جلد 35، شماره 136 - ( تیر 1401 )
جلد 35 شماره 136 صفحات 231-218 |
برگشت به فهرست نسخه ها
Download citation:
BibTeX | RIS | EndNote | Medlars | ProCite | Reference Manager | RefWorks
Send citation to:
BibTeX | RIS | EndNote | Medlars | ProCite | Reference Manager | RefWorks
Send citation to:
Salehi T, Haqqani H, Soltani M. Relationship Between Leadership Style of Nursing Managers and Caring Behaviors of Nurses in Selected Hospitals in Tehran, Iran. IJN 2022; 35 (136) :218-231
URL: http://ijn.iums.ac.ir/article-1-3534-fa.html
URL: http://ijn.iums.ac.ir/article-1-3534-fa.html
صالحی تهمینه، حقانی حمید، سلطانی مرضیه. ارتباط سبک‌رهبری مدیران پرستاری با رفتارهای مراقبتی پرستاران مراکز آموزشی درمانی منتخب دانشگاه علوم‌پزشکی ایران. نشریه پرستاری ایران. 1401; 35 (136) :218-231
تهمینه صالحی1 
، حمید حقانی2 ، مرضیه سلطانی 3
، حمید حقانی2 ، مرضیه سلطانی 3
1- گروه مدیریت پرستاری، مرکز تحقیقات مراقبتهای پرستاری، دانشکده پرستاری و مامایی، دانشگاه علوم پزشکی و خدمات درمانی ایران، تهران، ایران.
2- گروه آمار زیستی، مرکز تحقیقات مراقبتهای پرستاری، دانشکده پرستاری و مامایی، دانشگاه علوم پزشکی و خدمات درمانی ایران، تهران، ایران.
3- گروه مدیریت‌پرستاری، دانشکده پرستاری و مامایی، دانشگاه علوم پزشکی و خدمات درمانی ایران، تهران، ایران. ،marzyeh.soltani@gmail.com
2- گروه آمار زیستی، مرکز تحقیقات مراقبتهای پرستاری، دانشکده پرستاری و مامایی، دانشگاه علوم پزشکی و خدمات درمانی ایران، تهران، ایران.
3- گروه مدیریت‌پرستاری، دانشکده پرستاری و مامایی، دانشگاه علوم پزشکی و خدمات درمانی ایران، تهران، ایران. ،
متن کامل [PDF 6072 kb]
(503 دریافت)
| چکیده (HTML) (1793 مشاهده)
متن کامل: (612 مشاهده)
مقدمه
نقش بیمارستانها به‌عنوان یکی از سازمان‌های بزرگ و پیچیده خدماتی و مهم‌ترین واحدهای ارائه خدمات در نظام سلامت بسیار برجسته است [1]. تقریباً در تمام کشورها، عمده‌ترین بخش نیروی انسانی حوزه درمان (در برخی مراکز تا 80 درصد) را پرستاران تشکیل می‌دهند. باتوجهبه رشد روز افزون جمعیت، چه به‌دلیل افزایش میزان موالید درکشورهای در حال توسعه و چه به‌دلیل افزایش طول عمر در کشورهای صنعتی، نیاز به خدمات بهداشتی درمانی و مراقبتهای پرستاری روز به روز بیشتر حس می‌شود [2]. اگر نیروی انسانی را یکی از مهم‌ترین ارکان ارتقای عملکرد سازمان بدانیم، واضح است که بررسی متغیرهای اثرگذار بر عملکرد آنان تا چه اندازه راهنمای مدیران در بهبود عملکرد سازمان خواهد بود [3]. این موضوع در نظام سلامت به‌دلیل سروکار داشتن با جان و سلامت انسان‌ها، اهمیتی ویژه دارد. در این میان، پرستاران عمده‌ترین بخش نیروی انسانی و حرفه‌ای نظام سلامت را تشکیل می‌دهند [4]. یکی از وظایف و مهارت‌های پرستاران به‌عنوان عامل مؤثر در عملکرد مناسب بخش‌های بستری و سرپایی، داشتن توانایی رهبری و مدیریت است [5]. مدیران پرستاری می‌توانند ازطریق مشارکت پرستاران در تصمیم‌گیری‌ها و تفویض اختیار به آنان در توانمندسازی پرستاران، ایجاد انگیزه کاری، افزایش رضایت شغلی و کاهش تنش و بهبود عملکرد تیم درمان نقش مهمی ایفا کنند و درنتیجه کیفیت مراقبت و سطح سلامت جامعه را حفظ و ارتقا دهند [6] و با انتخاب شیوه مناسب، جهت هدایت کارکنان، به بهترین اثربخشی وکارایی دست می‌یابند [7].
سبک‌رهبری ترکیبی از صفات، مهارت‌ها و رفتارهایی است که مدیران برای تعامل با کارکنان خود استفاده می‌کنند [8] و بر پایه 4 عامل نظام ارزش‌ها، اعتماد به کارمندان، تمایلات رهبری و ماهیت و نوع فعالیت شکل می‌گیرد [9]. در پرستاری نیز رهبری یکی از مهم‌ترین و اصلی‌ترین وظایف مدیران پرستاری شامل مترون (مدیر پرستاری)، سوپروایزر، سرپرستار و مسئول شیفت است که کارکنان را با اهداف و راهکارهای سازمان به منظور دستیابی به اهداف سازمانی آشنا می‌سازند [10] و با هدایت مراقبت حرفه‌ای مطلوب، باعث کاهش اثرات بیماری می‌شود و وضعیت سلامتی انسان را ارتقا می‌بخشند [11]. رفتارهای مراقبتی به‌عنوان ماهیت فعالیت‌های پرستاری در نظر گرفته می‌شود [12] و مراقبت با کیفیت ازجمله وظایف اصلی پرستاران است [13]. رفتار مراقبتی ترکیبی از نگرش‌ها و اقدامات هدفمند پرستاری است که باعث رفع نیازهای از پیش تعیین‌شده بیمار می‌شود [14]. ارائه مراقبت سلامت اثربخش، نیازمند کارکنان متعهد و با انگیزه است [15]. مدیران با انتخاب سبک‌رهبری مناسب، انگیزه لازم را در کارکنان ایجاد کرده، آن‌ها را در جهت رسیدن به اهداف سازمانی هدایت می‌کنند [16]. چنانچه دیده شده که بین انگیزه و رضایت کارمند و سبک‌رهبری رابطه وجود دارد [17].
مطالعه صافی و همکاران نشان داد بین سبک‌رهبری و رضایت شغلی کارکنان ارتباط معناداری وجود دارد. رهبران با انتخاب سبک‌رهبری متناسب با شرایط کاری و توجه به شیوه‌های نوین مدیریتی، باعث افزایش رضایت شغلی و ارتقای کیفیت خدمات ارائه‌شده به مراجعین می‌گردند [18]. افزایش قدرت مدیریت پرستاری در هماهنگی، برنامه‌ریزی و کنترل فرایندهای پرستاری نقش مهمی در ارتقا کیفیت رفتارهای مراقبتی پرستاران دارد [19]. مطالعه العبری نشان داد سبک‌رهبری به‌عنوان عنصرکلیدی کیفیت مراقبتهای بهداشتی است [20]. پژوهش بالجانی نشان داد بسته به شخصیت متفاوت پرستاران، عوامل متعددی در رفتارهای مراقبتی تأثیرگذار است و مدیران پرستاری می‌توانند با تأکید بر مسائل اخلاقی و ایجاد روحیه، باعث افزایش احساس مسئولیت، تقویت اخلاق حرفه‌ای و خودکارآمدی پرستاران شوند [21]. مطالعات حاکی از آن هستند که نوع سبک‌رهبری مدیران پرستاری با رضایت شغلی، [18] ایمنی بیمار، [22] رضایتمندی بیمار [20] و میزان ترک شغل [23] ارتباط معناداری دارد، اما به نظر می‌رسد ارتباط آن با رفتارهای مراقبتی که جوهره اصلی اقدامات پرستاری است مورد توجه و بررسی قرار نگرفته است.
نکته مهم آن است که پرستاران باید در کار با بیماران به مراقبتهای جسمانی و روانی‌اجتماعی ارزش یکسانی قائل باشند، زیرا این نوع مراقبت با انتظارات بیماران هم‌خوانی بیشتری دارد. ازنظر بیماران، پرستار خوب کسی است که در کنار ارائه مراقبت جسمانی مطلوب بتواند حمایت عاطفی و روانی مناسبی را ارائه کند [24]. درهرحال، شناخت عوامل برون سازمانی و درون سازمانی و بررسی تأثیر آن بر رفتارهای مراقبتی گام اول در اصلاح رفتارهای نامناسب و ارتقای کیفیت مراقبت پرستاری است. بدین‌ترتیب باتوجهبه جایگاه رفتارهای مراقبتی، به‌عنوان مهم‌ترین جزء عملکرد پرستاری حرفه‌ای و اهمیت سبک‌رهبری مدیران پرستاری در ایجاد عملکرد حرفه‌ای مؤثر، ضروری به نظر رسید که پژوهشی با هدف تعیین ارتباط بین سبک‌رهبری و رفتارهای مراقبتی پرستاران در بیمارستان‌های دانشگاه علوم‌پزشکی و خدمات درمانی ایران انجام شود.
روش بررسی
مطالعه حاضر از نوع توصیفی‌همبستگی و به‌صورت مقطعی در سال 1399 انجام شد. پژوهشگر پس از دریافت مجوز از کمیته اخلاق دانشگاه علوم‌پزشکی و خدمات درمانی ایران و دریافت معرفی‌نامه، به مراکز آموزشی درمانی منتخب وابسته به دانشگاه علوم‌پزشکی و خدمات درمانی ایران مراجعه کرد. در این مطالعه نمونه‌گیری به‌روش طبقه‌ای با تخصیص متناسب و در هر طبقه به‌روش تصادفی ساده انجام شد. بنابراین، 4 بیمارستان آموزشی درمانی (فیروزگر، رسول اکرم، هفتم تیر، فیروزآبادی) به‌عنوان 4 طبقه در نظر گرفته شد. سپس با کسب اجازه از مسئولین ذی‌ربط بیمارستانها، به دفتر پرستاری مراجعه و لیست تعداد پرستاران شاغل را دریافت کرده، به هرکدام از این بیمارستانها بر اساس کارکنان پرستاری شاغل، سهمیه‌ای از کل حجم نمونه اختصاص داده شد. براساس سهمیه هربیمارستان لیست پرسنل پرستاری شماره‌گذاری شد و شماره‌های هر پرسنل به‌روش تصادفی انتخاب شد.
هریک از پرستاران که مایل به شرکت در پژوهش نبودند، از مطالعه حذف و پرستار بعدی با همان روش انتخاب شد. معیارهای ورود پرستاران، دارا بودن مدرک کارشناسی و بالاتر و حداقل به‌مدت یک‌سال در یکی از بیمارستان‌های محیط پژوهش، مشغول به خدمت باشند. پرسش‌نامه‌ها با در نظر گرفتن ملاحظات اخلاقی توسط پژوهشگر توزیع و از 240 پرسش‌نامه توزیع‌شده، 214 پرسش‌نامه تکمیل جمع‌آوری شد. گردآوری اطلاعات ازطریق پرسش‌نامه به‌صورت خود گزارش‌دهی بود و مدت زمان جهت تکمیل آن‌ها حدود 20 الی 30 دقیقه در نظر گرفته شد. جمع‌آوری داده‌ها از اردیبهشت سال 1400 شروع شد و در مرداد سال 1400 به پایان رسید. برای تعیین حجم نمونه در سطح اطمینان 95 درصد و توان آزمون 80 درصد و با فرض اینکه ضریب همبستگی سبک‌رهبری مدیران پرستاری با رفتار مراقبتی پرستاران حداقل 0/2 درصد باشد تا این همبستگی ازنظر آماری معنادار تلقی شود، با احتمال اینکه 10 درصد از پرسش‌نامه‌های دریافت‌شده به‌طور کامل پر نشده باشند و افزودن آن به حجم نمونه، تعداد نمونه‌ها 240 نفر برآورد شد.
گردآوری داده‌ها در این مطالعه خودگزارش‌دهی و با استفاده از یک فرم جمعیت‌شناختی و 2 پرسش‌نامه بود. پرسش‌نامه اطلاعات جمعیت‌شناختی شامل اطلاعات (سن، جنس، سابقه کار، تأهل، بخش محل خدمت، وضعیت استخدام، تحصیلات، بیمارستان و نوع نوبت‌کاری) بود. روایی محتوای فرم محقق‌ساخته جمعیت‌شناختی، توسط نظرات متخصصان متشکل از 3 نفر از اعضای هیئت علمی دانشکده پرستاری و مامایی دانشگاه علوم‌پزشکی و خدمات درمانی ایران بررسی شد و نظرات آنان اعمال شد.
پرسش‌نامه سبک‌رهبری چند عاملی
اطلاعات مربوط به سبک‌رهبری از پرسش‌نامه سبک‌رهبری (باس و آوولیو) که در سال 1985 طراحی شد، به دست آمد. پرسش‌نامه سبک‌رهبری چند عاملی در نسخه اولیه دارای 45 سؤال بود که در جدیدترین ویرایش (باس و آوولیو)، سؤالات آن را به 36 پرسش تقلیل دادند (نسخه2000). این پرسش‌نامه به ارزیابی عوامل و شاخص‌های رهبری تحول‌آفرین، تبادلی و عدم مداخله می‌پردازد.
رهبری تحول‌آفرین
رهبری تحول‌آفرین دارای 20 گویه و 5 بعد، رهبری تعامل‌گرا یا تبادلی دارای 12 گویه و 3 بعد و رهبری عدم مداخله دارای 4 گویه است. رهبری تحول‌آفرین متشکل از 5 بعد است:
ویژگی‌های آرمانی (گویه 25 تا 28)،
رفتارهای آرمانی (گویه 29 تا 32)،
انگیزش الهام‌بخش (گویه 21 تا 24)،
ترغیب ذهنی (گویه 33 تا 36)،
ملاحضات فردی(گویه 17 تا 20).
رهبری عملگرا یا تبادلی
رهبری عملگرا یا تبادلی، متشکل از 3 بعد است:
پاداش مشروط (گویه 13 تا 16)،
مدیریت برمبنای استثنا فعال (گویه 9 تا 12)،
مدیریت بر مبنا استثنا غیرفعال (گویه 5 تا 8).
رهبری عدم مداخله
گویه‌های 1 تا 4 رهبری عملگرا بیانگر سبک‌رهبری عدم مداخله است.
نمره‌دهی هر گویه براساس طیف لیکرت 5 قسمتی است و از کاملاً مخالف معادل 1 تا کاملاً موافق معادل 5 نمره‌گذاری شد. نمره‌گذاری و تفسیر این پرسش‌نامه بدین گونه بود که نمره ابعاد، با جمع‌کردن نمره گویه‌های سازنده هربعد و میانگین گرفتن از آن‌ها به دست آمد. نمره بالاتر هر بعد، نشان‌دهنده سبک‌رهبری غالب است. بنابراین در هر بعد حداقل نمره 1 و حداکثر 5 است. حداقل نمره کل کسب‌شده 36 و حداکثر 180 بود [25].
پرسش‌نامه رفتار مراقبتی
این پرسش‌نامه رفتار مراقبتی را اولین بار وولف در سال 1981 با 75 گویه طراحی کرد و درنهایت پس از تجدیدنظر نهایی به 42 گویه تقلیل یافت. این پرسش‌نامه برای سنجش رفتارهای مراقبتی پرستاران استفاده شد که دارای 5 زیرمقیاس و 42 گویه است که تفکیک گویه‌های هر زیرمقیاس عبارت‌اند از: قایل شدن احترام برای دیگری (گویه‌های 1 تا 12)، اطمینان از حضور انسانی ( گویه‌های 13 تا 24)، ارتباط و گرایش مثبت (گویه‌های 25 تا 33)، دانش و مهارت حرفه‌ای ( گویه‌های 34 تا 38) و توجه به تجارب دیگری (گویه‌های 39 تا 42).
شیوه نمره‌گذاری و تفسیر پرسش‌نامه، با مقیاس لیکرت 6 قسمتی بوده و از هرگز معادل 1 تا همیشه معادل 6 درجه‌بندی شده است. در ابزار مذکور نمره بالاتر نشان‌دهنده رفتارهای مراقبتی مناسب‌تر است. حداقل نمره کسب‌شده 42 و حداکثر 252 است. [26]. روایی محتوای فرم محقق‌ساخته جمعیت‌شناختی را متخصصان متشکل از 3 نفر از اعضای هیئت علمی دانشکده پرستاری و مامایی دانشگاه علوم‌پزشکی و خدمات درمانی ایران بررسی کردند و دیدگاه آنان اعمال شد. جهت بررسی روایی محتوای 2 پرسش‌نامه اصلی نیز از نظرات متخصصان شامل 3 نفر از اعضای هیئت علمی دانشکده پرستاری مامایی استفاده شد و از آنان درخواست شد پس از مطالعه دقیق ابزار، دیدگاه‌های اصلاحی و پیشنهادات خود را در رابطه با پوشش محتوا، رعایت دستور زبان، استفاده از عبارات مناسب و محل مناسب گویه‌ها را به‌صورت مبسوط و کتبی ارائه کنند. سپس نظرات داوران تا حدی که وفاداری به ابزار اصلی خدشه‌دار نشود، در پرسش‌نامه‌ها منظور شد.
برای تخمین پایایی از روش تعیین همسانی درونی استفاده شد. نتایج نشان داد پرسش‌نامه سبک‌رهبری از همسانی درونی (آلفا کرونباخ) 0/73 و پرسش‌نامه رفتار مراقبتی از همسانی درونی (آلفا کرونباخ) 0/73 برخوردار است. سپس در راستای رسیدن به اهداف و پاسخ به سؤالات پژوهش، علاوه بر آمار توصیفی (فراوانی مطلق و نسبی، میانگین و انحراف معیار) از آزمون‌های تی مستقل و تحلیل واریانس استفاده شد. داده‌ها با نرم‌افزار آماری SPSS نسخه 16 تجزیه‌وتحلیل قرار شد و سطح معناداری کمتر از 0/05 در نظر گرفته شد.
یافته‌ها
مطابق یافته‌ها 58/9 درصد از پرستاران مورد پژوهش سن بین 30 تا 39 سال داشتند که 83/2 درصد زن بودند و 90/7 درصد تحصیلات در سطح کارشناسی داشتند. 63/6 درصد متأهل بودند و نزدیک به نیمی یعنی 50/9 درصد استخدام رسمی بودند. سابقه کار 28/5 درصد از پرستاران مورد پژوهش بین 5 تا 10سال بود و 90/7 درصد نوبت‌کاری درگردش داشتند و 61/2 درصد در بخش جنرال مشغول به کار بودند. رفتارهای مراقبتی با سن ارتباط معنادار آماری داشته است (0/032=P)، به‌طوری‌که مقایسه دوبه‌دو توکی نشان‌دهنده آن بود که میانگین نمره کسب‌شده در پرستاران 40 سال و بالاتر به‌طور معناداری بالاتر (19/17±218/08) از سنین زیر 30 سال (24/02±205/56)، (0/046=P) و سن بین 30 تا 39 سال (25/98±207/47)، (0/046=P) بود.
سابقه کاری نیز متغیر دیگری بود که با رفتارهای مراقبتی ارتباط معنادار آماری داشت (0/003=P). چنان‌که مقایسه دوبه‌دو توکی نشان‌دهنده آن بود که میانگین نمره کسب‌شده در پرستاران با 4 سال سابقه کار به‌طور معناداری بالاتر از سن کمتر از 30 (0/036=P) و همچنین 30 تا 39 سال (0/002=P) بود.بیشترین میانگین رفتارهای مراقبتی در پرستاران با سابقه بالای 15 سال (18/9±219/4) 3 و کم‌ترین میانگین را پرستاران با سابقه 5 تا 10 سال، با 2 میانگین (25/5±202/7) به دست آوردند و در سایر سطوح این اختلاف معنادار نبود. به‌عبارت‌دیگر، رفتارهای مراقبتی پرستاران با سن و سابقه کاری بالاتر، مطلو‌‌ب‌تر به دست آمد (جدول شماره 1).
.jpg)
رهبری تحول‌آفرین با 62/6 درصد بیشترین سبک‌رهبری مدیران پرستاری از دیدگاه پرستاران مورد پژوهش بود و کم‌ترین سبک‌رهبری استفاده‌شده، سبک‌رهبری عدم مداخله بود (جدول شماره 2).
.jpg)
مهارت ارتباطی در بعد دانش و مهارت حرفه‌ای با میانگین 5/17 بالاترین و در بعد احترام قائل شدن برای سایرین با میانگین 4/71 پایین‌ترین میانگین نمره در بین سایر ابعاد بود (جدول شماره 3).
.jpg)
رفتارهای مراقبتی در بعد اطمینان از حضور انسانی (0/026=P) و توجه به تجارب دیگری (0/046=P) با سبک‌رهبری ارتباط معنادار آماری داشته است. به‌عبارتی سبک‌رهبری تحول‌آفرین بیشترین نقش را در بعد اطمینان از حضور انسانی و بعد توجه به تجارب دیگری دارد. میانگین نمره رفتارهای مراقبتی در بعد اطمینان از حضور انسانی در رهبری تحول‌آفرین به‌طور معناداری بالاتر از عملگرا بود (0/037=P) و در سایر سطوح این اختلاف معنادار نبود. به‌علاوه نتایج نشان داد میانگین نمره رفتارهای مراقبتی در بعد توجه به تجارب دیگری در رهبری تحول‌آفرین به‌طور معناداری بالاتر از عدم مداخله بود (0/029=P) و در سایر سطوح این اختلاف معنادار نبود.
همان‌طورکه جدول شماره 4 نشان می‌دهد رفتارهای مراقبتی با سبک‌رهبری ارتباط معنادار آماری نداشته است.
.jpg)
میانگین کل رفتارهای مراقبتی در رهبری تحول‌آفرین بالاتر از 2 سبک عملگرا و عدم مداخله بود (جدول شماره 4).
بحث و نتیجه‌گیری
تحلیل داده‌ها درمورد فراوانی سبک‌رهبری نشان داد، سبک‌رهبری غالب در بین مدیران پرستاری، سبک‌رهبری تحولگرا است و سبک‌رهبری عدم مداخله کمتر گزارش شده است. در تحلیل مؤلفه‌های سبک‌رهبری، بیشترین میانگین مربوط به مدیریت بر مبنای استثنا فعال و کم‌ترین مربوط به مدیریت بر مبنا استثنا منفعل به دست آمد. در تحلیل رفتارهای مراقبتی پرستاران میانگین و انحراف‌معیار کل رفتارهای مراقبتی پرستاران از دیدگاه خودشان به‌ترتیب برابر با 4/97 و 0/58 بود که بیانگر این است که رفتارهای مراقبتی خود را در سطح بسیار مطلوبی ارزیابی می‌کنند. زیرمقیاس «دانش و مهارت حرفه‌ای» نمرات بالاتری به دست آورد. و ابعاد ارتباط و گرایش مثبت و بعد احترام برای سایرین کم‌ترین میانگین نمره را دریافت کردند. تحلیل رفتارهای مراقبتی پرستاران نشان‌دهنده وجود ارتباط معناداری با نوع سبک‌رهبری مدیران پرستاری بود. به‌عبارتی میانگین ابعاد رفتارهای مراقبتی در سبک تحولگرا از 2 سبک عملگرا و عدم مداخله بیشتر است. در این مطالعه بین سن (0/032=P) و سابقه کار (0/003=P) با رفتارهای مراقبتی ارتباط مثبتی وجود داشت، به‌طوری‌که با افزایش سن و سابقه کار، نمره رفتار مراقبتی افزایش پیدا کرده است.
براساس نتایج مطالعه حاضر، سبک‌رهبری غالب در بین مدیران پرستاری، سبک‌رهبری تحولگرا است. مطالعه کنستانتینو در بیمارستان عمومی کاستوریا در منطقه پلوپونز یونان نیز سبک غالب مدیران پرستاری را با میانگین 2/07 و انحراف معیار 0/88 تحولگرا نشان داد [27]. در مطالعه نمدی و همکاران در ارومیه بیشترین میانگین مربوط به رهبری تحولگرا (15/31±73/61) و کم‌ترین میانگین (95/11±83/3) مربوط به سبک‌رهبری عدم مداخله به دست آمد [28]. نتایج مطالعات فوق با نتیجه مطالعه حاضر هم‌خوانی دارد.
مطالعه سعیدی و همکاران در بیمارستان‌های دولتی و خصوصی شهر اهواز انجام شد که از ابزار باردنز و متزکاز جهت سنجش سبک‌رهبری استفاده کردند، نشان داد بیشتر سرپرستاران در بیمارستان‌های خصوصی با میانگین 52/9 درصد و در بیمارستان‌های دولتی با میانگین 57/5 درصد دارای سبک رابطه‌مدار بودند [29]. در مطالعه رضایی و همکاران در مراکز آموزشی درمانی شهر جیرفت ، سبک رابطه‌مدار با میانگین 7/67 و انحراف‌معیار 2/27، سبک غالب مدیران پرستاری بود. [30]. نتایج این 2 مطالعه با نتیجه مطالعه حاضر به‌دلیل تفاوت در ابزار مورد استفاده، به آسانی قابل مقایسه نیست، اما در بررسی و مقایسه سبک‌های رهبری با روش‌های مختلف، سبک رابطه‌مدار بیشترین شباهت و نزدیکی را با سبک تحولگرا دارد.
در مطالعه آتش‌زاده در دانشگاه علوم‌پزشکی و خدمات بهداشتی درمانی البرز سبک عملگرا (0/64±3/11)، سبک غالب سرپرستاران مورد مطالعه بود [31].
نتایج مطالعه صادقی و همکاران در شهر همدان نشان داد سبک‌رهبری غالب در بین سرپرستاران، سبک عملگرا (0/48±2/15) بود و میزان اثربخشی مدیران پرستاری و رضایت شغلی پرستاران پایین‌تر از حد به دست آمد که علت آن پایین بودن میانگین سبک تحولگرا و مؤلفه پاداش اقتضایی سبک عملگرا بود. بنابراین رضایت شغلی پرستاران تأثیر زیادی در ارائه مراقبت با کیفیت و افزایش رضایت بیماران دارد [7]. هم‌خوانی نداشتن نتایج این پژوهش با پژوهش حاضر شاید به‌دلیل تفاوت در جامعه آماری باشد، به‌نحوی‌که در مطالعه صادقی پرستاران فقط سبک سرپرستار را ارزیابی می‌کنند، اما در مطالعه حاضر مدیران پرستاری مورد ارزیابی قرار گرفتند. میانگین و انحراف‌معیار کل رفتارهای مراقبتی پرستاران از دیدگاه خودشان به‌ترتیب برابر با 4/97 و 0/58 بود و بیانگر این است که پرستاران رفتارهای مراقبتی خود را در سطح بسیار مطلوبی ارزیابی می‌کنند.
نتایج مطالعه حسین‌زاده و همکاران در مراکز آموزشی‌درمانی شهر اردبیل، میانگین و انحراف‌معیار کل رفتارهای مراقبتی را برابر با 5/27 و 0/64 به دست آوردند [32]. در مطالعه جولایی و همکاران که در شهر تهران انجام شد، رفتارهای مراقبتی در سطح مطلوبی قرار داشت [14]. با وجود اینکه در تحقیق جولایی رفتارهای مراقبتی از دیدگاه بیماران سنجیده شده بود، اما نتایجی نزدیک به مطالعه حاضر به دست آمد. در مطالعه جولایی و حسین‌زاده از پرسش‌نامه رفتار مراقبتی وولف استفاده شده بود که با مطالعه حاضر شباهت دارد.
همچنین در مطالعه پاشایی و همکاران در مراکز آموزشی‌درمانی شهر تبریز، بالاترین رتبه رفتارهای مراقبتی به بعد ارتباط توأم با اعتماد با بیمار (2/91±21/69) اختصاص یافت و کم‌ترین رتبه، مربوط به بعد دردسترس بودن و پیش‌بینی نیازهای بیمار (0/24±2/78) بود. میانگین و انحراف‌معیار کل رفتارهای مراقبتی در 6 بعد مشخص کرد که پرستاران، اهمیت مراقبت برای زیر گروه‌های مراقبتی را با نمره (20/12±69/09) ارزیابی کرده‌اند و نمره کل میانگین پرسش‌نامه 242/2 به دست آمد. باتوجهبه اینکه دامنه نمرات پرسش‌نامه بین 57 تا 285 بوده است، چنین نمرات بالایی نشان می‌دهد پرستاران برای ارائه مراقبتهای پرستاری ارزش زیادی قائل هستند [33]. در مطالعه حاضر، بیشترین رفتار مراقبتی که در پرستاران مشاهده می‌شود، رفتار همراه با دانش و مهارت حرفه‌ای است. این یافته با نتایج به‌دست‌آمده در مطالعات الوما و ابادیگا در بیمارستان تخصصی دانشگاه جیما، جنوب‌غربی اتیوپی، حسین‌زاده، جولایی و همکاران هم‌خوانی دارد [14، 19، 30]، اما با نتایج مطالعه انوئل در ایرلند که در آن به بعد روانی‌اجتماعی مراقبت بیش از بعد جسمانی توجه شده [34] و مطالعه سلیمی و همکاران در ارومیه که هر 2 بعد مراقبت از نظر پرستاران از اهمیت یکسانی برخوردار بودند [24]، مغایرت دارد.
در مطالعه پاشایی و همکاران در مراکز آموزشی‌درمانی تبریز، بیشترین اولویت پرستاران بخش ویژه، رفتارهای مراقبتی مربوط به ارتباط توأم با اعتماد و آسودگی جسمی و عاطفی بیماران بوده است و دردسترس بودن و پیش‌بینی نیازهای بیماران در رده آخر اولویت مراقبتی قرار داشت که این می‌تواند سبب کاهش کیفیت ارائه مراقبت شود [33].
تأکید پرستاران بر رفتارهای مبتنی‌بر دانش و مهارت بیش از سایر رفتارهای مراقبتی آنان برجسته است و این موضوع در مطالعات مختلفی مورد تأیید قرار گرفته است و می‌تواند بیانگر توانایی پرستاران در انجام فعالیت‌های حرفه‌ای خود مثل تجویز داروها، رگ‌گیری، سرم درمانی، تعویض پانسمان و مواردی از این قبیل باشد. استفاده از دانش و مهارت‌های جدید برای انجام رویه‌های پرستاری بسیار مهم است [35]. به نظر می‌رسد دلیل بیشترین نمره در بعد دانش و مهارت حرفه‌ای، گذشت زمان و کسب تجربه و مهارت بیشتر، افزایش تعداد پرستاران با مدارک مقاطع تحصیلات تکمیلی و همچنین دسترسی بیشتر پرستاران به منابع اطلاعاتی در سال‌های اخیر باشد. ازطرفی پرستاران به اقداماتی مثل گزارش‌نویسی، پوشیدن لباس‌های تمیز و مرتب، کنترل علائم حیاتی و گزارش وضعیت بیمار به پرستار مافوق بیشتر اهمیت داده‌اند که این رفتارها بیشتر جنبه تکنیکی‌حرفه‌ای دارد. در صورتی که رفتارهای مثل کمک به بیماران در فعالیت‌های روزانه، نشستن در بالین بیمار و صحبت کردن با او، حفظ حریم خصوصی بیمار، حفظ صلاحیت و شایستگی حرفه‌ای از کم‌ترین اهمیت برخوردار بوده است [21].
رفتارهای مراقبتی در بعد اطمینان از حضور انسانی (0/026=P) و توجه به تجارب دیگری (0/046=P) با سبک‌رهبری ارتباط معنادار آماری داشته است. میانگین نمره بعد اطمینان از حضور انسانی در رهبری تحولگرا به‌طور معناداری بالاتر از عملگرا بود (0/037=P) و در سایر سطوح این اختلاف معنادار نبود. میانگین نمره بعد توجه به تجارب دیگری در رهبری تحولگرا به‌طور معناداری بالاتر از عدم مداخله بود (0/029=P) و در سایر سطوح این اختلاف معنادار نبود. رهبری تحولگرا تأثیر مستقیم مثبت بر توانمندسازی ساختاری و تأثیر مثبت بر رضایت شغلی و تأثیر مستقیم منفی بر اتفاقات نامطلوب دارد. همچنین متعاقباً به‌علت اتفاقات نامطلوب رضایت شغلی پرستاران کاهش می‌یابد [22].
نتایج مطالعه زاگینی در 42 بخش پزشکی و جراحی بزرگسالان از 5 بیمارستان ایتالیا نشان داد که رضایت از رهبری به‌طور منفی بر روی خستگی عاطفی پرستاران مؤثر است و نشان‌دهنده این است که وقتی پرستاران از رهبری احساس رضایت بیشتری دارند، کمتر دچار فرسودگی شغلی می‌شوند. به‌عبارتی سبک‌رهبری بر کیفیت محیط کار اثر گذاشته و بر رفتارهای مراقبتی پرستاران مؤثر است [36]. مطالعه لاووی در ایالت کبک کانادا نشان داد تنها رهبری سوگیرانه به‌طور مثبت و معنادار و رهبری تحولگرا به‌طور منفی بر میزان ترک پرستاران تأثیر دارد. همچنین رهبری تحولگرا به‌طور مثبت و معناداری و رهبری سوگیرانه به‌طور منفی بر ابعاد کیفیت خدمات پرستاری تأثیر دارد. در بیمارستانها وقتی مدیران پرستاری بیشتر از سبک‌رهبری سوگیرانه نسبت به تحولگرا استفاده کنند، سطح بالایی از جابه‌جایی و درکل کاهش کیفیت ایجاد می‌شود [23]. رفتارهای مراقبتی با افزایش قدرت مدیریت پرستاری در ایجاد هماهنگی، برنامه‌ریزی، کنترل روند رفتارهای مراقبتی و مشارکت تیم مراقبتی از بیمار بهبود و ارتقا می‌یابد [19].
از دیگر مواردی که می‌توان به آن اشاره کرد این است که با افزایش سن و سابقه کار، نمره رفتار مراقبتی افزایش پیدا کرده است. این یافته با مطالعه محمدی و همکاران در تهران، [36] و سیدالشهدایی و همکاران در بخش‌های داخلی جراحی بیمارستان‌های وابسته به دانشگاه تهران [38] هم‌خوانی دارد. با افزایش سن و سابقه کار، تجربه کاری افراد نیز بیشتر می‌شود و براساس نتایج حاصل از این مطالعه، با افزایش سن، سابقه کار و تجربه شغلی، افراد بینش وسیع‌تری نسبت به حرفه خود پیدا می‌کنند که می‌تواند تأثیر مثبتی بر کیفیت مراقبت‌ها بگذارد. نتایج مطالعه حسین‌زاده و همکاران در مراکز آموزشی‌درمانی شهر اردبیل، تأثیر مثبت جنسیت در رفتارهای مراقبتی را تأیید کرد به‌عبارتی میانگین نمرات رفتارهای مراقبتی در پرستاران زن بیشتر بود که دلیل آن می‌تواند به شخصیت زنان که معمولاً قانون‌مندتر و عاطفی‌‌تر از مردان هستند، مربوط باشد [32]. نتایج مطالعه ریاضی و همکاران در بیرجند نشان داد با افزایش سن، نمره کیفیت مراقبت پرستاری افزایش می‌یابد که می‌تواند به‌علت سازگاری پرستاران با شرایط کاری و افزایش مهارت آن‌ها در ارائه خدمات باشد. کیفیت ارائه مراقبت پرستاری که توسط پرستاران رسمی و پیمانی ارائه می‌شود، به‌علت امنیت شغلی، سنوات کاری بالاتر و مهارت و تجربه بیشتر در ارائه مراقبت پرستاری، معمولا ًبالاتر است [39]. در مطالعه شفیع‌پور و همکاران در دانشگاه تربیت مدرس تهران نیز مشاهده شد که بیشتر بیمارانی که تحت مراقبت مستقیم پرستارانی با صلاحیت فنی و حرفه‌ای قرار می‌گیرند، احساس آسودگی خاطر می‌کنند [40].
در این مطالعه بین سبک‌های رهبری مدیران پرستاری با رفتارهای مراقبتی ارتباط معناداری به دست نیامد. میانگین ابعاد رفتارهای مراقبتی در سبک تحولگرا از 2 سبک عملگرا و عدم مداخله بیشتر است. مطالعه بواما در دانشگاه انتاریو کانادا نشان داد بین رهبری تحولگرا و ایمنی بیمار و همچنین رضایت شغلی پرستاران ارتباط معناداری وجود دارد [22]. در مطالعه حاضر بعد احترام قائل شدن برای سایرین با رهبری عدم مداخله، ارتباط معنادار آماری دارد. همچنین هندرسون در استرالیا در بررسی خود گزارش کرده است که بیشتر پرستاران، زمان کافی برای صحبت کردن با بیمار را اختصاص نمی‌دهند و در هنگام صحبت کردن با بیمار، به کارهای دیگری مشغول می‌شوند و تماس چشمی کافی را با بیمار برقرار نمی‌کنند، به‌نحوی‌که این بی‌اعتنایی حس بی‌ارزشی و تحقیر در بیماران ایجاد می‌کند. علاوه‌براین صحبت کردن با صدای بلند با بیماران و صدا کردن بیماران با الفاظ نامناسب سبب صدمه به شأن بیماران می‌شود [41].
باتوجهبه تأثیر سبک‌رهبری، لازم است مدیران پرستاری به منظور ارتقا اثربخشی خود و افزایش کیفیت رفتارهای مراقبتی نسبت به تقویت مؤلفه‌های 5 گانه سبک‌رهبری تحولگرا اهتمام ورزند و در حد امکان از 2 سبک‌رهبری عدم مداخله و مدیریت بر مبنای استثنا غیرفعال اجتناب ورزند.
در این پژوهش پرستاران شرکت‌کننده به جنبه‌های معمول تکنیکی مراقبت بیشتر از جنبه‌های عاطفی‌اجتماعی اهمیت می‌دهند که این رویکرد نمی‌تواند تمام نیازهای مددجویان را تأمین کند. باتوجهبه مشاهده بیشتر بعد دانش و مهارت حرفه‌ای و کمتر مشاهده شدن بعد احترام قائل شدن برای سایرین در رفتارهای مراقبتی پرستاران، به نظر می‌رسد پرستاران ضمن حفظ دانش و مهارت فردی و استمرار در ارائه آن، لازم است به جنبه‌های ارتباطی و عاطفی مراقبت نیز بیشتر توجه کنند. توجه نکردن به علایق و نیازهای بیمار و مشارکت نکردن بیمار در امر درمان ناشی از ضعف در ابعاد عاطفی‌اجتماعی مراقبت است که می‌تواند با متغیرهای مختلفی مرتبط باشد. مواردی نظیر آموزش به بیمار و خانواده وی و ارائه توضیحات لازمه پیرامون بیماری و مراقبتهای مربوط به آن از کارکردهای اصلی پرستاری است و لازم است مدیران پرستاری جهت آموزش و برنامه‌ریزی به این مورد توجه داشته باشند.
همچنین نتایج مطالعه نشان‌دهنده تأثیر و رابطه مستقیم سن و سابقه کار پرستاران با رفتارهای مراقبتی آنان بود. با افزایش سن و سابقه کار تجربه کاری افراد بیشتر می‌شود، افراد بینش وسیع‌تری به حرفه خود پیدا می‌کنند که می‌تواند بر کیفیت مراقبت‌ها تأثیرگذار باشد و ضروری است مدیران پرستاری تدابیری بیندیشند که از حضور پرستاران با سابقه در کنار پرستاران کم‌سابقه استفاده کنند. از مهم‌ترین محدودیت‌های این مطالعه جمع‌آوری داده‌ها به‌صورت خودگزارشی بود و اینکه باتوجهبه زمان همه‌گیری کرونا و درگیری پرستاران، احتمال اینکه یافته‌ها نشان‌دهنده رفتارهای مراقبتی و سبک‌رهبری واقعی پرستاران و مدیران پرستاری نباشد، وجود دارد.
بنابراین باتوجهبه اهمیت رفتارهای مراقبتی در رضایتمندی بیماران، پیشنهاد می شود مطالعه‌ای در مورد دیدگاه پرستاران با سابقه در مورد عوامل تأثیرگذار بر رفتارهای مراقبتی انجام شود. باتوجهبه غالب بودن سبک‌رهبری تحولگرا بر سایر سبک‌های رهبری، پیشنهاد می‌شود مطالعه‌ای در مورد دیدگاه مدیران پرستاری در مورد سبک تحولگرا و تأثیر آن در رفتارهای مراقبتی پرستاران انجام شود و مداخلاتی در راستای ارتقای دانش و عملکرد مدیران پرستاری در انتخاب سبک‌های رهبری مناسب انجام‌شده و تأثیر آن بر رفتار مراقبتی پرستاران، مورد بررسی قرار داد.
ملاحظات اخلاقی
پیروی از اصول اخلاق پژوهش
مجوز اخلاقی برای این مطالعه از کمیته اخلاق دانشگاه علوم‌پزشکی و خدمات درمانی ایران با کد (IR.IUMS.REC.1399.111 دریافت شده است.
حامی مالی
مقاله حاضر بخشی از یافته‌های پایان‌نامه مرضیه سلطانی، کارشناسی ارشد رشته مدیریت پرستاری، دانشگاه علوم‌پزشکی و خدمات درمانی ایران می‌باشد. حامی مالی این طرح دانشگاه علوم‌پزشکی و خدمات درمانی ایران بوده است.
مشارکت نویسندگان
نظارت، تجزیه و تحلیل داده‌ها: تهمینه صالحی؛ نگارش پیش‌نویس، مدیریت پروژه، ویراستاری و نهایی‌سازی: مرضیه سلطانی؛ تجزیه‌وتحلیل داده‌ها: حمید حقانی.
تعارض منافع
بنا بر اظهار نویسندگان این مقاله تعارض منافع ندارد.
تشکر و قدردانی
از دانشکده پرستاری و مامایی دانشگاه علوم‌پزشکی و خدمات درمانی ایران که حمایت از این طرح مصوب را عهده‌دار شدند، سپاسگزاری می‌شود. همچنین از مسؤولین بیمارستان‌های منتخب و تمام پرستارانی که با صبر و حوصله و صداقت وقت خود را در اختیار پژوهشگر قرار دادند، صمیمانه تقدیر و تشکر می‌شود.
نقش بیمارستانها به‌عنوان یکی از سازمان‌های بزرگ و پیچیده خدماتی و مهم‌ترین واحدهای ارائه خدمات در نظام سلامت بسیار برجسته است [1]. تقریباً در تمام کشورها، عمده‌ترین بخش نیروی انسانی حوزه درمان (در برخی مراکز تا 80 درصد) را پرستاران تشکیل می‌دهند. باتوجهبه رشد روز افزون جمعیت، چه به‌دلیل افزایش میزان موالید درکشورهای در حال توسعه و چه به‌دلیل افزایش طول عمر در کشورهای صنعتی، نیاز به خدمات بهداشتی درمانی و مراقبتهای پرستاری روز به روز بیشتر حس می‌شود [2]. اگر نیروی انسانی را یکی از مهم‌ترین ارکان ارتقای عملکرد سازمان بدانیم، واضح است که بررسی متغیرهای اثرگذار بر عملکرد آنان تا چه اندازه راهنمای مدیران در بهبود عملکرد سازمان خواهد بود [3]. این موضوع در نظام سلامت به‌دلیل سروکار داشتن با جان و سلامت انسان‌ها، اهمیتی ویژه دارد. در این میان، پرستاران عمده‌ترین بخش نیروی انسانی و حرفه‌ای نظام سلامت را تشکیل می‌دهند [4]. یکی از وظایف و مهارت‌های پرستاران به‌عنوان عامل مؤثر در عملکرد مناسب بخش‌های بستری و سرپایی، داشتن توانایی رهبری و مدیریت است [5]. مدیران پرستاری می‌توانند ازطریق مشارکت پرستاران در تصمیم‌گیری‌ها و تفویض اختیار به آنان در توانمندسازی پرستاران، ایجاد انگیزه کاری، افزایش رضایت شغلی و کاهش تنش و بهبود عملکرد تیم درمان نقش مهمی ایفا کنند و درنتیجه کیفیت مراقبت و سطح سلامت جامعه را حفظ و ارتقا دهند [6] و با انتخاب شیوه مناسب، جهت هدایت کارکنان، به بهترین اثربخشی وکارایی دست می‌یابند [7].
سبک‌رهبری ترکیبی از صفات، مهارت‌ها و رفتارهایی است که مدیران برای تعامل با کارکنان خود استفاده می‌کنند [8] و بر پایه 4 عامل نظام ارزش‌ها، اعتماد به کارمندان، تمایلات رهبری و ماهیت و نوع فعالیت شکل می‌گیرد [9]. در پرستاری نیز رهبری یکی از مهم‌ترین و اصلی‌ترین وظایف مدیران پرستاری شامل مترون (مدیر پرستاری)، سوپروایزر، سرپرستار و مسئول شیفت است که کارکنان را با اهداف و راهکارهای سازمان به منظور دستیابی به اهداف سازمانی آشنا می‌سازند [10] و با هدایت مراقبت حرفه‌ای مطلوب، باعث کاهش اثرات بیماری می‌شود و وضعیت سلامتی انسان را ارتقا می‌بخشند [11]. رفتارهای مراقبتی به‌عنوان ماهیت فعالیت‌های پرستاری در نظر گرفته می‌شود [12] و مراقبت با کیفیت ازجمله وظایف اصلی پرستاران است [13]. رفتار مراقبتی ترکیبی از نگرش‌ها و اقدامات هدفمند پرستاری است که باعث رفع نیازهای از پیش تعیین‌شده بیمار می‌شود [14]. ارائه مراقبت سلامت اثربخش، نیازمند کارکنان متعهد و با انگیزه است [15]. مدیران با انتخاب سبک‌رهبری مناسب، انگیزه لازم را در کارکنان ایجاد کرده، آن‌ها را در جهت رسیدن به اهداف سازمانی هدایت می‌کنند [16]. چنانچه دیده شده که بین انگیزه و رضایت کارمند و سبک‌رهبری رابطه وجود دارد [17].
مطالعه صافی و همکاران نشان داد بین سبک‌رهبری و رضایت شغلی کارکنان ارتباط معناداری وجود دارد. رهبران با انتخاب سبک‌رهبری متناسب با شرایط کاری و توجه به شیوه‌های نوین مدیریتی، باعث افزایش رضایت شغلی و ارتقای کیفیت خدمات ارائه‌شده به مراجعین می‌گردند [18]. افزایش قدرت مدیریت پرستاری در هماهنگی، برنامه‌ریزی و کنترل فرایندهای پرستاری نقش مهمی در ارتقا کیفیت رفتارهای مراقبتی پرستاران دارد [19]. مطالعه العبری نشان داد سبک‌رهبری به‌عنوان عنصرکلیدی کیفیت مراقبتهای بهداشتی است [20]. پژوهش بالجانی نشان داد بسته به شخصیت متفاوت پرستاران، عوامل متعددی در رفتارهای مراقبتی تأثیرگذار است و مدیران پرستاری می‌توانند با تأکید بر مسائل اخلاقی و ایجاد روحیه، باعث افزایش احساس مسئولیت، تقویت اخلاق حرفه‌ای و خودکارآمدی پرستاران شوند [21]. مطالعات حاکی از آن هستند که نوع سبک‌رهبری مدیران پرستاری با رضایت شغلی، [18] ایمنی بیمار، [22] رضایتمندی بیمار [20] و میزان ترک شغل [23] ارتباط معناداری دارد، اما به نظر می‌رسد ارتباط آن با رفتارهای مراقبتی که جوهره اصلی اقدامات پرستاری است مورد توجه و بررسی قرار نگرفته است.
نکته مهم آن است که پرستاران باید در کار با بیماران به مراقبتهای جسمانی و روانی‌اجتماعی ارزش یکسانی قائل باشند، زیرا این نوع مراقبت با انتظارات بیماران هم‌خوانی بیشتری دارد. ازنظر بیماران، پرستار خوب کسی است که در کنار ارائه مراقبت جسمانی مطلوب بتواند حمایت عاطفی و روانی مناسبی را ارائه کند [24]. درهرحال، شناخت عوامل برون سازمانی و درون سازمانی و بررسی تأثیر آن بر رفتارهای مراقبتی گام اول در اصلاح رفتارهای نامناسب و ارتقای کیفیت مراقبت پرستاری است. بدین‌ترتیب باتوجهبه جایگاه رفتارهای مراقبتی، به‌عنوان مهم‌ترین جزء عملکرد پرستاری حرفه‌ای و اهمیت سبک‌رهبری مدیران پرستاری در ایجاد عملکرد حرفه‌ای مؤثر، ضروری به نظر رسید که پژوهشی با هدف تعیین ارتباط بین سبک‌رهبری و رفتارهای مراقبتی پرستاران در بیمارستان‌های دانشگاه علوم‌پزشکی و خدمات درمانی ایران انجام شود.
روش بررسی
مطالعه حاضر از نوع توصیفی‌همبستگی و به‌صورت مقطعی در سال 1399 انجام شد. پژوهشگر پس از دریافت مجوز از کمیته اخلاق دانشگاه علوم‌پزشکی و خدمات درمانی ایران و دریافت معرفی‌نامه، به مراکز آموزشی درمانی منتخب وابسته به دانشگاه علوم‌پزشکی و خدمات درمانی ایران مراجعه کرد. در این مطالعه نمونه‌گیری به‌روش طبقه‌ای با تخصیص متناسب و در هر طبقه به‌روش تصادفی ساده انجام شد. بنابراین، 4 بیمارستان آموزشی درمانی (فیروزگر، رسول اکرم، هفتم تیر، فیروزآبادی) به‌عنوان 4 طبقه در نظر گرفته شد. سپس با کسب اجازه از مسئولین ذی‌ربط بیمارستانها، به دفتر پرستاری مراجعه و لیست تعداد پرستاران شاغل را دریافت کرده، به هرکدام از این بیمارستانها بر اساس کارکنان پرستاری شاغل، سهمیه‌ای از کل حجم نمونه اختصاص داده شد. براساس سهمیه هربیمارستان لیست پرسنل پرستاری شماره‌گذاری شد و شماره‌های هر پرسنل به‌روش تصادفی انتخاب شد.
هریک از پرستاران که مایل به شرکت در پژوهش نبودند، از مطالعه حذف و پرستار بعدی با همان روش انتخاب شد. معیارهای ورود پرستاران، دارا بودن مدرک کارشناسی و بالاتر و حداقل به‌مدت یک‌سال در یکی از بیمارستان‌های محیط پژوهش، مشغول به خدمت باشند. پرسش‌نامه‌ها با در نظر گرفتن ملاحظات اخلاقی توسط پژوهشگر توزیع و از 240 پرسش‌نامه توزیع‌شده، 214 پرسش‌نامه تکمیل جمع‌آوری شد. گردآوری اطلاعات ازطریق پرسش‌نامه به‌صورت خود گزارش‌دهی بود و مدت زمان جهت تکمیل آن‌ها حدود 20 الی 30 دقیقه در نظر گرفته شد. جمع‌آوری داده‌ها از اردیبهشت سال 1400 شروع شد و در مرداد سال 1400 به پایان رسید. برای تعیین حجم نمونه در سطح اطمینان 95 درصد و توان آزمون 80 درصد و با فرض اینکه ضریب همبستگی سبک‌رهبری مدیران پرستاری با رفتار مراقبتی پرستاران حداقل 0/2 درصد باشد تا این همبستگی ازنظر آماری معنادار تلقی شود، با احتمال اینکه 10 درصد از پرسش‌نامه‌های دریافت‌شده به‌طور کامل پر نشده باشند و افزودن آن به حجم نمونه، تعداد نمونه‌ها 240 نفر برآورد شد.
گردآوری داده‌ها در این مطالعه خودگزارش‌دهی و با استفاده از یک فرم جمعیت‌شناختی و 2 پرسش‌نامه بود. پرسش‌نامه اطلاعات جمعیت‌شناختی شامل اطلاعات (سن، جنس، سابقه کار، تأهل، بخش محل خدمت، وضعیت استخدام، تحصیلات، بیمارستان و نوع نوبت‌کاری) بود. روایی محتوای فرم محقق‌ساخته جمعیت‌شناختی، توسط نظرات متخصصان متشکل از 3 نفر از اعضای هیئت علمی دانشکده پرستاری و مامایی دانشگاه علوم‌پزشکی و خدمات درمانی ایران بررسی شد و نظرات آنان اعمال شد.
پرسش‌نامه سبک‌رهبری چند عاملی
اطلاعات مربوط به سبک‌رهبری از پرسش‌نامه سبک‌رهبری (باس و آوولیو) که در سال 1985 طراحی شد، به دست آمد. پرسش‌نامه سبک‌رهبری چند عاملی در نسخه اولیه دارای 45 سؤال بود که در جدیدترین ویرایش (باس و آوولیو)، سؤالات آن را به 36 پرسش تقلیل دادند (نسخه2000). این پرسش‌نامه به ارزیابی عوامل و شاخص‌های رهبری تحول‌آفرین، تبادلی و عدم مداخله می‌پردازد.
رهبری تحول‌آفرین
رهبری تحول‌آفرین دارای 20 گویه و 5 بعد، رهبری تعامل‌گرا یا تبادلی دارای 12 گویه و 3 بعد و رهبری عدم مداخله دارای 4 گویه است. رهبری تحول‌آفرین متشکل از 5 بعد است:
ویژگی‌های آرمانی (گویه 25 تا 28)،
رفتارهای آرمانی (گویه 29 تا 32)،
انگیزش الهام‌بخش (گویه 21 تا 24)،
ترغیب ذهنی (گویه 33 تا 36)،
ملاحضات فردی(گویه 17 تا 20).
رهبری عملگرا یا تبادلی
رهبری عملگرا یا تبادلی، متشکل از 3 بعد است:
پاداش مشروط (گویه 13 تا 16)،
مدیریت برمبنای استثنا فعال (گویه 9 تا 12)،
مدیریت بر مبنا استثنا غیرفعال (گویه 5 تا 8).
رهبری عدم مداخله
گویه‌های 1 تا 4 رهبری عملگرا بیانگر سبک‌رهبری عدم مداخله است.
نمره‌دهی هر گویه براساس طیف لیکرت 5 قسمتی است و از کاملاً مخالف معادل 1 تا کاملاً موافق معادل 5 نمره‌گذاری شد. نمره‌گذاری و تفسیر این پرسش‌نامه بدین گونه بود که نمره ابعاد، با جمع‌کردن نمره گویه‌های سازنده هربعد و میانگین گرفتن از آن‌ها به دست آمد. نمره بالاتر هر بعد، نشان‌دهنده سبک‌رهبری غالب است. بنابراین در هر بعد حداقل نمره 1 و حداکثر 5 است. حداقل نمره کل کسب‌شده 36 و حداکثر 180 بود [25].
پرسش‌نامه رفتار مراقبتی
این پرسش‌نامه رفتار مراقبتی را اولین بار وولف در سال 1981 با 75 گویه طراحی کرد و درنهایت پس از تجدیدنظر نهایی به 42 گویه تقلیل یافت. این پرسش‌نامه برای سنجش رفتارهای مراقبتی پرستاران استفاده شد که دارای 5 زیرمقیاس و 42 گویه است که تفکیک گویه‌های هر زیرمقیاس عبارت‌اند از: قایل شدن احترام برای دیگری (گویه‌های 1 تا 12)، اطمینان از حضور انسانی ( گویه‌های 13 تا 24)، ارتباط و گرایش مثبت (گویه‌های 25 تا 33)، دانش و مهارت حرفه‌ای ( گویه‌های 34 تا 38) و توجه به تجارب دیگری (گویه‌های 39 تا 42).
شیوه نمره‌گذاری و تفسیر پرسش‌نامه، با مقیاس لیکرت 6 قسمتی بوده و از هرگز معادل 1 تا همیشه معادل 6 درجه‌بندی شده است. در ابزار مذکور نمره بالاتر نشان‌دهنده رفتارهای مراقبتی مناسب‌تر است. حداقل نمره کسب‌شده 42 و حداکثر 252 است. [26]. روایی محتوای فرم محقق‌ساخته جمعیت‌شناختی را متخصصان متشکل از 3 نفر از اعضای هیئت علمی دانشکده پرستاری و مامایی دانشگاه علوم‌پزشکی و خدمات درمانی ایران بررسی کردند و دیدگاه آنان اعمال شد. جهت بررسی روایی محتوای 2 پرسش‌نامه اصلی نیز از نظرات متخصصان شامل 3 نفر از اعضای هیئت علمی دانشکده پرستاری مامایی استفاده شد و از آنان درخواست شد پس از مطالعه دقیق ابزار، دیدگاه‌های اصلاحی و پیشنهادات خود را در رابطه با پوشش محتوا، رعایت دستور زبان، استفاده از عبارات مناسب و محل مناسب گویه‌ها را به‌صورت مبسوط و کتبی ارائه کنند. سپس نظرات داوران تا حدی که وفاداری به ابزار اصلی خدشه‌دار نشود، در پرسش‌نامه‌ها منظور شد.
برای تخمین پایایی از روش تعیین همسانی درونی استفاده شد. نتایج نشان داد پرسش‌نامه سبک‌رهبری از همسانی درونی (آلفا کرونباخ) 0/73 و پرسش‌نامه رفتار مراقبتی از همسانی درونی (آلفا کرونباخ) 0/73 برخوردار است. سپس در راستای رسیدن به اهداف و پاسخ به سؤالات پژوهش، علاوه بر آمار توصیفی (فراوانی مطلق و نسبی، میانگین و انحراف معیار) از آزمون‌های تی مستقل و تحلیل واریانس استفاده شد. داده‌ها با نرم‌افزار آماری SPSS نسخه 16 تجزیه‌وتحلیل قرار شد و سطح معناداری کمتر از 0/05 در نظر گرفته شد.
یافته‌ها
مطابق یافته‌ها 58/9 درصد از پرستاران مورد پژوهش سن بین 30 تا 39 سال داشتند که 83/2 درصد زن بودند و 90/7 درصد تحصیلات در سطح کارشناسی داشتند. 63/6 درصد متأهل بودند و نزدیک به نیمی یعنی 50/9 درصد استخدام رسمی بودند. سابقه کار 28/5 درصد از پرستاران مورد پژوهش بین 5 تا 10سال بود و 90/7 درصد نوبت‌کاری درگردش داشتند و 61/2 درصد در بخش جنرال مشغول به کار بودند. رفتارهای مراقبتی با سن ارتباط معنادار آماری داشته است (0/032=P)، به‌طوری‌که مقایسه دوبه‌دو توکی نشان‌دهنده آن بود که میانگین نمره کسب‌شده در پرستاران 40 سال و بالاتر به‌طور معناداری بالاتر (19/17±218/08) از سنین زیر 30 سال (24/02±205/56)، (0/046=P) و سن بین 30 تا 39 سال (25/98±207/47)، (0/046=P) بود.
سابقه کاری نیز متغیر دیگری بود که با رفتارهای مراقبتی ارتباط معنادار آماری داشت (0/003=P). چنان‌که مقایسه دوبه‌دو توکی نشان‌دهنده آن بود که میانگین نمره کسب‌شده در پرستاران با 4 سال سابقه کار به‌طور معناداری بالاتر از سن کمتر از 30 (0/036=P) و همچنین 30 تا 39 سال (0/002=P) بود.بیشترین میانگین رفتارهای مراقبتی در پرستاران با سابقه بالای 15 سال (18/9±219/4) 3 و کم‌ترین میانگین را پرستاران با سابقه 5 تا 10 سال، با 2 میانگین (25/5±202/7) به دست آوردند و در سایر سطوح این اختلاف معنادار نبود. به‌عبارت‌دیگر، رفتارهای مراقبتی پرستاران با سن و سابقه کاری بالاتر، مطلو‌‌ب‌تر به دست آمد (جدول شماره 1).
رهبری تحول‌آفرین با 62/6 درصد بیشترین سبک‌رهبری مدیران پرستاری از دیدگاه پرستاران مورد پژوهش بود و کم‌ترین سبک‌رهبری استفاده‌شده، سبک‌رهبری عدم مداخله بود (جدول شماره 2).
مهارت ارتباطی در بعد دانش و مهارت حرفه‌ای با میانگین 5/17 بالاترین و در بعد احترام قائل شدن برای سایرین با میانگین 4/71 پایین‌ترین میانگین نمره در بین سایر ابعاد بود (جدول شماره 3).
رفتارهای مراقبتی در بعد اطمینان از حضور انسانی (0/026=P) و توجه به تجارب دیگری (0/046=P) با سبک‌رهبری ارتباط معنادار آماری داشته است. به‌عبارتی سبک‌رهبری تحول‌آفرین بیشترین نقش را در بعد اطمینان از حضور انسانی و بعد توجه به تجارب دیگری دارد. میانگین نمره رفتارهای مراقبتی در بعد اطمینان از حضور انسانی در رهبری تحول‌آفرین به‌طور معناداری بالاتر از عملگرا بود (0/037=P) و در سایر سطوح این اختلاف معنادار نبود. به‌علاوه نتایج نشان داد میانگین نمره رفتارهای مراقبتی در بعد توجه به تجارب دیگری در رهبری تحول‌آفرین به‌طور معناداری بالاتر از عدم مداخله بود (0/029=P) و در سایر سطوح این اختلاف معنادار نبود.
همان‌طورکه جدول شماره 4 نشان می‌دهد رفتارهای مراقبتی با سبک‌رهبری ارتباط معنادار آماری نداشته است.
میانگین کل رفتارهای مراقبتی در رهبری تحول‌آفرین بالاتر از 2 سبک عملگرا و عدم مداخله بود (جدول شماره 4).
بحث و نتیجه‌گیری
تحلیل داده‌ها درمورد فراوانی سبک‌رهبری نشان داد، سبک‌رهبری غالب در بین مدیران پرستاری، سبک‌رهبری تحولگرا است و سبک‌رهبری عدم مداخله کمتر گزارش شده است. در تحلیل مؤلفه‌های سبک‌رهبری، بیشترین میانگین مربوط به مدیریت بر مبنای استثنا فعال و کم‌ترین مربوط به مدیریت بر مبنا استثنا منفعل به دست آمد. در تحلیل رفتارهای مراقبتی پرستاران میانگین و انحراف‌معیار کل رفتارهای مراقبتی پرستاران از دیدگاه خودشان به‌ترتیب برابر با 4/97 و 0/58 بود که بیانگر این است که رفتارهای مراقبتی خود را در سطح بسیار مطلوبی ارزیابی می‌کنند. زیرمقیاس «دانش و مهارت حرفه‌ای» نمرات بالاتری به دست آورد. و ابعاد ارتباط و گرایش مثبت و بعد احترام برای سایرین کم‌ترین میانگین نمره را دریافت کردند. تحلیل رفتارهای مراقبتی پرستاران نشان‌دهنده وجود ارتباط معناداری با نوع سبک‌رهبری مدیران پرستاری بود. به‌عبارتی میانگین ابعاد رفتارهای مراقبتی در سبک تحولگرا از 2 سبک عملگرا و عدم مداخله بیشتر است. در این مطالعه بین سن (0/032=P) و سابقه کار (0/003=P) با رفتارهای مراقبتی ارتباط مثبتی وجود داشت، به‌طوری‌که با افزایش سن و سابقه کار، نمره رفتار مراقبتی افزایش پیدا کرده است.
براساس نتایج مطالعه حاضر، سبک‌رهبری غالب در بین مدیران پرستاری، سبک‌رهبری تحولگرا است. مطالعه کنستانتینو در بیمارستان عمومی کاستوریا در منطقه پلوپونز یونان نیز سبک غالب مدیران پرستاری را با میانگین 2/07 و انحراف معیار 0/88 تحولگرا نشان داد [27]. در مطالعه نمدی و همکاران در ارومیه بیشترین میانگین مربوط به رهبری تحولگرا (15/31±73/61) و کم‌ترین میانگین (95/11±83/3) مربوط به سبک‌رهبری عدم مداخله به دست آمد [28]. نتایج مطالعات فوق با نتیجه مطالعه حاضر هم‌خوانی دارد.
مطالعه سعیدی و همکاران در بیمارستان‌های دولتی و خصوصی شهر اهواز انجام شد که از ابزار باردنز و متزکاز جهت سنجش سبک‌رهبری استفاده کردند، نشان داد بیشتر سرپرستاران در بیمارستان‌های خصوصی با میانگین 52/9 درصد و در بیمارستان‌های دولتی با میانگین 57/5 درصد دارای سبک رابطه‌مدار بودند [29]. در مطالعه رضایی و همکاران در مراکز آموزشی درمانی شهر جیرفت ، سبک رابطه‌مدار با میانگین 7/67 و انحراف‌معیار 2/27، سبک غالب مدیران پرستاری بود. [30]. نتایج این 2 مطالعه با نتیجه مطالعه حاضر به‌دلیل تفاوت در ابزار مورد استفاده، به آسانی قابل مقایسه نیست، اما در بررسی و مقایسه سبک‌های رهبری با روش‌های مختلف، سبک رابطه‌مدار بیشترین شباهت و نزدیکی را با سبک تحولگرا دارد.
در مطالعه آتش‌زاده در دانشگاه علوم‌پزشکی و خدمات بهداشتی درمانی البرز سبک عملگرا (0/64±3/11)، سبک غالب سرپرستاران مورد مطالعه بود [31].
نتایج مطالعه صادقی و همکاران در شهر همدان نشان داد سبک‌رهبری غالب در بین سرپرستاران، سبک عملگرا (0/48±2/15) بود و میزان اثربخشی مدیران پرستاری و رضایت شغلی پرستاران پایین‌تر از حد به دست آمد که علت آن پایین بودن میانگین سبک تحولگرا و مؤلفه پاداش اقتضایی سبک عملگرا بود. بنابراین رضایت شغلی پرستاران تأثیر زیادی در ارائه مراقبت با کیفیت و افزایش رضایت بیماران دارد [7]. هم‌خوانی نداشتن نتایج این پژوهش با پژوهش حاضر شاید به‌دلیل تفاوت در جامعه آماری باشد، به‌نحوی‌که در مطالعه صادقی پرستاران فقط سبک سرپرستار را ارزیابی می‌کنند، اما در مطالعه حاضر مدیران پرستاری مورد ارزیابی قرار گرفتند. میانگین و انحراف‌معیار کل رفتارهای مراقبتی پرستاران از دیدگاه خودشان به‌ترتیب برابر با 4/97 و 0/58 بود و بیانگر این است که پرستاران رفتارهای مراقبتی خود را در سطح بسیار مطلوبی ارزیابی می‌کنند.
نتایج مطالعه حسین‌زاده و همکاران در مراکز آموزشی‌درمانی شهر اردبیل، میانگین و انحراف‌معیار کل رفتارهای مراقبتی را برابر با 5/27 و 0/64 به دست آوردند [32]. در مطالعه جولایی و همکاران که در شهر تهران انجام شد، رفتارهای مراقبتی در سطح مطلوبی قرار داشت [14]. با وجود اینکه در تحقیق جولایی رفتارهای مراقبتی از دیدگاه بیماران سنجیده شده بود، اما نتایجی نزدیک به مطالعه حاضر به دست آمد. در مطالعه جولایی و حسین‌زاده از پرسش‌نامه رفتار مراقبتی وولف استفاده شده بود که با مطالعه حاضر شباهت دارد.
همچنین در مطالعه پاشایی و همکاران در مراکز آموزشی‌درمانی شهر تبریز، بالاترین رتبه رفتارهای مراقبتی به بعد ارتباط توأم با اعتماد با بیمار (2/91±21/69) اختصاص یافت و کم‌ترین رتبه، مربوط به بعد دردسترس بودن و پیش‌بینی نیازهای بیمار (0/24±2/78) بود. میانگین و انحراف‌معیار کل رفتارهای مراقبتی در 6 بعد مشخص کرد که پرستاران، اهمیت مراقبت برای زیر گروه‌های مراقبتی را با نمره (20/12±69/09) ارزیابی کرده‌اند و نمره کل میانگین پرسش‌نامه 242/2 به دست آمد. باتوجهبه اینکه دامنه نمرات پرسش‌نامه بین 57 تا 285 بوده است، چنین نمرات بالایی نشان می‌دهد پرستاران برای ارائه مراقبتهای پرستاری ارزش زیادی قائل هستند [33]. در مطالعه حاضر، بیشترین رفتار مراقبتی که در پرستاران مشاهده می‌شود، رفتار همراه با دانش و مهارت حرفه‌ای است. این یافته با نتایج به‌دست‌آمده در مطالعات الوما و ابادیگا در بیمارستان تخصصی دانشگاه جیما، جنوب‌غربی اتیوپی، حسین‌زاده، جولایی و همکاران هم‌خوانی دارد [14، 19، 30]، اما با نتایج مطالعه انوئل در ایرلند که در آن به بعد روانی‌اجتماعی مراقبت بیش از بعد جسمانی توجه شده [34] و مطالعه سلیمی و همکاران در ارومیه که هر 2 بعد مراقبت از نظر پرستاران از اهمیت یکسانی برخوردار بودند [24]، مغایرت دارد.
در مطالعه پاشایی و همکاران در مراکز آموزشی‌درمانی تبریز، بیشترین اولویت پرستاران بخش ویژه، رفتارهای مراقبتی مربوط به ارتباط توأم با اعتماد و آسودگی جسمی و عاطفی بیماران بوده است و دردسترس بودن و پیش‌بینی نیازهای بیماران در رده آخر اولویت مراقبتی قرار داشت که این می‌تواند سبب کاهش کیفیت ارائه مراقبت شود [33].
تأکید پرستاران بر رفتارهای مبتنی‌بر دانش و مهارت بیش از سایر رفتارهای مراقبتی آنان برجسته است و این موضوع در مطالعات مختلفی مورد تأیید قرار گرفته است و می‌تواند بیانگر توانایی پرستاران در انجام فعالیت‌های حرفه‌ای خود مثل تجویز داروها، رگ‌گیری، سرم درمانی، تعویض پانسمان و مواردی از این قبیل باشد. استفاده از دانش و مهارت‌های جدید برای انجام رویه‌های پرستاری بسیار مهم است [35]. به نظر می‌رسد دلیل بیشترین نمره در بعد دانش و مهارت حرفه‌ای، گذشت زمان و کسب تجربه و مهارت بیشتر، افزایش تعداد پرستاران با مدارک مقاطع تحصیلات تکمیلی و همچنین دسترسی بیشتر پرستاران به منابع اطلاعاتی در سال‌های اخیر باشد. ازطرفی پرستاران به اقداماتی مثل گزارش‌نویسی، پوشیدن لباس‌های تمیز و مرتب، کنترل علائم حیاتی و گزارش وضعیت بیمار به پرستار مافوق بیشتر اهمیت داده‌اند که این رفتارها بیشتر جنبه تکنیکی‌حرفه‌ای دارد. در صورتی که رفتارهای مثل کمک به بیماران در فعالیت‌های روزانه، نشستن در بالین بیمار و صحبت کردن با او، حفظ حریم خصوصی بیمار، حفظ صلاحیت و شایستگی حرفه‌ای از کم‌ترین اهمیت برخوردار بوده است [21].
رفتارهای مراقبتی در بعد اطمینان از حضور انسانی (0/026=P) و توجه به تجارب دیگری (0/046=P) با سبک‌رهبری ارتباط معنادار آماری داشته است. میانگین نمره بعد اطمینان از حضور انسانی در رهبری تحولگرا به‌طور معناداری بالاتر از عملگرا بود (0/037=P) و در سایر سطوح این اختلاف معنادار نبود. میانگین نمره بعد توجه به تجارب دیگری در رهبری تحولگرا به‌طور معناداری بالاتر از عدم مداخله بود (0/029=P) و در سایر سطوح این اختلاف معنادار نبود. رهبری تحولگرا تأثیر مستقیم مثبت بر توانمندسازی ساختاری و تأثیر مثبت بر رضایت شغلی و تأثیر مستقیم منفی بر اتفاقات نامطلوب دارد. همچنین متعاقباً به‌علت اتفاقات نامطلوب رضایت شغلی پرستاران کاهش می‌یابد [22].
نتایج مطالعه زاگینی در 42 بخش پزشکی و جراحی بزرگسالان از 5 بیمارستان ایتالیا نشان داد که رضایت از رهبری به‌طور منفی بر روی خستگی عاطفی پرستاران مؤثر است و نشان‌دهنده این است که وقتی پرستاران از رهبری احساس رضایت بیشتری دارند، کمتر دچار فرسودگی شغلی می‌شوند. به‌عبارتی سبک‌رهبری بر کیفیت محیط کار اثر گذاشته و بر رفتارهای مراقبتی پرستاران مؤثر است [36]. مطالعه لاووی در ایالت کبک کانادا نشان داد تنها رهبری سوگیرانه به‌طور مثبت و معنادار و رهبری تحولگرا به‌طور منفی بر میزان ترک پرستاران تأثیر دارد. همچنین رهبری تحولگرا به‌طور مثبت و معناداری و رهبری سوگیرانه به‌طور منفی بر ابعاد کیفیت خدمات پرستاری تأثیر دارد. در بیمارستانها وقتی مدیران پرستاری بیشتر از سبک‌رهبری سوگیرانه نسبت به تحولگرا استفاده کنند، سطح بالایی از جابه‌جایی و درکل کاهش کیفیت ایجاد می‌شود [23]. رفتارهای مراقبتی با افزایش قدرت مدیریت پرستاری در ایجاد هماهنگی، برنامه‌ریزی، کنترل روند رفتارهای مراقبتی و مشارکت تیم مراقبتی از بیمار بهبود و ارتقا می‌یابد [19].
از دیگر مواردی که می‌توان به آن اشاره کرد این است که با افزایش سن و سابقه کار، نمره رفتار مراقبتی افزایش پیدا کرده است. این یافته با مطالعه محمدی و همکاران در تهران، [36] و سیدالشهدایی و همکاران در بخش‌های داخلی جراحی بیمارستان‌های وابسته به دانشگاه تهران [38] هم‌خوانی دارد. با افزایش سن و سابقه کار، تجربه کاری افراد نیز بیشتر می‌شود و براساس نتایج حاصل از این مطالعه، با افزایش سن، سابقه کار و تجربه شغلی، افراد بینش وسیع‌تری نسبت به حرفه خود پیدا می‌کنند که می‌تواند تأثیر مثبتی بر کیفیت مراقبت‌ها بگذارد. نتایج مطالعه حسین‌زاده و همکاران در مراکز آموزشی‌درمانی شهر اردبیل، تأثیر مثبت جنسیت در رفتارهای مراقبتی را تأیید کرد به‌عبارتی میانگین نمرات رفتارهای مراقبتی در پرستاران زن بیشتر بود که دلیل آن می‌تواند به شخصیت زنان که معمولاً قانون‌مندتر و عاطفی‌‌تر از مردان هستند، مربوط باشد [32]. نتایج مطالعه ریاضی و همکاران در بیرجند نشان داد با افزایش سن، نمره کیفیت مراقبت پرستاری افزایش می‌یابد که می‌تواند به‌علت سازگاری پرستاران با شرایط کاری و افزایش مهارت آن‌ها در ارائه خدمات باشد. کیفیت ارائه مراقبت پرستاری که توسط پرستاران رسمی و پیمانی ارائه می‌شود، به‌علت امنیت شغلی، سنوات کاری بالاتر و مهارت و تجربه بیشتر در ارائه مراقبت پرستاری، معمولا ًبالاتر است [39]. در مطالعه شفیع‌پور و همکاران در دانشگاه تربیت مدرس تهران نیز مشاهده شد که بیشتر بیمارانی که تحت مراقبت مستقیم پرستارانی با صلاحیت فنی و حرفه‌ای قرار می‌گیرند، احساس آسودگی خاطر می‌کنند [40].
در این مطالعه بین سبک‌های رهبری مدیران پرستاری با رفتارهای مراقبتی ارتباط معناداری به دست نیامد. میانگین ابعاد رفتارهای مراقبتی در سبک تحولگرا از 2 سبک عملگرا و عدم مداخله بیشتر است. مطالعه بواما در دانشگاه انتاریو کانادا نشان داد بین رهبری تحولگرا و ایمنی بیمار و همچنین رضایت شغلی پرستاران ارتباط معناداری وجود دارد [22]. در مطالعه حاضر بعد احترام قائل شدن برای سایرین با رهبری عدم مداخله، ارتباط معنادار آماری دارد. همچنین هندرسون در استرالیا در بررسی خود گزارش کرده است که بیشتر پرستاران، زمان کافی برای صحبت کردن با بیمار را اختصاص نمی‌دهند و در هنگام صحبت کردن با بیمار، به کارهای دیگری مشغول می‌شوند و تماس چشمی کافی را با بیمار برقرار نمی‌کنند، به‌نحوی‌که این بی‌اعتنایی حس بی‌ارزشی و تحقیر در بیماران ایجاد می‌کند. علاوه‌براین صحبت کردن با صدای بلند با بیماران و صدا کردن بیماران با الفاظ نامناسب سبب صدمه به شأن بیماران می‌شود [41].
باتوجهبه تأثیر سبک‌رهبری، لازم است مدیران پرستاری به منظور ارتقا اثربخشی خود و افزایش کیفیت رفتارهای مراقبتی نسبت به تقویت مؤلفه‌های 5 گانه سبک‌رهبری تحولگرا اهتمام ورزند و در حد امکان از 2 سبک‌رهبری عدم مداخله و مدیریت بر مبنای استثنا غیرفعال اجتناب ورزند.
در این پژوهش پرستاران شرکت‌کننده به جنبه‌های معمول تکنیکی مراقبت بیشتر از جنبه‌های عاطفی‌اجتماعی اهمیت می‌دهند که این رویکرد نمی‌تواند تمام نیازهای مددجویان را تأمین کند. باتوجهبه مشاهده بیشتر بعد دانش و مهارت حرفه‌ای و کمتر مشاهده شدن بعد احترام قائل شدن برای سایرین در رفتارهای مراقبتی پرستاران، به نظر می‌رسد پرستاران ضمن حفظ دانش و مهارت فردی و استمرار در ارائه آن، لازم است به جنبه‌های ارتباطی و عاطفی مراقبت نیز بیشتر توجه کنند. توجه نکردن به علایق و نیازهای بیمار و مشارکت نکردن بیمار در امر درمان ناشی از ضعف در ابعاد عاطفی‌اجتماعی مراقبت است که می‌تواند با متغیرهای مختلفی مرتبط باشد. مواردی نظیر آموزش به بیمار و خانواده وی و ارائه توضیحات لازمه پیرامون بیماری و مراقبتهای مربوط به آن از کارکردهای اصلی پرستاری است و لازم است مدیران پرستاری جهت آموزش و برنامه‌ریزی به این مورد توجه داشته باشند.
همچنین نتایج مطالعه نشان‌دهنده تأثیر و رابطه مستقیم سن و سابقه کار پرستاران با رفتارهای مراقبتی آنان بود. با افزایش سن و سابقه کار تجربه کاری افراد بیشتر می‌شود، افراد بینش وسیع‌تری به حرفه خود پیدا می‌کنند که می‌تواند بر کیفیت مراقبت‌ها تأثیرگذار باشد و ضروری است مدیران پرستاری تدابیری بیندیشند که از حضور پرستاران با سابقه در کنار پرستاران کم‌سابقه استفاده کنند. از مهم‌ترین محدودیت‌های این مطالعه جمع‌آوری داده‌ها به‌صورت خودگزارشی بود و اینکه باتوجهبه زمان همه‌گیری کرونا و درگیری پرستاران، احتمال اینکه یافته‌ها نشان‌دهنده رفتارهای مراقبتی و سبک‌رهبری واقعی پرستاران و مدیران پرستاری نباشد، وجود دارد.
بنابراین باتوجهبه اهمیت رفتارهای مراقبتی در رضایتمندی بیماران، پیشنهاد می شود مطالعه‌ای در مورد دیدگاه پرستاران با سابقه در مورد عوامل تأثیرگذار بر رفتارهای مراقبتی انجام شود. باتوجهبه غالب بودن سبک‌رهبری تحولگرا بر سایر سبک‌های رهبری، پیشنهاد می‌شود مطالعه‌ای در مورد دیدگاه مدیران پرستاری در مورد سبک تحولگرا و تأثیر آن در رفتارهای مراقبتی پرستاران انجام شود و مداخلاتی در راستای ارتقای دانش و عملکرد مدیران پرستاری در انتخاب سبک‌های رهبری مناسب انجام‌شده و تأثیر آن بر رفتار مراقبتی پرستاران، مورد بررسی قرار داد.
ملاحظات اخلاقی
پیروی از اصول اخلاق پژوهش
مجوز اخلاقی برای این مطالعه از کمیته اخلاق دانشگاه علوم‌پزشکی و خدمات درمانی ایران با کد (IR.IUMS.REC.1399.111 دریافت شده است.
حامی مالی
مقاله حاضر بخشی از یافته‌های پایان‌نامه مرضیه سلطانی، کارشناسی ارشد رشته مدیریت پرستاری، دانشگاه علوم‌پزشکی و خدمات درمانی ایران می‌باشد. حامی مالی این طرح دانشگاه علوم‌پزشکی و خدمات درمانی ایران بوده است.
مشارکت نویسندگان
نظارت، تجزیه و تحلیل داده‌ها: تهمینه صالحی؛ نگارش پیش‌نویس، مدیریت پروژه، ویراستاری و نهایی‌سازی: مرضیه سلطانی؛ تجزیه‌وتحلیل داده‌ها: حمید حقانی.
تعارض منافع
بنا بر اظهار نویسندگان این مقاله تعارض منافع ندارد.
تشکر و قدردانی
از دانشکده پرستاری و مامایی دانشگاه علوم‌پزشکی و خدمات درمانی ایران که حمایت از این طرح مصوب را عهده‌دار شدند، سپاسگزاری می‌شود. همچنین از مسؤولین بیمارستان‌های منتخب و تمام پرستارانی که با صبر و حوصله و صداقت وقت خود را در اختیار پژوهشگر قرار دادند، صمیمانه تقدیر و تشکر می‌شود.
References
1.Bastani P, Barati O, Sadeghi A, Sharifi S, Abhari S. [Analysis of service quality gap in outpatient wards using SERVQUAL Model in Shahid Motahhari Clinic of Shiraz in 2014 (Persian)]. J Rafsanjan Univ Med Sci. 2016; 14(12):1015-32. [Link]
2.Borhani F, Abbaszadeh A, Nakhaee N, Roshanzadeh M. The relationship between moral distress, professional stress, and intent to stay in the nursing profession. J Med Ethics Hist Med. 2015; 7(1):3. [Link]
3.Von Thiele Schwarz U, Hasson H, Tafvelin S. Leadership training as an occupational health intervention: Improved safety and sustained productivity. Saf Sci. 2016; 81:35-45. [DOI:10.1016/j.ssci.2015.07.020]
4.Ansah JP, Koh V, Bayer S, Harper P, Matchar D. Healthcare human resource planning. In: Kahraman C, Topcu Y, editors. Operations research applications in health care management. Cham: Springer; 2018. [Link]
5.Overstreet RE, Hazen BT, Skipper JB, Hanna JB. Bridging the gap between strategy and performance: Using leadership style to enable structural elements. J Bus Logist. 2014; 35(2):136-49 [DOI:10.1111/jbl.12043]
6.Bikmoradi A, Hamidi Y, Soltanian A, Abdi F. [Correlation of demographic caracteristics with leadership syles of nures managers in Educational hospitals of Hamadan city in 1393 (Persian)]. Avicenna J Nurs Midwifery Care. 2016; 24(3):159-66. [DOI:10.21859/nmj-24033]
7.Sadeghi A, Samsamy T, Bikmoradi A, Moghimbeigi A. [Head nurses’ leadership styles and leadership outcomes (Persian)]. Avicenna J Nurs Midwifery Care. 2016; 24 (1):39-49. [DOI:10.20286/nmj-24016]
8.Nasiri F, Emadi SA. [The relationship between transformational and transactional leadership style with the employees’job satisfaction (Persian)]. J Manage Stud Dev Evaluation. 2016; 24(79):101-18. [Link]
9.Bijani M, Ghodsbin F, Javanmardi Fard S, Shirazi F, Sharif F, Tehranineshat B. An evaluation of adherence to ethical codes among nurses and nursing students. J Med Ethics Hist Med. 2017; 10:6. [PMID]
10.Mosadeghrad AM, Sokhanvar M. [Organizational culture of selected teaching hospitals of Tehran (Persian)]. Journal of Health in the Field. 2018; 5(4):26-38. [Link]
11.Li YS, Yu WP, Yang BH, Liu CF. A comparison of the caring behaviours of nursing students and registered nurses: Implications for nursing education. J Clin Nurs. 2016; 25(21-22):3317-25. [DOI:10.1111/jocn.13397] [PMID]
12.Chana N, Kennedy P, Chessell ZJ. Nursing staffs’ emotional well-being and caring behaviours.J Clin Nurs. 2015; 24(19-20):2835-48. [DOI:10.1111/jocn.12891] [PMID]
13.Azarsa T, Davoodi A, Khorami Markani A, Gahramanian A, Vargaeei A. Spiritual wellbeing, attitude toward spiritual care and its relationship with spiritual care competence among critical care nurses. J Caring Sci. 2015; 4(4):309-20. [PMID]
14.Joolaee S, Rasti F, Ghiyasvandian S, Haghani H. [Patients’perceptions of caring behaviors in oncology settings (Persian)]. Iran J Nurs Res. 2014; 9(1):59-67. [Link]
15.Cleary M, Sayers J, Lopez V, Hungerford C. Boredom in the workplace: Reasons, impact, and solutions. Issues Ment Health Nurs. 2016; 37(2):83-9. [DOI:10.3109/01612840.2015.1084554] [PMID]
16.Mosadegh Rad AM, Saadati M. [The relationship between managers’leadership style and employees’creativity in Qazvin hospitals (Persian)]. J Hosp. 2016; 15(1):101-10. [Link]
17.Abdelhafiz IM, Alloubani AM, Almatari M. Impact of leadership styles adopted by head nurses on job satisfaction: A comparative study between governmental and private hospitals in Jordan. J Nurs Manag. 2016; 24(3):384-92. [DOI:10.1111/jonm.12333] [PMID]
18.Safi MH, Mohamadi F, Amouzadeh I, Arshi S. [The relationship between managers’leadership style with job satisfaction and burnout in staff of Shomal Health Center of Tehran (Persian)]. Community Health. 2015; 2(2):88-07. [Link]
19.Oluma A, Abadiga M. Caring behavior and associated factors among nurses working in Jimma University specialized hospital, Oromia, Southwest Ethiopia. 2019. BMC Nurs. 2020; 19:19. [DOI:10.1186/s12912-020-0407-2] [PMID] [PMCID]
20.Al-Abri R, Al-Balushi A. Patient satisfaction survey as a tool towards quality improvement. Oman Med J. 2014; 29(1):3-7. [PMID] [PMCID]
21.Baljani E, Azimi N, Hosseinloo A. [A survey on nurses perception of the importance of caring behaviors and factors affecting its provision (Persian)]. Evid Based Care J. 2012; 2(1):13-21. [Link]
22.Boamah SA, Spence Laschinger HK, Wong C, Clarke S. Effect of transformational leadership on job satisfaction and patient safety outcomes. Nurs Outlook. 2018; ;66(2):180-9. [DOI:10.1016/j.outlook.2017.10.004] [PMID]
23.Lavoie-Tremblay M, Fernet C, Lavigne GL, Austin S. Transformational and abusive leadership practices: Impacts on novice nurses, quality of care and intention to leave. J Adv Nurs. 2016; 72(3):582-92. [DOI:10.1111/jan.12860] [PMID]
24.Salimi S, Azimpour A, Fesharaki M, Mohammadzadeh S. [Nurses’perception of importance of caring behaviors and its determinant factors (Persian)]. Nurs Midwifery J. 2012; 10(1):49-60. [Link]
25.Bass BM, Avolio BJ, Jung DI, Berson Y. Predicting unit performance by assessing transformational and transactional leadership. J Appl Psychol. 2003; 88(2):207-18. [DOI:10.1037/0021-9010.88.2.207] [PMID]
26.Wolf ZR, Colahan M, Costello A, Warwick F. Relationship between nurse caring and patient satisfaction. Medsurg Nurs. 1998; 7(2):99-105. [Link]
27.Konstantinou C, Prezerakos P. Relationship between nurse managers’ leadership styles and staff nurses’ job satisfaction in a Greek NHS Hospital. Am J Nurs. 2018; 7(3-1):45-50. [Link]
28.Shahbaz A, Namadi F, Baghaei R, Mehdi Akhgar M. [The relationship between head nurses’leadership style and nurses’moral courage in educational-treatment centers in Urmia In 2020-2021 (Persian)]. Nurs Midwifery J. 2021; 19(5):398-407. [Link]
29.Saeidi S, Elahi N, Neysi A, Latifi, S. [A survey on leadership styles of head-nurses and clinical competency of nurses in public and private hospitals of Ahvaz in 2014: A short report (Persian)]. J Rafsanjan Univ Med Sci. 2016; 15(1):81-90. [Link]
30.Rezaei S, Pazargadi , Salaree MM. [The relationship between the moral reasoning ability and leadership style of nursing managers of medical centers in Jiroft (Persian)]. Iran J Med Ethics Hist Med. 2020; 13(1):541-51. [Link]
31.Atashzadeh F, Afshar A, Naderi M, Alavi H. [Correlation of head nurses leadership style from nurses’perspective and nurses’job stress (Persian)]. J Health Promot Manage. 2015; 4(1):72-9. [Link]
32.Hosseinzadeh H, Mohammadi M, Shamshiri M. [The study of caring behaviors and its determinant factors from the perspective of nurses in educational hospitals of Ardabil (Persian)]. J Health Care. 2019; 21(3):203-11. [DOI:10.29252/jhc.21.3.203]
33.Pashaee S, Lakdizaji S, Rahmani A, Zamanzadeh V. [Priorities of caring behaviors from critical care nurses viewpoints (Persian)]. Prev Care Nurs Midwifery J. 2014; 4(1):65-73. [Link]
34.O’connell E, Landers M. The importance of critical care nurses’ caring behaviours as perceived by nurses and relatives.Intensive Crit Care Nurs. 2008; 24(6):349-58. [PMID]
35.Apostolopoulou E, Tselebis A, Terzis K, Kamarinou E, Lambropoulos I, Kalliakmanis A. Pressure ulcer incidence and risk factors in ventilated intensive care patients. Health Sci J. 2014; 8(3):333-42. [Link]
36.Zaghini F, Fiorini J, Piredda M, Fida R, Sili A. The relationship between nurse managers’ leadership style and patients’ perception of the quality of the care provided by nurses: Cross sectional survey. Int J Nurs Stud. 2020; 101:103446. [PMID]
37.Mohammadi H, Seyedshohadai M, Seyedfatemi N, Mehran A. [Relationship between circadian types and nurses’ caring behaviors (Persian)]. Iran J Nurs. 2014; 27(90 and 91):44-53. [DOI:10.29252/ijn.27.90.91.44]
38.Seyedoshohadaee M, Mohammadi H, Seyedfatemi N, Mehran A. [Relationship between the circadian types and nurses’ caring behaviours (Persian)]. Koomesh. 2015; 16:389-96. [Link]
39.Reyasi H. [Work life quality of nurses working in educational hospitals affiliated to Birjand University of Medical Sciences, 2012 (Persian)]. Mod Care J. 2013; 10(1):84-90. [Link]
40.Shafipour V, Mohammadi E, Ahmadi F. [The perception of cardiac surgery patients on comfortable resources: A qualitative study (Persian)]. J Qual Res Health Sci. 2012; 1(24):123-34. [Link]
41.Henderson A, Van Eps MA, Pearson K, James C, Henderson P, Osborne Y. Maintainance of patients’ dignity during hospitalization: Comparison of staff-patient observations and patient feedback through interviews. Int J Nurs Pract. 2009; 15(4):227-30. [PMID]
2.Borhani F, Abbaszadeh A, Nakhaee N, Roshanzadeh M. The relationship between moral distress, professional stress, and intent to stay in the nursing profession. J Med Ethics Hist Med. 2015; 7(1):3. [Link]
3.Von Thiele Schwarz U, Hasson H, Tafvelin S. Leadership training as an occupational health intervention: Improved safety and sustained productivity. Saf Sci. 2016; 81:35-45. [DOI:10.1016/j.ssci.2015.07.020]
4.Ansah JP, Koh V, Bayer S, Harper P, Matchar D. Healthcare human resource planning. In: Kahraman C, Topcu Y, editors. Operations research applications in health care management. Cham: Springer; 2018. [Link]
5.Overstreet RE, Hazen BT, Skipper JB, Hanna JB. Bridging the gap between strategy and performance: Using leadership style to enable structural elements. J Bus Logist. 2014; 35(2):136-49 [DOI:10.1111/jbl.12043]
6.Bikmoradi A, Hamidi Y, Soltanian A, Abdi F. [Correlation of demographic caracteristics with leadership syles of nures managers in Educational hospitals of Hamadan city in 1393 (Persian)]. Avicenna J Nurs Midwifery Care. 2016; 24(3):159-66. [DOI:10.21859/nmj-24033]
7.Sadeghi A, Samsamy T, Bikmoradi A, Moghimbeigi A. [Head nurses’ leadership styles and leadership outcomes (Persian)]. Avicenna J Nurs Midwifery Care. 2016; 24 (1):39-49. [DOI:10.20286/nmj-24016]
8.Nasiri F, Emadi SA. [The relationship between transformational and transactional leadership style with the employees’job satisfaction (Persian)]. J Manage Stud Dev Evaluation. 2016; 24(79):101-18. [Link]
9.Bijani M, Ghodsbin F, Javanmardi Fard S, Shirazi F, Sharif F, Tehranineshat B. An evaluation of adherence to ethical codes among nurses and nursing students. J Med Ethics Hist Med. 2017; 10:6. [PMID]
10.Mosadeghrad AM, Sokhanvar M. [Organizational culture of selected teaching hospitals of Tehran (Persian)]. Journal of Health in the Field. 2018; 5(4):26-38. [Link]
11.Li YS, Yu WP, Yang BH, Liu CF. A comparison of the caring behaviours of nursing students and registered nurses: Implications for nursing education. J Clin Nurs. 2016; 25(21-22):3317-25. [DOI:10.1111/jocn.13397] [PMID]
12.Chana N, Kennedy P, Chessell ZJ. Nursing staffs’ emotional well-being and caring behaviours.J Clin Nurs. 2015; 24(19-20):2835-48. [DOI:10.1111/jocn.12891] [PMID]
13.Azarsa T, Davoodi A, Khorami Markani A, Gahramanian A, Vargaeei A. Spiritual wellbeing, attitude toward spiritual care and its relationship with spiritual care competence among critical care nurses. J Caring Sci. 2015; 4(4):309-20. [PMID]
14.Joolaee S, Rasti F, Ghiyasvandian S, Haghani H. [Patients’perceptions of caring behaviors in oncology settings (Persian)]. Iran J Nurs Res. 2014; 9(1):59-67. [Link]
15.Cleary M, Sayers J, Lopez V, Hungerford C. Boredom in the workplace: Reasons, impact, and solutions. Issues Ment Health Nurs. 2016; 37(2):83-9. [DOI:10.3109/01612840.2015.1084554] [PMID]
16.Mosadegh Rad AM, Saadati M. [The relationship between managers’leadership style and employees’creativity in Qazvin hospitals (Persian)]. J Hosp. 2016; 15(1):101-10. [Link]
17.Abdelhafiz IM, Alloubani AM, Almatari M. Impact of leadership styles adopted by head nurses on job satisfaction: A comparative study between governmental and private hospitals in Jordan. J Nurs Manag. 2016; 24(3):384-92. [DOI:10.1111/jonm.12333] [PMID]
18.Safi MH, Mohamadi F, Amouzadeh I, Arshi S. [The relationship between managers’leadership style with job satisfaction and burnout in staff of Shomal Health Center of Tehran (Persian)]. Community Health. 2015; 2(2):88-07. [Link]
19.Oluma A, Abadiga M. Caring behavior and associated factors among nurses working in Jimma University specialized hospital, Oromia, Southwest Ethiopia. 2019. BMC Nurs. 2020; 19:19. [DOI:10.1186/s12912-020-0407-2] [PMID] [PMCID]
20.Al-Abri R, Al-Balushi A. Patient satisfaction survey as a tool towards quality improvement. Oman Med J. 2014; 29(1):3-7. [PMID] [PMCID]
21.Baljani E, Azimi N, Hosseinloo A. [A survey on nurses perception of the importance of caring behaviors and factors affecting its provision (Persian)]. Evid Based Care J. 2012; 2(1):13-21. [Link]
22.Boamah SA, Spence Laschinger HK, Wong C, Clarke S. Effect of transformational leadership on job satisfaction and patient safety outcomes. Nurs Outlook. 2018; ;66(2):180-9. [DOI:10.1016/j.outlook.2017.10.004] [PMID]
23.Lavoie-Tremblay M, Fernet C, Lavigne GL, Austin S. Transformational and abusive leadership practices: Impacts on novice nurses, quality of care and intention to leave. J Adv Nurs. 2016; 72(3):582-92. [DOI:10.1111/jan.12860] [PMID]
24.Salimi S, Azimpour A, Fesharaki M, Mohammadzadeh S. [Nurses’perception of importance of caring behaviors and its determinant factors (Persian)]. Nurs Midwifery J. 2012; 10(1):49-60. [Link]
25.Bass BM, Avolio BJ, Jung DI, Berson Y. Predicting unit performance by assessing transformational and transactional leadership. J Appl Psychol. 2003; 88(2):207-18. [DOI:10.1037/0021-9010.88.2.207] [PMID]
26.Wolf ZR, Colahan M, Costello A, Warwick F. Relationship between nurse caring and patient satisfaction. Medsurg Nurs. 1998; 7(2):99-105. [Link]
27.Konstantinou C, Prezerakos P. Relationship between nurse managers’ leadership styles and staff nurses’ job satisfaction in a Greek NHS Hospital. Am J Nurs. 2018; 7(3-1):45-50. [Link]
28.Shahbaz A, Namadi F, Baghaei R, Mehdi Akhgar M. [The relationship between head nurses’leadership style and nurses’moral courage in educational-treatment centers in Urmia In 2020-2021 (Persian)]. Nurs Midwifery J. 2021; 19(5):398-407. [Link]
29.Saeidi S, Elahi N, Neysi A, Latifi, S. [A survey on leadership styles of head-nurses and clinical competency of nurses in public and private hospitals of Ahvaz in 2014: A short report (Persian)]. J Rafsanjan Univ Med Sci. 2016; 15(1):81-90. [Link]
30.Rezaei S, Pazargadi , Salaree MM. [The relationship between the moral reasoning ability and leadership style of nursing managers of medical centers in Jiroft (Persian)]. Iran J Med Ethics Hist Med. 2020; 13(1):541-51. [Link]
31.Atashzadeh F, Afshar A, Naderi M, Alavi H. [Correlation of head nurses leadership style from nurses’perspective and nurses’job stress (Persian)]. J Health Promot Manage. 2015; 4(1):72-9. [Link]
32.Hosseinzadeh H, Mohammadi M, Shamshiri M. [The study of caring behaviors and its determinant factors from the perspective of nurses in educational hospitals of Ardabil (Persian)]. J Health Care. 2019; 21(3):203-11. [DOI:10.29252/jhc.21.3.203]
33.Pashaee S, Lakdizaji S, Rahmani A, Zamanzadeh V. [Priorities of caring behaviors from critical care nurses viewpoints (Persian)]. Prev Care Nurs Midwifery J. 2014; 4(1):65-73. [Link]
34.O’connell E, Landers M. The importance of critical care nurses’ caring behaviours as perceived by nurses and relatives.Intensive Crit Care Nurs. 2008; 24(6):349-58. [PMID]
35.Apostolopoulou E, Tselebis A, Terzis K, Kamarinou E, Lambropoulos I, Kalliakmanis A. Pressure ulcer incidence and risk factors in ventilated intensive care patients. Health Sci J. 2014; 8(3):333-42. [Link]
36.Zaghini F, Fiorini J, Piredda M, Fida R, Sili A. The relationship between nurse managers’ leadership style and patients’ perception of the quality of the care provided by nurses: Cross sectional survey. Int J Nurs Stud. 2020; 101:103446. [PMID]
37.Mohammadi H, Seyedshohadai M, Seyedfatemi N, Mehran A. [Relationship between circadian types and nurses’ caring behaviors (Persian)]. Iran J Nurs. 2014; 27(90 and 91):44-53. [DOI:10.29252/ijn.27.90.91.44]
38.Seyedoshohadaee M, Mohammadi H, Seyedfatemi N, Mehran A. [Relationship between the circadian types and nurses’ caring behaviours (Persian)]. Koomesh. 2015; 16:389-96. [Link]
39.Reyasi H. [Work life quality of nurses working in educational hospitals affiliated to Birjand University of Medical Sciences, 2012 (Persian)]. Mod Care J. 2013; 10(1):84-90. [Link]
40.Shafipour V, Mohammadi E, Ahmadi F. [The perception of cardiac surgery patients on comfortable resources: A qualitative study (Persian)]. J Qual Res Health Sci. 2012; 1(24):123-34. [Link]
41.Henderson A, Van Eps MA, Pearson K, James C, Henderson P, Osborne Y. Maintainance of patients’ dignity during hospitalization: Comparison of staff-patient observations and patient feedback through interviews. Int J Nurs Pract. 2009; 15(4):227-30. [PMID]
ارسال پیام به نویسنده مسئول
| بازنشر اطلاعات | |
 |
این مقاله تحت شرایط Creative Commons Attribution-NonCommercial 4.0 International License قابل بازنشر است. |
