نشریه پرستاری ایران

مقدمه 
خط اول مقابله با همه‌گیری‌های بیماری‌های نوپدید، کارکنان درمانی بیمارستان‌ها هستند که جان خود را برای انجام وظایف محوله در معرض خطر قرار می‌دهند. در این میان، پرستاران نقش مهمی در ارائه مراقبت‌های بهداشتی دارند، زیرا بزرگترین نیروی انسانی فعال سازمان‌های مراقبتی بهداشتی محسوب می‌شوند [1]. مطالعه نعمتی و همکاران نشان داد پرستاران اضطراب بالایی در مواجهه با کووید-19 برای خود و خانواده‌هایشان تجربه ‌کرده بودند [2].  مطالعه‌ای که در کالیفرنیا در سال 2020 انجام شد نیز نشان داد کادر درمان اضطراب بالای را تجربه کرده بودند [3]. مطالعه‌ای در سال 1399 بر روی 402 نفر از کادر درمانی و اداری دانشگاه علوم پزشکی و خدمات بهداشتی درمانی جهرم انجام شده بود، نشان داد میانگین نمره علائم روانی اضطراب ناشی از کووید-19 در کادر بالینی 46/91 درصد و در کادر اداری 42/63 درصد بوده است که ازنظر آماری هم تفاوت معناداری داشته است [4]. باوجوداین نتایج مطالعه ژانگ و همکاران نشان داد شیوع اضطراب در بین پرستاران شاغل در بخش‌های کم خطر ازنظر کووید-19 به همان اندازه که در بخش‌های پر خطر ازنظر کووید-19 کار می‌کردند، بسیار زیاد بوده است [5]. به‌طورکلی نتایج پژوهش‌ها نشان می‌دهد پرستاران در دوران کووید-19 اضطراب بالای را تجربه می‌کنند. 
مطالعه‌ای که در سال 2021 در کشور آلمان آدورجان و همکاران انجام دادند، نشان داد کارکنان بیمارستان‌های روان‌پزشکی در طی بیماری کووید-19 با چالش‌های بزرگی روبه‌رو بودند. ارائه خدمات به بیماران با اختلالات روانی با مشکل روبه‌رو شده بود و پرستاران این مراکز تمرکز بر مراقبت‌های جسمانی را در اولویت برنامه‌های مراقبت قراردادند. این در حالی است که ارائه خدمات روان‌پزشکی بخش اساسی از مراقبت و درمان برای بیماران مبتلابه اختلالات روانی است، واقعیتی که در طی همه‌گیری تغییر نمی‌کند. ارائه خدمات روان‌پزشکی در هنگام مواجهه با یک همه‌گیری مانند کووید-19 به همان اندازه مهم یا حتی مهم‌تر هستند. بیماران روان‌پزشکی در این شرایط به‌دلیل تأخیر در دریافت خدمات روان‌پزشکی و یا بستری نشدن به موقع، واقعیت‌سنجی آنان بیشتر دچار مشکل می‌شود و بستری شدن با این وضعیت، در شرایط همه‌گیری کار مراقبتی پرستاران این بخش‌ها را سخت‌تر می‌کند. همچنین پرستاران با چالش‌های دیگری همچون رعایت نکردن فاصله اجتماعی و استفاده نکردن از ماسک توسط این بیماران روبه‌رو می‌شوند که استرسی مضاعف برای پرستاران مراکز روان‌پزشکی دارد [6]. 
مرور متون نشان داد درزمینه مشکلات مراکز روان‌پزشکی در دوران کووید-19 مطالعات اندکی دردسترس است. با وجود این یافته، مطالعه‌ای که در کشور چین انجام شده بود، نشان داد پرستاران در بخش‌هایی که اطمینان در مبارزه با انتقال بیماری نداشتند، دچار مشکلات روانی بیشتری بودند [7]. علاوه‌براین یافته‌های مطالعه‌ای که در کشور سنگاپور انجام شده بود، تأکید بر این نکته داشت که در بخش روان‌پزشکی به‌دلیل شرایط زندگی در بخش و ماهیت بیماری عفونی، خطر ابتلا به کووید-19 بالا است [8]. مطالعات در ایران نشان دادند در دوران کووید-19 مشکلات روان‌شناختی همچون استرس و اضطراب در پرستاران افزایش یافته است [2، 9]. نتایج مطالعه مرور نظام‌مند نشان داد همه‌گیری کووید-19، اثرات روان‌شناختی منفی بر روی پرستاران داشته است. افسردگی، اضطراب، استرس، اختلالات خواب، ترس در کادر درمان به‌ویژه پرستاران در خط مقدم با کووید-19 به‌طور معناداری افزایش یافته است. این مشکلات روان‌شناختی در برخی از پرستاران به‌صورت نشانه‌های رفتاری همچون تحریک‌پذیری، ناامیدی، افکار خودکشی بروز کرد [10]. بنابراین انجام مداخلات به منظور کاهش اضطراب و استرس و پیامدهای ناشی از آن ضروری به نظر می‌رسید. 
امروزه طیف وسیعی از درمان‌های روان‌شناختی شامل تن‌آرامی، موسیقی‌درمانی، ماساژ و مدیریت استرس در کنترل و کاهش استرس مؤثر بوده است [11, 12]. برنامه ایمن‌سازی روانی در برابر استرس، یک برنامه کاربردی شناختی رفتاری با رویکرد پیشگیرانه است که اولین بار در سال 1985 توسط مایکنبام روان‌شناس کانادایی مطرح شد. این روش برای آماده‌سازی افراد در برابر فشارهای پیش‌بینی‌شده، اضطراب‌ها و فشارهای عصبی به کار می‌رود. هدف ایمن‌سازی کمک به اشخاص به منظور توسعه و کسب مهارت‌های مقابله‌ای نه تنها برای حل سریع مشکلات کنونی بلکه مقابله با مشکلات آتی می‌باشد. ایمن‌سازی روانی شامل 3 مرحله مفهوم‌سازی، اکتساب و تمرین مهارت‌ها است که افراد را قادر می‌سازد خودگویی‌ها و عقاید خود درباره رفتارهای استرس‌زا و راه‌های مقابله با استرس را تغییر دهند [13]. نتایج مطالعه نویدیان و همکاران و دربان و همکاران نشان دادند که برنامه ایمن‌سازی باعث بهبود سلامت روان کارکنان درمانی می‌شود [12، 13]. 
باتوجه‌به اهمیت ایمن‌سازی روانی در پرستاران، پژوهشگر درصدد برآمد تأثیر برنامه ایمن‌سازی بر سلامت روان پرستاران بخش‌های روان‌پزشکی در دوران همه‌گیری کووید-19 که با استرس‌های جدیدی مواجه شده بودند را بررسی کند. بنابراین مطالعه حاضر باهدف تعیین تأثیر ایمن‌سازی روانی بر استرس درک‌شده و اضطراب ناشی از بیماری کووید-19 در پرستاران بخش‌های روان‌پزشکی انجام شد. 

روش 
پژوهش حاضر یک مطالعه نیمه‌تجربی  است که در بازه زمانی اسفند ماه سال 1400 تا تیر ماه سال 1401 انجام شد. کلیه پرستاران و بهیاران بخش‌های روان‌پزشکی  بهاران شهر زاهدان به شیوه سرشماری وارد مطالعه شدند. معیار ورود عبارت از حداقل 6 ماه سابقه کار، مصرف نکردن داروهای روان‌پزشکی، شرکت نکردن در برنامه آموزشی دیگر به‌طور هم‌زمان و فقدان رویداد غیرمنتظره در 6 ماه اخیر (مواردی مثل طلاق و از دست دادن عزیزان درجه اول) بود. معیار خروج شامل، ترک جلسات کارگاه، تغییر محل کار در طی پژوهش، ابتلا به بیماری کووید-19 در طی مطالعه و مواجهه با استرس شدید مثل از دست دادن بستگان درجه اول بود. 
باتوجه‌به تعداد محدود جامعه موردنظر (حدود 70 نفر) که شاغل در بیمارستان روان‌پزشکی بودند؛ نمونه‌گیری به شیوه سرشماری انجام شد. باوجوداین پرستاران و بهیارانی که معیارهای ورود به مطالعه و رضایت به شرکت در مطالعه را داشتند، 50 نفر بودند. نمونه‌ها به‌صورت تصادفی ساده در گروه‌های آزمایش (25 نفر) و کنترل (25 نفر) قرار گرفتند. بدین ترتیب که نمونه‌ها به‌صورت تصادفی ساده از طریق قرعه‌کشی با کارت که به تعداد افراد گروه آزمایش و کنترل تهیه شده بود و نمونه‌ها با انتخاب کارت موردنظر( قرمز و آبی) در گروه آزمایش و کنترل قرار گرفتند. 
ابزار جمع‌آوری اطلاعات در این مطالعه متشکل از 3 بخش است که به‌صورت خودگزارش‌دهی تکمیل شدند.
 بخش اول اطلاعات فردی شامل سن، جنس، وضعیت تأهل، سطح تحصیلات، سابقه کار، انجام واکسیناسیون، ابتلا به کووید-19 و داشتن بیماری زمینه‌ای بود. بخش دوم پرسش‌نامه استرس درک‌شده و بخش  سوم پرسش‌نامه اضطراب کرونا است. 

پرسش‌نامه استرس درک‌شده
 این پرسش‌نامه را کوهن و همکاران در سال 1983 ساخته اند. این مقیاس دارای 14 گویه است با یک مقیاس لیکرت 5 درجه‌ای (هرگز، کم، متوسط، زیاد و خیلی زیاد) و هر ماده دارای ارزشی بین (0) تا (4) است. حداقل امتیاز ممکن (0) و حداکثر (56) خواهد بود [14]. روایی و پایایی این مقیاس در پژوهش سعادت و همکاران 1394 و توسط اساتید و متخصصان این حوزه تأیید شده است. پایایی پرسش‌نامه از روش آلفای کرونباخ 70 درصد به دست آمده است [15]. پایایی این ابزار در پژوهش حاضر به روش آلفای کرونباخ 74 درصد محاسبه شد. 

مقیاس اضطراب ویروس کرونا
 این ابزار را علی‌پور و همکاران برای سنجش اضطراب ناشی از شیوع ویروس کرونا در ایران تهیه و اعتباریابی کرده‌اند. نسخه نهایی این ابزار دارای 18 گویه و 2 مؤلفه است. گویه‌های 1 تا 9 علائم روانی و گویه‌های 10 تا 18 علائم جسمانی را می‌سنجد. این ابزار در طیف 4 درجه‌ای لیکرت (هرگز=صفر، گاهی اوقات=1، بیشتر اوقات=2 و همیشه=3) نمره‌گذاری می‌شود. بنابراین بیشترین و کمترین نمره‌ای که افراد پاسخ‌دهنده در این پرسش‌نامه کسب می‌کنند بین (0) تا (54) است. نمرات بالا در این پرسش‌نامه نشان‌دهنده سطح بالاتری از اضطراب در افراد است. پایایی این ابزار با استفاده از روش آلفای کرونباخ برای عامل اول (0/879=α)، عامل دوم (0/861=α) و برای کل پرسش‌نامه (0/919=α) به دست آمد [16]. این ابزار در مطالعه رحمانیان و همکاران استفاده شده است [4]. پایایی این ابزار در پژوهش حاضر به روش آلفای کرونباخ محاسبه 78 درصد شد. 
این پژوهش بعد از دریافت کد اخلاق و معرفی‌نامه از معاونت  تحقیقات و فناوری دانشگاه علوم پزشکی و خدمات بهداشتی درمانی زاهدان و هماهنگی با دفتر پرستاری، در بخش‌های روانپزشکی بهاران شهر زاهدان انجام شد. پژوهشگر با مراجعه به بخش‌های روان‌پزشکی، به پرستارانی و بهیارانی که معیار ورود به مطالعه را دارا بودند، اطلاعاتی درمورد مطالعه داد و آن‌ها را از داوطلبانه بودن شرکت در مطالعه آگاهی داد. سپس از آن‌ها رضایت‌نامه آگاهانه دریافت شد. فرم اطلاعات فردی و پرسش‌نامه استرس درک‌شده و اضطراب کرونا توسط هر دو گروه به‌صورت خودگزارش‌دهی تکمیل شد. مداخله آموزش ایمن‌سازی روانی به‌صورت 2 کارگاه 4 ساعته و با رعایت پروتکل‌های بهداشتی (حداقل تعداد، رعایت فاصله و استفاده از ماسک) برای گروه آزمایش انجام شد (جدول شماره 1).


کارگاه به شیوه سخنرانی، پرسش‌وپاسخ و بیان تجربیات اداره شد. کارگاه در سالن کنفرانس بیمارستان برگزار شد. مداخله توسط روانپرستار که عضو تیم تحقیق بود، انجام شد. پرسش‌نامه‌ها در 2 گروه در مرحله قبل از مداخله و 2 ماه بعد از مداخله تکمیل شدند. به جهت پیشگیری از نشر اطلاعات ابتدا اطلاعات گروه کنترل در دو مرحله قبل و بعد تکمیل شد. محتوای آموزشی بر مبنای برنامه ایمن‌سازی روانی در برابر استرس که مایکنبام طراحی کرده و به کرات در پژوهش‌های مختلف مورد استفاده قرار گرفته است، تهیه شد [12، 13]. برای رعایت ملاحظات اخلاقی یک کلاس آموزش کنترل استرس برای افراد گروه کنترل برگزار شد. 
مطالعه در دانشگاه علوم پزشکی و خدمات بهداشتی درمانی زاهدان ثبت شد. ملاحظات اخلاقی عبارت از رضایت آگاهانه کتبی، اطمینان از محرمانه بودن اطلاعات و آزاد بودن شرکت در جلسات بود. تجزیه‌وتحلیل داده‌‌ها توسط نرم‌افزار SPSS نسخه 16 و استفاده از آمار توصیفی (میانگین و انحراف‌معیار) و استنباطی (آزمون‌های کای‌اسکوئر، تی مستقل، تی زوجی، تست دقیق فیشر و تحلیل کوواریانس)، انجام شد. در مواردی که 0/05>P بود، اختلاف معنادار گزارش شد. 

یافته ها
یافته ها نشان داد بیشتر پرستاران به کووید-19 مبتلا و بیشتر آنان واکسینه شده بودند. همچنین دو گروه کنترل و آزمایش (جدول شماره 2) ازنظر متغیرهای سن، جنس، وضعیت تأهل، سطح تحصیلات، سابقه کار، انجام واکسیناسیون، ابتلا به کووید-19 و داشتن بیماری زمینه‌ای همگن بودند و تفاوت معنادار آماری نداشتند (0/05<P) 


نتایج مطالعه (جدول شماره 3) درخصوص نمره اضطراب پرستاران شاغل در بخش‌های روان‌پزشکی نشان داد میانگین و انحراف‌معیار نمره اضطراب پرستاران در گروه آزمایش از 10/05±11/96 به 6/92±8/12 کاهش معناداری یافت (0/004=P) و در گروه کنترل از 10/26±11/84 به 6/51±8/40 کاهش یافت که این کاهش معنادار نبود (0/07=P).


نتایج تی مستقل نشان داد میانگین و انحراف‌معیار نمره اضطراب دو گروه آزمایش و کنترل قبل (0/96=P) و بعد (0/88=P) از مداخله ایمن‌سازی روانی تفاوت معنادار آماری نداشتند. نتیجه تحلیل آزمون کوواریانس به منظور کنترل اثر معناداری نمرات پیش‌آزمون نشان داد میانگین نمره اضطراب پرستاران دو گروه پس از مداخله ایمن‌سازی روانی تفاوت آماری معنادار ندارد (0/8=P) (جدول شماره 4). 


میانگین و انحراف‌معیار نمره استرس درک‌شده پرستاران شاغل در بخش‌های روان‌پزشکی، در گروه آزمایش از 5/56±27/45 قبل از مداخله ایمن‌سازی روانی به 4/20±27/20 بعد از آن تغییر یافت (0/8=P) و در گروه کنترل از 4/71±27/48 به 4/87±28/32 پس از مداخله تغییر یافته است (0/43=P). آزمون تی مستقل نشان داد میانگین و انحراف‌معیار نمره استرس درک‌شده پرستاران در دو گروه آزمایش و کنترل پیش‌آزمون (0/98=P) و پس‌آزمون (0/39=P) از مداخله تفاوت معناداری نداشتند (جدول شماره 5). 


براساس نتایج آزمون‌ شاپیرو ویلک (0/984=Statistic و 0/420=Sig) و لون (2/35=F و 0/13=P)، مبنی بر برقراری پیش‌فرض‌های مربوط به نرمال بودن واریانس‌ها شرایط لازم برای استفاده از آزمون تحلیل کوواریانس وجود داشت. نتیجه تحلیل آزمون کوواریانس به منظور کنترل اثر معناداری نمرات پیش‌آزمون نشان داد میانگین نمره استرس درک‌شده پرستاران دو گروه پس از مداخله ایمن‌سازی روانی تفاوت آماری معنادار ندارد (0/35=P) (جدول شماره 4). 

بحث
یافته های حاصل از این پژوهش نشان داد آموزش ایمن‌سازی روانی بر اضطراب کارکنان در زمان انجام مطالعه تأثیر نداشته است. باتوجه‌به نوپدید بودن کووید-19، مطالعات معدودی در راستای اثربخشی ایمن‌سازی روانی بر اضطراب کووید-19 در دسترس وجود داشت. باوجوداین مطالعه دولابی و همکاران که بر روی پرستاران درگیر مراقبت از بیماران مبتلابه کووید-19 در بیمارستان دکتر مسیح دانشوری پرداختند، نشان داد همه‌گیری کووید-19 منجر به بروز مشکلات روان‌شناختی جدی در کارکنان خط مقدم درمان شده است [1]. این نتایج مشخص کرد که کادر درمان و به‌خصوص پرستاران نیازمند ایمن‌سازی روانی هستند. بااین‌حال نتایج مطالعات اندکی همسو با مطالعه حاضر است. مطالعه خاتونی و همکاران در شهر مشهد که باهدف تعیین اثربخشی آموزش ایمن‌سازی روانی بر استرس شغلی پرستاران انجام شده بود، نشان داد این مداخله بر استرس شغلی پرستاران تأثیر نداشته است [11]. این در حالی بود که نتایج مطالعه نویدیان و همکاران که باهدف تعیین تأثیر برنامه ایمن‌سازی روانی بر استرس شغلی ماماهای شاغل در مراکز بهداشتی انجام  شده بود، نشان داد ایمن‌سازی روانی روشی مؤثر برای کاهش استرس شغلی بود [12]. این یافته‌های متناقض شاید ناشی از این باشد که جامعه موردمطالعه در موقعیت استرس‌زای متفاوتی قرار داشتند. 
 با وجود آنکه در مطالعه حاضر  اختلاف معناداری بین دو گروه پس از انجام مداخله ایمن‌سازی روانی در اضطراب کووید وجود نداشت، اما مطالعه الکحولی و همکاران در مصر که به بررسی سلامت روان کارکنان مراقبت‌های بهداشتی که از بیماران مبتلابه کووید-19 و یا مشکوک به آن مراقبت می‌کردند، نشان داد حمایت از سلامت روان کارکنان از مؤلفه‌های مهم برای رسیدگی  و مراقبت از کووید-19 و حفظ و تداوم خدمات پزشکی مناسب است [17]. در هر حال هم‌زمان با شروع این مطالعه، اسدی و همکاران نتایج مطالعه خود را گزارش کردند و پیشنهاد دادند که حمایت روانی از پرستاران و ارائه آموزش‌هایی جهت مقابله با اضطراب کرونا در شرایط بحران کنونی ضروری است [18]. 
یافته های پژوهش حاضر نشان داد آموزش ایمن‌سازی روانی  بر استرس درک‌شده پرستاران تأثیر معنادار نداشته است که این با یافته‌های مطالعات مشابهی که در دوران قبل از کووید-19 انجام شد بود، متفاوت بود. مطالعه مظلوم و همکاران که باهدف تعیین تأثیر برنامه ایمن‌سازی در برابر استرس بر استرس ادراک‌شده پرستاران شاغل در بخش روان‌پزشکی انجام شده بود، نشان داد این مداخله استرس درک‌شده پرستاران را به‌طور معناداری کاهش داده است [13] که برخلاف یافته مطالعه حاضر بوده است.
 مرور متون نشان داد مطالعات اندکی در مورد تأثیر مداخلات روان‌شناختی بر روی کارکنان بهداشتی در دوران کووید-‌19 انجام شده است. یافته‌های مطالعه کیفی نشان داد پرستاران در دوران کووید-19 برای مقابله با استرس و اضطراب کووید-19 از راه‌های مقابله‌ای متعددی استفاده کرده‌اند؛ آن‌ها در کنار مکانیسم‌های فردی از منابع حمایتی دیگری همچون خانواده، محیط کار و اجتماع بهره برده‌اند [19]. مطالعات نشان دادند ایمن‌سازی روانی تنها بر مکانیسم فردی تأثیر دارد [12 ,13] و نیاز است در شرایط مواجهه با بیماری نوپدید سیستم‌های حمایتی همچون چتری به حمایت از پرستاران بپردازند. شاید به این طریق استرس و اضطراب آن‌ها کاهش یابد. علاوه‌براین مطالعه شمس نشان داد انعطاف‌پذیری شناختی نقش متغیر میانجی بین اضطراب و استرس درک‌شده با کووید-19 دارد [20] که این نیز با مداخله مطالعه حاضر که تلاش بر انعطاف‌پذیری شناختی داشت، همسو نبود. به نظر می‌رسد برای کنترل اضطراب کووید-19 و استرس درک‌شده عوامل میانجی دیگری هم وجود دارد و باید مطالعات بیشتری انجام شود، اما باتوجه‌به اینکه همه‌گیری به اتمام رسیده است، به نظر می‌رسد برای شناسایی عوامل میانجی بتوان با مطالعات پدیدار‌شناسی تجربه زیسته پرستاران برخی عوامل تأثیرگذار بر اضطراب و استرس پرستاران را شناسایی کرد. 
از محدودیت‌های مطالعه حاضر، امکان‌پذیر نبودن کنترل آموزش‌هایی کنترل اضطراب بود که از طریق برنامه‌های صداوسیما هم‌زمان با مداخله پخش می‌شد که این خارج از کنترل پژوهشگر بود و نیز شاید افزایش آگاهی نمونه‌ها در گذر زمان در دوره همه‌گیری بود که بر نتایج مطالعه تأثیرگذار بود. 
از دیگر محدودیت‌های مطالعه که شاید بر نتایج مطالعه نیز تأثیرگذار بود، این بود که نتایج مطالعات انجام‌شده تا زمان انجام پژوهش حاکی از این بود که کووید-19 در کارکنان درمان با اضطراب و استرس بالایی همراه است، بنابراین براساس این پیش‌فرض، تمامی پرستاران و بهیاران بدون توجه به نمره اضطراب و استرس درک‌شده اولیه وارد مطالعه شدند. 

نتیجه گیری
نتایج نشان داد ایمن‌سازی روانی بر اضطراب ناشی از کووید-19 و استرس درک‌شده پرستاران بخش‌های روان‌پزشکی تأثیر نداشته است. مرور مطالعات نشان داد سلامت روان پرستاران در مواجهه با بیماری‌های نوپدید با تهدید روبه‌رو است، اما معنادار نبودن نتایج این مطالعه می‌تواند حاکی از این باشد که با گذر زمان اضطراب و استرس درک‌شده پرستاران که در ابتدا همه‌گیری بالا بوده، کاهش می‌یابد. می‌توان پیشنهاد داد مسئولین امر بلافاصله بعد از شروع هر همه‌گیری به مشکلات روان‌شناختی پرستاران توجه کنند. 

ملاحظات اخلاقی
پیروی از اصول اخلاق پژوهش
این مقاله در دانشگاه علوم پزشکی و خدمات بهداشتی درمانی زاهدان با شماره اخلاق IR. ZAUMS. REC. 1400. 288 تأیید و تصویب شده است. 

حامی مالی
این مقاله، برگرفته از پایان‌‌نامه کارشناسی ‌ارشد رضا غلامی گروه روانپرستاری، دانشکده پرستاری مامایی، دانشگاه علوم پزشکی و خدمات بهداشتی درمانی زاهدان است. این پژوهش هیچ‌گونه کمک مالی از سازمانی‌های دولتی، خصوصی و غیرانتفاعی دریافت نکرده است. 

مشارکت نویسندگان
 تحلیل داده‌ها و ویراستاری مقاله: مهناز قلجه؛ طراحی پروپوزال و اجرای مداخله: رضا غلامی؛ نظارت بر اجرای طرح و ویراستاری نهایی: نسرین رضائی.

تعارض منافع
بنابر اظهار نویسندگان، این مقاله تعارض منافع ندارد. 

تشکر و قدردانی
پژوهشگران از تمامی پرستاران و بهیاران روانپزشکی بهاران که در این پژوهش مشارکت کردند، سپاسگزاری می‌کنند. 
 

References
1.Smaili Negad S, Safa M, Ghasembrojerdi F, Hagizadeh F, Mirabzadeh, B. [Incidence of post-traumatic stress disorder after COVID-19 among medical staff of Masih Daneshvari Hospital (Persian)]. J Med Counc Iran. 2020; 38 (1):27-33. [Link]
2.Nemati M, Ebrahimi B, Nemati F. Assessment of Iranian nurses’ knowledge and anxiety toward COVID-19 during the current outbreak in Iran. Arch Clin Infect Dis. 2020; 15(COVID-19):e102848. [DOI:10.5812/archcid.102848]
3.Hassamal S, Dong F, Hassamal S, Lee C, Ogunyemi D, Neeki MM. The psychological impact of COVID-19 on hospital staff. West J Emerg Med. 2021; 22(2):346-52. [DOI:10.5811/westjem.2020.11.49015] [PMID]
4.Rahmanian M, Kamali AR, Mosalanezhad H, Foroughian M, Kalani N, Hatami N, et al. [A comparative study on anxiety of medical and non-medical staff due to exposure and non-exposure ‎to the novel coronavirus disease (Persian)]. J Arak Uni Med Sci. 2020; 23(5):710-23 [DOI:10.32598/JAMS.23.COV.3577.3]
5.Zheng R, Zhou Y, Fu Y, Xiang Q, Cheng F, Chen H, et al. Prevalence and associated factors of depression and anxiety among nurses during the outbreak of COVID-19 in China: A cross-sectional study. Int J Nurs Stud. 2021; 114:103809.  [DOI:10.1016/j.ijnurstu.2020.103809] [PMID]
6.Adorjan K, Pogarell O, Streb D, Padberg F, Erdmann C, Koller G, et al. Role of psychiatric hospitals during a pandemic: Introducing the Munich Psychiatric COVID-19 Pandemic Contingency Plan. BJPsych Open. 2021; 7(2):e41. [DOI:10.1192/bjo.2020.167] [PMID]
7.Cui S, Jiang Y, Shi Q, Zhang L, Kong D, Qian M, Chu J. Impact of COVID-19 on anxiety, stress, and coping styles in nurses in emergency departments and fever clinics: A cross-sectional survey. Risk Manag Healthc Policy. 2021; 14:585-94.[DOI:10.2147/RMHP.S289782] [PMID]
8.Gao Z, Tan FPL. Nurses’ experiences in response to COVID-19 in a psychiatric ward in Singapore. Int Nurs Rev. 2021; 68(2):196-201.  [DOI:10.1111/inr.12680] [PMID]
9.Amiri A, Rashnuodi P, Mousavi S, shadian Khankedni L. [Investigating the level of job stress in nurses exposed to COVID-19 in educational hospitals in Ahvaz (Persian)]. J Occup Hyg Eng. 2021; 8(2):66-74. [DOI:10.52547/johe.8.2.58]
10.khaki S, Fallahi-Khoshkenab M, Arsalani N, Mojtaba R, Sadeghy N, Nematifard T. [Mental health status of nurses during the COVID-19 pandemic: A systematic review (Persian)]. Iran J Syst Rev Med Sci. 2022; 2(2):36-52. [Link]
11.Khatoni S, Teymouri. F, Pishgooie SAH, Khodabakhsh MR. [Determining the effectiveness of stress inoculation training on nurses’ job stress at selected military hospitals (Persian)]. Mil Caring Sci J. 2020; 7(1):26-34. [DOI:10.29252/mcs.7.1.26]
12.Navidian A, Navaee M, Kaykha H. Effectiveness of stress inoculation training on occupational stress of midwives in healthcare centers of Zahedan in Health Transformation Plan in 2017. J Educ Health Promot. 2019; 8:66. [PMID] 
13.Mazlom SR, Darban F, Vaghei S, Modarres Gharavi M, Kashani lotfabadi M, Shad M. [The effect of Stress Inoculation Program (SIP) on nurses’ Perceived stress in psychiatric wards (Persian)]. Evid Based Care. 2012; 2(1):35-44. [Doi:10.22038/EBCJ.2012.388]
14.Cohen S, Kamarck T, Mermelstein R. A global measure of perceived stress. JJ Health Soc Behav. 1983; 24(4):385-96. [PMID]
15.Saadat S, Asghari F, Jazayeri R. [The relationship between academic self-efficacy with perceived stress, coping strategies and perceived social support among students of University of Guilan (Persian)]. Iran J Med Educ. 2015; 15:67-78. [Link]
16.Alipour A, Ghadami A, Alipour Z, Abdollahzadeh H. [Preliminary validation of the Corona Disease Anxiety Scale (CDAS) in the Iranian sample (Persian)]. Health Psychol. 2000; 8(32):163-75. [Link]
17.Elkholy H, Tawfik F, Ibrahim I, Salah El-Din W, Sabry M, Mohammed S, et al. Mental health of frontline healthcare workers exposed to COVID-19 in Egypt: A call for action. Int J Soc Psychiatry. 2021; 67(5):522-31. [DOI:10.1177/0020764020960192] [PMID]
18.Asadi N, Salmani F, Pourkhajooyi S, Mahdavifar M, Royani Z, Salmani M. [Investigating the relationship between corona anxiety and nursing care behaviors working in corona’s referral hospitals (Persian)]. Iran J Psychiatry Clin Psychol. 2020; 26(3):306-19. [DOI:10.32598/ijpcp.26.3476.1]
19.Shali M, Ghorbani A, Matourypour P, Salehi Morkani E, Salehpoor Emran M, Nikbakht Nasr Aadi A. [Exploring nurses’ experiences of coping mechanisms used in COVID-19 pandemic: A qualitative study. Iran J Epidemiol. 2021; 17(2):204-14. [Link]
20.Shams S. [Predicting covid disease -19 anxiety based on perceived stress and anxiety sensitivity in nurses: The mediating role of cognitive flexibility (Persian)]. J Health Promot Manag. 2022; 11(3):1-14. [Link]