نشریه پرستاری ایران

مقدمه
امروزه پیشگیری از بیماری کووید-19 با وجود تولید واکسن‌ها در سراسر جهان قابل انجام است [1]. مطالعه‌ای در انگلستان نشان داد که کووید-19 اثرات نامطلوبی برای زنان باردار سیاه پوست داشته است [2]. زنان باردار نسبت به زنان غیرباردار بیشتر در معرض خطر عوارض کووید-19 از جمله ابتلا به بیماری شدیدتر، بستری شدن در بخش مراقبت‌های ویژه، پره اکلامپسی، زایمان زودرس، مرگ جنین و مادر، پرفشاری خون [3، 4] نمرات آپگار پایین و وزن کم نوزاد هنگام تولد هستند [5]. به همین دلیل در زمان همه‌گیری کووید-19 اقدامات فوری واکسیناسیون برای زنان باردار و نوزاد آن‌ها ضروری می‌باشد، زیرا هر دو گروه در معرض خطر قرار دارند [6]. واکسیناسیون در زنان شیرده هم می‌تواند مهم تلقی شود، زیرا تغذیه با شیر مادر در نوزادان تازه متولدشده در برابر ویروس کرونا ازجمله اقدامات ضروری به شمار می‌آید [7].
سازمان بهداشت جهانی واکسیناسیون کووید-19 را یکی از مقرون‌به‌صرفه‌ترین راه‌های پیشگیری از بیماری می‌داند [8]، اما تأثیر آن به تمایل جامعه هدف برای پذیرش واکسن [9] و میزان ایمن‌سازی جمعیت بستگی دارد [10]. شک در تزریق واکسن در بارداری می‌تواند به‌دلیل فقدان آگاهی درباره کووید-19، بی‌اعتمادی به ارائه‌دهندگان مراقبت‌های بهداشتی و واکسن‌ها، ترس درمورد ایمنی و عوارض جانبی واکسن‌ها [2, 3]، وضعیت اقتصادی و تحصیلات پایین باشد [11]. سازمان بهداشت جهانی در سال 2019 تردید در واکسن را یکی از عوامل تهدید سلامت جهانی بیان کرده است [12]. یک نظرسنجی از جمعیت پری ناتال درکانادا نشان داد 72/8 درصد از زنان باردار تمایل به واکسیناسیون علیه کووید-19 را داشتند [3]. شناخت عوامل مؤثر بر پذیرش واکسیناسیون در میان گروه‌های مختلف اجتماعی ازجمله زنان باردار و شیرده می‌تواند از بازگشت جامعه به وضعیت پیش از همه‌گیری کمک کند [13]. به این منظور مدل‌های رفتاری مختلفی برای شناسایی عوامل مؤثر بر تغییر رفتار برای کنترل عفونت طراحی شده‌اند [14]. 
مدل اعتقاد بهداشتی یکی از مدل‌ها برای بررسی رابطه رفتار سلامت و خدمات سلامتی است [15]. مطالعات دیگر اثربخشی مدل اعتقاد بهداشتی بر پذیرش رفتارهای پیشگیرانه را تأیید کرده‌اند [10، 16، 17]. براساس این مدل باورهای افراد در مورد سلامت در تعیین رفتارهای مرتبط با سلامت نقش دارد [11]. چهارچوب مدل اعتقاد بهداشتی شامل حساسیت درک‌شده، شدت درک‌شده، موانع درک‌شده، منافع درک‌شده، خودکارآمدی و راهنمای عمل می‌تواند به ما کمک کند تا علاوه‌بر درک رفتارهای بهداشتی، رفتارهای پیشگیرانه را به افراد گروه هدف پیشنهاد دهیم [18]. 
براساس این مدل افراد وقتی احساس می‌کنند در معرض خطر بیماری قرار می‌گیرند (حساسیت درک‌شده) یا فکر می‌کنند این بیماری عوارض وخیمی برای سلامتی دارد (شدت درک‌شده) رفتار پیشگیرانه را انجام می‌دهند [14]. به همین خاطر افراد با راهنماهایی که از اطرافیان و یا محیط درونی خود دریافت می‌کنند (راهنما برای عمل) به مفید بودن رفتارهای پیشگیری (منافع درک‌شده) مثل واکسیناسیون [14] و ادراک جنبه‌های منفی (موانع درک‌شده) مثل هزینه بر بودن، درد جسمی و ترس از عوارض واکسن باور دارند [15]. همچنین میزان اطمینان فرد از انجام یک رفتار پیشگیرانه (خودکارآمدی) عامل تأثیرگذاری است که می‌تواند فرد را به سمت آن سوق دهد [19]. 
سایر مطالعات نشان دادند که مدل اعتقاد بهداشتی در تزریق واکسن در جمعیت عمومی مؤثر بوده است [15]. باتوجه‌به شرایط فرهنگی-‌اجتماعی استان سیستان‌وبلوچستان مانند فرهنگ، باورها و اعتقادات مذهبی، آموزش و تغییر رفتار سخت‌تر است. همچنین به‌دلیل اینکه زنان باردار و شیرده ازجمله گروه‌های آسیب‌پذیر هستند و سلامت آن‌ها بسیار حائز اهمیت است، مدل اعتقاد بهداشتی در مطالعه حاضر برای پیش‌بینی عوامل مؤثر بر پذیرش واکسن کووید-19 در میان زنان باردار و شیرده مراجعه‌کننده به مراکز خدمات جامع سلامت در شهر زاهدان مورد استفاده قرار گرفت.

روش بررسی
مطالعه مقطعی‌تحلیلی حاضر از تیر تا شهریور ماه سال 1401 در شهر زاهدان انجام شد. جهت محاسبه حجم نمونه با در نظر گرفتن خطای برآورد 0/065، فاصله اطمینان 0/95، براساس مطالعه قبلی [20] و با در نظر گرفتن نسبت پذیرش واکسن 0/6 و با احتساب 10 درصد ریزش نمونه، تعداد 260 نفر از زنان باردار و شیرده مراجعه‌کننده به مراکز جامع خدمات سلامت شهر زاهدان به‌صورت نمونه‌گیری تصادفی دردسترس انتخاب شدند. 
جامعه آماری شامل تمام زنان باردار و شیرده مراجعه‌کننده به مراکز خدمات جامع سلامت بود. روش نمونه‌گیری مراکز جامع خدمات سلامت به‌صورت طبقه‌بندی چند مرحله‌ای انجام شد. به این ترتیب که شهر زاهدان به 4 منطقه شمال، جنوب، شرق و غرب تقسیم شده بود. سپس از هر منطقه دو مرکز جامع خدمات سلامت انتخاب شد. از هر مرکز جامع خدمات سلامت باتوجه‌به معیارهای ورود نمونه‌ها انتخاب شدند. 
برای جمع‌آوری اطلاعات از پرسش‌نامه محقق‌ساخته براساس مشخصات جمعیت‌شناختی و سازه‌های مدل اعتقاد بهداشتی استفاده شد. 
پرسش‌نامه مشخصات جمعیت‌شناختی شامل سؤالاتی درباره سن، سطح تحصیلات و شغل بود. 

پرسش‌نامه سازه‌های مدل اعتقاد بهداشتی
پرسش‌نامه اولیه براساس مقاله تااو و همکاران [21] در دسترس محقق بود که براساس تغییرات، به سازه‌های مختلف تعدادی سؤال اضافه شده بود و نیاز به روایی و پایایی مجدد داشت. برای تعیین روایی صوری و محتوایی پرسش‌نامه از 10 نفر از متخصصین آموزش بهداشت و ارتقا سلامت کمک گرفته شد. در این پرسش‌نامه شاخص اعتبار محتوا=0/88 و نسبت اعتبار محتوا=0/77 و پایایی پرسش‌نامه با آلفای کرونباخ سنجیده شده بود که در گزارش نهایی 0/7 بود. پرسش‌نامه نهایی محقق ساخته شامل 24 سؤال بود که شامل حساسیت درک‌شده 5 سؤال با طیف نمره 5-25 به‌صورت 5 گزینه‌ای (از کاملاً موافقم تا کاملاً مخالفم با امتیاز 1-5)، شدت درک‌شده 4 سؤال با طیف نمره 4-20 به‌صورت 5 گزینه‌ای (از کاملاً موافقم تا کاملاً مخالفم با امتیاز 1-5)، موانع درک‌شده 5 سؤال با طیف نمره 5-25 به‌صورت 5 گزینه‌ای (از کاملاً موافقم تا کاملاً مخالفم با امتیاز 1-5)، منافع درک‌شده 4 سؤال با طیف نمره 4-20 به‌صورت 5 گزینه‌ای ( از کاملاً موافقم تا کاملاً مخالفم با امتیاز 1-5)، راهنما برای عمل 3 سؤال با طیف نمره 3-15 به‌صورت 5 گزینه‌ای (از کاملاً موافقم تا کاملاً مخالفم با امتیاز 1-5) و خودکارآمدی 3 سؤال با طیف نمره 3-15 به‌صورت 5 گزینه‌ای (از کاملاً موافقم تا کاملاُمخالفم با امتیاز 1-5) به دست آمده بود.

تحلیل آماری
به منظور تحلیل داده‌ها برای شاخص‌های توصیفی و متغیرهای کمی از میانگین و انحراف‌معیار و برای متغیرهای کیفی فراوانی و درصد گزارش شد. باتوجه‌به نرمال نبودن متغیرهای پیوسته براساس آزمون کولموگروف اسمیرنوف از آزمون های ناپارامتری من-ویتنی، کروسکال-والیس و رگرسیون خطی استفاده شد. در همه آزمون‌ها سطح معنادار 0/05 در نظر گرفته شد و از نرم‌افزار SPSS نسخه 22 برای تحلیل داده‌ها استفاده شد.

یافته‌ها
نتایج مطالعه نشان داد 61 درصد از شرکت‌کنندگان سن بین 20-30 سال را داشتند. میانگین کلی سن 26/78±5/97- بود. سطح تحصیلات 25 درصد از افراد مورد مطالعه ابتدایی و 47/7 درصد تحصیلات راهنمایی و بالاتر را داشتند و از این افراد 26/9 درصد بی سواد و 93/8 درصد خانه‌دار بودند (جدول شماره 1).


نتایج نشان داد سن با سازه‌های شدت درک‌شده، منافع درک‌شده، راهنمای عمل و خودکارآمدی ارتباط آماری معنادار داشت (0/05>P)، اما با حساسیت درک‌شده و موانع درک‌شده معنادار نبود (0/05<P) (جدول شماره 2).


همچنین بین ساختار مدل اعتقاد بهداشتی و رفتار پذیرش واکسن در زنان باردار و شیرده همبستگی دو متغیره وجود داشت (جدول شماره 2).نتایج حاصل از رگرسیون نشان داد متغیرهای جمعیت‌شناختی 12/6 درصد از واریانس سازه رفتار پذیرش واکسن را نشان می‌دهد که متغیرهای سن و سطح تحصیلات معنادار شناخته شدند، به‌طوری‌که سن جوان‌تر و سطح تحصیلات بالاتر تأثیر مثبتی بر رفتار داشتند (0/05>P) (جدول شماره 3).


همین‌طور سازه‌های مدل اعتقاد بهداشتی 26/3 درصد از واریانس رفتاری پذیرش واکسن را گزارش داده بودند که متغیرهای سن، خودکارآمدی و منافع درک‌شده اثر معناداری بر پذیرش واکسن داشتند (0/05>P). 

بحث 
مطالعه حاضر باهدف پیش‌بینی عوامل مرتبط با پذیرش واکسیناسیون کووید-19 با استفاده از مدل اعتقاد بهداشتی در میان زنان باردار و شیرده مراجعه‌کننده به مراکز خدمات جامع سلامت در شهر زاهدان انجام شد.
نتایج حاصل از رگرسیون در مطالعه حاضر 12/6 درصد از واریانس رفتار را نشان داده بود. سن، سطح تحصیلات و شغل رفتار پیشگیرانه از کووید-19 را پیش‌بینی کرده بودند که سن جوان‌تر و سطح تحصیلات بالاتر بیشترین قدرت پیش‌بینی را داشتند. 
یافته تحصیلات بالا با نتایج رضاخانی‌مقدم و همکاران [22]، مطالعه علیپور و پاینده در ایران [23]، زکار و همکاران در پاکستان [24]، مطالعه بک و همکاران در کره‌جنوبی [18] مطابقت دارد. نتایج آبه به و همکاران در شمال‌غربی اتیوپی [4] نشان داد پذیرش واکسن بین زنان باردار با تحصیلات پایین کمتر بود. همچنین نتایج مطالعه دو و همکاران در چین [25] نشان داد افرادی که تحصیلات پایین‌تر دارند نسبت به واکسیناسیون آنفولانزا در طول همه‌گیری کووید-19 تردید بیشتری داشتند که با مطالعه حاضر مطابقت دارند. این واقعیت می‌تواند به‌دلیل این باشد که در سطح تحصیلات بالاتر، افراد بررسی خطر بیشتری دارند و در معرض اطلاعات حقیقی از منابع معتبر قرار می‌گیرند. همچنین افراد با تحصیلات بالا نسبت به بیماری حساس‌تر هستند و پیشگیری را نسبت به درمان ترجیح می‌دهند.
نتایج مطالعه حاضر نشان داد که سن پایین‌تر و افراد جوان، پیش‌بینی‌کننده قوی برای پذیرش واکسن کووید-19 در بین زنان باردار و شیرده بود. ازجمله مطالعات مغایر با نتایج ما می‌توان به مطالعه‌ای در ایالات متحده آمریکا و چین اشاره کرد که نشان دادند احتمال پذیرش واکسن در سن بالا بیشتر از سنین پایین و افراد جوان می‌باشد [25-27]. پذیرش واکسن در سن پایین‌تر و افراد جوان می‌تواند به این دلیل باشد که زنان در سن کم درک خطر بیشتری از بیماری و عوارض آن دارند و تحت تأثیر عوارض ناشی از بیماری کووید-19 در افراد باردار و شیرده واکسن نزده در سن بالا قرار می‌گیرند [28].
در مطالعه ما بیشتر شرکت‌کنندگان خانه‌دار به رفتار پیشگیرانه پایبند بودند. شاید دلیل آن این باشد که زنان خانه‌دار وقت بیشتری برای مراجعه به مراکز جامع خدمات سلامت دارند و تحت تأثیر قرار می‌گیرند. نتایج مطالعه حاضر با سایر مطالعات که نشان دادند رفتار پیشگیری در افرادی که دارای شغل هستند بیشتر است، مطابقت ندارد [22-24]. 
نتایج مطالعه حاضر نشان داد که سازه‌های مدل اعتقاد بهداشتی 26/3 درصد واریانس رفتاری را دارد، به‌طوری‌که پذیرش واکسیناسیون در زنان باردار و شیرده با خودکارآمدی و منافع درک‌شده ارتباط آماری معناداری داشت و قدرت پیشگویی‌کنندگی آن بیشتر بود. در همین راستا مطالعه شموئلی [15] با استفاده ترکیبی از مدل‌ اعتقاد بهداشتی و نظریه رفتار برنامه‌ریزی‌شده توانست 78 درصد واریانس در قصد دریافت کووید-19 را توضیح دهد. مطالعه فتحیان دستجردی و همکاران [29] نشان داد سازه‌های مدل اعتقاد بهداشتی واریانس 46 درصدی رفتارهای محافظتی در نوجوانان را پیش‌بینی می‌کند. 
نتایج مطالعه پیش‌رو نشان داد که سطح بالای خودکارآمدی و منافع درک‌شده منجر به پذیرش واکسیناسیون شده است. این نتایج با مطالعه رضاخانی مقدم و همکاران در خلخال [22] درمورد اتخاذ رفتارهای حفاظتی کووید-19 مطابقت دارد. سایر مطالعات هم نشان‌دهنده این بود که سازه خودکارآمدی قوی‌ترین عامل در اتخاذ رفتارهای پیشگیری بوده است [15، 18، 29، 30]. خودکارآمدی اشاره به توانایی شخص برای انجام موفقیت‌آمیز تغییر رفتار دارد [31]. سطح بالای خودکارآمدی نقش مهمی در غلبه بر موانع درک‌شده در پذیرش واکسیناسیون دارد [30]. درنتیجه کانال‌های ارتباطی بیماری‌های واگیر باید بر افزایش ظرفیت خودکارآمدی فرد درمورد اتخاذ رفتارهای پیشگیرانه ازجمله واکسیناسیون استمرار بورزند [32]. منافع درک‌شده در سایر مطالعات هم پیش‌بینی‌کننده‌ای برای قصد دریافت واکسن کووید-19 بود [15، 33]. منافع درک‌شده در دوران همه‌گیری کووید-19 می‌تواند افراد را متقاعد کند تا در پذیرش رفتار پیشگیری مانند واکسیناسیون در گروه هدف مطالعه برای کاهش عوارض مربوطه مؤثر باشد. 
باتوجه‌به سازه خودکارآمدی و منافع درک‌شده در طول همه‌گیری، افراد می‌توانند راحت‌تر در پذیرش واکسن تمرکز کنند. حساسیت درک‌شده ازجمله سازه‌های مدل اعتقاد بهداشتی می‌باشد که به‌طور مثبت ارتباط معناداری با رفتار پذیرش واکسیناسیون داشت. بنابراین برای سیاستگذاران و مراقبین بهداشتی لازم است اطلاعات درست درمورد وضعیت همه‌گیری کووید-19، دستوالعمل‌های پایبندی به رفتار پیشگیری از آن و در معرض خطر قرار داشتن زنان باردار و شیرده ارائه کنند. مطالعه بک و همکاران [18] نشان داد که حساسیت درک‌شده با رفتارهای پیشگیری از کووید-19 مرتبط است که با مطالعه حاضر مطابقت دارد. مطالعه دو و همکاران [25] نشان داد تردید در دریافت واکسن کودکان با حساسیت درک‌شده کم ارتباط دارد و مطالعه فتحیان دستجردی و همکاران [29] نشان‌دهنده رابطه منفی حساسیت درک‌شده با رفتارهای محافظتی در نوجوانان بود و با مطالعه حاضر مطابقت ندارند.
 سازه شدت درک‌شده در مطالعه حاضر ارتباط معناداری با رفتار داشت. برای مثال متغیر توضیحی «ابتلای زنان باردار به کووید-19 می‌تواند باعث مرگ‌و‌میر مادر و جنین شود» توانست در قصد پذیرش واکسیناسیون موثر باشد، به‌طور خلاصه اگرچه زنان باردار و شیرده از اهمیت واکسن آگاه بودند و واکسیناسیون را پذیرفته بودند، اما درمورد کارایی و اثربخشی واکسن تردید داشتند. این یافته ما با سایر مطالعات مطابقت دارد [11، 15]. مطالعات دیگر نشان دادند که شدت درک‌شده با تردید در پذیرش واکسن مرتبط نیست [25، 34]. سازه موانع درک‌شده در مدل اعتقاد بهداشتی ارتباط معناداری داشت. موانعی از جمله ترس از عوارض جانبی واکسن، بی اعتمادی نسبت به واکسن‌ها و مراقبت‌های سلامتی، نداشتن اطلاعات درست و سواد کم باعث تردید در دریافت واکسن در زنان باردار و شیرده می‌شود. این یافته با مطالعه لی و همکاران [11] مطابقت دارد.
در مدل اعتقاد بهداشتی راهنما برای عمل می‌تواند درونی یا بیرونی باشد. متغیرهایی مانند توصیه پزشکان، همسر و اعضای خانواده در مطالعه حاضر توانست ارتباط معناداری را با پذیرش واکسیناسیون برای زنان باردار و شیرده فراهم کند. این یافته ما با پژوهش بک و همکاران [18] باهدف پایبندی به رفتارهای پیشگیرانه شخصی مطابقت دارد. سایر مطالعات هم نشان‌دهنده این بودند که راهنما برای عمل در دریافت واکسن کووید-19 مفید بوده است [15، 35]. 

نتیجه‌گیری
نتایج پژوهش نشان داد سن پایین و تحصیلات بالا از عوامل تعیین‌کننده رفتار محافظتی در زنان باردار و شیرده می‌باشد. سازه‌های مدل اعتقاد بهداشتی توانست پیشگویی‌کننده اتخاذ واکسیناسیون باشد، به‌طوری‌که خودکارآمدی و منافع درک‌شده تأثیر مثبت و معناداری بر رفتار داشتند. این یافته‌ها می‌توانند به سیاستگذاران و ارائه‌دهندگان مراقبت‌های سلامتی کمک کند تا در بهبود رفتارهای پذیرش واکسیناسیون در گروه‌های پر خطر از این مدل استفاده کنند. همچنین به‌کارگیری رویکردهایی برای اتخاذ پذیرش واکسیناسیون کووید-19، به‌ویژه در زنان دارای تحصیلات پایین ضروری است.

ملاحظات اخلاقی
پیروی از اصول اخلاق پژوهش
به شرکت‌کنندگان توضیح کاملی درمورد مطالعه و اهداف آن داده شد و از کسانی که مایل به شرکت در پژوهش بودند رضایت آگاهانه کتبی دریافت شد. نتایج این مقاله طرح مصوب کمیته تحقیقات و فناوری دانشجویی می‌باشد و مجوز انجام این مطالعه از کمیته اخلاق دانشگاه علوم پزشکی زاهدان با کد اخلاق IR.ZAUMS.REC.1401.087  دریافت شده است. 

حامی مالی
 پژوهش حاضر با کد پروژه 10637 و با حمایت مالی کمیته تحقیقات و فناوری دانشجویی دانشگاه علوم پزشکی زاهدان انجام شد.

مشارکت نویسندگان
نگارش طرح اولیه، جمع‌آوری داده‌ها، نگارش و ویرایش مقاله: سارا مقیمی؛ ناظر طرح و توسعه مطالعه: مریم سراجی؛ تجزیه‌وتحلیل داده‌ها: زهرا عرب برزو. 

تعارض منافع
بنابر اظهار نویسندگان، این مقاله تعارض منافع ندارد.

تشکر و قدردانی
 نویسندگان از حمایت معاونت تحقیقات و فناوری دانشگاه علوم پزشکی زاهدان، مراکز خدمات جامع سلامت شهر زاهدان و شرکت‌کنندگان مطالعه سپاسگزاری می‌کنند.

References
1.Hassan B, Gupta D. COVID-19 vaccine uptake in papua new guinea: An uphill challenge-exploring key options. J Dev Commun. 2022; 33(2):14-23. [Link]
2.Odejinmi F, Mallick R, Neophytou C, Mondeh K, Hall M, Scrivener C, et al. COVID-19 vaccine hesitancy: A midwifery survey into attitudes towards the COVID-19 vaccine. BMC Public Health. 2022; 22(1):1219. [DOI:10.1186/s12889-022-13540-y] [PMID]   
3.Ramlawi S, Muldoon KA, Dunn SI, Murphy MSQ, Dingwall-Harvey ALJ, Rennicks White R,  et al. Worries, beliefs and factors influencing perinatal COVID-19 vaccination: A cross-sectional survey of preconception, pregnant and lactating individuals. BMC Public Health. 2022; 22(1):2418.  [DOI:10.1186/s12889-022-14617-4] [PMID]   
4.Chekol Abebe E, Ayalew Tiruneh G, Asmare Adela G, Mengie Ayele T, Tilahun Muche Z, Behaile T/Mariam A, et al. COVID-19 vaccine uptake and associated factors among pregnant women attending antenatal care in Debre Tabor public health institutions: A cross-sectional study. Front Public Health. 2022; 10:919494. [DOI:10.3389/fpubh.2022.919494] [PMID]   
5.Rehman E, Rehman N, Akhlaq M, Hussain I, Holy O. COVID-19 vaccine reluctance and possible driving factors: A comparative assessment among pregnant and non-pregnant women. Front Public Health. 2023; 10:1100130.  [DOI:10.3389/fpubh.2022.1100130] [PMID]   
6.Shook LL, Fallah PN, Silberman JN, Edlow AG. COVID-19 vaccination in pregnancy and lactation: Current research and gaps in understanding. Front Cell Infect Microbiol. 2021; 11:735394. [DOI:10.3389/fcimb.2021.735394] [PMID]   
7.Bender JM, Lee Y, Cheng WA, Ruiz CJM, Pannaraj PS. Coronavirus disease 2019 vaccine booster effects are seen in human milk antibody response. Front Nutr. 2022; 9:898849. [DOI:10.3389/fnut.2022.898849] [PMID]   
8.Mongua-Rodríguez N, Rodríguez-Álvarez M, De-la-Rosa-Zamboni D, Jiménez-Corona ME, Castañeda-Cediel ML, Miranda-Novales G, et al. Knowledge, attitudes, perceptions, and COVID-19 hesitancy in a large public university in Mexico city during the early vaccination rollout. BMC Public Health. 2022; 22(1):1853. [DOI:10.1186/s12889-022-14225-2] [PMID]   
9.Ezati Rad R, Kahnouji K, Mohseni S, Shahabi N, Noruziyan F, Farshidi H, et al. Predicting the COVID-19 vaccine receive intention based on the theory of reasoned action in the south of Iran. BMC Public Health. 2022; 22(1):229. [DOI:10.1186/s12889-022-12517-1] [PMID]   
10.Seangpraw K, Pothisa T, Boonyathee S, Ong-Artborirak P, Tonchoy P, Kantow S, et al. Using the health belief model to predict vaccination intention among COVID-19 unvaccinated people in Thai Communities. Front Med (Lausanne). 2022; 9:890503. [DOI:10.3389/fmed.2022.890503] [PMID]   
11.Le CN, Nguyen UTT, Do DTH. Predictors of COVID-19 vaccine acceptability among health professions students in Vietnam. BMC Public Health. 2022; 22(1):854. [DOI:10.1186/s12889-022-13236-3] [PMID]   
12.Ashwell D, Cullinane J, Croucher SM. COVID-19 vaccine hesitancy and patient self-advocacy: A statistical analysis of those who can and can't get vaccinated. BMC Public Health. 2022; 22(1):1296.  [DOI:10.1186/s12889-022-13661-4] [PMID]   
13.Healy CM. COVID-19 in Pregnant Women and Their Newborn Infants. JAMA Pediatr. 2021; 175(8):781-3.  [DOI:10.1001/jamapediatrics.2021.1046] [PMID]
14.Karimy M, Bastami F, Sharifat R, Heydarabadi AB, Hatamzadeh N, Pakpour AH, et al. Factors related to preventive COVID-19 behaviors using health belief model among general population: A cross-sectional study in Iran. BMC Public Health. 2021; 21(1):1934. [DOI:10.1186/s12889-021-11983-3] [PMID]   
15.Shmueli L. Predicting intention to receive COVID-19 vaccine among the general population using the health belief model and the theory of planned behavior model. BMC Public Health. 2021; 21(1):804. [DOI:10.1186/s12889-021-10816-7] [PMID]   
16.Shewasinad Yehualashet S, Asefa KK, Mekonnen AG, Gemeda BN, Shiferaw WS, Aynalem YA, et al. Predictors of adherence to COVID-19 prevention measure among communities in North Shoa Zone, Ethiopia based on health belief model: A cross-sectional study. PloS One. 2021; 16(1):e0246006. [DOI:10.1371/journal.pone.0246006] [PMID]   
17.Tadesse T, Alemu T, Amogne G, Endazenaw G, Mamo E. Predictors of coronavirus disease 2019 (COVID-19) prevention practices using health belief model among employees in Addis Ababa, Ethiopia, 2020. Infect Drug Resist. 2020; 13:3751-61. [DOI:10.2147/IDR.S275933] [PMID]   
18.Baek J, Kim KH, Choi JW. Determinants of adherence to personal preventive behaviours based on the health belief model: a cross-sectional study in South Korea during the initial stage of the COVID-19 pandemic. BMC Public Health. 2022; ;22(1):944. [DOI:10.1186/s12889-022-13355-x] [PMID] 
19.Zampetakis LA, Melas C. The health belief model predicts vaccination intentions against COVID-19: A survey experiment approach. Appl Psychol Health Well Being. 2021; 13(2):469-84. [DOI:10.1111/aphw.12262] [PMID]   
20.Nguyen LH, Hoang MT, Nguyen LD, Ninh LT, Nguyen HTT, Nguyen AD, et al. Acceptance and willingness to pay for COVID-19 vaccines among pregnant women in Vietnam. Trop Med Int Health. 2021; 26(10):1303-13. [DOI:10.1111/tmi.13666] [PMID]   
21.Tao L, Wang R, Han N, Liu J, Yuan C, Deng L, et al. Acceptance of a COVID-19 vaccine and associated factors among pregnant women in China: A multi-center cross-sectional study based on health belief model. Hum Vaccin Immunother. 2021; 17(8):2378-88.  [DOI:10.1080/21645515.2021.1892432] [PMID]   
22.Rezakhani Moghaddam H, Ranjbaran S, Babazadeh T. The role of e-health literacy and some cognitive factors in adopting protective behaviors of COVID-19 in Khalkhal residents. Front Public Health. 2022; 10:916362. [DOI:10.3389/fpubh.2022.916362] [PMID]   
23.Alipour J, Payandeh A. Assessing the level of digital health literacy among healthcare workers of teaching hospitals in the southeast of Iran. Inf Med Unlocked. 2022; 29:100868. [DOI:10.1016/j.imu.2022.100868]
24.Zakar R, Iqbal S, Zakar MZ, Fischer F. COVID-19 and health information seeking behavior: Digital health literacy survey amongst university students in Pakistan. Int J Environ Res Public Health. 2021; 18(8):4009. [DOI:10.3390/ijerph18084009] [PMID]   
25.Du M, Tao L, Liu J. Association between risk perception and influenza vaccine hesitancy for children among reproductive women in China during the COVID-19 pandemic: A national online survey. BMC Public Health. 2022; 22(1):385. [DOI:10.1186/s12889-022-12782-0] [PMID]   
26.Yoda T, Katsuyama H. Willingness to receive COVID-19 vaccination in Japan. Vaccines. 2021; 9(1):48. [DOI:10.3390/vaccines9010048] [PMID] 
27.Malik AA, McFadden SM, Elharake J, Omer SB. Determinants of COVID-19 vaccine acceptance in the US. EClinicalMedicine. 2020; 26:100495. [DOI:10.1016/j.eclinm.2020.100495] [PMID] 
28.Kuciel N, Mazurek J, Hap K, Marciniak D, Biernat K, Sutkowska E. COVID-19 vaccine acceptance in pregnant and lactating women and mothers of young children in Poland. International Journal of Women's Health. 2022; 2022:415-24. [DOI:10.2147/IJWH.S348652] [PMID]   
29.Fathian-Dastgerdi Z, Khoshgoftar M, Tavakoli B, Jaleh M. Factors associated with preventive behaviors of COVID-19 among adolescents: Applying the health belief model. Res Social Adm Pharm. 2021; 17(10):1786-90. [DOI:10.1016/j.sapharm.2021.01.014] [PMID]   
30.Shahnazi H, Ahmadi-Livani M, Pahlavanzadeh B, Rajabi A, Hamrah MS, Charkazi A. Assessing preventive health behaviors from COVID-19: A cross sectional study with health belief model in Golestan Province, Northern of Iran. Infect Dis Poverty. 2020; 9(06):91-9. [DOI:10.1186/s40249-020-00776-2]
31.Glanz K, Rimer BK, Viswanath K. Health behavior and health education: Theory, research, and practice. New Jersey: John Wiley & Sons; 2008. [Link]
32.Kim S, Kim S. Analysis of the impact of health beliefs and resource factors on preventive behaviors against the COVID-19 pandemic.  Int J Environ Res Public Health. 2020; 17(22):8666.  [DOI:10.3390/ijerph17228666] [PMID]   
33.Dror AA, Eisenbach N, Taiber S, Morozov NG, Mizrachi M, Zigron A, et al. Vaccine hesitancy: The next challenge in the fight against COVID-19. Eur J Epidemiol. 2020; 35(8):775-9. [DOI:10.1007/s10654-020-00671-y] [PMID]   
34.Smith LE, Amlôt R, Weinman J, Yiend J, Rubin GJ. A systematic review of factors affecting vaccine uptake in young children. Vaccine. 2017; 35(45):6059-69. [DOI:10.1016/j.vaccine.2017.09.046] [PMID]
35.Reiter PL, Pennell ML, Katz ML. Acceptability of a COVID-19 vaccine among adults in the United States: How many people would get vaccinated? Vaccine. 2020; 38(42):6500-7. [DOI:10.1016/j.vaccine.2020.08.043] [PMID]