جلد 35، شماره 139 - ( دی 1401 )
جلد 35 شماره 139 صفحات 543-534 |
برگشت به فهرست نسخه ها
Download citation:
BibTeX | RIS | EndNote | Medlars | ProCite | Reference Manager | RefWorks
Send citation to:
BibTeX | RIS | EndNote | Medlars | ProCite | Reference Manager | RefWorks
Send citation to:
Dehnavi M, Sanaee H, Shariat Nejad K, Ayatnia M, Mohammadi M, Ghanbari Moghaddam A. Resilience Level of the Family Caregivers of the Elderly in Mashhad, Iran During the COVID-19 Pandemic. IJN 2022; 35 (139) :534-543
URL: http://ijn.iums.ac.ir/article-1-3603-fa.html
URL: http://ijn.iums.ac.ir/article-1-3603-fa.html
دهنوی مهدیه، سنایی حسین، شریعت‌نژاد کیوان، آیت نیا محمد، محمدی مجتبی، قنبری مقدم اکرم. میزان تاب‌آوری مراقبین خانوادگی سالمند در همه‌گیری کووید-19. نشریه پرستاری ایران. 1401; 35 (139) :534-543
مهدیه دهنوی1 
، حسین سنایی1 ، کیوان شریعت‌نژاد2 ، محمد آیت نیا3 ، مجتبی محمدی4 ، اکرم قنبری مقدم 5
، حسین سنایی1 ، کیوان شریعت‌نژاد2 ، محمد آیت نیا3 ، مجتبی محمدی4 ، اکرم قنبری مقدم 5
1- گروه پرستاری و مامایی، مرکز تحقیقات پرستاری و مامایی، دانشکده پرستاری و مامایی، دانشگاه علوم‌پزشکی مشهد، مشهد، ایران.
2- گروه اپیدمیولوژی و آمار زیستی، دانشکده بهداشت، دانشگاه علوم پزشکی مشهد، مشهد، ایران.
3- مرکز آموزشی-درمانی شهید محمد واسعی، دانشگاه علوم پزشکی سبزوار، سبزوار، ایران.
4- گروه پرستاری و مامایی، کمیته تحقیقات سالمندی سبزوار، دانشکده پرستاری و مامایی، دانشگاه علوم پزشکی سبزوار، سبزوار، ایران.
5- گروه اتاق عمل و هوشبری، مرکز تحقیقات پرستاری و مامایی، دانشکده پرستاری و مامایی، دانشگاه علوم‌پزشکی مشهد، مشهد، ایران. ،ghanbarima@mums.ac.ir
2- گروه اپیدمیولوژی و آمار زیستی، دانشکده بهداشت، دانشگاه علوم پزشکی مشهد، مشهد، ایران.
3- مرکز آموزشی-درمانی شهید محمد واسعی، دانشگاه علوم پزشکی سبزوار، سبزوار، ایران.
4- گروه پرستاری و مامایی، کمیته تحقیقات سالمندی سبزوار، دانشکده پرستاری و مامایی، دانشگاه علوم پزشکی سبزوار، سبزوار، ایران.
5- گروه اتاق عمل و هوشبری، مرکز تحقیقات پرستاری و مامایی، دانشکده پرستاری و مامایی، دانشگاه علوم‌پزشکی مشهد، مشهد، ایران. ،
متن کامل [PDF 3483 kb]
(310 دریافت)
| چکیده (HTML) (1648 مشاهده)
References
متن کامل: (353 مشاهده)
مقدمه
بیماری ناشی از ویروس جدید کووید-19 در سال 2019، موسوم به کووید-19، یک بیماری عفونی است که به‌دلیل ایجاد سندروم تنفسی حاد در افراد، مرگ‌و‌میر فراوانی به دنبال داشته است. مرکز کنترل بیماری تخمین می‌زند که تقریباً از هر 10 مورد، 8 مورد مرگ ناشی از کووید-19 گزارش‌شده در ایالات متحده در افراد 65 سال و بالاتر بوده است [1]. براساس برآوردهای انجام‌شده، تعداد افراد 60 سال به بالا در سال 2025 و 2050 به‌ترتیب به 1/2 و 2 میلیارد نفر خواهد رسید. علاوه‌براین، تا سال 2050 تقریباً 75 درصد از این جمعیت سالمند در کشورهای در حال توسعه زندگی خواهند کرد [2]. مطابق آخرین سرشماری مرکز آمار ایران، حدود 10 درصد جمعیت کل را سالمندان 60 ساله و بالاتر تشکیل داده‌اند.
بسیاری از سالمندان به‌دلیل فعالیت‌های روزمره خود به دیگران وابسته هستند [3]. اثرات روانی منفی قرنطینه ناشی از بیماری کووید-19 که مراقبین این سالمندان ممکن است با آن درگیر شوند، شامل استرس پس از سانحه، سردرگمی و نگرانی است [4]. مطالعات نشان داده است که یکی از شایع‌ترین اختلالات بین مراقبین افسردگی است و فرسودگی مراقبتی نیز فشار توان فرسایی بر جسم، ذهن و توان مراقبین ایجاد کرده است که درنتیجه باعث خستگی و ناامیدی مراقب می‌شود. به‌علت نقش بسیار مهمی که مراقبین خانوادگی در روند مراقبت از سالمندان مبتلا به کووید-19 دارند، توجه به سلامت و بهزیستی آن‌ها، به‌عنوان مراقبین غیررسمی نیز افزایش یافته است [5].
باتوجه‌به اینکه ارتباط مثبت استرس ادراک‌شده و بار مراقبتی و همچنین نقش ویژه‌ای که متغیر تاب‌آوری در تعدیل این ارتباط دارد، تمام نهادهای دولتی و غیردولتی ارائه‌دهنده خدمات در حوزه سالمندی و همچنین سیاست‌گذاران حوزه بهداشت و سلامت باید توجه به مفهوم تاب‌آوری را بیش از پیش در اقدامات، سیاست‌ها و پروتکل‌های اجرایی خود لحاظ کنند [4].
کانــر و دیویدســون تـاب‌آوری را توانمنـدی فـرد در ایجاد تعـادل زیسـتی و روانـی در شـرایط مخاطره‌آمیز تعریف کردند و بـه‌نوعی بازسازی خـود بــا عواقب مبثــت هیجانــی، عاطفــی و شــناختی دانسته‌اند [6]. در‌واقع، تـاب‌آوری پتانسیل برگشتن از دشواری پایدار و ادامه‌دار و قدرت در بازسازی خود است که با وجود قرار داشتن در معرض تنش‌های شدید، باعث موفقیت فرد در مقابل حادثه‌ها و اتفاقات می‌شود و می‌تواند عملکرد اجتماعی، اقتصادی و رفاهی را افزایش دهد [7]. در مطالعه‌ای که ابوزاده و همکاران در شهر سبزوار بر روی تعدادی از مراقبین سالمندان مبتلا به بیماری‌های مزمن انجام دادند، نتایج نشان داد که نیاز است تا از مراقبین سالمندان به سبب فشار بار مراقبتی زیاد، حمایت بیشتری برای بهبود تـاب‌آوری آن‌ها شود [8]. در مطالعه‌ای دیگر بین تـاب‌آوری و متغیرهای سن و سابقه کاری نیز رابطه معناداری مشاهده شد، اما ارتباط معناداری بین میزان تحصیلات و تـاب‌آوری مشاهده نشد [9].
با توجه به اینکه مطالعات کمی در دوران همه‌گیری کووید-19 برای بررسی میزان تـاب‌آوری مراقبین خانوادگی سالمند ایرانی یافت شد [10-15]؛ بنابراین مطالعه‌ای در راستای سنجش میزان تـاب‌آوری مراقبین خانوادگی سالمندان طراحی و اجرا شد.
روش بررسی
این مطالعه از نوع توصیفی به روش مقطعی بوده که در سال 1401 روی 120 نفر از مراقبین خانوادگی سالمند در دوره بحران (قرنطینه‌سازی) کووید-19 انجام شد. با احتساب سطح اطمینان 95 درصد (1/96=α) و تـوان 80 درصد (0/80=β)، حجم نمونه برابر با 102 محاسبه شد که درنهایت با احتساب ریزش تعداد 120 نمونه در نظر گرفته شد. ابتدا از مناطق مختلف شهر مشهد به‌روش نمونهگیری خوشه‌ای تمام مراکز بهداشتی شهری (مرکز شماره 1، مرکز شماره 2، مرکز شماره 3، مرکز ثامن و مرکز شماره 5) افراد حائز معیارهای ورود به مطالعه به‌صورت تصادفی انتخاب شدند (24 نمونه از هر مرکز).
پس از بررسی اطلاعات جمعیت‌شناختی مدنظر مطالعه در پرونده سالمندان (پرونده‌های موجود در مراکز بهداشتی) به‌صورت مصاحبه تلفنی و با دریافت رضایت آگاهانه شفاهی و محرمانه بودن اطلاعات فرد و مراقبین آن‌ها پرسش‌نامه تکمیل شد. معیارهای ورود به مطالعه حاضر شامل سن 60 یا بالاتر سالمند تحت مراقبت، رضایت آگاهانه سالمند و مراقب او، نگهداری مراقب از 1 تا 2 سالمند، نداشتن سابقه ابتلای مراقب به بیماری جسمی ناتوان‌کننده یا اختلال روانی، مصرف نکردن داروهای مؤثر بر روان توسط فرد مراقب، نداشتن سابقه ابتلای سالمند به بیماری کووید-19 بنا‌بر اظهارات مراقب سالمند بود. تکمیل نکردن پرسش‌نامه‌ها نیز معیارهای خروج از مطالعه بود.
در پژوهش حاضر، هیچ‌گونه پرسش‌نامه‌ای حذف نشد. نمونهگیری طی 3 ماه از فروردین تا خرداد سال 1401 انجام شد. پرسش‌نامه حاوی 2 بخش اطلاعات جمعیت‌شناختی (سن سالمند و مراقب، جنسیت مراقب، تحصیلات مراقب، اشتغال مراقب، وضعیت تأهل و نسبت مراقب با سالمند) و مقیاس تـاب‌آوری بود.
پرسش‌نامه مقیاس تاب‌آوری کانر و دیویدسون دارای 25 گویه در یک مقیاس لیکرتی بین صفر (کاملاً نادرست) تا 4 (همیشه درست) است و برای این مطالعه استفاده شد که میزان تـاب‌آوری مراقبین را می‌سنجد. مجموع نمرات این پرسش‌نامه بین 0 تا 100 است. این پرسش‌نامه نقطه برش ندارد و نمرات بیشتر نشان‌دهنده سطح تـاب‌آوری بالاتر است [16]. محمدی و همکاران در ایران، پایایی این پرسش‌نامه را از طریق محاسبه ضریب آلفای کرونباخ انجام و گزارش داده‌اند (0/86) که پایایی مطلوبی ارزیابی می‌شود [17].
تحلیل داده‌ها با نرم‌افزار SPSS نسخه 23 انجام شد. در سطح توصیفی برای سنجش متغیرهای پژوهش از میانگین و انحراف‌معیار استفاده شد. در سطح استنباطی برای بررسی روابط بین متغیرها از ضریب همبستگی پیر‌سون، تی‌مستقل و تحلیل واریانس یک‌طرفه استفاده شد. سطح معناداری 0/05 برای آزمون‌ها در نظرگرفته شد.
یافته‌ها
میانگین و انحراف‌معیار سن مراقبین و سالمندان تحت مراقبت به‌ترتیب 1/32±39/94 و 3/17±74/44 بود. کمترین و بیشترین سن برای مراقبین 20 و 74 سال و برای سالمندان تحت مراقبت 60 و 89 سال بود. سایر مشخصات جمعیت‌شناختی مراقبین و ارتباط آن‌ها با تـاب‌آوری آن‌ها در جداول شماره 1 و 2 نشان داده شده است.
همان‌طورکه یافته‌های جدول شماره 1 نشان می‌دهد، میانگین نمرات تـاب‌آوری در گروه‌های مختلف میزان تحصیلات، نوع اشتغال و وضعیت تأهل، از تفاوت معناداری برخوردار بوده است (0/05>P). به‌عبارت دیگر، افراد متأهل با تحصیلات ابتدایی و کارمند / بازنشسته به‌طور قابل‌توجهی تـاب‌آوری بالاتری نسبت به بقیه داشته‌اند.
در جدول شماره 3، میانگین نمرات تـاب‌آوری نشان داده شده است.
براساس یافته‌های این پژوهش میانگین نمرات تـاب‌آوری واحدهای مورد پژوهش، پایین‌تر از حد متوسط (پایین‌تر از 50) بوده است.
بحث
این پژوهش با هدف تعیین میزان تـاب‌آوری مراقبین خانوادگی سالمندان مقیم منزل در بحران کووید-19 انجام شد. نتایج نشان داد مراقبین خانوادگی افراد سالمند در شهر مشهد میزان تـاب‌آوری پایینی داشتند که با نتایج مطالعات سریوانتا و همکاران، لپرت و همکاران و خلیلی و همکاران مغایرت دارد [18-20]. ازآنجاکه تـاب‌آوری، اثر عوامل استرس‌زا را در بروز احساسات منفی تعدیل می‌کند؛ بنابراین می‌توان گفت مراقبینی که تـاب‌آوری کمی دارند، کنترل کمتری بر عواطف منفی داشته‌اند. تـاب‌آوری پایین، نگرش مراقبین را به مسائل سخت‌گیرانه می کند و بیشتر در معرض آشفتگی روانی و هیجانی ناشی از مراقبت از سالمندانی که در دوره همه‌گیری کووید-19 جزء آسیب‌پذیرترین افراد جامعه هستند، قرار می‌دهد [21].
نتایج مطالعه نشان می‌دهد میزان تـاب‌آوری با وضعیت تأهل مراقبین تحت مطالعه ازنظر آماری رابطه معناداری دارد، به طوری‌که متأهلین تـاب‌آوری بیشتری در مقایسه با افراد مجرد یا همسر فوت‌شده داشته‌اند. این نتیجه با یافته‌های برخی مطالعات همسو است [22-24]. مطالعه ایزدی روی سالمندان مبتلا به سرطان نشان داد که نبود همسر یا فرزندان باعث کاهش روابط اجتماعی می‌شود و میزان تاب‌آوری را کاهش می‌دهد [24].
برخی از متخصصین، وجود منابع مختلف حمایتی ازجمله همسر و فرزندان را باعث پرورش و ارتقای تاب‌آوری می‌دانند [22]. حمایت خانواده و متأهل بودن سبب تعامل بهتر با جامعه و افزایش اعتماد و عزت نفس در فرد می‌شود. همچنین حمایت آن‌ها باعث تعدیل استرس‌های ناشی از بیماری‌های مزمن سالمند تحت مراقبت خود می شود و تحمل سختی‌ها را برای آن‌ها نسبتاً آسان‌تر می‌کند [20].
در مطالعه حاضر، اشتغال نیز ازجمله متغیرهای مرتبط با میزان تـاب‌آوری مراقبین تحت مطالعه بود. در این رابطه، یافته‌ها نشان می‌دهد که افراد بازنشسته نسبت به سایرین از بیشترین تـاب‌آوری برخوردار بوده‌اند. باتوجه‌به این نکته که تعداد بسیار اندکی از مراقبین در وضعیت بازنشستگی قرار داشتند؛ بنابراین نتایج حاکی از این میزان اثر بازنشستگی بر تـاب‌آوری چندان قابل اعتماد نیست و پژوهش‌های بیشتر و دقیق‌تری برای موضوع اشتغال مراقبین مورد نیاز است.
همچنین قابل ذکر است که مراقبین کارمند نیز از نمرات بالاتری در تـاب‌آوری به نسبت سایر انواع اشتغال برخوردار بودند و بیکاری همراه با پایین‌ترین میانگین نمرات بود. در رابطه با نتایج یادشده می‌توان گفت که داشتن شغل دولتی به‌ویژه در دوران کووید-19 که باعث کاهش رونق کسب‌و‌کار برخی مشاغل آزاد شد، اما کارمندان دولت هنوز از حقوق همیشگی خود برخوردار بودند. همچنین استقلال مالی و وضعیت مالی ثابت ناشی از گرفتن مستمری یا بازنشستگی باعث امنیت خاطر و افزایش تـاب‌آوری می‌شود. هیلدون و همکاران نداشتن وابستگی مالی و درآمد مطمئن را در کاهش سختی‌ها و بهبود کیفیت زندگی مؤثر می‌داند و نقش حفاظتی در برابر ناملایمات و در نتیجه افزایش تاب‌آوری دارد [25].
ازآنجاکه این نتایج با مطالعات دیگر ازجمله ویل و همکاران در نیویورک متفاوت است [26]، به نظر می‌رسد تأثیر وضعیت شغلی و مالی بر تاب‌آوری مراقبین مراقبت‌کننده از سالمندان در فرهنگ‌ها و جوامع مختلف متفاوت باشد. معمولاً افراد بازنشسته یا کارمند به‌دلیل برخورداری از یک سطح درآمد ثابت و وفق دادن زندگی خویش با این درآمد، استرس کمتری تجربه کرده‌اند و تاب‌آوری بالاتری نیز گزارش می‌کنند.
مطالعه حاضر نشان داد بین داشتن تحصیلات و تاب‌آوری نیز ارتباط معناداری وجود دارد. مراقبین با تحصیلات بیشتر، معمولاً روابط اجتماعی بالایی دارند، از منابع فردی و اجتماعی برخوردار هستند و هنگام مواجهه با مشکلات می‌توانند با افزایش تعاملات به افزایش تاب‌آوری کمک کنند. به نظر می‌رسد تحصیلات بیشتر مراقبین باعث گسترش ارتباطات و آمادگی در برابر فقدان‌ها و بحران‌ها شده و بهبود پاسخ و واکنش عاطفی مناسب را در برابر ناملایمات درپی داشته است [20].
باتوجه‌به اینکه مطالعه بر روی مراقبینی انجام شده است که سالمند تحت مراقب‌شان بدون سابقه بیماری کووید-19، فاقد مشکلات شناختی و ساکن منازل بوده‌اند، تعمیم‌پذیری نتایج حاصل با محدودیت مواجه است. برای رد یا تأیید نتایج پژوهش حاضر پیشنهاد می‌شود مطالعاتی بر روی مراقبین رسمی در خانه‌ها‌ی سالمندان و مراقبین سالمندان مبتلا به کووید-19 نیز طراحی و اجرا شود.
نتیجه‌گیری
نتایج پژوهش حاضر نشان داد مراقبین خانوادگی یا غیررسمی مراقبت‌کننده از افراد سالمند در شهر مشهد از تـاب‌آوری بالایی برخوردار نبودند. همچنین این پژوهش، عوامل مرتبط با تاب‌آوری مراقبین در دوران کووید-19 را ازجمله میزان تحصیلات، وضعیت اشتغال و وضعیت تأهل را شناسایی و آشکار ساخت که می‌تواند به ارائه‌دهندگان مراقبتهای بهداشتی برای درک منابع مؤثر بر تاب‌آوری و برنامه‌ریزی‌های مراقبتی برای رشد تاب‌آوری و بالطبع بهبود کیفیت زندگی سالمندان کمک کند.
ملاحظات اخلاقی
پیروی از اصول اخلاق پژوهش
این مطالعه دارای تاییدیه اخلاقی اخذ شده از دانشگاه علوم پزشکی مشهد (کد: IR.MUMS.NURSE.REC.1400.062) می باشد. تمامی شرکت کنندگان از محرمانه بودن اطلاعات خود اطمینان حاصل کردند.
حامی مالی
حمایت مالی این پژوهش بر عهده معاونت پژوهشی دانشکده پرستاری و مامایی دانشگاه علوم پزشکی مشهد مشهد بوده است.
مشارکت نویسندگان
همه نویسندگان در مراحل مختلف طراحی، اجرا و تدوین مقاله به یک اندازه سهیم بوده‌اند.
تعارض منافع
بنا‌بر اظهار نویسندگان این مقاله تعارض منافع ندارد.
تشکر و قدردانی
از تمام مراقبین عزیز شرکت‌کننده در مطالعه و همکاران محترم مراکز بهداشتی شهر مشهد که در انجام این پژوهش ما را یاری کرده‌اند، تشکر و قدردانی می‌شود.
بیماری ناشی از ویروس جدید کووید-19 در سال 2019، موسوم به کووید-19، یک بیماری عفونی است که به‌دلیل ایجاد سندروم تنفسی حاد در افراد، مرگ‌و‌میر فراوانی به دنبال داشته است. مرکز کنترل بیماری تخمین می‌زند که تقریباً از هر 10 مورد، 8 مورد مرگ ناشی از کووید-19 گزارش‌شده در ایالات متحده در افراد 65 سال و بالاتر بوده است [1]. براساس برآوردهای انجام‌شده، تعداد افراد 60 سال به بالا در سال 2025 و 2050 به‌ترتیب به 1/2 و 2 میلیارد نفر خواهد رسید. علاوه‌براین، تا سال 2050 تقریباً 75 درصد از این جمعیت سالمند در کشورهای در حال توسعه زندگی خواهند کرد [2]. مطابق آخرین سرشماری مرکز آمار ایران، حدود 10 درصد جمعیت کل را سالمندان 60 ساله و بالاتر تشکیل داده‌اند.
بسیاری از سالمندان به‌دلیل فعالیت‌های روزمره خود به دیگران وابسته هستند [3]. اثرات روانی منفی قرنطینه ناشی از بیماری کووید-19 که مراقبین این سالمندان ممکن است با آن درگیر شوند، شامل استرس پس از سانحه، سردرگمی و نگرانی است [4]. مطالعات نشان داده است که یکی از شایع‌ترین اختلالات بین مراقبین افسردگی است و فرسودگی مراقبتی نیز فشار توان فرسایی بر جسم، ذهن و توان مراقبین ایجاد کرده است که درنتیجه باعث خستگی و ناامیدی مراقب می‌شود. به‌علت نقش بسیار مهمی که مراقبین خانوادگی در روند مراقبت از سالمندان مبتلا به کووید-19 دارند، توجه به سلامت و بهزیستی آن‌ها، به‌عنوان مراقبین غیررسمی نیز افزایش یافته است [5].
باتوجه‌به اینکه ارتباط مثبت استرس ادراک‌شده و بار مراقبتی و همچنین نقش ویژه‌ای که متغیر تاب‌آوری در تعدیل این ارتباط دارد، تمام نهادهای دولتی و غیردولتی ارائه‌دهنده خدمات در حوزه سالمندی و همچنین سیاست‌گذاران حوزه بهداشت و سلامت باید توجه به مفهوم تاب‌آوری را بیش از پیش در اقدامات، سیاست‌ها و پروتکل‌های اجرایی خود لحاظ کنند [4].
کانــر و دیویدســون تـاب‌آوری را توانمنـدی فـرد در ایجاد تعـادل زیسـتی و روانـی در شـرایط مخاطره‌آمیز تعریف کردند و بـه‌نوعی بازسازی خـود بــا عواقب مبثــت هیجانــی، عاطفــی و شــناختی دانسته‌اند [6]. در‌واقع، تـاب‌آوری پتانسیل برگشتن از دشواری پایدار و ادامه‌دار و قدرت در بازسازی خود است که با وجود قرار داشتن در معرض تنش‌های شدید، باعث موفقیت فرد در مقابل حادثه‌ها و اتفاقات می‌شود و می‌تواند عملکرد اجتماعی، اقتصادی و رفاهی را افزایش دهد [7]. در مطالعه‌ای که ابوزاده و همکاران در شهر سبزوار بر روی تعدادی از مراقبین سالمندان مبتلا به بیماری‌های مزمن انجام دادند، نتایج نشان داد که نیاز است تا از مراقبین سالمندان به سبب فشار بار مراقبتی زیاد، حمایت بیشتری برای بهبود تـاب‌آوری آن‌ها شود [8]. در مطالعه‌ای دیگر بین تـاب‌آوری و متغیرهای سن و سابقه کاری نیز رابطه معناداری مشاهده شد، اما ارتباط معناداری بین میزان تحصیلات و تـاب‌آوری مشاهده نشد [9].
با توجه به اینکه مطالعات کمی در دوران همه‌گیری کووید-19 برای بررسی میزان تـاب‌آوری مراقبین خانوادگی سالمند ایرانی یافت شد [10-15]؛ بنابراین مطالعه‌ای در راستای سنجش میزان تـاب‌آوری مراقبین خانوادگی سالمندان طراحی و اجرا شد.
روش بررسی
این مطالعه از نوع توصیفی به روش مقطعی بوده که در سال 1401 روی 120 نفر از مراقبین خانوادگی سالمند در دوره بحران (قرنطینه‌سازی) کووید-19 انجام شد. با احتساب سطح اطمینان 95 درصد (1/96=α) و تـوان 80 درصد (0/80=β)، حجم نمونه برابر با 102 محاسبه شد که درنهایت با احتساب ریزش تعداد 120 نمونه در نظر گرفته شد. ابتدا از مناطق مختلف شهر مشهد به‌روش نمونهگیری خوشه‌ای تمام مراکز بهداشتی شهری (مرکز شماره 1، مرکز شماره 2، مرکز شماره 3، مرکز ثامن و مرکز شماره 5) افراد حائز معیارهای ورود به مطالعه به‌صورت تصادفی انتخاب شدند (24 نمونه از هر مرکز).
پس از بررسی اطلاعات جمعیت‌شناختی مدنظر مطالعه در پرونده سالمندان (پرونده‌های موجود در مراکز بهداشتی) به‌صورت مصاحبه تلفنی و با دریافت رضایت آگاهانه شفاهی و محرمانه بودن اطلاعات فرد و مراقبین آن‌ها پرسش‌نامه تکمیل شد. معیارهای ورود به مطالعه حاضر شامل سن 60 یا بالاتر سالمند تحت مراقبت، رضایت آگاهانه سالمند و مراقب او، نگهداری مراقب از 1 تا 2 سالمند، نداشتن سابقه ابتلای مراقب به بیماری جسمی ناتوان‌کننده یا اختلال روانی، مصرف نکردن داروهای مؤثر بر روان توسط فرد مراقب، نداشتن سابقه ابتلای سالمند به بیماری کووید-19 بنا‌بر اظهارات مراقب سالمند بود. تکمیل نکردن پرسش‌نامه‌ها نیز معیارهای خروج از مطالعه بود.
در پژوهش حاضر، هیچ‌گونه پرسش‌نامه‌ای حذف نشد. نمونهگیری طی 3 ماه از فروردین تا خرداد سال 1401 انجام شد. پرسش‌نامه حاوی 2 بخش اطلاعات جمعیت‌شناختی (سن سالمند و مراقب، جنسیت مراقب، تحصیلات مراقب، اشتغال مراقب، وضعیت تأهل و نسبت مراقب با سالمند) و مقیاس تـاب‌آوری بود.
پرسش‌نامه مقیاس تاب‌آوری کانر و دیویدسون دارای 25 گویه در یک مقیاس لیکرتی بین صفر (کاملاً نادرست) تا 4 (همیشه درست) است و برای این مطالعه استفاده شد که میزان تـاب‌آوری مراقبین را می‌سنجد. مجموع نمرات این پرسش‌نامه بین 0 تا 100 است. این پرسش‌نامه نقطه برش ندارد و نمرات بیشتر نشان‌دهنده سطح تـاب‌آوری بالاتر است [16]. محمدی و همکاران در ایران، پایایی این پرسش‌نامه را از طریق محاسبه ضریب آلفای کرونباخ انجام و گزارش داده‌اند (0/86) که پایایی مطلوبی ارزیابی می‌شود [17].
تحلیل داده‌ها با نرم‌افزار SPSS نسخه 23 انجام شد. در سطح توصیفی برای سنجش متغیرهای پژوهش از میانگین و انحراف‌معیار استفاده شد. در سطح استنباطی برای بررسی روابط بین متغیرها از ضریب همبستگی پیر‌سون، تی‌مستقل و تحلیل واریانس یک‌طرفه استفاده شد. سطح معناداری 0/05 برای آزمون‌ها در نظرگرفته شد.
یافته‌ها
میانگین و انحراف‌معیار سن مراقبین و سالمندان تحت مراقبت به‌ترتیب 1/32±39/94 و 3/17±74/44 بود. کمترین و بیشترین سن برای مراقبین 20 و 74 سال و برای سالمندان تحت مراقبت 60 و 89 سال بود. سایر مشخصات جمعیت‌شناختی مراقبین و ارتباط آن‌ها با تـاب‌آوری آن‌ها در جداول شماره 1 و 2 نشان داده شده است.
همان‌طورکه یافته‌های جدول شماره 1 نشان می‌دهد، میانگین نمرات تـاب‌آوری در گروه‌های مختلف میزان تحصیلات، نوع اشتغال و وضعیت تأهل، از تفاوت معناداری برخوردار بوده است (0/05>P). به‌عبارت دیگر، افراد متأهل با تحصیلات ابتدایی و کارمند / بازنشسته به‌طور قابل‌توجهی تـاب‌آوری بالاتری نسبت به بقیه داشته‌اند.
در جدول شماره 3، میانگین نمرات تـاب‌آوری نشان داده شده است.
براساس یافته‌های این پژوهش میانگین نمرات تـاب‌آوری واحدهای مورد پژوهش، پایین‌تر از حد متوسط (پایین‌تر از 50) بوده است.
بحث
این پژوهش با هدف تعیین میزان تـاب‌آوری مراقبین خانوادگی سالمندان مقیم منزل در بحران کووید-19 انجام شد. نتایج نشان داد مراقبین خانوادگی افراد سالمند در شهر مشهد میزان تـاب‌آوری پایینی داشتند که با نتایج مطالعات سریوانتا و همکاران، لپرت و همکاران و خلیلی و همکاران مغایرت دارد [18-20]. ازآنجاکه تـاب‌آوری، اثر عوامل استرس‌زا را در بروز احساسات منفی تعدیل می‌کند؛ بنابراین می‌توان گفت مراقبینی که تـاب‌آوری کمی دارند، کنترل کمتری بر عواطف منفی داشته‌اند. تـاب‌آوری پایین، نگرش مراقبین را به مسائل سخت‌گیرانه می کند و بیشتر در معرض آشفتگی روانی و هیجانی ناشی از مراقبت از سالمندانی که در دوره همه‌گیری کووید-19 جزء آسیب‌پذیرترین افراد جامعه هستند، قرار می‌دهد [21].
نتایج مطالعه نشان می‌دهد میزان تـاب‌آوری با وضعیت تأهل مراقبین تحت مطالعه ازنظر آماری رابطه معناداری دارد، به طوری‌که متأهلین تـاب‌آوری بیشتری در مقایسه با افراد مجرد یا همسر فوت‌شده داشته‌اند. این نتیجه با یافته‌های برخی مطالعات همسو است [22-24]. مطالعه ایزدی روی سالمندان مبتلا به سرطان نشان داد که نبود همسر یا فرزندان باعث کاهش روابط اجتماعی می‌شود و میزان تاب‌آوری را کاهش می‌دهد [24].
برخی از متخصصین، وجود منابع مختلف حمایتی ازجمله همسر و فرزندان را باعث پرورش و ارتقای تاب‌آوری می‌دانند [22]. حمایت خانواده و متأهل بودن سبب تعامل بهتر با جامعه و افزایش اعتماد و عزت نفس در فرد می‌شود. همچنین حمایت آن‌ها باعث تعدیل استرس‌های ناشی از بیماری‌های مزمن سالمند تحت مراقبت خود می شود و تحمل سختی‌ها را برای آن‌ها نسبتاً آسان‌تر می‌کند [20].
در مطالعه حاضر، اشتغال نیز ازجمله متغیرهای مرتبط با میزان تـاب‌آوری مراقبین تحت مطالعه بود. در این رابطه، یافته‌ها نشان می‌دهد که افراد بازنشسته نسبت به سایرین از بیشترین تـاب‌آوری برخوردار بوده‌اند. باتوجه‌به این نکته که تعداد بسیار اندکی از مراقبین در وضعیت بازنشستگی قرار داشتند؛ بنابراین نتایج حاکی از این میزان اثر بازنشستگی بر تـاب‌آوری چندان قابل اعتماد نیست و پژوهش‌های بیشتر و دقیق‌تری برای موضوع اشتغال مراقبین مورد نیاز است.
همچنین قابل ذکر است که مراقبین کارمند نیز از نمرات بالاتری در تـاب‌آوری به نسبت سایر انواع اشتغال برخوردار بودند و بیکاری همراه با پایین‌ترین میانگین نمرات بود. در رابطه با نتایج یادشده می‌توان گفت که داشتن شغل دولتی به‌ویژه در دوران کووید-19 که باعث کاهش رونق کسب‌و‌کار برخی مشاغل آزاد شد، اما کارمندان دولت هنوز از حقوق همیشگی خود برخوردار بودند. همچنین استقلال مالی و وضعیت مالی ثابت ناشی از گرفتن مستمری یا بازنشستگی باعث امنیت خاطر و افزایش تـاب‌آوری می‌شود. هیلدون و همکاران نداشتن وابستگی مالی و درآمد مطمئن را در کاهش سختی‌ها و بهبود کیفیت زندگی مؤثر می‌داند و نقش حفاظتی در برابر ناملایمات و در نتیجه افزایش تاب‌آوری دارد [25].
ازآنجاکه این نتایج با مطالعات دیگر ازجمله ویل و همکاران در نیویورک متفاوت است [26]، به نظر می‌رسد تأثیر وضعیت شغلی و مالی بر تاب‌آوری مراقبین مراقبت‌کننده از سالمندان در فرهنگ‌ها و جوامع مختلف متفاوت باشد. معمولاً افراد بازنشسته یا کارمند به‌دلیل برخورداری از یک سطح درآمد ثابت و وفق دادن زندگی خویش با این درآمد، استرس کمتری تجربه کرده‌اند و تاب‌آوری بالاتری نیز گزارش می‌کنند.
مطالعه حاضر نشان داد بین داشتن تحصیلات و تاب‌آوری نیز ارتباط معناداری وجود دارد. مراقبین با تحصیلات بیشتر، معمولاً روابط اجتماعی بالایی دارند، از منابع فردی و اجتماعی برخوردار هستند و هنگام مواجهه با مشکلات می‌توانند با افزایش تعاملات به افزایش تاب‌آوری کمک کنند. به نظر می‌رسد تحصیلات بیشتر مراقبین باعث گسترش ارتباطات و آمادگی در برابر فقدان‌ها و بحران‌ها شده و بهبود پاسخ و واکنش عاطفی مناسب را در برابر ناملایمات درپی داشته است [20].
باتوجه‌به اینکه مطالعه بر روی مراقبینی انجام شده است که سالمند تحت مراقب‌شان بدون سابقه بیماری کووید-19، فاقد مشکلات شناختی و ساکن منازل بوده‌اند، تعمیم‌پذیری نتایج حاصل با محدودیت مواجه است. برای رد یا تأیید نتایج پژوهش حاضر پیشنهاد می‌شود مطالعاتی بر روی مراقبین رسمی در خانه‌ها‌ی سالمندان و مراقبین سالمندان مبتلا به کووید-19 نیز طراحی و اجرا شود.
نتیجه‌گیری
نتایج پژوهش حاضر نشان داد مراقبین خانوادگی یا غیررسمی مراقبت‌کننده از افراد سالمند در شهر مشهد از تـاب‌آوری بالایی برخوردار نبودند. همچنین این پژوهش، عوامل مرتبط با تاب‌آوری مراقبین در دوران کووید-19 را ازجمله میزان تحصیلات، وضعیت اشتغال و وضعیت تأهل را شناسایی و آشکار ساخت که می‌تواند به ارائه‌دهندگان مراقبتهای بهداشتی برای درک منابع مؤثر بر تاب‌آوری و برنامه‌ریزی‌های مراقبتی برای رشد تاب‌آوری و بالطبع بهبود کیفیت زندگی سالمندان کمک کند.
ملاحظات اخلاقی
پیروی از اصول اخلاق پژوهش
این مطالعه دارای تاییدیه اخلاقی اخذ شده از دانشگاه علوم پزشکی مشهد (کد: IR.MUMS.NURSE.REC.1400.062) می باشد. تمامی شرکت کنندگان از محرمانه بودن اطلاعات خود اطمینان حاصل کردند.
حامی مالی
حمایت مالی این پژوهش بر عهده معاونت پژوهشی دانشکده پرستاری و مامایی دانشگاه علوم پزشکی مشهد مشهد بوده است.
مشارکت نویسندگان
همه نویسندگان در مراحل مختلف طراحی، اجرا و تدوین مقاله به یک اندازه سهیم بوده‌اند.
تعارض منافع
بنا‌بر اظهار نویسندگان این مقاله تعارض منافع ندارد.
تشکر و قدردانی
از تمام مراقبین عزیز شرکت‌کننده در مطالعه و همکاران محترم مراکز بهداشتی شهر مشهد که در انجام این پژوهش ما را یاری کرده‌اند، تشکر و قدردانی می‌شود.
References
1.United Nations. World population ageing 2020 Highlights:Living arrangements of older persons. New York: United Nations; 2020.
2.World Health Organization. Aging and health. Geneva: World Health Organization; 2022. [Link]
3.Karami Matin B, Alinia S, Shaahmadi F, Kazemi A. [Ageing in Iran in 1410, a warning to health care system (Persian)]. Teb Va Tazkiye. 2013; 22(2):9-18. [Link]
4.Mehra A, Rani S, Sahoo S, Parveen S, Singh AP, Chakrabarti S, et al. A crisis for elderly with mental disorders: Relapse of symptoms due to heightened anxiety due to COVID-19. Asian J Psychiatr. 2020; 51:102114. [DOI:10.1016/j.ajp.2020.102114] [PMID] [PMCID]
5.Seyedfatemi N, Ahmadzad Asl M, Bahrami R, Haghani H. [The effect of virtual social network based psycho-education on resilience of family caregivers of clients with severe mental disorders (Persian)]. Iran J Psychiatr Nurs. 2019; 6(6):1-8. [DOI:10.21859/ijpn-06061]
6.Frouzande Z, Mami S, Amani Q. [The effectiveness of group logotherapy on resiliency, depression and quality of life in elderly (Persian)]. J Gerontol. 2020; 5(1):19-29. [Link]
7.karimirad M R, Seyedfatemi N, Noghani F, Amini E, Kamali R. [Resiliency family caregivers of people with mental disorders in Tehran (Persian)]. Iran J Nurs Res. 2018;13(1):57-63. [DOI:10.21859/ijnr-13018]
8.Aboozadeh Gotabi Kh, Ghanbari Moghaddam A, Mohammadi M, Zarei F. [The burden of family caregivers caring for older adults and its relationshipwith some factors (Persian)]. Nurs J Vulnerable. 2016; 3(6):27-36. [Link]
9.Mousavi SM, Yazdanirad S, Sadeghian M, Abbasi M, Naeini M. [Relationship between resilience and hypochondriasis due to COVID-19: A case study in an occupational environment (Persian)]. J Occup Hyg Eng. 2021; 7(4):35-43. [Link]
10.Jangi Aghdam Kh, Sardari B. [The effect of religious attitudes (religiosity) on resilience of cancer patients (Persian)]. Iran J Cancer Care. 2019; 1(2):1-8. [DOI:10.29252/ijca.1.2.1]
11.Baradari E, Kasir S, Amani K, Senobar A. [Comparing psychological capitals between the healthy elderly and those with diabetes and hypertension (Persian)]. Middle Eastern J DisabilStud. 2020; 10:170. [Link]
12.Almasi A, Hatami F, Sharifi A, Ahmadijouybari T, Kaviannezhad R, Ebrahimzadeh F. [Effectiveness of stress coping skills training on the resiliency of mothers of handicapped children (Persian)]. Sci J Kurdistan Univ Med Sci. 2016; 21(2):34-42. [Link]
13.Nasirzadeh M, Akhondi M, Jamalizadeh nooq A, Khorramnia S. [A survey on stress, anxiety, depression and resilience due to the prevalence of covid-19 among Anar City Households in 2020: A short report (Persian)]. J Rafsanjan Univ Med Sci. 2020; 19(8):889-98. [DOI:10.29252/jrums.19.8.889]
14.Bagherinia H, Yamini, M, Ilderabadi E, Bagherinia F. [Relationship between personality traits and mental health with resilience mediation in nurses (Persian)]. J Sabzevar Univ Med Sci. 2016; 22(6):1063-70. [Link]
15.Norouzinia R, Ebadi A, Yarmohammadian MH, Chian S, Aghabarary M. [Relationship between resilience and self-efficacy with professional quality of life in EMS personnel (Persian)]. J Hayat. 2021; 27(2):176-89. [Link]
16.Connor KM, Davidson JR. Development of a new resilience scale: The Connor-Davidson resilience scale (CD-RISC). Depress Anxiety. 2003; 18(2):76-82. [DOI:10.1002/da.10113] [PMID]
17.Mohammadi M, Jazayeri Rafie AH, Pourshahbaz A. [Resilience factors in individuals at risk for substance abuse (Persian)]. J Psychol. 2006; 1(3-2):203-24. [Link]
18.Sriwantha S, Jullamate P, Piphatvanitcha N. Factors related to resilience among elderly patients with end stage renal disease. Bangkok Med J. 2018; 14(1):29. [DOI:10.31524/bkkmedj.2018.02.006]
19.Leppert K, Gunzelmann T, Schumacher J, Strauss B, Brähler E. [Resilience as a protective personality characteristic in the elderly (German)]. Psychother Psychosom Med Psychol. 2005; 55(8):365-9. [DOI:10.1055/s-2005-866873] [PMID]
20.Khalili Z, Gholipour F, Habibi Soola A. [Evaluation of resilience and its related factors in the elderly of Ardabil City (Persian)]. J Health Care. 2021; 22 (4):286-94. [Link]
21.Samadaee-Gelehkolaee K, Mccarthy BW, Khalilian A, Hamzehgardeshi Z, Peyvandi S, Elyasi F, et al. Factors associated with marital satisfaction in infertile couple: A comprehensive literature review. Glob J Health Sci. 2016; 8(5):96-109. [DOI:10.5539/gjhs.v8n5p96] [PMID] [PMCID]
22.Resnick BA, Inguito PL. The Resilience Scale: Psychometric properties and clinical applicability in older adults. Arch Psychiatr Nurs. 2011; 25(1):11-20. [DOI:10.1016/j.apnu.2010.05.001] [PMID]
23.Southwick SM, Litz BT, Charney D, Friedman MJ. Resilience and mental health: Challenges across the lifespan. Cambridge: Cambridge University Press; 2011. [DOI:10.1017/CBO9780511994791]
24.Izadi-Avanji FS, Hasani P, Rakhshan M, Alavi Majd H. [Structure of resilience in older adults with chronic conditions (Persian)]. J Qual Res Health Sci. 2017; 6(4):314-25. [Link]
25.Hildon Z, Montgomery SM, Blane D, Wiggins RD, Netuveli G. Examining resilience of quality of life in the face of health-related and psychosocial adversity at older ages: What is "right" about the way we age? Gerontologist. 2010; 50(1):36-47. [DOI:10.1093/geront/gnp067] [PMID]
2.World Health Organization. Aging and health. Geneva: World Health Organization; 2022. [Link]
3.Karami Matin B, Alinia S, Shaahmadi F, Kazemi A. [Ageing in Iran in 1410, a warning to health care system (Persian)]. Teb Va Tazkiye. 2013; 22(2):9-18. [Link]
4.Mehra A, Rani S, Sahoo S, Parveen S, Singh AP, Chakrabarti S, et al. A crisis for elderly with mental disorders: Relapse of symptoms due to heightened anxiety due to COVID-19. Asian J Psychiatr. 2020; 51:102114. [DOI:10.1016/j.ajp.2020.102114] [PMID] [PMCID]
5.Seyedfatemi N, Ahmadzad Asl M, Bahrami R, Haghani H. [The effect of virtual social network based psycho-education on resilience of family caregivers of clients with severe mental disorders (Persian)]. Iran J Psychiatr Nurs. 2019; 6(6):1-8. [DOI:10.21859/ijpn-06061]
6.Frouzande Z, Mami S, Amani Q. [The effectiveness of group logotherapy on resiliency, depression and quality of life in elderly (Persian)]. J Gerontol. 2020; 5(1):19-29. [Link]
7.karimirad M R, Seyedfatemi N, Noghani F, Amini E, Kamali R. [Resiliency family caregivers of people with mental disorders in Tehran (Persian)]. Iran J Nurs Res. 2018;13(1):57-63. [DOI:10.21859/ijnr-13018]
8.Aboozadeh Gotabi Kh, Ghanbari Moghaddam A, Mohammadi M, Zarei F. [The burden of family caregivers caring for older adults and its relationshipwith some factors (Persian)]. Nurs J Vulnerable. 2016; 3(6):27-36. [Link]
9.Mousavi SM, Yazdanirad S, Sadeghian M, Abbasi M, Naeini M. [Relationship between resilience and hypochondriasis due to COVID-19: A case study in an occupational environment (Persian)]. J Occup Hyg Eng. 2021; 7(4):35-43. [Link]
10.Jangi Aghdam Kh, Sardari B. [The effect of religious attitudes (religiosity) on resilience of cancer patients (Persian)]. Iran J Cancer Care. 2019; 1(2):1-8. [DOI:10.29252/ijca.1.2.1]
11.Baradari E, Kasir S, Amani K, Senobar A. [Comparing psychological capitals between the healthy elderly and those with diabetes and hypertension (Persian)]. Middle Eastern J DisabilStud. 2020; 10:170. [Link]
12.Almasi A, Hatami F, Sharifi A, Ahmadijouybari T, Kaviannezhad R, Ebrahimzadeh F. [Effectiveness of stress coping skills training on the resiliency of mothers of handicapped children (Persian)]. Sci J Kurdistan Univ Med Sci. 2016; 21(2):34-42. [Link]
13.Nasirzadeh M, Akhondi M, Jamalizadeh nooq A, Khorramnia S. [A survey on stress, anxiety, depression and resilience due to the prevalence of covid-19 among Anar City Households in 2020: A short report (Persian)]. J Rafsanjan Univ Med Sci. 2020; 19(8):889-98. [DOI:10.29252/jrums.19.8.889]
14.Bagherinia H, Yamini, M, Ilderabadi E, Bagherinia F. [Relationship between personality traits and mental health with resilience mediation in nurses (Persian)]. J Sabzevar Univ Med Sci. 2016; 22(6):1063-70. [Link]
15.Norouzinia R, Ebadi A, Yarmohammadian MH, Chian S, Aghabarary M. [Relationship between resilience and self-efficacy with professional quality of life in EMS personnel (Persian)]. J Hayat. 2021; 27(2):176-89. [Link]
16.Connor KM, Davidson JR. Development of a new resilience scale: The Connor-Davidson resilience scale (CD-RISC). Depress Anxiety. 2003; 18(2):76-82. [DOI:10.1002/da.10113] [PMID]
17.Mohammadi M, Jazayeri Rafie AH, Pourshahbaz A. [Resilience factors in individuals at risk for substance abuse (Persian)]. J Psychol. 2006; 1(3-2):203-24. [Link]
18.Sriwantha S, Jullamate P, Piphatvanitcha N. Factors related to resilience among elderly patients with end stage renal disease. Bangkok Med J. 2018; 14(1):29. [DOI:10.31524/bkkmedj.2018.02.006]
19.Leppert K, Gunzelmann T, Schumacher J, Strauss B, Brähler E. [Resilience as a protective personality characteristic in the elderly (German)]. Psychother Psychosom Med Psychol. 2005; 55(8):365-9. [DOI:10.1055/s-2005-866873] [PMID]
20.Khalili Z, Gholipour F, Habibi Soola A. [Evaluation of resilience and its related factors in the elderly of Ardabil City (Persian)]. J Health Care. 2021; 22 (4):286-94. [Link]
21.Samadaee-Gelehkolaee K, Mccarthy BW, Khalilian A, Hamzehgardeshi Z, Peyvandi S, Elyasi F, et al. Factors associated with marital satisfaction in infertile couple: A comprehensive literature review. Glob J Health Sci. 2016; 8(5):96-109. [DOI:10.5539/gjhs.v8n5p96] [PMID] [PMCID]
22.Resnick BA, Inguito PL. The Resilience Scale: Psychometric properties and clinical applicability in older adults. Arch Psychiatr Nurs. 2011; 25(1):11-20. [DOI:10.1016/j.apnu.2010.05.001] [PMID]
23.Southwick SM, Litz BT, Charney D, Friedman MJ. Resilience and mental health: Challenges across the lifespan. Cambridge: Cambridge University Press; 2011. [DOI:10.1017/CBO9780511994791]
24.Izadi-Avanji FS, Hasani P, Rakhshan M, Alavi Majd H. [Structure of resilience in older adults with chronic conditions (Persian)]. J Qual Res Health Sci. 2017; 6(4):314-25. [Link]
25.Hildon Z, Montgomery SM, Blane D, Wiggins RD, Netuveli G. Examining resilience of quality of life in the face of health-related and psychosocial adversity at older ages: What is "right" about the way we age? Gerontologist. 2010; 50(1):36-47. [DOI:10.1093/geront/gnp067] [PMID]
ارسال پیام به نویسنده مسئول
| بازنشر اطلاعات | |
 |
این مقاله تحت شرایط Creative Commons Attribution-NonCommercial 4.0 International License قابل بازنشر است. |
