نشریه پرستاری ایران

مقدمه
شیوع جهانی همه‌گیری کووید-19 در سراسر جهان گسترش یافته و تقریباً همه کشورها و مناطق را تحت تأثیر قرار داده است. این بیماری برای اولین بار در دسامبر سال 2019 در ووهان چین شناسایی شد [1]. همه‌گیری کووید-19 تهدیدی جدی برای زندگی و سلامت مردم در سراسر جهان است [1، 2]. هنگامی که کووید-19 به سرعت تکامل یافت، سواد سلامت به‌عنوان یکی از عوامل مهم برای پیشگیری از آن ظاهر شد [3]. ارتباط مثبت بین سواد سلامت و انجام رفتارهای پیشگیرانه و همچنین برخورداری از دانش و اطلاعات بهداشتی کافی، مشارکت افراد جامعه به‌خصوص زنان را با اقدامات بهداشتی تسهیل می‌کند [4]. مجموعه‌ای از مهارت‌ها که به آن «سواد سلامت» می‌گویند، باعث می‌شود افراد با توانایی‌های متفاوت، برای درک، دسترسی و عمل به توصیه‌های بهداشتی و تصمیم‌گیری آگاهانه درباره سلامت اقدام کنند [5]. نیاز به سواد سلامت و ارتقای سلامت نیز برای دستیابی به نتایج مثبت سلامت زنان مهم است [3]. 
نظریه آگاهی، نگرش و عملکرد یک نظریه تغییر رفتار مرتبط با سلامت است که در آن تغییر در رفتار انسان تحت تأثیر سه فرآیند متوالی است: کسب دانش، ایجاد نگرش و اتخاذ رفتار (یا عمل). علاوه‌براین، دانش و نگرش درک‌شده پیش‌بینی‌کننده‌های مهم پایبندی به رفتارهای سلامت هستند [6]. بنابراین، آگاهی از بیماری و سلامت به‌عنوان کلیدی برای اتخاذ رفتارهای سالم در فرد تلقی می‌شود و همچنین اعتقاد بر این است که هر چه دانش سلامتی فرد بیشتر باشد، رفتارهای سالم بهتری اتخاذ خواهد کرد [7, 8]. مطالعات نشان داد سطح دانش بالاتر به‌طور مثبت با اقدامات پیشگیرانه مرتبط است [9، 10]. نگرش علاوه‌بر دانش، رفتارهای افراد را نیز هدایت می‌کند [11]. نگرش‌ها نیز با رفتارهای پیشگیرانه ارتباط مثبت دارند [9، 10، 12] و عملکرد می‌تواند نشان دهد که چگونه دانش و نگرش جامعه در اعمال ظاهر می‌شود [13]. 
چند مطالعه رابطه بین سواد سلامت و نظریه آگاهی، نگرش و عملکرد را برای پیشگیری و کنترل کووید-19 تجزیه‌وتحلیل کرده‌اند [14-16]. همچنین، نتایج یک مطالعه پیمایشی مقطعی از عموم مردم 18 سال و بالاتر استرالیا که در سال 2020 انجام شده بود، نشان داد افراد باسواد سلامت ناکافی درک ضعیف‌تری از کووید-19 داشتند و قادر به شناسایی رفتارهای پیشگیرانه نبودند [17]. باتوجه‌به بافت فرهنگی-اجتماعی استان سیستان‌وبلوچستان و اینکه مطالعه‌ای در این خصوص در زاهدان انجام نشده است، مطالعه حاضر باهدف تعیین ارتباط سواد سلامت با آگاهی، نگرش و عملکرد در رفتارهای پیشگیری از کووید-19 در زنان مراجعه‌کننده به مراکز جامع خدمات سلامت زاهدان انجام شد.

روش بررسی
مطالعه حاضر به‌صورت مقطعی (توصیفی‌تحلیلی) بر روی زنان مراجعه‌کننده به مراکز جامع خدمات سلامت زاهدان طی شهریور تا آذر سال 1401 انجام شد. براساس فرمول کوکران، جامعه آماری با در نظر گرفتن 10 درصد ریزش به تعداد 144 نفر از زنان مراجعه‌کننده به پایگاه‌های سلامت زاهدان انتخاب شدند. روش نمونه‌گیری به‌صورت طبقه‌ای چند مرحله‌ای انجام شد. بدین صورت که شهر زاهدان به چهار منطقه شمال، جنوب، شرق و غرب تقسیم شد، سپس از هر منطقه دو مرکز جامع خدمات سلامت انتخاب شد. از هر مرکز جامع خدمات سلامت باتوجه‌به معیار ورود (سن بین 18 تا 60 سال)، نمونه‌ها انتخاب شدند. به منظور دستیابی به اهداف پژوهش، زنان دارای معیار ورود به مطالعه فرم‌های زیر را تکمیل کردند:
 1. پرسش‌نامه اطلاعات جمعیت‌شناختی و آگاهی، نگرش و عملکرد، 2. پرسش‌نامه سواد سلامت کووید-19.
 جهت جمع‌آوری اطلاعات از دفترچه عمومی و اختصاصی اخلاق در پژوهش جمهوری اسلامی ایران پیروی شده بود. پرسش‌نامه‌ها و رضایت آکاهانه برای افراد بی‌سواد توسط محقق به‌صورت شفاهی پرسیده و تکمیل شده بود.

فرم اطلاعات جمعیت‌شناختی
فرم محقق‌ساخته شامل مشخصات جمعیت‌شناختی سن، تحصیلات، وضعیت تأهل، میزان درآمد، دریافت واکسن و سابقه بستری در بیمارستان بود.

فرم آگاهی، نگرش و عملکرد رعایت پروتکل های بهداشتی درارتباط‌با بیماری کووید-19
براساس مرور متون چارچوب اولیه فرم پرسش‌نامه مطالعه کیوانلو تهیه شد [18]. سپس براساس تغییرات بومی‌سازی‌شده برای تعیین روایی صوری و محتویی پرسش‌نامه از 10 نفر از متخصصین آموزش بهداشت و ارتقا سلامت کمک گرفته شد تا پرسش‌نامه را از نظر صوری بررسی کنند. فرم نهایی محقق‌ساخته شامل 31 سؤال بود که شامل آگاهی 11 سؤال با طیف نمره 11-33 به‌صورت 3 گزینه‌ای ( بلی، خیر و نمی‌دانم با امتیاز 1-3 )، نگرش 12 سؤال با طیف نمره 12-60 به‌صورت 5 گزینه‌ای (از کاملاً موافقم، موافقم، نظری ندارم، مخالفم و کاملاً مخالفم با امتیاز 1-5)، عملکرد 8 سؤال با طیف نمره 8-40 به‌صورت 5 گزینه‌ای (هرگز، به‌ندرت، گاهی اوقات، اغلب، همیشه با امتیاز 1-5). میزان پایایی با محاسبه ضریب آلفای کرونباخ انجام شد.  نسبت اعتبار محتوی (CVR) و مقدار شاخص اعتبار محتوا (CVI) به‌ترتیب برای هر فرم 0/7 و 0/8 اندازه‌گیری شد. ضریب آلفای کرونباخ مربوطه در گزاش نهایی 0/7 گزارش شد که مورد تأیید بود. 

فرم سواد سلامت برای محافظت در برابر کووید-19
داده‌ها با استفاده از نسخه ترکی پرسش‌نامه سواد سلامت برای محافظت در برابر کووید-19جمع‌آوری شده بود که روایی و پایایی پرسش‌نامه را محققین تأیید کرده بودند [19]. قبل از نهایی کردن فرم مقیاس سواد سلامت 22 گزینه برای محافظت در برابر کووید-19، یک مطالعه آزمایشی روی یک گروه 28 نفره جهت پایایی نهایی انجام شد. در مطالعه مقدماتی، فرم از طریق ایمیل برای شرکت‌کنندگان ارسال شد. این گروه آزمایشی هر گزینه را از نظر خوانایی، قابل‌فهم بودن اصطلاحات، طول جملات، وضوح و صراحت معنا ارزیابی کردند. فرم در راستای توصیه‌های گروه بررسی و بازنگری‌های لازم صورت گرفت. مطابق با توصیه‌های گروه مطالعه آزمایشی، دو مورد در مورد برنامه تلفن همراه؛ «من می‌توانم به اطلاعات برنامه تلفن همراه دسترسی داشته باشم» و «من از برنامه تلفن همراه استفاده می‌کنم» از فرم پیش‌نویس حذف شدند. فرم نهایی 20 گزینه بود که هر گزینه در مقیاس لیکرت شامل( کاملاً موافقم، موافقم، نظری ندارم، مخالفم، کاملاً مخالفم با امتیاز 1-5) نمره‌گذاری شد و دامنه نمرات بین 20-100 بود. مقدار شاخص اعتبار محتوا (CVI) این پرسش‌نامه 0/8، نسبت اعتبار محتوی (CVR) 0/7 و آلفای کرونباخ 0/9 گزارش شد که مورد تأیید بود.

تحلیل آماری
 در این تحقیق برای توصیف متغیرهای کمی از میانگین و انحراف‌معیار و برای متغیرهای کیفی از عدد و درصد استفاده شد. به منظور بررسی رابطه بین سواد سلامت و متغیرهای جمعیت‌شناختی از ضریب همبستگی پیرسون، آزمون تی مستقل، تحلیل واریانس یک‌طرفه و آزمون رگرسیون به روش گام‌به‌گام استفاده شد. سطح معنی‌داری در تمام آزمون‌ها 0/05 در نظر گرفته شد. از نرم‌افزار SPSS نسخه 22 برای تحلیل داده‌ها استفاده شد. 

یافته‌ها
نتایج نشان داد میانگین سنی زنان 10/02±31/74 بود که بیشتر آن‌ها گروه سنی 20-35 سال (56/2) را داشتند. تحصیلات متوسطه (64/4) و متأهل (90/3) بودند. 29/9 درصد از زنان، درآمدی بین 6-10 میلیون تومان، 81/9 درصد از زنان تمایل به دریافت واکسن کووید-19 و 28/7 درصد از زنان سابقه بستری در بیمارستان به‌دلیل کووید-19 را داشتند (جدول شماره 1). 


در مطالعه حاضر مقدار آگاهی 2/93±14/9، نگرش 6/69±42/9، عملکرد 6/1±32 و سواد سلامت 11/08±39/5 بود (0/05>P) (جدول شماره 2).


نتایج حاصل از ضریب همبستگی پیرسون نشان داد بین سواد سلامت و آگاهی، نگرش و عملکرد ارتباط معنی‌داری وجود دارد. همچنین عملکرد با اگاهی و نگرش ارتباط معنی‌داری داشت (0/001>P) (جدول شماره 3).


نتایج نشان داد متغیرهای جمعیت‌شناختی 48 درصد از واریانس سازه سواد سلامت را شامل شد. سطح تحصیلات با آگاهی، عملکرد و سواد سلامت معنی‌داری بود (0/05>P). زنان با آگاهی، نگرش و عملکرد بالا سواد سلامت بالاتری داشتند. همچنین  زنان با تحصیلات بالاتر و افرادی که واکسن دریافت کرده بودند نیز سطح سواد سلامت بالاتری داشتند (0/05>P). یافته‌ها نشان داد عملکرد در سن بیشتر از 50 سالگی معنی‌داری بود (001/P=0). آگاهی در سطح تحصیلات بی‌سواد (02/P=0)، عملکرد و سواد سلامت در سطح تحصیلات راهنمایی معنی‌داری بودند (001/P=0). میزان درآمد زنان با نگرش، عملکرد و سواد سلامت به‌ترتیب بیشتر از 10 میلیون (01/P=0)، 6-10 میلیون (009/P=0) و 3-6 میلیون (001/P=0) معنی‌داری بود (جدول شماره 4). 


در مدل رگرسیونی سلسله مراتبی در مرحله اول که تنها متغیر های جمعیت‌شناختی مدل را شامل می‌شد، متغیر سطح تحصیلات ارتباط معنی‌داری با سواد سلامت دارد، به‌طوری‌که افراد دارای سطح تحصیلات بالاتر سواد سلامت بالاتری داشتند.  زنانی که میزان درآمد کمتر از 3 میلیون در ماه دارند سواد سلامت پایین‌تر و همچنین زنانی که واکسن دریافت کرده‌اند، سواد سلامت بالاتری داشتند. در مرحله دوم، با وارد کردن متعیرهای نگرش، آگاهی و عملکرد 61 درصد از واریانس رفتار گزارش شد (جدول شماره 5).



بحث 
پژوهش حاضر باهدف تعیین رابطه بین سواد سلامت با آگاهی، نگرش و عملکرد در رفتارهای پیشگیری از کووید-19 در بین زنان مراجعه‌کننده به مراکز جامع خدمات سلامت شهر زاهدان انجام شد.
در مطالعه حاضر، میزان آگاهی، نگرش و عملکرد شرکت‌کنندگان معنی‌داری بود. در مطالعه جیا و همکاران [14] آگاهی ، نگرش و عملکرد زنان معنی‌دار بود که با مطالعه پیش‌رو مطابقت دارد. متغیرهای جمعیت‌شناختی در مرحله اول نشان دادند متغیر دریافت واکسن معنی‌دار بود، به این معنی که پذیرش واکسن با افزایش سن و سطح تحصیلات افزایش یافته بود. دلیل آن می‌تواند این باشد که با افزایش سن، درک و آگاهی از خطرات عدم واکسیناسیون افزایش می‌یابد. نتایج مطالعه حاضر با سایر مطالعات مطابقت دارد [15، 20، 21].
 این مشاهدات با مطالعه دتوک درمورد تمایل به واکسن مطابقت ندارد [22]. یافته‌های مطالعه حاضر نشان داد پذیرش واکسن با افزایش سطح تحصیلات افزایش می‌یابد. افراد با تحصیلات عالی به‌دلیل توانایی آن‌ها در تشخیص اطلاعات درست از نادرست، تمایل بیشتری به دریافت واکسن داشتند. مطالعه لیو و همکاران [23] و سایر مطالعات نشان دادند بیشتر شرکت‌کنندگان با تحصیلات بالاتر مایل به دریافت واکسن بودند که با مطالعه حاضر مطابقت دارد [24-28]. 
مطالعه ما در مرحله دوم 61 درصد از واریانس رفتار را گزارش می‌کند که در آن متغیرهای سن، سطح تحصیلات، واکسینه شدن و آگاهی، نگرش و عملکرد معنی‌داری بودند. یافته‌های مطالعه حاضر نشان داد با افزایش آگاهی، نگرش و عملکرد، سواد سلامت افزایش می‌یابد. دانش به‌عنوان یکی از پیش‌بینی‌کننده‌های قصد رفتارهای ارتقای سلامت توصیف می‌شود [26]. مطالعه بهرامیان و همکاران [29] در اصفهان نشان داد سطح آگاهی، نگرش و عملکرد در ارائه‌دهندگان خدمات بهداشتی و درمانی برای سواد سلامت معنی‌داری است که با مطالعه حاضر مطالبقت دارد. سواد بهتر با نگرش بهتر همراه است، به این معنی که این افراد آمادگی بیشتری برای پذیرش تغییر رفتار باتوجه‌به اطلاعات موجود دارند. نگرش افراد تنها به دانش آن‌ها بستگی ندارد، بلکه به ارزش‌ها، باورها، عواطف، اعتقادات و حتی زمینه‌های اجتماعی آن‌ها نیز بستگی دارد [26]. 
مطابق با یک مطالعه اخیر در جمعیت ایالات متحده آمریکا که نشان داد بزرگسالان با سواد سلامت الکترونیک پایین مرتبط با ویروس کرونا بیشتر در معرض خطر آگاهی، نگرش و عملکرد پایین‌تر مرتبط با کووید-19 بودند [30] و مطالعه‌ای توسط کافیئرو نشان داد که شرکت‌کنندگان نگرش قوی نسبت به سواد سلامت داشتند، اما  دانش و عملکرد آن‌ها ضعیف بود، به‌گونه‌ای که سطح دانش پایین شکاف قابل‌توجهی در یادگیری بیماران ایجاد کرده بود  [31]؛ از این نظر، یافته‌های ما با مطالعه مذکور مطابقت دارد. همچنین مطالعات قبلی نشان می‌دهد که سواد سلامت با رفتارهای پیشگیرانه شخصی مرتبط است [17، 32] و افراد باسواد سلامت محدود پذیرش کمتری در رفتارهای محافظتی، مانند واکسیناسیون دارند [33]. 

نتیجه‌گیری
نتایج مطالعه نشان داد با افزایش سواد سلامت، آگاهی، نگرش و عملکرد زنان افزایش می‌یابد. علاوه‌براین، سواد سلامت با سن و سطح تحصیلات افزایش می‌یابد. توصیه می‌شود از برنامه‌های مداخله‌ای در جهت افزایش سواد سلامت برای بیماری‌های نوپدید استفاده شود. همچنین سیاستگذاران می‌توانند از نتایج این پژوهش در مداخلات ارتقای سلامت استفاده کنند. به نظر می‌رسد مطالعات دیگری برای ارزیابی روش‌های ترغیبی افراد بی‌سواد به واکسن و عوارض حاصل از عدم انجام واکسیناسیون طراحی شود.

ملاحظات اخلاقی
پیروی از اصول اخلاق پژوهش
پژوهشگر متعهد به رعایت کدهای 31 گانه عمومی اخلاق در پژوهش بوده است. به شرکت‌کنندگان توضیح کاملی درمورد مطالعه و اهداف آن داده شد و کسانی که مایل به شرکت بودند رضایت آگاهانه کتبی ارائه کردند. نتایج این مقاله طرح مصوب کمیته تحقیقات و فناوری دانشجویی می‌باشد و مجوز انجام این مطالعه از کمیته اخلاق دانشگاه علوم پزشکی زاهدان با شناسه IR.ZAUMS.REC.1401.009 دریافت شده است.

حامی مالی
پژوهش حاضر با کد پروژه 10587 و با حمایت مالی کمیته تحقیقات و فناوری دانشجویی دانشگاه علوم پزشکی زاهدان انجام شد.

مشارکت نویسندگان
نگارش و ویرایش نهایی مقاله: سارا مقیمی؛ ناظر طرح و توسعه مطالعه: مریم سراجی؛ تجزیه‌و‌تحلیل داده‌ها: زهرا عرب برزو؛ نگارش طرح اولیه و جمع‌آوری داده‌ها: فاطمه اقدام و سارا رضایی.

تعارض منافع
بنابر اظهار نویسندگان، این مقاله تعارض منافع ندارد.

تشکر و قدردانی
از تمام کارکنان پایگاه‌های سلامت زاهدان، تمام زنان و معاونت تحقیقات و فناوری دانشگاه علوم پزشکی زاهدان که ما را در انجام این تحقیق یاری کردند، تشکر و قدردانی می‌شود. 
 

References
1.Pokhrel S, Chhetri R. A literature review on impact of COVID-19 pandemic on teaching and learning. High Educ Future. 2021; 8(1):133-41. [DOI:10.1177/2347631120983481]
2.Bao X, Chen D, Shi L, Xia Y, Shi Z, Wang D. The relationship between COVID-19-related prevention cognition and healthy lifestyle behaviors among university students: Mediated by e-health literacy and self-efficacy. J Affect Disord. 2022; 309:236-41. [DOI:10.1016/j.jad.2022.04.044] [PMID]
3.Shikha D, Kushwaha P, Gokdemir O, Marzo RR, Bhattacharya S. Health literacy and disease prevention. Front Public Health. 2023; 11:1128257. [DOI:10.3389/fpubh.2023.1128257] [PMID]
4.Nearchou F, Flinn C, French A, Hennessy E, Kerin L, Linehan C. Health literacy of COVID-19 and compliance with precautionary measures: A cross-sectional study in adolescents and young adults in Ireland. Youth. 2022; 2(2):165-80. [DOI:10.3390/youth2020013]
5.Ling J, Jiang H, Wang X, Rao H. Health literacy affected the residents’ knowledge, attitude, practice for prevention and control of COVID-19 in Shanxi Province, China. Sci Rep. 2023; 13(1):3567.  [DOI:10.1038/s41598-023-30730-9] [PMID]
6.Mohamadian H, Faraji A, Ghorrabi AT, Ghobadi-Dashdebi K, Salahshouri A. The COVID-19 pandemic: Knowledge, attitudes and practices of coronavirus (COVID-19) among patients with type 2 diabetes. J Health Popul Nutr. 2023; 42(1):11. [DOI:10.1186/s41043-023-00349-7] [PMID]
7.Siddiquea BN, Shetty A, Bhattacharya O, Afroz A, Billah B. Global epidemiology of COVID-19 knowledge, attitude and practice: A systematic review and meta-analysis. BMJ Open. 2021; 11(9):e051447. [DOI:10.1136/bmjopen-2021-051447] [PMID]
8.Teng YM, Wu KS, Wang WC, Xu D. Assessing the knowledge, attitudes and practices of COVID-19 among quarantine hotel workers in China. Healthcare. 2021; 9(6):772. [DOI:10.3390/healthcare9060772] [PMID]
9.Papagiannis D, Malli F, Raptis DG, Papathanasiou IV, Fradelos EC, Daniil Z, et al. Assessment of knowledge, attitudes, and practices towards new coronavirus (SARS-CoV-2) of health care professionals in Greece before the outbreak period. Int J Environ Res Public Health. 2020; 17(14):4925. [DOI:10.3390/ijerph17144925] [PMID]
10.Tamang N, Rai P, Dhungana S, Sherchan B, Shah B, Pyakurel P, et al. COVID-19: A National Survey on perceived level of knowledge, attitude and practice among frontline healthcare Workers in Nepal. BMC Public Health. 2020; 20(1):1905. [DOI:10.1186/s12889-020-10025-8] [PMID]
11.Rucker DD. Attitudes and attitude strength as precursors to object attachment. Curr Opin Psychol. 2021; 39:38-42. [DOI:10.1016/j.copsyc.2020.07.009] [PMID]
12.Afzal MS, Khan A, Qureshi UUR, Saleem S, Saqib MAN, Shabbir RMK, et al. Community-based assessment of knowledge, attitude, practices and risk factors regarding COVID-19 among Pakistanis residents during a recent outbreak: A cross-sectional survey. J Community Health. 2021; 46(3):476-86.  [DOI:10.1007/s10900-020-00875-z] [PMID]
13.Worku F, Bennett F, Wheeler S, Siddiqi A, Papadakos J. Exploring the COVID-19 Knowledge, Attitudes, and Practices (KAPs) in the black community: A scoping review. J Racial Ethn Health Disparities. 2024; 11(1):273-99. [DOI:10.1007/s40615-023-01518-4] [PMID]
14.Jia Y, Ma S, Bai L, Xiao Q, Wu Y, Gao Y, et al. Health literacy and disparities in knowledge, attitude and practice regarding COVID-19 among college students during the COVID-19 outbreak in China: A cross-sectional study. Risk Manag Healthc Policy. 2021; 14:4477-88. [DOI:10.2147/RMHP.S319331] [PMID]
15.Dashti S, Abadibavil D, Roozbeh N. Evaluating e-health literacy, knowledge, attitude and practice regarding COVID-19 prevention and Self-Protection among Iranian students: A cross-sectional online survey. BMC Med Educ. 2022; 22(1):148.  [DOI:10.1186/s12909-022-03210-3] [PMID]
16.Lee M, Kang BA, You M. Knowledge, attitudes, and practices (KAP) toward COVID-19: A cross-sectional study in South Korea.  BMC Public Health. 2021; 21(1):295. [PMID] 
17.McCaffery KJ, Dodd RH, Cvejic E, Ayrek J, Batcup C, Isautier JM, et al. Health literacy and disparities in COVID-19-related knowledge, attitudes, beliefs and behaviours in Australia. Public Health Res Pract. 2020; 30(4):30342012. [DOI:10.17061/phrp30342012] [PMID]
18.Keyvanlo Z, Mahdavifar N, Shahrabadi R, Mehri A, Joveini H, Hashemian M. [Level of knowledge, attitude, and practice of women in Sabzevar concerning home quarantine for prevention of the new coronavirus disease (Persian)]. Iran J Obstet Gynecol Infertil. 2020; 23(8):49-57. [DOI:10.22038/ijogi.2020.17293]
19.Savci C, Zengin N, Akinci AC. Development of the health literacy scale for protection against COVID-19. Electron J Gen Med. 2021; 18(6). [DOI:10.29333/ejgm/11319]
20.Reiter PL, Pennell ML, Katz ML. Acceptability of a COVID-19 vaccine among adults in the United States: How many people would get vaccinated? Vaccine. 2020; 38(42):6500-7. [DOI:10.1016/j.vaccine.2020.08.043] [PMID]
21.Detoc M, Bruel S, Frappe P, Tardy B, Botelho-Nevers E, Gagneux-Brunon A. Intention to participate in a COVID-19 vaccine clinical trial and to get vaccinated against COVID-19 in France during the pandemic. Vaccine. 2020; 38(45):7002-6. [DOI:10.1016/j.vaccine.2020.09.041] [PMID]
22.Detoc M, Launay O, Dualé C, Mutter C, Le Huec JC, Lenzi N, et al. Barriers and motivations for participation in preventive vaccine clinical trials: Experience of 5 clinical research sites. Vaccine. 2019; 37(44):6633-9. [DOI:10.1016/j.vaccine.2019.09.048] [PMID]
23.Luo YF, Chen LC, Yang SC, Hong S. Knowledge, Attitude, and Practice (KAP) toward COVID-19 Pandemic among the public in Taiwan: A cross-sectional study. Int J Environ Res Public Health. 2022; 19(5):2784. [DOI:10.3390/ijerph19052784] [PMID]
24.Humer E, Jesser A, Plener PL, Probst T, Pieh C. Education level and COVID-19 vaccination willingness in adolescents. Eur Child Adolesc Psychiatry. 2023; 32(3):537-9. [DOI:10.1007/s00787-021-01878-4] [PMID]
25.Afifi TO, Salmon S, Taillieu T, Stewart-Tufescu A, Fortier J, Driedger SM. Older adolescents and young adults willingness to receive the COVID-19 vaccine: Implications for informing public health strategies. Vaccine. 2021; 39(26):3473-9. [DOI:10.1016/j.vaccine.2021.05.026] [PMID]
26.Silva MJ, Santos P. The impact of health literacy on knowledge and attitudes towards preventive strategies against COVID-19: A cross-sectional study. Int J Environ Res Public Health. 2021; 18(10):5421. [DOI:10.3390/ijerph18105421] [PMID]
27.Lin C, Tu P, Beitsch LM. Confidence and receptivity for COVID-19 vaccines: A rapid systematic review. Vaccines. 2020; 9(1):16. [DOI:10.3390/vaccines9010016] [PMID]
28.Robinson E, Jones A, Daly M. International estimates of intended uptake and refusal of COVID-19 vaccines: A rapid systematic review and meta-analysis of large nationally representative samples. Vaccine. 2021; 39(15):2024-34. [DOI:10.1016/j.vaccine.2021.02.005] [PMID]
29.Bahramian M, Najimi A, Omid A. Association between health literacy with knowledge, attitude, and performance of health-care providers in applying health literacy education strategies for health education delivery. J Educ Health Promot. 2020; 9:10.  [DOI:10.4103/jehp.jehp_199_19] [PMID]
30.An L, Bacon E, Hawley S, Yang P, Russell D, Huffman S, et al. Relationship between coronavirus-related eHealth literacy and COVID-19 knowledge, attitudes, and practices among US adults: Web-based survey study. J Med Internet Res. 2021; 23(3):e25042. [DOI:10.2196/25042] [PMID]
31.Cafiero M. Nurse practitioners’ knowledge, experience, and intention to use health literacy strategies in clinical practice.  J Health Commun. 2013; 18 Suppl 1(Suppl 1):70-81. [DOI:10.1080/10810730.2013.825665] [PMID]
32.Li X, Liu Q. Social media use, eHealth literacy, disease knowledge, and preventive behaviors in the COVID-19 pandemic: Cross-sectional study on Chinese netizens. J Med Internet Res. 2020; 22(10):e19684.  [DOI:10.2196/19684] [PMID]
33.Castro-Sánchez E, Chang PW, Vila-Candel R, Escobedo AA, Holmes AH. Health literacy and infectious diseases: Why does it matter? Int J Infect Dis. 2016; 43:103-10. [DOI:10.1016/j.ijid.2015.12.019] [PMID]