people in the COVID-19 disease epidemic in Khoy city (Persian)]. Iran J Psychol Behav Sci. 2020; 25:43-50. [Link]
25.Shams S. [Predicting Covid disease-19 anxiety based on perceived stress and anxiety sensitivity in nurses: The mediating role of cognitive flexibility (Persian)]. J Health Promot Manage. 2022; 11(3):1-14. [DOI:10.22034/JHPM.11.3.1]
26.Tan BYQ, Chew NWS, Lee GKH, Jing M, Goh Y, Yeo LLL, et al. Psychological impact of the COVID-19 pandemic on health care workers in Singapore. Ann Intern Med. 2020; 173(4):317-20. [DOI:10.7326/M20-1083] [PMID]
27.Zarei E, Danesh kohan A, Khodakarim S, Abbasi R. [Evaluation of burnout among primary health care providers in Markazi Province (Persian)]. J Health Based Res. 2018; 4(2):135-45. [Link]
28.Qari Alavijeh A, Arab M, Kheiri S, Akbari A, Askari M, Mohamadi Gh, et al. [Job burnout and some of its risk factors on the health workers (Behvarz) in Koohrang County, I.R.Iran, in 2010 (Persian)]. J Shahrekord Uuniv Med Sci. 2012; 14(3):62-71. [Link]
29.Barello S, Palamenghi L, Graffigna G. Burnout and somatic symptoms among frontline healthcare professionals at the peak of the Italian COVID-19 pandemic. Psychiatry Res. 2020; 290:113129. [DOI:10.1016/j.psychres.2020.113129] [PMID]
30.Biganeh J, Abolghasemi J, Alimohammadi I, Ebrahimi H, Torabi Z, Ashtarinezhad A. [Survey of occupational stress effects on burnout among nurses (Persian)]. Knowl Health. 2018; 13(1):10-18. [Link]
31.Jang Y, You M, Lee H, Lee M, Lee Y, Han JO, et al. Burnout and peritraumatic distress of healthcare workers in the COVID-19 pandemic. BMC Public Health. 2021; 21(1):2075. [DOI:10.1186/s12889-021-11978-0] [PMID]
32.Flynn L, Thomas-Hawkins C, Clarke SP. Organizational traits, care processes, and burnout among chronic hemodialysis nurses. West J Nurs Res. 2009; 31(5):569-82. [DOI:10.1177/0193945909331430] [PMID]
33.Rahmani R, Sargazi V, Shirzaei Jalali M, Babamiri M. [Relationship between COVID-19-caused anxiety and job burnout among hospital staff: A cross-sectional study in the Southeast of Iran (Persian)]. J Occup Hyg Eng. 2021; 7(4):61-9. [DOI:10.52547/johe.7.4.61]
34.Amiri M, Chaman R, Arabi M, Ahmadinasab A, Hejazi A, Khosravi A. Factors influencing the intensity of burnout among rural health workers (Behvarz) in Northeastern Provinces of Iran. Razi J Med Sci. 2016; 22(141):116-25. [Link]
35.Medeiros AIC, Mesquita RB, Macêdo FS, Matos AGC, Pereira ED. Prevalence of burnout among healthcare workers in six public referral hospitals in northeastern Brazil during the COVID-19 pandemic: A cross-sectional study. Sao Paulo Med J. 2022; 140(4):553-8. [DOI:10.1590/1516-3180.2021.0287.r1.291021] [PMID]
36.Sohrabi H, Majzobi S, Shahoei R. [Burnout rate and related factors among midwives (Persian)]. J Nurs Midwifery Param. 2018; 3(4):67-76. [DOI:10.29252/sjnmp.3.4.67]
37.Hamidi Y, Bashirian S, Babamiri M, Norouzi B, Roshanaei G. [Stress and its relationship with burnout of health workers (Persian)]. J Occup Hyg Eng. 2018; 5(1):35-43. [DOI:10.21859/johe-5.1.35]
38.Kamali M, Azizi M, Moosazadeh M, Mehravaran H, Ghasemian R, Reskati MH, et al. Occupational burnout in Iranian health care workers during the COVID-19 pandemic. BMC Psychiatry. 2022; 22(1):365. [DOI:10.1186/s12888-022-04014-x] [PMID]
39.Akova İ, Kiliç E, Özdemir ME. Prevalence of burnout, depression, anxiety, stress, and hopelessness among healthcare workers in COVID-19 pandemic in Turkey. Inquiry. 2022; 59:469580221079684. [DOI:10.1177/00469580221079684] [PMID]
40.Khajehnoriranjbar M, Banisi P. The relationship between COVID-19 anxiety on depression and burnout and mental health of nurses. Paper presented at: The 7th International Conference on Psychology, Counseling and Educational Sciences. 2 January 2019; Tbilisi, Georgia. [Link]
41.Arenliu Qosaj F, Weine SM, Sejdiu P, Hasani F, Statovci S, Behluli V, et al. Prevalence of perceived stress, anxiety, and depression in HCW in Kosovo during the COVID-19 Pandemic: A cross-sectional survey. Int J Environ Res Public Health. 2022; 19(24):16667. [DOI:10.3390/ijerph192416667] [PMID]
42.Koutsimani P, Montgomery A, Georganta K. The relationship between burnout, depression, and anxiety: A systematic review and meta-analysis. Front Psychol. 2019; 10:284. [DOI:10.3389/fpsyg.2019.00284] [PMID]
43.Treluyer L, Tourneux P. Burnout among paediatric residents during the COVID-19 outbreak in France. Eur J Pediatr. 2021; 180(2):627-33. [DOI:10.1007/s00431-020-03907-x] [PMID]
44.Zhou F, Yu T, Du R, Fan G, Liu Y, Liu Z, et al. Clinical course and risk factors for mortality of adult inpatients with COVID-19 in Wuhan, China: A retrospective cohort study. Lancet. 2020; 395(10229):1054-62. [DOI:10.1016/S0140-6736(20)30566-3] [PMID]
45.Ajab S, Ádam B, Al Hammadi M, Al Bastaki N, Al Junaibi M, Al Zubaidi A, et al. Occupational health of frontline healthcare workers in the United Arab Emirates during the COVID-19 pandemic: A snapshot of summer 2020. Int J Environ Res Public Health. 2021; 18(21):11410. [DOI:10.3390/ijerph182111410] [PMID]
46.Alanazi KH, bin Saleh GM, AlEidi SM, AlHarbi MA, Hathout HM. Prevalence and risk factors of burnout among healthcare professionals during COVID-19 Pandemic-Saudi Arabia. Am J Public Health. 2021; 9(1):18-27. [DOI:10.12691/ajphr-9-1-3]
47.Abdelrazek EM, Higazy OA. Burnout among nurses in Jazan General Hospital, Saudi Arabia: Its prevalence and associated factors. Af J Reprod Health. 2023; 27(4):43-53. [Link]
48.Fateminia A, Hasanvand S, Goudarzi F, Mohammadi R. Post-traumatic stress disorder among frontline nurses during the COVID-19 pandemic and its relationship with occupational burnout. Iran J Psychiatry. 2022; 17(4):436-45. [DOI:10.18502/ijps.v17i4.10693] [PMID]
49.Ismail AA, Sulaiman T, Roslan S. Models of relationship between emotional, spiritual, physical and social intelligence, resilience and burnout among high school teachers. Univ J Educ Res. 2020; 8(1):1-7. [DOI:10.13189/ujer.2020.081301]
50.Rahimi S, Farhadi M, Sadeqi J. [A survey on relationship between resilience and burnout amongst the academic librarians: (A case study of Academic Libraries in Kermanshah) (Persian)]. Acad Librar Inf Res. 2018; 51(4):137-53. [Link]
51.Shareinia H, Khalilian R, Bloochi Beydokhti T, Javadi H, Hosseini M. [Relationship between job satisfaction and burnout among prehospital emergency staff (Persian)]. Q J Ners Manage. 2017; 6(2):9-19. [DOI:10.29252/ijnv.6.2.9]
52.Bruyneel A, Smith P, Tack J, Pirson M. Prevalence of burnout risk and factors associated with burnout risk among ICU nurses during the COVID-19 outbreak in French speaking Belgium. Intensive Crit Care Nurs. 2021; 65:103059. [DOI:10.1016/j.iccn.2021.103059] [PMID]
متن کامل: (84 مشاهده)
مقدمه
بیماری کووید-19 و گسترش سریع آن، سطح اضطراب را در جمعیت جهانی افزایش داده است [1] و به‌عنوان عامل تحریک اضطراب شناخته می‌شود [2]. مطالعات زیادی گزارش داده‌اند که این همه‌گیری می‌تواند علائم جدید روان‌پزشکی را در افراد فاقد بیماری روانی ایجاد کند [3] و چالشی برای تاب‌آوری روان‌شناختی باشد [4]. مطالعات پیشین درمورد بیماری‌های همه‌گیری نشان دادند که اضطراب یک رفتار شایع در این نوع بیماری‌هاست [5]. رفتارهای اضطرابی می‌تواند واکنش‌های سازگارانه طبیعی باشد که به فرد کمک کند تا واکنش مناسبی در مقابله با شرایط سخت نشان دهد؛ اما اضطراب شدید همراه با رویدادها و موقعیت‌های نامناسب، می‌تواند سبب بروز مشکل و رفتارهای ناسازگارانه شود [6]. اضطراب درمورد ویروس کووید-19 شایع است و اطلاعات کم علمی نیز این اضطراب را تشدید می‌کند [7]. اضطراب کووید-19 به‌عنوان نگرانی درمورد ابتلا به ویروس کووید-19 یا ابتلای نزدیکان به آن و داشتن رفتارهای مقابله‌ای است که شامل بررسی مکرر علائم و توجه بیش‌ازحد و مداوم به تهدید است [8].
با شروع بیماری همه‌گیر کووید-19، کارکنان مراقبتهای بهداشتی مسئولیت‌های اساسی را در کنترل، پیشگیری، مراقبت و درمان آن بر عهده داشته‌اند [9]. در بسیاری از کشورهای جهان، استراتژی اصلی پیش‌رو در برابر بیماری کووید-19 پیشگیری و بهداشت است و این موضوع مقدم بر درمان قرارگرفته است [10]. بهورزان شاغل در خانه‌های بهداشت به‌عنوان بخش اصلی سیستم بهداشتی و درمانی در ایران به شمار می‌روند که وضعیت سلامتی آن‌ها هم ازنظر حفظ و تأمین نیروی انسانی و هم کیفیت ارائه خدمات بهداشتی درمانی دارای اهمیت است [11]. بااین‌حال بهورزان در معرض عوامل بسیاری قرار دارند که باعث ایجاد فشار روانی در آن‌ها می‌شوند؛ عواملی مانند ساعت کاری طولانی، حجم زیاد کار، نداشتن امنیت شغلی، امکان آسیب‌دیدگی در کار، روابط با همکاران مافوق و مراجعه‌کنندگان و غیره [12]. همچنین در شرایط همه‌گیری، بهورزان مسئولیت سلامت افراد در جامعه را از غربالگری خانوارها ازنظر کووید-19 و پیگیری روند درمان کرونا تا ارائه خدمات بهداشتی پس از فوت افراد برعهده داشتند [13، 14].
کارکنان مراقبتهای بهداشتی به‌عنوان نیروی خط مقدم برای کنترل بیماری‌های همه‌گیر، می‌بایست سطح اضطراب متفاوتی نسبت به جمعیت عمومی داشته باشند. عوامل مختلفی مانند ترس از ابتلا به عفونت در حین کار، ترس از انتقال عفونت به نزدیکان، کمبود دانش موجود، کیفیت دانش ارائه‌شده در محافل رسمی یا رسانه‌های اجتماعی و کمبود تجهیزات حفاظت فردی ممکن است به میزان اضطراب درک‌شده در میان این کارکنان کمک کند [15]. به‌علاوه، به‌دلیل تماس مستقیم با بیماران کووید-19، کارکنان مراقبتهای بهداشتی بیشتر در معرض حوادث آسیب‌زایی مانند رنج و مرگ بیماران قرار دارند [16].
از سوی دیگر تاکنون برخی مطالعات عوامل مرتبط با نتایج بهداشت روان در کارکنان مراقبتهای بهداشتی را شناسایی کرده‌اند. این عوامل شامل:
1. منابع محدود بیمارستان‌ها،
2. تهدید قرار گرفتن در معرض ویروس به‌عنوان یک خطر مضاعف شغلی،
3. نوبت کاری طولانی‌تر،
4. اختلال در الگوی خواب،
5. تعادل زندگی-کار،
6. معضلات تشدیدیافته مرتبط با مسئولیت بیمار در قبال دیگر اعضای خانواده،
7. بی‌توجهی به نیازهای شخصی و خانوادگی با افزایش حجم کار،
8. عدم ارتباط کافی و اطلاعات به‌روز.
همه موارد پیش‌گفت به‌عنوان عوامل اصلی در افزایش خستگی جسمی و روانی، اضطراب و فرسودگی شغلی شناسایی شده‌اند. [17]. فرسودگی شغلی یک سندرم روان‌شناختی است که به‌عنوان پاسخی طولانی‌مدت به عوامل استرس‌زای مزمن بین فردی در محل کار بروز می‌کند. سه بعد اصلی این پاسخ، خستگی عاطفی، مسخ شخصیت و عدم موفقیت شخصی است. اهمیت این مدل سه‌بعدی این است که به‌وضوح تجربه استرس فردی را در یک زمینه اجتماعی قرار می‌دهد و درک شخص از خود و دیگران را دربر می‌گیرد [18]. خستگی عاطفی به تقلیل توان هیجانی فرد اشاره دارد. مسخ شخصیت نیز اشاره به فرآیندی دارد که طی آن افراد از شغل خود دل کنده و نسبت به شغل، عملکرد و همکاران خود بی‌تفاوت می‌شوند و از نشانگان عدم موفقیت شخصی کاهش درک خود از توانایی‌های کاری خود است [19]. یک مطالعه نشان می‌دهد فرسودگی شغلی در بین بهورزان وجود دارد و این مسئله به عوامل متعددی ازجمله فشار روانی مرتبط با کار بستگی دارد [20].
اگرچه همه‌گیری کووید-19 همه کارکنان بهداشت و درمان کشور را تحت تأثیر قرار داده است، اما به‌دلیل تفاوت‌های شغلی و سطح تماس با بیمار و افراد مشکوک، این تفاوت‌ها یکسان نیست. تجربه پژوهشگر نشان داده است در بسیاری موارد بهورزان در خلال ارائه خدمات بهداشتی به گروه‌های هدف، از وضعیت سلامتی مراجعین خود ازنظر ابتلا به کووید-19 بی‌اطلاع هستند و این موضوع باتوجه‌به وقت‌گیر بودن انجام مراقبت‌ها، آنان را در معرض خطر قرار می‌دهد.
همچنین باتوجه‌به بومی بودن بهورزان و فرهنگ حاکم بر روابط اجتماعی در روستاها، درهم‌تنیدگی خانوادگی و ضرورت آگاهی بهورزان از همه وقایع حیاتی مرتبط با سلامتی در جمعیت تحت پوشش، رعایت شیوه‌نامه‌های بهداشتی، گاه کمرنگ می‌شود. ازسوی‌دیگر گسترش برنامه‌های غربالگری باهدف شناسایی افراد مبتلابه کووید-19 به‌صورت منزل به منزل و شرکت در برنامه واکسیناسیون عمومی به‌عنوان هماهنگ‌کننده و واکسنیاتور، ضمن افزایش بارکاری، احتمال ابتلا را نیز در آنان بالا می‌برد؛ اما هنوز مشخص نیست که وجود این شرایط در فرسودگی شغلی این افراد در طی دوران کووید-19 مؤثر بوده است یا خیر؟ این مطالعه باهدف تعیین ارتباط سطوح مختلف اضطراب ناشی از بیماری کووید-19 با شیوع ابعاد فرسودگی شغلی در بهورزان استان بوشهر انجام شد.
روش بررسی
این مطالعه مقطعی و از نوع توصیفی در پاییز سال 1401 انجام شد. جامعه پژوهش تمامی بهورزان شاغل در خانه‌های بهداشت تحت‌پوشش دانشگاه علوم پزشکی و خدمات بهداشتی درمانی استان بوشهر بودند. 232 خانه بهداشت تحت‌پوشش این دانشگاه قرار دارد ، برابر آخرین آمار مدیریت بهورزی استان 365 بهورز در خانه‌های بهداشت استان بوشهر مشغول به کار بودند؛ بنابراین نمونه‌گیری به روش تمام‌شماری از بهورزان شاغل در خانه‌های بهداشت تحت پوشش دانشگاه علوم پزشکی و خدمات بهداشتی درمانی استان بوشهر که شرایط ورود به مطالعه را داشتند، صورت گرفت. اشتغال در خانه‌های بهداشت سطح استان بوشهر، داشتن حداقل 1 سال سابقه کار و نداشتن سابقه‌ی بیماری روانی به‌عنوان معیارهای ورود به مطالعه در نظر گرفته شد.
برای جمع‌آوری داده‌ها از یک پرسش‌نامه آنلاین شامل سه بخش جمعیت شناختی، پرسش‌نامه فرسودگی شغلی مسلش و مقیاس اضطراب کرونا استفاده شد.
پرسش‌نامه جمعیت‌شناختی
اطلاعات جمیت‌شناختی این بخش از پرسش‌نامه شامل سؤالاتی درباره جنسیت، سن (برحسب سال)، وضعیت تأهل (مجرد و متأهل)، تعداد فرزند (بدون فرزند، 1 فرزند، 2 فرزند و بیشتر)، سابقه کار (برحسب سال)، نوع استخدام (رسمی، پیمانی، قراردادی و سایر)، رضایت از وسایل حفاظت فردی، سابقه بیماری جسمی، سابقه مصرف داروی آرام‌بخش یا اعصاب و سابقه‌ی ترک خدمت یا مرخصی بدون حقوق بود.
مقیاس اضطراب ویروس کرونا (CDAS)
در ایران علی‌پور و همکاران [20]، این مقیاس را برای سنجش اضطراب ناشی از شیوع ویروس کرونا تهیه و اعتبار‌یابی کرده‌اند. همچنین 5 نفر از اساتید روایی پرسش‌نامه را تأیید کردند و در یک مطالعه پایلوت پایایی ابزارها مجدداً با تکمیل پرسش‌نامه توسط 10 نفر از نمونه‌های پژوهش و محاسبه ضریب آلفای کرونباخ ارزیابی و مقدار ضریب پایایی برای مقیاس اضطراب کرونا 95 درصد و برای پرسش‌نامه فرسودگی شغلی 84 درصد محاسبه شد. نسخه نهایی این ابزار دارای 18 گویه و 2 مؤلفه (عامل) است. گویه‌های 1 تا 9 علائم روانی و گویه‌های 10 تا 18 علائم جسمانی را می‌‌سنجد. این ابزار در طیف 4 درجه‌ای لیکرت (هرگز=0، گاهی اوقات=1، بیشتر اوقات=2 و همیشه=3) نمره‌گذاری می‌شود؛ بنابراین بیشترین و کمترین نمره‌ای که افراد پاسخ‌دهنده در این پرسش‌نامه کسب می‌کنند بین (0) تا (54) است. نمرات بالا در این پرسش‌نامه نشان‌دهنده سطح بالاتری از اضطراب در افراد است. نمره‌دهی در عامل علائم روانی0-5 نشان‌دهنده عدم اضطراب یا اضطراب خفیف، 6-19 نشان‌دهنده اضطراب متوسط و 20-27 نشان‌دهنده اضطراب شدید می‌باشد. در علائم جسمانی0-1 نشان‌دهنده عدم اضطراب یا اضطراب خفیف، 2-9 نشان‌دهنده اضطراب متوسط و 10-27 نشان‌دهنده اضطراب شدید می‌باشد. نمره کلی اضطراب کل پرسش‌نامه0-16 نشان‌دهنده عدم اضطراب یا اضطراب خفیف، 17-29 نشان‌دهنده اضطراب متوسط و 30-54 نشان‌دهنده اضطراب شدید می‌باشد.
پرسش‌نامه فرسودگی شغلی مسلش Maslach
مسلش و لیتر [21] پرسش‌نامه فرسودگی شغلی مسلش را در سال 1981 معرفی کرده‌اند که سه بُعد خستگی عاطفی، مسخ شخصیت و موفقیت شخصی در افراد را ارزیابی می‌کند. تعداد سؤالات این پرسش‌نامه 22 عدد می‌باشد که 9 سؤال مربوط به بعد خستگی عاطفی ( گویه‌های 1، 2، 3، 6، 8، 13، 14، 16، 20)، 8 سؤال مربوط به بعد کاهش موفقیت فردی (گویه‌های 4 ،7، 9، 12، 17، 18، 19، 21) و 5 سؤال مربوط به بعد مسخ شخصیت (گویه‌های 5 ،10، 11، 15، 22) است. سؤالات این پرسش‌نامه در طیف 7 درجه‌ای لیکرت در مقیاس فراوانی به‌صورت هرروز (6 امتیاز)، چندبار در هفته (5 امتیاز)، یک‌بار در هفته (4 امتیاز)، چندبار در ماه (3 امتیاز)، یک‌بار در ماه یا کمتر (2 امتیاز)، چندبار در سال (1 امتیاز) و هرگز (0 امتیاز) پاسخ داده می‌شود. محدوده نمرات بین (0) تا (132) قرار دارد. در بعد خستگی عاطفی نمره 16 و کمتر بیانگر سطح پایین، نمره 17 تا 27 بیانگر سطح متوسط و نمره 28 و بالاتر بیانگر سطح بالا است. در بعد مسخ شخصیت نمره 5 و کمتر بیانگر سطح پایین، نمره 6 تا 9 بیانگر سطح متوسط و نمره 10 و بالاتر بیانگر سطح بالا است و در بعد کاهش موفقیت شخصی نمره 40 و بیشتر بیانگر سطح پایین، نمره 34 تا 39 بیانگر سطح متوسط و نمره 33 و کمتر بیانگر سطح بالا است. اگر نمره کلی پرسش‌نامه 44 و یا کمتر باشد فرسودگی شغلی در سطح خفیف، اگر بین 45 تا 88 باشد متوسط، و اگر نمره بیشتر از 89 باشد فرسودگی شغلی در حالت شدید می‌باشد.
تجزیه‌وتحلیل داده‌ها، با استفاده از نرم‌افزار SPSS نسخه 20 انجام شد. برای توصیف مشخصات واحدهای پژوهش از آمار توصیفی شامل جداول توزیع فراوانی، شاخص‌های تمایل مرکزی و پراکندگی (فراوانی و درصد و میانگین و انحراف‌معیار) استفاده شد. برای آمار استنباطی از آزمون‌های تی مستقل، آنالیز واریانس و ضریب همبستگی پیرسون استفاده شد. سطح معنی‌داری در تمام آزمون‌ها کمتر از 0/05 (0/05>P) در نظر گرفته شد.
یافته‌ها
تعداد 308 نفر از بهورزان در این مطالعه شرکت داشتند که یافته‌های جمعیت‌شناختی آن‌ها به در جدول شماره 1 قابل‌مشاهده است.
همانگونه که در جدول شماره 1 آمده است، میانگین و انحراف‌معیار سن بهورزان موردپژوهش 37/8±2/16 سال بوده است و بیشتر شرکت‌کنندگان یعنی 69/5 درصد زن و 85/7 درصد متأهل بودند. در بین بهورزانی که متأهل بودند 63/6 درصد اعلام کرده بودند دارای 2 فرزند و بیشتر هستند. میانگین و انحراف معیار سابقه کار در بین بهورزان موردپژوهش 9/06±13/36 سال بود و 71/4 درصد استخدام رسمی بودند. 61 درصد اعلام کرده بودند از وسایل حفاظت فردی رضایت داشتند. 95/8 درصد سابقه مصرف داروهای اعصاب یا آرام‌بخش نداشتند و 70/1 درصد سابقه بیماری جسمی نیز نداشتند. 97/4 درصد اعلام کرده بودند سابقه ترک خدمت یا مرخصی بدون حقوق نداشتند.
نتایج اضطراب ناشی از کووید-19 در بهورزان در جدول شماره 2 آمده است.
همانگونه که در جدول شماره 2 آمده است اضطراب ناشی از کووید-19 در بعد روانی در 60/7 درصد از بهورزان موردپژوهش در سطح متوسط بود، درحالی‌که در بعد جسمانی 57/5 درصد در سطح خفیف بود که نسبت به سایر سطوح فراوانی بیشتری داشته است. همچنین به‌طورکلی اضطراب 70/8 درصد از بهورزان موردپژوهش در سطح خفیف بوده و میانگین و انحراف‌معیار اضطراب 10/81±12/58 بوده است.
فرسودگی شغلی نیز براساس یافته‌ها در جدول شماره 3 مشخص شده است.
فرسودگی شغلی 68/2 درصد از بهورزان موردپژوهش در بعد خستگی عاطفی و 82/1 درصد در بعد مسخ شخصیت در سطح پایین بوده است. همچنین مشاهده می‌شود فرسودگی شغلی 49/7 درصد از بهورزان موردپژوهش در بعد موفقیت شخصی نیز در سطح پایین بوده است که نسبت به سایر سطوح فراوانی بیشتری داشته است.
رابطه اضطراب ناشی از کووید-19 و فرسودگی شغلی با استفاده از آزمون همبستگی پیرسون در جدول شماره 4 آمده است.
خستگی عاطفی و مسخ شخصیت با اضطراب و ابعادش همبستگی معنی‌دار آماری مثبت داشتند؛ یعنی با افزایش اضطراب، فرسودگی شغلی در دو بعد خستگی عاطفی و مسخ شخصیت نیز بیشتر می‌شود. موفقیت شخصی با اضطراب همبستگی معنی‌دار آماری منفی داشتند؛ به‌عبارتی با افزایش اضطراب، موفقیت شخصی کاهش می‌یابد که به معنای فرسودگی بیشتر است.
بحث
اضطراب زمانی رخ می‌دهد که ما نگران رویدادهایی هستیم که در شرف وقوع هستند یا ممکن است در آینده اتفاق بیفتند. در این میان پیدایش ناگهانی کووید-19 به اضطراب منجر شده [22, 23] و سرعت انتقال و گسترش سریع این بیماری، آسیب‌پذیری افراد را به‌دلیل وحشت از مبتلا شدن، افزایش داده است. باتوجه‌به‌احتمال وجود ارتباط بین اضطراب ناشی از کووید-19 و فرسودگی شغلی، این پژوهش باهدف بررسی این موضوع و تعیین اضطراب ناشی از کووید-19 و ابعاد فرسودگی شغلی در بهورزان شاغل در خانه بهداشت تحت پوشش دانشگاه علوم پزشکی بوشهر انجام شد. یافته‌های پژوهش حاضر نشان داد میانگین نمره اضطراب ناشی از کووید-19 در بهورزان 12/58 درصد بود که با مطالعه صبری و قاسم‌خانلو [24] که در آن میانگین نمره اضطراب را در کادر بالینی 13/72 درصد گزارش کرد، مطابقت دارد. اگرچه بررسی مطالعات دیگر در میان پرستاران و کارکنان بیمارستانی نشان می‌دهد اضطراب ناشی از کووید-19 بالاتر از مطالعه حاضر است، به‌طوری‌که در مطالعه شمس [25] میانگین نمره اضطراب ناشی از کووید-19، 23/72 درصد گزارش شد [26].
مطالعات انجام‌شده در نقاط مختلف جهان، شیوع اضطراب را بین 11/3 درصد تا 50 درصد پیشنهاد کرده‌اند [27] که با نتایج مطالعه حاضر هم‌خوانی دارد. به نظر می‌رسد عمده‌ترین دلیل این اختلافات به موقعیت‌های شغلی نمونه‌ها مربوط می‌شود به‌گونه‌ای که شاهد شیوع بالاتری از اضطراب در میان کارکنانی هستیم که به‌طور مستقیم، وظیفه مراقبت و درمان بیماران مبتلا به کووید-19 را عهده‌دار بوده‌اند. دراین‌میان پایین بودن میانگین اضطراب ناشی از کووید-19 در میان بهورزان نسبت به کارکنان بخش درمان را نیز می‌توان با این منطق توجیه کرد. نکته قابل‌تأمل دیگر برای تشریح اختلافات مربوط به شیوع اضطراب ناشی از کووید-19، تفاوت کشورها در حمایت‌های سازمانی، همبستگی اجتماعی و جایگاه و نقش خانواده است و ازسوی‌دیگر تنوع ابزارهای به‌کاررفته در مطالعات مختلف نیز در ارزیابی‌ها و نتایج بی‌تأثیر نیست.
یافته‌های مطالعه حاضر همچنین باتوجه‌به روش تفسیر نمرات نشان داد 31/8 درصد از بهورزان استان بوشهر خستگی عاطفی متوسط و شدیدی را تجربه کرده‌اند. در مطالعه زارعی و همکاران [27] در استان مرکزی 35/8 درصد از ارائه‌دهندگان مراقبتهای اولیه بهداشتی و در مطالعه قاری علویچه و همکاران [28] در شهرستان کوهرنگ 34/2 درصد از بهورزان از خستگی عاطفی متوسط و شدیدی رنج می‌بردند که همگی به نتایج مطالعه حاضر نزدیک هستند. نتایج این پژوهش با نتایج مطالعه بارلو و همکاران [29] در ایتالیا در بین ارائه‌دهندگان خدمات بهداشتی درمانی نیز هم‌راستا بود. بااین‌حال شیوع خستگی عاطفی در مطالعه بیگانه و همکاران [30] در پرستاران (61/63) بود که حدوداً 2 برابر مطالعه‌حاضر است.
جانگ و همکاران [31] در کره‌جنوبی نیز شیوع خستگی عاطفی را در کارکنان 19 بیمارستان، 70/70 درصد برآورد کرد. به نظر می‌رسد دلیل اساسی چنین اختلافی، تفاوت در جامعه آماری باشد. بارکاری فزاینده در پرستاران و کارکنان بیمارستانی یکی از مهم‌ترین عوامل افزایش فرسودگی شغلی محسوب می‌شود. این ادعا در مطالعه فلین و همکاران [32] در بیمارستان‌های ایالات‌متحده آمریکا تأیید شد. خستگی عاطفی به احساس کمبود و تخلیه عاطفی ناشی از کار اشاره می‌کند و مهم‌ترین بعد فرسودگی شغلی به‌حساب می‌آید. اگرچه بیشتر بهورزان سطوح پایینی از خستگی عاطفی را گزارش کرده بودند، اما شیوع 31/8 درصد خستگی عاطفی متوسط و شدید نیز قابل‌توجه است. بهورزان به‌عنوان محیطی‌ترین ارائه‌دهندگان خدمات مراقبتهای اولیه ازجمله کارکنان سطوح عملیاتی محسوب می‌شوند که برای جلب مشارکت‌گیرندگان خدمات، سخت‌کوشی فراوانی از خود نشان می‌دهند و همین موضوع به خستگی آنان منجر می‌شود. از جهت دیگر گنجاندن برنامه‌های بهداشتی جدید در قالب اجرای طرح تحول نظام سلامت ازقبیل سلامت میان‌سالان، بهبود تغذیه و بهداشت باروری، ضمن افزایش بارکاری، پیگیری فعال گروه‌های هدفی را می‌طلبد که هنوز به درک دقیقی از نیازهای سلامتی خود نرسیده‌اند. چنین وضعیتی خلأ عاطفی بهورزان را تشدید می‌کند.
نتایج پژوهش حاضر نشان داد بیشتر بهورزان (82/1) سطوح پایینی از مسخ شخصیت را گزارش کردند که با یافته‌های پژوهشی رحمانی و همکاران [33] (72/8) و امیری و همکاران [34] (70/3) هم‌راستا بود. مدیروس و همکاران [35] نیز در مطالعه خود نشان دادند 80/2 درصد از افراد مسخ شخصیت را در سطح پایین تجربه کرده‌اند که نشان‌دهنده همسویی با نتایج مطالعه حاضر است. بااین‌حال بیشتر ماماها در مطالعه سهرابی و همکاران [36] و کارکنان بهداشتی در مطالعه حمیدی و همکاران [37]، مسخ شخصیت متوسطی را تجربه کرده بودند.
کمالی و همکاران [38] نیز شیوع مسخ شخصیت را در میان 48/7 درصد از کارکنان بهداشتی در تمام استان‌های ایران، در سطح بالا گزارش کرد. تفاوت در جامعه آماری و همچنین زمان اجرای مطالعات، می‌تواند به‌عنوان دلایل وجود اختلاف در نظر گرفته شوند. مسخ شخصیت نوعی واکنش منفی، عاری از احساس و توأم با بی‌اعتنایی مفرط نسبت به مراجعین و تلاشی برای ایجاد فاصله بین خود و گیرندگان خدمات است. شواهد پژوهشی نشان داد بهورزان استان بوشهر در بعد مسخ شخصیت، فرسودگی پایینی داشتند. تجربه موفق بهورزان در ارتقاء سطح سلامت در جامعه روستایی به‌عنوان یک ظرفیت اساسی، نقش و جایگاه اجتماعی آنان را نزد روستاییان به‌شدت تقویت کرده است. چنین جایگاهی ضمن تعمیق احساس احترام متقابل، تأثیر فزاینده‌ای بر اطمینان جامعه روستایی به توانمندی‌های بهورزان برای پاسخ به‌موقع و مناسب داشته است. بررسی پاسخ بهورزان به سؤالات در بعد مسخ شخصیت نشان داد سرنوشت مراجعان به خانه‌های بهداشت برای بهورزان بسیار مهم است. چنین استنباط می‌شود که سطوح پایین مسخ شخصیت در بهورزان، بیش از آنکه به نحوه تعامل با مراجعین مربوط باشد، ناشی از رفتار ناعادلانه و همراه بی‌انصافی سازمانی است. اگرچه این موضوع به‌طور مشخص نیازمند بررسی‌های دقیق‌تر است.
نتایج همچنین مشخص کرد تقریباً حدود نیمی (49/7) از بهورزان موفقیت شخصی پایینی را گزارش کرده‌اند. همسو با پژوهش حاضر، شیوع موفقیت شخصی پایین در مطالعه زارعی و همکاران [27] نیز 47/5 درصد بود. همچنین موفقیت شخصی در مطالعه‌ی آکوو و همکاران [39] در کارکنان بهداشتی درمانی ترکیه 58 درصد بود که با نتایج مطالعه حاضر هم‌راستا است. بااین‌حال تنها حدود یک‌چهارم از ماماها (25/5) در مطالعه سهرابی و همکاران [36] موفقیت شخصی پایینی را تجربه کردند و موفقیت شخصی در مطالعه امیری و همکاران [34] در بهورزان در سطح متوسط گزارش شد. با بررسی و تحلیل پاسخ بهورزان به سؤالات مربوط به بعد موفقیت شخصی می‌توان چنین استنباط کرد که سطح پایین موفقیت شخصی، غالباً با خستگی عاطفی در ارتباط است، به‌طوری‌که با افزایش بارکاری درنتیجه اجرای برنامه‌های طرح تحول و همچنین همه‌گیری کووید-19، دسترسی به برخی از ظرفیت‌ها شامل منابع و حمایت‌های سازمانی برای پاسخ به وظائفی که بهورزان به آن متعهد هستند، کاهش‌یافته که این موضوع ضمن تحلیل عاطفی در شغل، موجب کاهش موفقیت شخصی آنان شده است. از جهت دیگر می‌توان احتمال داد که فشار کاری بیش از ظرفیت عاطفی و جسمی، بهورزان را وادار به بروز احساسات ناسازگار با احساسات واقعی خویش کند که نتیجه آن کاهش احساس موفقیت شخصی خواهد بود.
یافته‌های پژوهش نشان داد اضطراب ناشی از کووید-19 با ابعاد فرسودگی شغلی رابطه معنی‌داری داشت، به‌طوری‌که بهورزان با سطوح اضطراب بالا، خستگی عاطفی (0/001>P؛ 0/667=r) و مسخ شخصیت (0/001>P؛ 0/472=r) بیشتر و موفقیت شخصی (0/001>P؛ 0/188-=r) کمتری را تجربه کرده بودند. در مطالعه خواجه‌نوری رنجبر و بنیسی [40] در میان پرستاران در شهر تهران نیز رابطه بین اضطراب ناشی از کووید-19 و فرسودگی شغلی تأیید شد. در مطالعه رحمانی و همکاران [33] نیز تأیید شد شانس ابتلا به فرسودگی شغلی در افرادی که دارای سطوح متوسط و بالای اضطراب بودند، به‌ترتیب 2/72 و 8/50 برابر بیشتر از افرادی بود که اضطراب نداشتند و یا سطوح پایینی از اضطراب را بروز داده بودند. تا این لحظه هیچ‌یک از مطالعات در بین کارکنان بهداشتی درمانی ایران، رابطه بین اضطراب ناشی از کووید-19 و ابعاد سه‌گانه‌ی فرسودگی شغلی را بررسی نکرده بودند.
نتایج مطالعه آرنلیو کشاج و همکاران [41] در کوزوو نیز نشان داد نمرات اضطراب ناشی از کووید-19 به‌طور مثبت با فرسودگی شغلی مرتبط بود و در چندین پژوهش ازجمله مطالعه کاتسیمانی و همکاران [42] در یونان رابطه معنی‌داری بین اضطراب ناشی از کووید-19 و فرسودگی شغلی مشاهده شد که با نتایج مطالعه حاضر همسو بودند. بااین‌حال در مطالعه‌ای که در بین متخصصین اطفال در کشور فرانسه انجام شد هیچ ارتباطی بین فرسودگی شغلی و قرار گرفتن در معرض عواقب کووید-19 ازجمله اضطراب وجود نداشت [43].
به نظر می‌رسد این موضوع با بروز کم بیماری کووید-19 شدید در بین کودکان مرتبط باشد. معنی‌دار بودن رابطه بین اضطراب ناشی از کووید-19 و فرسودگی شغلی در مطالعه حاضر، بار دیگر اهمیت ارتباط ویژگی‌های فردی و منابع شغلی با فرسودگی شغلی را تأکید می‌کند. باتوجه‌به وجود رابطه مثبت و معنی‌دار بین ابعاد جسمانی و روانی اضطراب ناشی از کووید-19 با خستگی عاطفی، به نظر می‌رسد تجربه اضطراب به‌عنوان یک راهکار مقابله‌ای ناکارآمد، به کاهش ذخیره‌های جسمانی و تحلیل نیروی عاطفی فرد منجر شده و به‌موازات آن به بروز خستگی عاطفی کمک می‌کند و ازآنجاکه خستگی عاطفی به‌عنوان هسته‌ی اصلی فرسودگی شغلی محسوب می‌شود، به‌تبع آن موجب کاهش سرمایه‌گذاری عاطفی برای مراجعین و درنتیجه افزایش مسخ شخصیت می‌گردد. همچنین به نظر می‌رسد اضطراب ناشی از کووید-19، با کاهش منابع انرژی عاطفی افراد، احساس موفقیت و کارآمدی در کار را پایین می‌آورد.
در مطالعه حاضر رابطه معنی‌داری بین اضطراب ناشی از کووید-19 و رضایت از وسایل حفاظت فردی (001/P<0) و همچنین سابقه بیماری جسمی (001/P<0) وجود داشت، اما با سایر متغیرهای جمعیت‌شناختی ارتباط معنی‌داری مشاهده نشد. به نظر می‌رسد رضایت از وسایل حفاظت فردی موجب افزایش احساس ایمنی و پیشگیری از ابتلا به بیماری در بهورزان، کاهش احتمال سرایت بیماری به اطرافیان و درنتیجه کاهش اضطراب ناشی از کووید-19 شده است. ازآنجاکه مطابق بسیاری از مطالعات ازجمله پژوهش ژو و همکاران [44] سابقه داشتن یک بیماری مزمن به‌عنوان یکی از مهم‌ترین عوامل خطر مرگ‌ومیر ناشی از کووید-19 بر شمرده می‌شود، باید سطح اضطراب نیز در این‌گونه افراد بالاتر باشد. به نظر می‌رسد بهورزانی که سابقه بیماری جسمی دارند، به‌دلیل نگرانی از عواقب ابتلا به کووید-19 و به‌ویژه مرگ، سطح اضطراب بالاتری را تجربه می‌کنند.
ازسوی‌دیگر خستگی عاطفی و مسخ شخصیت با رضایت از وسایل حفاظت فردی ارتباط معنی‌دار آماری داشتند. رابطه معنی‌دار بین دو بعد فرسودگی شغلی (خستگی عاطفی و مسخ شخصیت) با رضایت از وسایل حفاظت فردی در مطالعه عجب و همکاران [45] نیز تأیید شد. به نظر می‌رسد وسایل حفاظت فردی در میان بهورزان به‌عنوان یک عامل حمایتی، در کنترل عوامل استرس‌زای شغلی نقش مهمی داشته است و بهورزان توانسته‌اند از منابع موجود ازجمله وسایل حفاظت فردی در جهت پاسخ مناسب به تقاضاهای شغلی استفاده کنند. خستگی عاطفی و مسخ شخصیت باسابقه مصرف داروهای اعصاب یا آرام‌بخش ارتباط معنی‌دار آماری داشتند.
هم‌راستا با یافته‌های مطالعه حاضر، العنزی و همکاران [46] نیز در پژوهش خود نشان دادند شیوع خستگی عاطفی و مسخ شخصیت به‌طور معنی‌داری در کارکنان باسابقه مصرف داروی اعصاب و روان از کارکنانی که سابقه مصرف نداشتند، بیشتر بود. یافته‌های مطالعه حاضر همچنین نشان داد بهورزانی که سابقه بیماری جسمی داشتند، به‌طور معنی‌داری خستگی عاطفی و مسخ شخصیت بالاتری را گزارش کردند. این رابطه در پژوهش عبدالرازق و حجازی [47] نیز معنی‌دار بود. فاطمی‌نیا و همکاران [48] در پژوهش خود، سابقه بیماری جسمی را به‌عنوان یکی از پیش‌بینی‌کننده‌های فرسودگی شغلی برشمردند.
همچنین اسماعیل و همکاران [49] در پژوهش خود سابقه بیماری جسمی را نشانه‌ای از تجربه فرسودگی شغلی در افراد می‌دانند. بااین‌حال، بعد مسخ شخصیت نیز به‌شدت با این بیماری‌ها مرتبط بود. براین‌اساس، به نظر می‌رسد ارتباط بین فرسودگی شغلی و بیماری‌های جسمانی صرفاً با بعد خستگی عاطفی توضیح داده نمی‌شود، زیرا به نظر می‌رسد بعد مسخ شخصیت نیز به‌شدت با بیماری‌های جسمانی مرتبط است. مسخ شخصیت همچنین باسابقه مرخصی بدون حقوق و ترک خدمت نیز رابطه معنی‌داری داشت. مطالعات چندانی درمورد ارتباط بین این دو متغیر یافت نشد. بااین‌حال رحیمی و همکاران [50] در مطالعه‌ای بین کتابداران، گزارش کردند که مرخصی بدون حقوق یا مرخصی با درصد خاصی کاهش حقوق، می‌تواند در کاهش فرسودگی شغلی اثرگذار باشد.
شارعی‌نیا و همکاران [51] نیز توصیه کردند می‌توان با فراهم کردن زمینه‌های رضایت‌مندی در کارکنان، ازجمله مرخصی تشویقی از وقوع فرسودگی شغلی جلوگیری کرد و یا میزان آن را کاهش داد. همچنین در یک مطالعه‌ی قدیمی به نقش مرخصی در کاهش استرس‌های شغلی و تقاضاهای طاقت‌فرسا اشاره شده است. بااین‌حال به نظر می‌رسد ترک خدمت راهکاری مقابله‌ای برای کاهش فرسودگی شغلی به‌ویژه مسخ شخصیت در کارکنان باشد. در چندین مطالعه ازجمله پژوهش براینیل و همکاران [52] ترک خدمت به‌عنوان پاسخی به سطح انتظارات اجتماعی و انباشتگی شغلی است. به نظر می‌رسد بهورزانی که سابقه ترک خدمت داشته‌اند، از مراجعین یا مشتریان خود به‌صورت فیزیکی فاصله می‌گیرند و این موضوع تنش عاطفی مرتبط با تعاملات بین بهورزان با گیرندگان خدمات و مراجعین را تا حدودی خنثی یا کم اثر می‌کند. هیچ‌گونه رابطه معنی‌دار آماری بین موفقیت شخصی و متغیرهای جمعیت‌شناختی مشاهده نشد.
نتیجه‌گیری
نتایج نشان داد اضطراب ناشی از کووید-19 در میان اغلب بهورزان در حد خفیفی قرار دارد؛ اگرچه یک‌سوم از آن‌ها اضطراب متوسط و شدیدی را تجربه کرده بودند. همچنین بین اضطراب ناشی از کووید-19 و فرسودگی شغلی بهورزان رابطه معنی‌داری آماری برقرار بود. به‌طورکلی می‌توان گفت خستگی عاطفی و مسخ شخصیت در اغلب بهورزان در سطح پایینی قرار داشت بااین‌حال اغلب آنان موفقیت شخصی پایینی را نیز گزارش کردند. همه‌گیری کووید-19فراخوانی هشداردهنده به سیاستگذاران در جهت به رسمیت شناختن پیامدهای روانی ناشی از آن است. ارتقاء آمادگی سازمانی و عملکردی باهدف اتخاذ سیاست‌ها، شیوه‌ها و خدمات حمایتی روشن که بتواند به‌طور فعال، سلامت روانی بهورزان را تحلیل، تقویت و مراقبت کند، باید با جدیت و به‌صورت مناسب دنبال شود. این خدمات حمایتی می‌تواند در حوزه فردی، شغلی و خانوادگی شامل مواردی همچون تشکر زبانی از بهورزان باهدف تقویت تاب‌آوری، نظارت مستمر بر وضعیت و کیفیت سلامت روان بهورزان و اعضای خانواده آن‌ها از طریق گروه‌های سلامت روان و بهداشت شغلی و همچنین آموزش مداوم راهبردهای مقابله‌ای باشد.
پژوهش حاضر از نوع مقطعی بود. در مطالعات مقطعی تنها می‌توان درخصوص روابط بین متغیرها بحث کرد، درحالی‌که استخراج روابط علّی مشکل و تبیین آن‌ها باید بااحتیاط همراه باشد. در جمع‌آوری داده‌ها، احتمال سوگیری‌های متعدد می‌رود؛ و این احتمال دور از ذهن نیست که بهورزانی که خود را مضطرب می‌بینند و یا دچار علائم فرسودگی شغلی هستند، بیش از سایرین در مطالعه شرکت کنند. همچنین ممکن است بهورزان دررابطه‌با استفاده از داروهای سلامت روان اطلاعات دقیقی نداده باشند که درمورد نقش شیوع همه‌گیری و تبعات آن نتوان با قطعیت نظر داد.
ملاحظات اخلاقی
پیروی از اصول اخلاق پژوهش
به منظور رعایت اصول اخلاقی کد اخلاق از کمیته اخلاق دانشگاه علوم پزشکی ایران به شماره IR.IUMS.REC.1400.755 دریافت شد. اختیاری بودن شرکت نمونه‌ها در پژوهش و کسب رضایت آگاهانه از شرکت‌کنندگان در پژوهش رعایت شد. محرمانه بودن اطلاعات با درج‌نکردن نام و نام خانوادگی شرکت‌کنندگان پژوهش در پرسش‌نامه به افراد اطلاع داده شد. صداقت در ثبت اطلاعات و آمار به‌دست‌آمده از پژوهش در زمان جمع‌آوری اطلاعات، انتخاب نمونه‌ها و تجزیه‌وتحلیل داده‌ها رعایت شد.
حامی مالی
این پژوهش با حمایت مالی معاونت پژوهشی دانشکده پرستاری و مامائی دانشگاه علوم پزشکی ایران و در قالب پایان‌نامه امیر بحرینی‌زاده دانشجوی کارشناسی ارشد آموزش جامعه‌نگر در نظام سلامت است.
مشارکت نویسندگان
مفهوم‌سازی، ویراستاری نهایی و نگارش: مرضیه عادل مهربان و امیر بحرینی‌زاده؛ تحقیق و جمع‌آوری اطلاعات و تحلیل: امیر بحرینی زاده و حمید حقانی.
تعارض منافع
بنابر اظهار نویسندگان، این مقاله تعارض منافع ندارد.
تشکر و قدردانی
پژوهشـگران از حوزه معاونت پژوهشی دانشکده پرستاری و مامائی و نیز مسئولین و تمــام کادر اجرایــی معاونت محترم بهداشتی دانشگاه علوم پزشکی بوشهر به‌خصـوص همـکاران بهورز دلسـوز و پرتـلاش آن تقدیر و تشکر می‌کنند.
بیماری کووید-19 و گسترش سریع آن، سطح اضطراب را در جمعیت جهانی افزایش داده است [1] و به‌عنوان عامل تحریک اضطراب شناخته می‌شود [2]. مطالعات زیادی گزارش داده‌اند که این همه‌گیری می‌تواند علائم جدید روان‌پزشکی را در افراد فاقد بیماری روانی ایجاد کند [3] و چالشی برای تاب‌آوری روان‌شناختی باشد [4]. مطالعات پیشین درمورد بیماری‌های همه‌گیری نشان دادند که اضطراب یک رفتار شایع در این نوع بیماری‌هاست [5]. رفتارهای اضطرابی می‌تواند واکنش‌های سازگارانه طبیعی باشد که به فرد کمک کند تا واکنش مناسبی در مقابله با شرایط سخت نشان دهد؛ اما اضطراب شدید همراه با رویدادها و موقعیت‌های نامناسب، می‌تواند سبب بروز مشکل و رفتارهای ناسازگارانه شود [6]. اضطراب درمورد ویروس کووید-19 شایع است و اطلاعات کم علمی نیز این اضطراب را تشدید می‌کند [7]. اضطراب کووید-19 به‌عنوان نگرانی درمورد ابتلا به ویروس کووید-19 یا ابتلای نزدیکان به آن و داشتن رفتارهای مقابله‌ای است که شامل بررسی مکرر علائم و توجه بیش‌ازحد و مداوم به تهدید است [8].
با شروع بیماری همه‌گیر کووید-19، کارکنان مراقبتهای بهداشتی مسئولیت‌های اساسی را در کنترل، پیشگیری، مراقبت و درمان آن بر عهده داشته‌اند [9]. در بسیاری از کشورهای جهان، استراتژی اصلی پیش‌رو در برابر بیماری کووید-19 پیشگیری و بهداشت است و این موضوع مقدم بر درمان قرارگرفته است [10]. بهورزان شاغل در خانه‌های بهداشت به‌عنوان بخش اصلی سیستم بهداشتی و درمانی در ایران به شمار می‌روند که وضعیت سلامتی آن‌ها هم ازنظر حفظ و تأمین نیروی انسانی و هم کیفیت ارائه خدمات بهداشتی درمانی دارای اهمیت است [11]. بااین‌حال بهورزان در معرض عوامل بسیاری قرار دارند که باعث ایجاد فشار روانی در آن‌ها می‌شوند؛ عواملی مانند ساعت کاری طولانی، حجم زیاد کار، نداشتن امنیت شغلی، امکان آسیب‌دیدگی در کار، روابط با همکاران مافوق و مراجعه‌کنندگان و غیره [12]. همچنین در شرایط همه‌گیری، بهورزان مسئولیت سلامت افراد در جامعه را از غربالگری خانوارها ازنظر کووید-19 و پیگیری روند درمان کرونا تا ارائه خدمات بهداشتی پس از فوت افراد برعهده داشتند [13، 14].
کارکنان مراقبتهای بهداشتی به‌عنوان نیروی خط مقدم برای کنترل بیماری‌های همه‌گیر، می‌بایست سطح اضطراب متفاوتی نسبت به جمعیت عمومی داشته باشند. عوامل مختلفی مانند ترس از ابتلا به عفونت در حین کار، ترس از انتقال عفونت به نزدیکان، کمبود دانش موجود، کیفیت دانش ارائه‌شده در محافل رسمی یا رسانه‌های اجتماعی و کمبود تجهیزات حفاظت فردی ممکن است به میزان اضطراب درک‌شده در میان این کارکنان کمک کند [15]. به‌علاوه، به‌دلیل تماس مستقیم با بیماران کووید-19، کارکنان مراقبتهای بهداشتی بیشتر در معرض حوادث آسیب‌زایی مانند رنج و مرگ بیماران قرار دارند [16].
از سوی دیگر تاکنون برخی مطالعات عوامل مرتبط با نتایج بهداشت روان در کارکنان مراقبتهای بهداشتی را شناسایی کرده‌اند. این عوامل شامل:
1. منابع محدود بیمارستان‌ها،
2. تهدید قرار گرفتن در معرض ویروس به‌عنوان یک خطر مضاعف شغلی،
3. نوبت کاری طولانی‌تر،
4. اختلال در الگوی خواب،
5. تعادل زندگی-کار،
6. معضلات تشدیدیافته مرتبط با مسئولیت بیمار در قبال دیگر اعضای خانواده،
7. بی‌توجهی به نیازهای شخصی و خانوادگی با افزایش حجم کار،
8. عدم ارتباط کافی و اطلاعات به‌روز.
همه موارد پیش‌گفت به‌عنوان عوامل اصلی در افزایش خستگی جسمی و روانی، اضطراب و فرسودگی شغلی شناسایی شده‌اند. [17]. فرسودگی شغلی یک سندرم روان‌شناختی است که به‌عنوان پاسخی طولانی‌مدت به عوامل استرس‌زای مزمن بین فردی در محل کار بروز می‌کند. سه بعد اصلی این پاسخ، خستگی عاطفی، مسخ شخصیت و عدم موفقیت شخصی است. اهمیت این مدل سه‌بعدی این است که به‌وضوح تجربه استرس فردی را در یک زمینه اجتماعی قرار می‌دهد و درک شخص از خود و دیگران را دربر می‌گیرد [18]. خستگی عاطفی به تقلیل توان هیجانی فرد اشاره دارد. مسخ شخصیت نیز اشاره به فرآیندی دارد که طی آن افراد از شغل خود دل کنده و نسبت به شغل، عملکرد و همکاران خود بی‌تفاوت می‌شوند و از نشانگان عدم موفقیت شخصی کاهش درک خود از توانایی‌های کاری خود است [19]. یک مطالعه نشان می‌دهد فرسودگی شغلی در بین بهورزان وجود دارد و این مسئله به عوامل متعددی ازجمله فشار روانی مرتبط با کار بستگی دارد [20].
اگرچه همه‌گیری کووید-19 همه کارکنان بهداشت و درمان کشور را تحت تأثیر قرار داده است، اما به‌دلیل تفاوت‌های شغلی و سطح تماس با بیمار و افراد مشکوک، این تفاوت‌ها یکسان نیست. تجربه پژوهشگر نشان داده است در بسیاری موارد بهورزان در خلال ارائه خدمات بهداشتی به گروه‌های هدف، از وضعیت سلامتی مراجعین خود ازنظر ابتلا به کووید-19 بی‌اطلاع هستند و این موضوع باتوجه‌به وقت‌گیر بودن انجام مراقبت‌ها، آنان را در معرض خطر قرار می‌دهد.
همچنین باتوجه‌به بومی بودن بهورزان و فرهنگ حاکم بر روابط اجتماعی در روستاها، درهم‌تنیدگی خانوادگی و ضرورت آگاهی بهورزان از همه وقایع حیاتی مرتبط با سلامتی در جمعیت تحت پوشش، رعایت شیوه‌نامه‌های بهداشتی، گاه کمرنگ می‌شود. ازسوی‌دیگر گسترش برنامه‌های غربالگری باهدف شناسایی افراد مبتلابه کووید-19 به‌صورت منزل به منزل و شرکت در برنامه واکسیناسیون عمومی به‌عنوان هماهنگ‌کننده و واکسنیاتور، ضمن افزایش بارکاری، احتمال ابتلا را نیز در آنان بالا می‌برد؛ اما هنوز مشخص نیست که وجود این شرایط در فرسودگی شغلی این افراد در طی دوران کووید-19 مؤثر بوده است یا خیر؟ این مطالعه باهدف تعیین ارتباط سطوح مختلف اضطراب ناشی از بیماری کووید-19 با شیوع ابعاد فرسودگی شغلی در بهورزان استان بوشهر انجام شد.
روش بررسی
این مطالعه مقطعی و از نوع توصیفی در پاییز سال 1401 انجام شد. جامعه پژوهش تمامی بهورزان شاغل در خانه‌های بهداشت تحت‌پوشش دانشگاه علوم پزشکی و خدمات بهداشتی درمانی استان بوشهر بودند. 232 خانه بهداشت تحت‌پوشش این دانشگاه قرار دارد ، برابر آخرین آمار مدیریت بهورزی استان 365 بهورز در خانه‌های بهداشت استان بوشهر مشغول به کار بودند؛ بنابراین نمونه‌گیری به روش تمام‌شماری از بهورزان شاغل در خانه‌های بهداشت تحت پوشش دانشگاه علوم پزشکی و خدمات بهداشتی درمانی استان بوشهر که شرایط ورود به مطالعه را داشتند، صورت گرفت. اشتغال در خانه‌های بهداشت سطح استان بوشهر، داشتن حداقل 1 سال سابقه کار و نداشتن سابقه‌ی بیماری روانی به‌عنوان معیارهای ورود به مطالعه در نظر گرفته شد.
برای جمع‌آوری داده‌ها از یک پرسش‌نامه آنلاین شامل سه بخش جمعیت شناختی، پرسش‌نامه فرسودگی شغلی مسلش و مقیاس اضطراب کرونا استفاده شد.
پرسش‌نامه جمعیت‌شناختی
اطلاعات جمیت‌شناختی این بخش از پرسش‌نامه شامل سؤالاتی درباره جنسیت، سن (برحسب سال)، وضعیت تأهل (مجرد و متأهل)، تعداد فرزند (بدون فرزند، 1 فرزند، 2 فرزند و بیشتر)، سابقه کار (برحسب سال)، نوع استخدام (رسمی، پیمانی، قراردادی و سایر)، رضایت از وسایل حفاظت فردی، سابقه بیماری جسمی، سابقه مصرف داروی آرام‌بخش یا اعصاب و سابقه‌ی ترک خدمت یا مرخصی بدون حقوق بود.
مقیاس اضطراب ویروس کرونا (CDAS)
در ایران علی‌پور و همکاران [20]، این مقیاس را برای سنجش اضطراب ناشی از شیوع ویروس کرونا تهیه و اعتبار‌یابی کرده‌اند. همچنین 5 نفر از اساتید روایی پرسش‌نامه را تأیید کردند و در یک مطالعه پایلوت پایایی ابزارها مجدداً با تکمیل پرسش‌نامه توسط 10 نفر از نمونه‌های پژوهش و محاسبه ضریب آلفای کرونباخ ارزیابی و مقدار ضریب پایایی برای مقیاس اضطراب کرونا 95 درصد و برای پرسش‌نامه فرسودگی شغلی 84 درصد محاسبه شد. نسخه نهایی این ابزار دارای 18 گویه و 2 مؤلفه (عامل) است. گویه‌های 1 تا 9 علائم روانی و گویه‌های 10 تا 18 علائم جسمانی را می‌‌سنجد. این ابزار در طیف 4 درجه‌ای لیکرت (هرگز=0، گاهی اوقات=1، بیشتر اوقات=2 و همیشه=3) نمره‌گذاری می‌شود؛ بنابراین بیشترین و کمترین نمره‌ای که افراد پاسخ‌دهنده در این پرسش‌نامه کسب می‌کنند بین (0) تا (54) است. نمرات بالا در این پرسش‌نامه نشان‌دهنده سطح بالاتری از اضطراب در افراد است. نمره‌دهی در عامل علائم روانی0-5 نشان‌دهنده عدم اضطراب یا اضطراب خفیف، 6-19 نشان‌دهنده اضطراب متوسط و 20-27 نشان‌دهنده اضطراب شدید می‌باشد. در علائم جسمانی0-1 نشان‌دهنده عدم اضطراب یا اضطراب خفیف، 2-9 نشان‌دهنده اضطراب متوسط و 10-27 نشان‌دهنده اضطراب شدید می‌باشد. نمره کلی اضطراب کل پرسش‌نامه0-16 نشان‌دهنده عدم اضطراب یا اضطراب خفیف، 17-29 نشان‌دهنده اضطراب متوسط و 30-54 نشان‌دهنده اضطراب شدید می‌باشد.
پرسش‌نامه فرسودگی شغلی مسلش Maslach
مسلش و لیتر [21] پرسش‌نامه فرسودگی شغلی مسلش را در سال 1981 معرفی کرده‌اند که سه بُعد خستگی عاطفی، مسخ شخصیت و موفقیت شخصی در افراد را ارزیابی می‌کند. تعداد سؤالات این پرسش‌نامه 22 عدد می‌باشد که 9 سؤال مربوط به بعد خستگی عاطفی ( گویه‌های 1، 2، 3، 6، 8، 13، 14، 16، 20)، 8 سؤال مربوط به بعد کاهش موفقیت فردی (گویه‌های 4 ،7، 9، 12، 17، 18، 19، 21) و 5 سؤال مربوط به بعد مسخ شخصیت (گویه‌های 5 ،10، 11، 15، 22) است. سؤالات این پرسش‌نامه در طیف 7 درجه‌ای لیکرت در مقیاس فراوانی به‌صورت هرروز (6 امتیاز)، چندبار در هفته (5 امتیاز)، یک‌بار در هفته (4 امتیاز)، چندبار در ماه (3 امتیاز)، یک‌بار در ماه یا کمتر (2 امتیاز)، چندبار در سال (1 امتیاز) و هرگز (0 امتیاز) پاسخ داده می‌شود. محدوده نمرات بین (0) تا (132) قرار دارد. در بعد خستگی عاطفی نمره 16 و کمتر بیانگر سطح پایین، نمره 17 تا 27 بیانگر سطح متوسط و نمره 28 و بالاتر بیانگر سطح بالا است. در بعد مسخ شخصیت نمره 5 و کمتر بیانگر سطح پایین، نمره 6 تا 9 بیانگر سطح متوسط و نمره 10 و بالاتر بیانگر سطح بالا است و در بعد کاهش موفقیت شخصی نمره 40 و بیشتر بیانگر سطح پایین، نمره 34 تا 39 بیانگر سطح متوسط و نمره 33 و کمتر بیانگر سطح بالا است. اگر نمره کلی پرسش‌نامه 44 و یا کمتر باشد فرسودگی شغلی در سطح خفیف، اگر بین 45 تا 88 باشد متوسط، و اگر نمره بیشتر از 89 باشد فرسودگی شغلی در حالت شدید می‌باشد.
تجزیه‌وتحلیل داده‌ها، با استفاده از نرم‌افزار SPSS نسخه 20 انجام شد. برای توصیف مشخصات واحدهای پژوهش از آمار توصیفی شامل جداول توزیع فراوانی، شاخص‌های تمایل مرکزی و پراکندگی (فراوانی و درصد و میانگین و انحراف‌معیار) استفاده شد. برای آمار استنباطی از آزمون‌های تی مستقل، آنالیز واریانس و ضریب همبستگی پیرسون استفاده شد. سطح معنی‌داری در تمام آزمون‌ها کمتر از 0/05 (0/05>P) در نظر گرفته شد.
یافته‌ها
تعداد 308 نفر از بهورزان در این مطالعه شرکت داشتند که یافته‌های جمعیت‌شناختی آن‌ها به در جدول شماره 1 قابل‌مشاهده است.
همانگونه که در جدول شماره 1 آمده است، میانگین و انحراف‌معیار سن بهورزان موردپژوهش 37/8±2/16 سال بوده است و بیشتر شرکت‌کنندگان یعنی 69/5 درصد زن و 85/7 درصد متأهل بودند. در بین بهورزانی که متأهل بودند 63/6 درصد اعلام کرده بودند دارای 2 فرزند و بیشتر هستند. میانگین و انحراف معیار سابقه کار در بین بهورزان موردپژوهش 9/06±13/36 سال بود و 71/4 درصد استخدام رسمی بودند. 61 درصد اعلام کرده بودند از وسایل حفاظت فردی رضایت داشتند. 95/8 درصد سابقه مصرف داروهای اعصاب یا آرام‌بخش نداشتند و 70/1 درصد سابقه بیماری جسمی نیز نداشتند. 97/4 درصد اعلام کرده بودند سابقه ترک خدمت یا مرخصی بدون حقوق نداشتند.
نتایج اضطراب ناشی از کووید-19 در بهورزان در جدول شماره 2 آمده است.
همانگونه که در جدول شماره 2 آمده است اضطراب ناشی از کووید-19 در بعد روانی در 60/7 درصد از بهورزان موردپژوهش در سطح متوسط بود، درحالی‌که در بعد جسمانی 57/5 درصد در سطح خفیف بود که نسبت به سایر سطوح فراوانی بیشتری داشته است. همچنین به‌طورکلی اضطراب 70/8 درصد از بهورزان موردپژوهش در سطح خفیف بوده و میانگین و انحراف‌معیار اضطراب 10/81±12/58 بوده است.
فرسودگی شغلی نیز براساس یافته‌ها در جدول شماره 3 مشخص شده است.
فرسودگی شغلی 68/2 درصد از بهورزان موردپژوهش در بعد خستگی عاطفی و 82/1 درصد در بعد مسخ شخصیت در سطح پایین بوده است. همچنین مشاهده می‌شود فرسودگی شغلی 49/7 درصد از بهورزان موردپژوهش در بعد موفقیت شخصی نیز در سطح پایین بوده است که نسبت به سایر سطوح فراوانی بیشتری داشته است.
رابطه اضطراب ناشی از کووید-19 و فرسودگی شغلی با استفاده از آزمون همبستگی پیرسون در جدول شماره 4 آمده است.
خستگی عاطفی و مسخ شخصیت با اضطراب و ابعادش همبستگی معنی‌دار آماری مثبت داشتند؛ یعنی با افزایش اضطراب، فرسودگی شغلی در دو بعد خستگی عاطفی و مسخ شخصیت نیز بیشتر می‌شود. موفقیت شخصی با اضطراب همبستگی معنی‌دار آماری منفی داشتند؛ به‌عبارتی با افزایش اضطراب، موفقیت شخصی کاهش می‌یابد که به معنای فرسودگی بیشتر است.
بحث
اضطراب زمانی رخ می‌دهد که ما نگران رویدادهایی هستیم که در شرف وقوع هستند یا ممکن است در آینده اتفاق بیفتند. در این میان پیدایش ناگهانی کووید-19 به اضطراب منجر شده [22, 23] و سرعت انتقال و گسترش سریع این بیماری، آسیب‌پذیری افراد را به‌دلیل وحشت از مبتلا شدن، افزایش داده است. باتوجه‌به‌احتمال وجود ارتباط بین اضطراب ناشی از کووید-19 و فرسودگی شغلی، این پژوهش باهدف بررسی این موضوع و تعیین اضطراب ناشی از کووید-19 و ابعاد فرسودگی شغلی در بهورزان شاغل در خانه بهداشت تحت پوشش دانشگاه علوم پزشکی بوشهر انجام شد. یافته‌های پژوهش حاضر نشان داد میانگین نمره اضطراب ناشی از کووید-19 در بهورزان 12/58 درصد بود که با مطالعه صبری و قاسم‌خانلو [24] که در آن میانگین نمره اضطراب را در کادر بالینی 13/72 درصد گزارش کرد، مطابقت دارد. اگرچه بررسی مطالعات دیگر در میان پرستاران و کارکنان بیمارستانی نشان می‌دهد اضطراب ناشی از کووید-19 بالاتر از مطالعه حاضر است، به‌طوری‌که در مطالعه شمس [25] میانگین نمره اضطراب ناشی از کووید-19، 23/72 درصد گزارش شد [26].
مطالعات انجام‌شده در نقاط مختلف جهان، شیوع اضطراب را بین 11/3 درصد تا 50 درصد پیشنهاد کرده‌اند [27] که با نتایج مطالعه حاضر هم‌خوانی دارد. به نظر می‌رسد عمده‌ترین دلیل این اختلافات به موقعیت‌های شغلی نمونه‌ها مربوط می‌شود به‌گونه‌ای که شاهد شیوع بالاتری از اضطراب در میان کارکنانی هستیم که به‌طور مستقیم، وظیفه مراقبت و درمان بیماران مبتلا به کووید-19 را عهده‌دار بوده‌اند. دراین‌میان پایین بودن میانگین اضطراب ناشی از کووید-19 در میان بهورزان نسبت به کارکنان بخش درمان را نیز می‌توان با این منطق توجیه کرد. نکته قابل‌تأمل دیگر برای تشریح اختلافات مربوط به شیوع اضطراب ناشی از کووید-19، تفاوت کشورها در حمایت‌های سازمانی، همبستگی اجتماعی و جایگاه و نقش خانواده است و ازسوی‌دیگر تنوع ابزارهای به‌کاررفته در مطالعات مختلف نیز در ارزیابی‌ها و نتایج بی‌تأثیر نیست.
یافته‌های مطالعه حاضر همچنین باتوجه‌به روش تفسیر نمرات نشان داد 31/8 درصد از بهورزان استان بوشهر خستگی عاطفی متوسط و شدیدی را تجربه کرده‌اند. در مطالعه زارعی و همکاران [27] در استان مرکزی 35/8 درصد از ارائه‌دهندگان مراقبتهای اولیه بهداشتی و در مطالعه قاری علویچه و همکاران [28] در شهرستان کوهرنگ 34/2 درصد از بهورزان از خستگی عاطفی متوسط و شدیدی رنج می‌بردند که همگی به نتایج مطالعه حاضر نزدیک هستند. نتایج این پژوهش با نتایج مطالعه بارلو و همکاران [29] در ایتالیا در بین ارائه‌دهندگان خدمات بهداشتی درمانی نیز هم‌راستا بود. بااین‌حال شیوع خستگی عاطفی در مطالعه بیگانه و همکاران [30] در پرستاران (61/63) بود که حدوداً 2 برابر مطالعه‌حاضر است.
جانگ و همکاران [31] در کره‌جنوبی نیز شیوع خستگی عاطفی را در کارکنان 19 بیمارستان، 70/70 درصد برآورد کرد. به نظر می‌رسد دلیل اساسی چنین اختلافی، تفاوت در جامعه آماری باشد. بارکاری فزاینده در پرستاران و کارکنان بیمارستانی یکی از مهم‌ترین عوامل افزایش فرسودگی شغلی محسوب می‌شود. این ادعا در مطالعه فلین و همکاران [32] در بیمارستان‌های ایالات‌متحده آمریکا تأیید شد. خستگی عاطفی به احساس کمبود و تخلیه عاطفی ناشی از کار اشاره می‌کند و مهم‌ترین بعد فرسودگی شغلی به‌حساب می‌آید. اگرچه بیشتر بهورزان سطوح پایینی از خستگی عاطفی را گزارش کرده بودند، اما شیوع 31/8 درصد خستگی عاطفی متوسط و شدید نیز قابل‌توجه است. بهورزان به‌عنوان محیطی‌ترین ارائه‌دهندگان خدمات مراقبتهای اولیه ازجمله کارکنان سطوح عملیاتی محسوب می‌شوند که برای جلب مشارکت‌گیرندگان خدمات، سخت‌کوشی فراوانی از خود نشان می‌دهند و همین موضوع به خستگی آنان منجر می‌شود. از جهت دیگر گنجاندن برنامه‌های بهداشتی جدید در قالب اجرای طرح تحول نظام سلامت ازقبیل سلامت میان‌سالان، بهبود تغذیه و بهداشت باروری، ضمن افزایش بارکاری، پیگیری فعال گروه‌های هدفی را می‌طلبد که هنوز به درک دقیقی از نیازهای سلامتی خود نرسیده‌اند. چنین وضعیتی خلأ عاطفی بهورزان را تشدید می‌کند.
نتایج پژوهش حاضر نشان داد بیشتر بهورزان (82/1) سطوح پایینی از مسخ شخصیت را گزارش کردند که با یافته‌های پژوهشی رحمانی و همکاران [33] (72/8) و امیری و همکاران [34] (70/3) هم‌راستا بود. مدیروس و همکاران [35] نیز در مطالعه خود نشان دادند 80/2 درصد از افراد مسخ شخصیت را در سطح پایین تجربه کرده‌اند که نشان‌دهنده همسویی با نتایج مطالعه حاضر است. بااین‌حال بیشتر ماماها در مطالعه سهرابی و همکاران [36] و کارکنان بهداشتی در مطالعه حمیدی و همکاران [37]، مسخ شخصیت متوسطی را تجربه کرده بودند.
کمالی و همکاران [38] نیز شیوع مسخ شخصیت را در میان 48/7 درصد از کارکنان بهداشتی در تمام استان‌های ایران، در سطح بالا گزارش کرد. تفاوت در جامعه آماری و همچنین زمان اجرای مطالعات، می‌تواند به‌عنوان دلایل وجود اختلاف در نظر گرفته شوند. مسخ شخصیت نوعی واکنش منفی، عاری از احساس و توأم با بی‌اعتنایی مفرط نسبت به مراجعین و تلاشی برای ایجاد فاصله بین خود و گیرندگان خدمات است. شواهد پژوهشی نشان داد بهورزان استان بوشهر در بعد مسخ شخصیت، فرسودگی پایینی داشتند. تجربه موفق بهورزان در ارتقاء سطح سلامت در جامعه روستایی به‌عنوان یک ظرفیت اساسی، نقش و جایگاه اجتماعی آنان را نزد روستاییان به‌شدت تقویت کرده است. چنین جایگاهی ضمن تعمیق احساس احترام متقابل، تأثیر فزاینده‌ای بر اطمینان جامعه روستایی به توانمندی‌های بهورزان برای پاسخ به‌موقع و مناسب داشته است. بررسی پاسخ بهورزان به سؤالات در بعد مسخ شخصیت نشان داد سرنوشت مراجعان به خانه‌های بهداشت برای بهورزان بسیار مهم است. چنین استنباط می‌شود که سطوح پایین مسخ شخصیت در بهورزان، بیش از آنکه به نحوه تعامل با مراجعین مربوط باشد، ناشی از رفتار ناعادلانه و همراه بی‌انصافی سازمانی است. اگرچه این موضوع به‌طور مشخص نیازمند بررسی‌های دقیق‌تر است.
نتایج همچنین مشخص کرد تقریباً حدود نیمی (49/7) از بهورزان موفقیت شخصی پایینی را گزارش کرده‌اند. همسو با پژوهش حاضر، شیوع موفقیت شخصی پایین در مطالعه زارعی و همکاران [27] نیز 47/5 درصد بود. همچنین موفقیت شخصی در مطالعه‌ی آکوو و همکاران [39] در کارکنان بهداشتی درمانی ترکیه 58 درصد بود که با نتایج مطالعه حاضر هم‌راستا است. بااین‌حال تنها حدود یک‌چهارم از ماماها (25/5) در مطالعه سهرابی و همکاران [36] موفقیت شخصی پایینی را تجربه کردند و موفقیت شخصی در مطالعه امیری و همکاران [34] در بهورزان در سطح متوسط گزارش شد. با بررسی و تحلیل پاسخ بهورزان به سؤالات مربوط به بعد موفقیت شخصی می‌توان چنین استنباط کرد که سطح پایین موفقیت شخصی، غالباً با خستگی عاطفی در ارتباط است، به‌طوری‌که با افزایش بارکاری درنتیجه اجرای برنامه‌های طرح تحول و همچنین همه‌گیری کووید-19، دسترسی به برخی از ظرفیت‌ها شامل منابع و حمایت‌های سازمانی برای پاسخ به وظائفی که بهورزان به آن متعهد هستند، کاهش‌یافته که این موضوع ضمن تحلیل عاطفی در شغل، موجب کاهش موفقیت شخصی آنان شده است. از جهت دیگر می‌توان احتمال داد که فشار کاری بیش از ظرفیت عاطفی و جسمی، بهورزان را وادار به بروز احساسات ناسازگار با احساسات واقعی خویش کند که نتیجه آن کاهش احساس موفقیت شخصی خواهد بود.
یافته‌های پژوهش نشان داد اضطراب ناشی از کووید-19 با ابعاد فرسودگی شغلی رابطه معنی‌داری داشت، به‌طوری‌که بهورزان با سطوح اضطراب بالا، خستگی عاطفی (0/001>P؛ 0/667=r) و مسخ شخصیت (0/001>P؛ 0/472=r) بیشتر و موفقیت شخصی (0/001>P؛ 0/188-=r) کمتری را تجربه کرده بودند. در مطالعه خواجه‌نوری رنجبر و بنیسی [40] در میان پرستاران در شهر تهران نیز رابطه بین اضطراب ناشی از کووید-19 و فرسودگی شغلی تأیید شد. در مطالعه رحمانی و همکاران [33] نیز تأیید شد شانس ابتلا به فرسودگی شغلی در افرادی که دارای سطوح متوسط و بالای اضطراب بودند، به‌ترتیب 2/72 و 8/50 برابر بیشتر از افرادی بود که اضطراب نداشتند و یا سطوح پایینی از اضطراب را بروز داده بودند. تا این لحظه هیچ‌یک از مطالعات در بین کارکنان بهداشتی درمانی ایران، رابطه بین اضطراب ناشی از کووید-19 و ابعاد سه‌گانه‌ی فرسودگی شغلی را بررسی نکرده بودند.
نتایج مطالعه آرنلیو کشاج و همکاران [41] در کوزوو نیز نشان داد نمرات اضطراب ناشی از کووید-19 به‌طور مثبت با فرسودگی شغلی مرتبط بود و در چندین پژوهش ازجمله مطالعه کاتسیمانی و همکاران [42] در یونان رابطه معنی‌داری بین اضطراب ناشی از کووید-19 و فرسودگی شغلی مشاهده شد که با نتایج مطالعه حاضر همسو بودند. بااین‌حال در مطالعه‌ای که در بین متخصصین اطفال در کشور فرانسه انجام شد هیچ ارتباطی بین فرسودگی شغلی و قرار گرفتن در معرض عواقب کووید-19 ازجمله اضطراب وجود نداشت [43].
به نظر می‌رسد این موضوع با بروز کم بیماری کووید-19 شدید در بین کودکان مرتبط باشد. معنی‌دار بودن رابطه بین اضطراب ناشی از کووید-19 و فرسودگی شغلی در مطالعه حاضر، بار دیگر اهمیت ارتباط ویژگی‌های فردی و منابع شغلی با فرسودگی شغلی را تأکید می‌کند. باتوجه‌به وجود رابطه مثبت و معنی‌دار بین ابعاد جسمانی و روانی اضطراب ناشی از کووید-19 با خستگی عاطفی، به نظر می‌رسد تجربه اضطراب به‌عنوان یک راهکار مقابله‌ای ناکارآمد، به کاهش ذخیره‌های جسمانی و تحلیل نیروی عاطفی فرد منجر شده و به‌موازات آن به بروز خستگی عاطفی کمک می‌کند و ازآنجاکه خستگی عاطفی به‌عنوان هسته‌ی اصلی فرسودگی شغلی محسوب می‌شود، به‌تبع آن موجب کاهش سرمایه‌گذاری عاطفی برای مراجعین و درنتیجه افزایش مسخ شخصیت می‌گردد. همچنین به نظر می‌رسد اضطراب ناشی از کووید-19، با کاهش منابع انرژی عاطفی افراد، احساس موفقیت و کارآمدی در کار را پایین می‌آورد.
در مطالعه حاضر رابطه معنی‌داری بین اضطراب ناشی از کووید-19 و رضایت از وسایل حفاظت فردی (001/P<0) و همچنین سابقه بیماری جسمی (001/P<0) وجود داشت، اما با سایر متغیرهای جمعیت‌شناختی ارتباط معنی‌داری مشاهده نشد. به نظر می‌رسد رضایت از وسایل حفاظت فردی موجب افزایش احساس ایمنی و پیشگیری از ابتلا به بیماری در بهورزان، کاهش احتمال سرایت بیماری به اطرافیان و درنتیجه کاهش اضطراب ناشی از کووید-19 شده است. ازآنجاکه مطابق بسیاری از مطالعات ازجمله پژوهش ژو و همکاران [44] سابقه داشتن یک بیماری مزمن به‌عنوان یکی از مهم‌ترین عوامل خطر مرگ‌ومیر ناشی از کووید-19 بر شمرده می‌شود، باید سطح اضطراب نیز در این‌گونه افراد بالاتر باشد. به نظر می‌رسد بهورزانی که سابقه بیماری جسمی دارند، به‌دلیل نگرانی از عواقب ابتلا به کووید-19 و به‌ویژه مرگ، سطح اضطراب بالاتری را تجربه می‌کنند.
ازسوی‌دیگر خستگی عاطفی و مسخ شخصیت با رضایت از وسایل حفاظت فردی ارتباط معنی‌دار آماری داشتند. رابطه معنی‌دار بین دو بعد فرسودگی شغلی (خستگی عاطفی و مسخ شخصیت) با رضایت از وسایل حفاظت فردی در مطالعه عجب و همکاران [45] نیز تأیید شد. به نظر می‌رسد وسایل حفاظت فردی در میان بهورزان به‌عنوان یک عامل حمایتی، در کنترل عوامل استرس‌زای شغلی نقش مهمی داشته است و بهورزان توانسته‌اند از منابع موجود ازجمله وسایل حفاظت فردی در جهت پاسخ مناسب به تقاضاهای شغلی استفاده کنند. خستگی عاطفی و مسخ شخصیت باسابقه مصرف داروهای اعصاب یا آرام‌بخش ارتباط معنی‌دار آماری داشتند.
هم‌راستا با یافته‌های مطالعه حاضر، العنزی و همکاران [46] نیز در پژوهش خود نشان دادند شیوع خستگی عاطفی و مسخ شخصیت به‌طور معنی‌داری در کارکنان باسابقه مصرف داروی اعصاب و روان از کارکنانی که سابقه مصرف نداشتند، بیشتر بود. یافته‌های مطالعه حاضر همچنین نشان داد بهورزانی که سابقه بیماری جسمی داشتند، به‌طور معنی‌داری خستگی عاطفی و مسخ شخصیت بالاتری را گزارش کردند. این رابطه در پژوهش عبدالرازق و حجازی [47] نیز معنی‌دار بود. فاطمی‌نیا و همکاران [48] در پژوهش خود، سابقه بیماری جسمی را به‌عنوان یکی از پیش‌بینی‌کننده‌های فرسودگی شغلی برشمردند.
همچنین اسماعیل و همکاران [49] در پژوهش خود سابقه بیماری جسمی را نشانه‌ای از تجربه فرسودگی شغلی در افراد می‌دانند. بااین‌حال، بعد مسخ شخصیت نیز به‌شدت با این بیماری‌ها مرتبط بود. براین‌اساس، به نظر می‌رسد ارتباط بین فرسودگی شغلی و بیماری‌های جسمانی صرفاً با بعد خستگی عاطفی توضیح داده نمی‌شود، زیرا به نظر می‌رسد بعد مسخ شخصیت نیز به‌شدت با بیماری‌های جسمانی مرتبط است. مسخ شخصیت همچنین باسابقه مرخصی بدون حقوق و ترک خدمت نیز رابطه معنی‌داری داشت. مطالعات چندانی درمورد ارتباط بین این دو متغیر یافت نشد. بااین‌حال رحیمی و همکاران [50] در مطالعه‌ای بین کتابداران، گزارش کردند که مرخصی بدون حقوق یا مرخصی با درصد خاصی کاهش حقوق، می‌تواند در کاهش فرسودگی شغلی اثرگذار باشد.
شارعی‌نیا و همکاران [51] نیز توصیه کردند می‌توان با فراهم کردن زمینه‌های رضایت‌مندی در کارکنان، ازجمله مرخصی تشویقی از وقوع فرسودگی شغلی جلوگیری کرد و یا میزان آن را کاهش داد. همچنین در یک مطالعه‌ی قدیمی به نقش مرخصی در کاهش استرس‌های شغلی و تقاضاهای طاقت‌فرسا اشاره شده است. بااین‌حال به نظر می‌رسد ترک خدمت راهکاری مقابله‌ای برای کاهش فرسودگی شغلی به‌ویژه مسخ شخصیت در کارکنان باشد. در چندین مطالعه ازجمله پژوهش براینیل و همکاران [52] ترک خدمت به‌عنوان پاسخی به سطح انتظارات اجتماعی و انباشتگی شغلی است. به نظر می‌رسد بهورزانی که سابقه ترک خدمت داشته‌اند، از مراجعین یا مشتریان خود به‌صورت فیزیکی فاصله می‌گیرند و این موضوع تنش عاطفی مرتبط با تعاملات بین بهورزان با گیرندگان خدمات و مراجعین را تا حدودی خنثی یا کم اثر می‌کند. هیچ‌گونه رابطه معنی‌دار آماری بین موفقیت شخصی و متغیرهای جمعیت‌شناختی مشاهده نشد.
نتیجه‌گیری
نتایج نشان داد اضطراب ناشی از کووید-19 در میان اغلب بهورزان در حد خفیفی قرار دارد؛ اگرچه یک‌سوم از آن‌ها اضطراب متوسط و شدیدی را تجربه کرده بودند. همچنین بین اضطراب ناشی از کووید-19 و فرسودگی شغلی بهورزان رابطه معنی‌داری آماری برقرار بود. به‌طورکلی می‌توان گفت خستگی عاطفی و مسخ شخصیت در اغلب بهورزان در سطح پایینی قرار داشت بااین‌حال اغلب آنان موفقیت شخصی پایینی را نیز گزارش کردند. همه‌گیری کووید-19فراخوانی هشداردهنده به سیاستگذاران در جهت به رسمیت شناختن پیامدهای روانی ناشی از آن است. ارتقاء آمادگی سازمانی و عملکردی باهدف اتخاذ سیاست‌ها، شیوه‌ها و خدمات حمایتی روشن که بتواند به‌طور فعال، سلامت روانی بهورزان را تحلیل، تقویت و مراقبت کند، باید با جدیت و به‌صورت مناسب دنبال شود. این خدمات حمایتی می‌تواند در حوزه فردی، شغلی و خانوادگی شامل مواردی همچون تشکر زبانی از بهورزان باهدف تقویت تاب‌آوری، نظارت مستمر بر وضعیت و کیفیت سلامت روان بهورزان و اعضای خانواده آن‌ها از طریق گروه‌های سلامت روان و بهداشت شغلی و همچنین آموزش مداوم راهبردهای مقابله‌ای باشد.
پژوهش حاضر از نوع مقطعی بود. در مطالعات مقطعی تنها می‌توان درخصوص روابط بین متغیرها بحث کرد، درحالی‌که استخراج روابط علّی مشکل و تبیین آن‌ها باید بااحتیاط همراه باشد. در جمع‌آوری داده‌ها، احتمال سوگیری‌های متعدد می‌رود؛ و این احتمال دور از ذهن نیست که بهورزانی که خود را مضطرب می‌بینند و یا دچار علائم فرسودگی شغلی هستند، بیش از سایرین در مطالعه شرکت کنند. همچنین ممکن است بهورزان دررابطه‌با استفاده از داروهای سلامت روان اطلاعات دقیقی نداده باشند که درمورد نقش شیوع همه‌گیری و تبعات آن نتوان با قطعیت نظر داد.
ملاحظات اخلاقی
پیروی از اصول اخلاق پژوهش
به منظور رعایت اصول اخلاقی کد اخلاق از کمیته اخلاق دانشگاه علوم پزشکی ایران به شماره IR.IUMS.REC.1400.755 دریافت شد. اختیاری بودن شرکت نمونه‌ها در پژوهش و کسب رضایت آگاهانه از شرکت‌کنندگان در پژوهش رعایت شد. محرمانه بودن اطلاعات با درج‌نکردن نام و نام خانوادگی شرکت‌کنندگان پژوهش در پرسش‌نامه به افراد اطلاع داده شد. صداقت در ثبت اطلاعات و آمار به‌دست‌آمده از پژوهش در زمان جمع‌آوری اطلاعات، انتخاب نمونه‌ها و تجزیه‌وتحلیل داده‌ها رعایت شد.
حامی مالی
این پژوهش با حمایت مالی معاونت پژوهشی دانشکده پرستاری و مامائی دانشگاه علوم پزشکی ایران و در قالب پایان‌نامه امیر بحرینی‌زاده دانشجوی کارشناسی ارشد آموزش جامعه‌نگر در نظام سلامت است.
مشارکت نویسندگان
مفهوم‌سازی، ویراستاری نهایی و نگارش: مرضیه عادل مهربان و امیر بحرینی‌زاده؛ تحقیق و جمع‌آوری اطلاعات و تحلیل: امیر بحرینی زاده و حمید حقانی.
تعارض منافع
بنابر اظهار نویسندگان، این مقاله تعارض منافع ندارد.
تشکر و قدردانی
پژوهشـگران از حوزه معاونت پژوهشی دانشکده پرستاری و مامائی و نیز مسئولین و تمــام کادر اجرایــی معاونت محترم بهداشتی دانشگاه علوم پزشکی بوشهر به‌خصـوص همـکاران بهورز دلسـوز و پرتـلاش آن تقدیر و تشکر می‌کنند.
References
1.Li Q, Chen J, Xu G, Zhao J, Yu X, Wang S, et al. The psychological health status of healthcare workers during the COVID-19 outbreak: A cross-sectional survey study in Guangdong, China. Front Public Health. 2020; 8:562885. [DOI:10.3389/fpubh.2020.562885] [PMID]
2.Labrague LJ, De Los Santos JAA. COVID-19 anxiety among front-line nurses: Predictive role of organisational support, personal resilience and social support. J Nurs Manag. 2020; 28(7):1653-61. [DOI:10.1111/jonm.13121] [PMID]
3.Ho CS, Chee CY, Ho RC. Mental health strategies to combat the psychological impact of COVID-19 beyond paranoia and panic. Ann Acad Med Singap. 2020; 49(3):155-60. [DOI:10.47102/annals-acadmedsg.202043] [PMID]
4.Yang L, Wu D, Hou Y, Wang X, Dai N, Wang G, et al. Analysis of psychological state and clinical psychological intervention model of patients with COVID-19. Medrxiv. 2020. [DOI:10.1101/2020.03.22.20040899]
5.Taylor S. The psychology of pandemics: Preparing for the next global outbreak of infectious disease. Newcastle upon Tyne: Cambridge Scholars Publishing; 2019. [Link]
6.Hollocks MJ, Lerh JW, Magiati I, Meiser-Stedman R, Brugha TS. Anxiety and depression in adults with autism spectrum disorder: A systematic review and meta-analysis. Psychol Med. 2019; 49(4):559-72. [DOI:10.1017/S0033291718002283] [PMID]
7.Bajema KL, Oster AM, McGovern OL, Lindstrom S, Stenger MR, Anderson TC, et al. Persons evaluated for 2019 novel coronavirus-United States, January 2020. MMWR Morb Mortal Wkly Rep. 2020; 69(6):166-70. [PMID]
8.Nikčević AV, Spada MM. The COVID-19 Anxiety Syndrome Scale: Development and psychometric properties. Psychiatry Res. 2020; 292:113322. [DOI:10.1016/j.psychres.2020.113322] [PMID]
9.Lai J, Ma S, Wang Y, Cai Z, Hu J, Wei N, et al. Factors associated with mental health outcomes among health care workers exposed to coronavirus disease 2019. JAMA Netw Open. 2020; 3(3):e203976. [DOI:10.1001/jamanetworkopen.2020.3976] [PMID]
10.Meskarpour-Amiri M, Shams L, Nasiri T. [Identifying and categorizing the dimensions of Iran's health system response to the COVID-19 pandemic (Persian)]. J Mil Med. 2020; 22(2):108-14. [Link]
11.Ataei J, Kamran A, Shekarchi A, Etebar I, Haghiri E, Gorbani M. [Study of Health Promotion Life Style (HPLP) of rural primary health-care workers (Behvarzes) in Khalkhal and Kosar Counties, 1395 (Persian)]. J Health. 2018; 9(5):530-40. [DOI:10.29252/j.health.9.5.530]
12.Tahmasbi Novaee M. [Study of the effect of job stress and quality of work life dimensions on job burnout of healthcare workers (Persian)]. Tehran: Scientific Research in the Administrative and Financial Sectors of the Health System; 2016.
13.Akbari H, Eslami M, Aghamohamadi S, Parchami P, Jamshidbeigi E, Dadres M, et al. [Fundamentals and standards of executive processes of COVID-19 disease care system (Persian)]. Tehran: Ministry of Health and Medical Education; 2020. [Link]
14.Alenazi TH, BinDhim NF, Alenazi MH, Tamim H, Almagrabi RS, Aljohani SM, et al. Prevalence and predictors of anxiety among healthcare workers in Saudi Arabia during the COVID-19 pandemic. J Infect Public Health. 2020; 13(11):1645-51. [DOI:10.1016/j.jiph.2020.09.001] [PMID]
15.Pappa S, Ntella V, Giannakas T, Giannakoulis VG, Papoutsi E, Katsaounou P. Prevalence of depression, anxiety, and insomnia among healthcare workers during the COVID-19 pandemic: A systematic review and meta-analysis. 2020. [DOI:10.2139/ssrn.3594632]
16.Raudenská J, Steinerová V, Javůrková A, Urits I, Kaye AD, Viswanath O, et al. Occupational burnout syndrome and posttraumatic stress among healthcare professionals during the novel Coronavirus Disease 2019 (COVID-19) pandemic. Best Pract Res Clin Anaesthesiol. 2020; 34(3):553-60.[DOI:10.1016/j.bpa.2020.07.008] [PMID]
17.Maslach C, Leiter MP. Understanding the burnout experience: Recent research and its implications for psychiatry. World Psychiatry. 2016 ; 15(2):103-11. [DOI:10.1002/wps.20311] [PMID]
18.Maslach C, Schaufeli WB. Historical and conceptual development of burnout. In: Schaufeli WB, Maslach Ch, Marek T, editors. Professional burnout: Recent developments in theory and research. London: Routledge; 2018. [Link]
19.Moradi A, Moradi R, Zangene M, Gozarian M. [Burnout and related factors in Behvarzan province of Hamadan (Persian)]. Paper presented at: The 3rd National Conference on Organizational Innovation and Development with The Approach of the Islamic model of Iran. 27 February 2019; Khorasan, Iran. [Link]
20.Alipour A, Ghadami A, Alipour Z, Abdollahzadeh H. [Preliminary validation of the Corona Disease Anxiety Scale (CDAS) in the Iranian sample (Persian)]. Health Psychol. 2020; 8(32):163-75. [Link]
21.Maslach C, Leiter M. and Reversing burnout: How to rekindle your passion for your work. Stanford Soc Innov Rev. 2005; 3(4):42-9. [Link]
22.Qiu J, Shen B, Zhao M, Wang Z, Xie B, Xu Y. A nationwide survey of psychological distress among Chinese people in the COVID-19 epidemic: Implications and policy recommendations. Gen Psychiatr. 2020; 33(2):e100213. [DOI:10.1136/gpsych-2020-100213] [PMID]
23.Brooks SK, Webster RK, Smith LE, Woodland L, Wessely S, Greenberg N, et al. The psychological impact of quarantine and how to reduce it: Rapid review of the evidence. Lancet. 2020; 395(10227):912-20. [DOI:10.1016/S0140-6736(20)30460-8] [PMID]
24.Sabri V, Ghasemkhanloo A. [The comparison of stress, anxiety and depression between health staff, medical staff and normal people in the COVID-19 disease epidemic in Khoy city (Persian)]. Iran J Psychol Behav Sci. 2020; 25:43-50. [Link]
25.Shams S. [Predicting Covid disease-19 anxiety based on perceived stress and anxiety sensitivity in nurses: The mediating role of cognitive flexibility (Persian)]. J Health Promot Manage. 2022; 11(3):1-14. [DOI:10.22034/JHPM.11.3.1]
26.Tan BYQ, Chew NWS, Lee GKH, Jing M, Goh Y, Yeo LLL, et al. Psychological impact of the COVID-19 pandemic on health care workers in Singapore. Ann Intern Med. 2020; 173(4):317-20. [DOI:10.7326/M20-1083] [PMID]
27.Zarei E, Danesh kohan A, Khodakarim S, Abbasi R. [Evaluation of burnout among primary health care providers in Markazi Province (Persian)]. J Health Based Res. 2018; 4(2):135-45. [Link]
28.Qari Alavijeh A, Arab M, Kheiri S, Akbari A, Askari M, Mohamadi Gh, et al. [Job burnout and some of its risk factors on the health workers (Behvarz) in Koohrang County, I.R.Iran, in 2010 (Persian)]. J Shahrekord Uuniv Med Sci. 2012; 14(3):62-71. [Link]
29.Barello S, Palamenghi L, Graffigna G. Burnout and somatic symptoms among frontline healthcare professionals at the peak of the Italian COVID-19 pandemic. Psychiatry Res. 2020; 290:113129. [DOI:10.1016/j.psychres.2020.113129] [PMID]
30.Biganeh J, Abolghasemi J, Alimohammadi I, Ebrahimi H, Torabi Z, Ashtarinezhad A. [Survey of occupational stress effects on burnout among nurses (Persian)]. Knowl Health. 2018; 13(1):10-18. [Link]
31.Jang Y, You M, Lee H, Lee M, Lee Y, Han JO, et al. Burnout and peritraumatic distress of healthcare workers in the COVID-19 pandemic. BMC Public Health. 2021; 21(1):2075. [DOI:10.1186/s12889-021-11978-0] [PMID]
32.Flynn L, Thomas-Hawkins C, Clarke SP. Organizational traits, care processes, and burnout among chronic hemodialysis nurses. West J Nurs Res. 2009; 31(5):569-82. [DOI:10.1177/0193945909331430] [PMID]
33.Rahmani R, Sargazi V, Shirzaei Jalali M, Babamiri M. [Relationship between COVID-19-caused anxiety and job burnout among hospital staff: A cross-sectional study in the Southeast of Iran (Persian)]. J Occup Hyg Eng. 2021; 7(4):61-9. [DOI:10.52547/johe.7.4.61]
34.Amiri M, Chaman R, Arabi M, Ahmadinasab A, Hejazi A, Khosravi A. Factors influencing the intensity of burnout among rural health workers (Behvarz) in Northeastern Provinces of Iran. Razi J Med Sci. 2016; 22(141):116-25. [Link]
35.Medeiros AIC, Mesquita RB, Macêdo FS, Matos AGC, Pereira ED. Prevalence of burnout among healthcare workers in six public referral hospitals in northeastern Brazil during the COVID-19 pandemic: A cross-sectional study. Sao Paulo Med J. 2022; 140(4):553-8. [DOI:10.1590/1516-3180.2021.0287.r1.291021] [PMID]
36.Sohrabi H, Majzobi S, Shahoei R. [Burnout rate and related factors among midwives (Persian)]. J Nurs Midwifery Param. 2018; 3(4):67-76. [DOI:10.29252/sjnmp.3.4.67]
37.Hamidi Y, Bashirian S, Babamiri M, Norouzi B, Roshanaei G. [Stress and its relationship with burnout of health workers (Persian)]. J Occup Hyg Eng. 2018; 5(1):35-43. [DOI:10.21859/johe-5.1.35]
38.Kamali M, Azizi M, Moosazadeh M, Mehravaran H, Ghasemian R, Reskati MH, et al. Occupational burnout in Iranian health care workers during the COVID-19 pandemic. BMC Psychiatry. 2022; 22(1):365. [DOI:10.1186/s12888-022-04014-x] [PMID]
39.Akova İ, Kiliç E, Özdemir ME. Prevalence of burnout, depression, anxiety, stress, and hopelessness among healthcare workers in COVID-19 pandemic in Turkey. Inquiry. 2022; 59:469580221079684. [DOI:10.1177/00469580221079684] [PMID]
40.Khajehnoriranjbar M, Banisi P. The relationship between COVID-19 anxiety on depression and burnout and mental health of nurses. Paper presented at: The 7th International Conference on Psychology, Counseling and Educational Sciences. 2 January 2019; Tbilisi, Georgia. [Link]
41.Arenliu Qosaj F, Weine SM, Sejdiu P, Hasani F, Statovci S, Behluli V, et al. Prevalence of perceived stress, anxiety, and depression in HCW in Kosovo during the COVID-19 Pandemic: A cross-sectional survey. Int J Environ Res Public Health. 2022; 19(24):16667. [DOI:10.3390/ijerph192416667] [PMID]
42.Koutsimani P, Montgomery A, Georganta K. The relationship between burnout, depression, and anxiety: A systematic review and meta-analysis. Front Psychol. 2019; 10:284. [DOI:10.3389/fpsyg.2019.00284] [PMID]
43.Treluyer L, Tourneux P. Burnout among paediatric residents during the COVID-19 outbreak in France. Eur J Pediatr. 2021; 180(2):627-33. [DOI:10.1007/s00431-020-03907-x] [PMID]
44.Zhou F, Yu T, Du R, Fan G, Liu Y, Liu Z, et al. Clinical course and risk factors for mortality of adult inpatients with COVID-19 in Wuhan, China: A retrospective cohort study. Lancet. 2020; 395(10229):1054-62. [DOI:10.1016/S0140-6736(20)30566-3] [PMID]
45.Ajab S, Ádam B, Al Hammadi M, Al Bastaki N, Al Junaibi M, Al Zubaidi A, et al. Occupational health of frontline healthcare workers in the United Arab Emirates during the COVID-19 pandemic: A snapshot of summer 2020. Int J Environ Res Public Health. 2021; 18(21):11410. [DOI:10.3390/ijerph182111410] [PMID]
46.Alanazi KH, bin Saleh GM, AlEidi SM, AlHarbi MA, Hathout HM. Prevalence and risk factors of burnout among healthcare professionals during COVID-19 Pandemic-Saudi Arabia. Am J Public Health. 2021; 9(1):18-27. [DOI:10.12691/ajphr-9-1-3]
47.Abdelrazek EM, Higazy OA. Burnout among nurses in Jazan General Hospital, Saudi Arabia: Its prevalence and associated factors. Af J Reprod Health. 2023; 27(4):43-53. [Link]
48.Fateminia A, Hasanvand S, Goudarzi F, Mohammadi R. Post-traumatic stress disorder among frontline nurses during the COVID-19 pandemic and its relationship with occupational burnout. Iran J Psychiatry. 2022; 17(4):436-45. [DOI:10.18502/ijps.v17i4.10693] [PMID]
49.Ismail AA, Sulaiman T, Roslan S. Models of relationship between emotional, spiritual, physical and social intelligence, resilience and burnout among high school teachers. Univ J Educ Res. 2020; 8(1):1-7. [DOI:10.13189/ujer.2020.081301]
50.Rahimi S, Farhadi M, Sadeqi J. [A survey on relationship between resilience and burnout amongst the academic librarians: (A case study of Academic Libraries in Kermanshah) (Persian)]. Acad Librar Inf Res. 2018; 51(4):137-53. [Link]
51.Shareinia H, Khalilian R, Bloochi Beydokhti T, Javadi H, Hosseini M. [Relationship between job satisfaction and burnout among prehospital emergency staff (Persian)]. Q J Ners Manage. 2017; 6(2):9-19. [DOI:10.29252/ijnv.6.2.9]
52.Bruyneel A, Smith P, Tack J, Pirson M. Prevalence of burnout risk and factors associated with burnout risk among ICU nurses during the COVID-19 outbreak in French speaking Belgium. Intensive Crit Care Nurs. 2021; 65:103059. [DOI:10.1016/j.iccn.2021.103059] [PMID]
ارسال پیام به نویسنده مسئول
| بازنشر اطلاعات | |
 |
این مقاله تحت شرایط Creative Commons Attribution-NonCommercial 4.0 International License قابل بازنشر است. |
