نشریه پرستاری ایران

مقدمه
افزایش قابل توجه امید به زندگی که به گزارش سازمان بهداشت جهانی در سال 2019 در دنیا به 73/4 سال رسیده، یکی از دستاوردهای بزرگ بهداشتی جهان بوده است [1] که موجب سرعت افزایش سن کلی جمعیت نسبت به گذشته شده است [2]. با افزایش امید به زندگی و کاهش نرخ باروری در بیشتر کشورها شیب روند پیر شدن جمعیت رو به افزایش است [2، 3] و این امر باعث مسن شدن جمعیت جهان می‌شود. در کشورهای توسعه‌یافته سنین 60 تا 65 سال به بالا پیر در نظر گرفته می‌شوند، در حالی که در بسیاری از کشورهای در حال توسعه پیری به زمانی اطلاق می‌شود که دیگر فرد امکان مشارکت فعال در فعالیت‌های اجتماعی را نداشته باشد [3]. اما طبق تعریف سازمان بهداشت جهانی افراد بالای 60 سال پیر در نظر گرفته می‌شوند [2] و برخی این سنین را نیز به زیرگروه‌های 65 تا 74 سال سالمندِ جوان؛ 75 تا 84 سال سالمندِ متوسط و بالاتر از 84 سال سالمندِ پیر طبقه‌بندی می‌کنند [4]. 
به طور کلی تخمین زده می‌شود که تعداد افراد بالای 60 سال تا سال 2020 به بیش از کودکان زیر 5 سال رسیده است و بین سال‌های 2015 تا 2050 سهم جمعیت جهانی افراد بالای 60 سال تقریباً دو برابر شده و از 12 درصد (900 میلیون نفر در سال 2015) به 22 درصد (2 میلیارد نفر در سال 2050) افزایش خواهد یافت. این در حالی است که طبق برآوردها 80 درصد از این جمعیت در کشورهای کم‌درآمد و یا با درآمد متوسط زندگی خواهند کرد [4 ،3]. 
در کشور ما ایران نیز امید به زندگی، در طی چند دهه گذشته افزایش چشمگیری داشتهاست. به نحوی که امید به زندگی طی سال‌های 1960، 2000 و 2015 برای مردان ایرانی به ترتیب از 45 سال به 69 و سپس 74 سال رسیده و برای بانوان ایرانی نیز به ترتیب از 44 سال به 71 و سپس 76 سال در سال 2015 ارتقا یافته است [3]. در ایران نسبت افراد سالمند به کل جامعه به سبب کاهش نرخ تولد و افزایش عمومی سطح سلامت و امید به زندگی همواره رو به افزایش بوده است. به نحوی که طبق اطلاعات درگاه ملی آمار کشور، درصد افراد سالمند در ایران از 19/8 درصد درسال 1390، به 27/9 درصد در سال 1395 رسیده است و تخمین زده می‌شود که به محدوده بین 11/6 -10/5 درصد در سال 2025؛ به 19 درصد در سال 2030 و 21/7 تا 30/8 درصد در سال 2050 برسد [5, 6]. 
طبق نتایج سرشماری سال 1395 شمسی از کل جمعیت کشور (79926270 نفر)، حدود 9/27 درصد (7409390نفر) را سالمندان تشکیل می‌دهند. از این تعداد سالمند نیز 72/41 درصد در شهر‌ها سکونت دارند که 36/47 درصد آن به بانوان و 35/94 درصد آنان به آقایان سالمند اختصاص دارد [6]. با توجه با این آمار، جمعیت زنان سالمند اندکی از جمعیت مردان سالمند بالاتر است. 
سالمندی دوره‌ای از تجربه سفر زندگی است که طی آن سالمندان در معرض تهدیدات بالقوه‌ای نظیر افزایش ابتلا به بیماری‌های مزمن، تنهایی و انزوا و فقدان برخورداری از حمایت اجتماعی بوده و به دلیل ناتوانی‌های جسمی و ذهنی در موارد زیادی نیز استقلال فردی‌شان مورد تهدید قرا ر می‌گیرد [7, 8]. 
به طور کلی در سالمندان به دلیل محرومیت‌های مختلف اجتماعی، پایین بودن کیفیت زندگی، اختلالات شناختی، ناتوانی و افزایش خطر اختلالات جسمی و شیوع اختلالات روان‌شناختی متداول است [9]. 
یکی از عوامل شناخته‌شده تأثیرگذار در کیفیت زندگی سالمندان، وضعیت نشاط و شادکامی آنان است که به شکل رضایت از موقعیت‌های خاص زندگی مانند ازدواج یا اشتغال و یا هیجانات مربوط به نحوه قضاوت این رویدادهای مثبت زندگی بروز می‌کند [10]. بنابراین ارزشیابی افراد از شادکامی آن‌ها می‌تواند شامل جنبه‌های شناختی مثل قضاوت در مورد خشنودی از زندگی یا جنبه‌های هیجانی مانند عواطف و هیجانات آنان در پاسخ به اتفاقات زندگی باشد [10، 11]. 
در سال‌های اخیر با گسترش روان‌شناسی مثبت‌نگر، مطالعه شادکامی، محور اساسی پژوهش‌ها بوده است [12]. نظر به اهمیت شایان توجه شادابی در تمامی ابعاد زندگی، تحقیقات زیادی در خصوص تأثیر عوامل مختلف روی شادکامی اقشار مختلف جامعه انجام یافته است. درواقع شادکامی و رفاه ذهنی یکی از مسائلی است که در دنیای امروز توجه زیادی را به خود جلب کرده است و نتایج تحقیقات نشان می‌دهد که رفاه ذهنی بالاتر با سلامتی و طول عمر، روابط اجتماعی بهتر، عملکرد کاری و خلاقیت همراه بوده است [13]. 
با توجه به این موضوع که مسن‌ترین گروه‌های سنی جامعه به طور خاص به خاطر اثرات منفی روند سالمندی و شیوع بیشتر تنهایی، جزو آسیب‌پذیرترین اقشار جامعه به حساب می‌آیند، ارزیابی وضعیت سلامت جسمی و روانی آنان، حوزه پراهمیتی در توسعه دانش بوده و امکان مداخلات لازم در این راستا را فراهم می‌کند [14]. 
از دست دادن همسر در دوران سالمندی، به عنوان عامل مهمی در انزوا و حمایت اجتماعی سالمندان شناخته می‌شود. سالمندانی که شریک زندگی خود را از دست می‌دهند، بیش‌تر تمایل دارند که انزوا‌طلب شده و کمتر در محیط‌های اجتماعی و خانوادگی ظاهر شوند. با توجه به بالاتر بودن میزان مرگ در مردان نسبت به زنان و امید به زندگی بیشتر زنان، شانس تنها ماندن زنان سالمند نسبت به مردان بیشتر است. به طور کلی در اغلب جوامع، زنان سالمند با بیشترین خطر کاهش توانایی‌های جسمانی و روان‌شناختی رو‌به‌رو هستند و با احتمال بیشتری جهت حفظ سلامت، عملکرد و خودکفایی به حمایت‌های رسمی یا غیررسمی وابسته می‌شوند [15]. 
با توجه به مطالب مذکور، توجه به وضعیت سلامت جسمی و روانی جمعیت زنان سالمند بدون همسر، به عنوان بخش قابل توجهی از جامعه، ضرورتی اجتماعی و به‌خصوص بهداشتی محسوب می‌شود و با عنایت به اینکه تاکنون پژوهشی در این مورد و با تمرکز بر جمعیت زنان سالمند بدون همسر در کشورمان به‌خصوص در مناطق محروم کشور انجام نگرفته است، مطالعه پیش‌رو با هدف مقایسه سلامت عمومی و شادکامی زنان سالمند با و بدون همسر انجام گرفت. همچنین بررسی ارتباط بین وضعیت سلامت عمومی و ابعاد آن با شادکامی در دو گروه مورد‌مطالعه نیز به عنوان یک هدف فرعی مد نظر قرار گرفت
روش بررسی
این مطالعه توصیفی مقایسه‌ای در فاصله ماه‌های شهریور تا آذر ماه سال 1397، در هشت مرکز بهداشتی‌درمانی منتخب شهرستان بندرعباس صورت گرفت.. 
برای تعیین حجم نمونه لازم در سطح اطمینان 95 درصد و توان آزمون 80 درصد و با توجه به یکسان نبودن توزیع دو جامعه، از فرمول حجم نمونه با حجم‌های نامساوی استفاده شد (این نسبت 2 به 1 در نظر گرفته شد). با فرض اینکه سلامت عمومی زنان سالمند با و بدون همسر حداقل 5/5 واحد اختلاف داشته باشد (به اندازه 10 درصد میانگین نمره مقاله اکرامی) تا از نظر آماری معنی‌دار تلقی شود [16]، 130 نفر برای گروه بدون همسر و 260 نفر برای گروه دارای همسر در نظر گرفته شدند. نمونه‌گیری به روش چند‌مرحله‌ای (خوشه‌ای سهمیه‌ای) بود. بدین نحو که ابتدا هشت مرکز (خوشه) از بین 21 مرکز به روش قرعه‌کشی انتخاب و سپس تعداد نمونه‌های انتخابی از هر مرکز، بر اساس نسبت مراجعان و بر اساس حجم نمونه تعیین‌شده، به شکل متوالی تا رسیدن به حجم نمونه مورد‌نظر برای هر مرکز وارد مطالعه شدند. معیار ورود به مطالعه زنان سالمند ایرانی بالای 60 سال ساکن در بندرعباس، دارای سواد خواندن و نوشتن، فاقد بیماری‌های روانی و زمینه‌ای و همچنین فاقد تجربه هیچ بحران در طی سه ماه اخیر بود. شهرستان بندرعباس دارای 21 مرکز خدمات جامع سلامت شهری بوده که بر اساس محل قرارگیری توسط محقق به پنج بخشِ شمال پنج مرکز؛ جنوب شش مرکز؛ شرق سه مرکز؛ غرب پنچ مرکز و در مرکز بندرعباس دو مرکز، تقسیم‌بندی شد و با استفاده از روش قرعه‌کشی، مراکز بخش‌های شمال شامل رسالت و الهیه، جنوب شامل خلیج فارس و شادپور، غرب شامل کاتبی و پیامبر اعظم، شرق شامل سید مظفر و از مرکز بندر عباس نیز مرکز سید جمال‌الدین اسد‌آبادی انتخاب شد.
ابزار گردآوری داده‌ها شامل پرسش‌نامه اطلاعات جمعیت‌شناختی، پرسش‌نامه سلامت عمومی گلدبرگ و هیلر (Goldberg & Hillier) و پرسش‌نامه شادکامی Oxford بود. فرم مشخصات جمعیت‌شناختی در‌بردارنده اطلاعاتی از قبیل سن، تعداد فرزندان، تعداد فرزندان متأهل، تحصیلات، وضعیت اشتغال، وضعیت ا قتصادی، وضعیت درآمد، طول مدت زندگی با همسر بود. پرسش‌نامه سلامت عمومی (General Health Questionnaire) توسط گلدبرگ و هیلر در سال 1972 طراحی شد. این پرسش‌نامه در‌برگیرنده چهار خرده‌مقیاس شامل علائم جسمانی، اضطراب و اختلال خواب، اختلال در کارکرد اجتماعی و افسردگی شدید است. پرسش نامه سلامت عمومی به بررسی وضعیت روانی فرد در یک ماهه اخیر می‌پردازد و شامل نشانه‌هایی مانند افکار و احساسات نابهنجار است که 28 سؤال دارد. شیوه نمره‌دهی در این پرسش‌نامه به روش لیکرت انجام می‌شود. به این ترتیب که نمره اختصاص‌یافته به هریک از مواد آن از صفر تا 3 و دامنه برابر با 84-‌0 است. از طرفی نمرات آزمودنی در هر زیر‌مقیاس شامل 7 سؤال با دامنه نمرات 21-0 است. نمره برش برای کل آزمون 23 است. به این معنا که به هر میزان که نمره آزمون از 23 بالاتر باشد بیشتر در معرض خطر سلامت عمومی قرار دارند. نمره دامنه سلامت عمومی در حد مطلوب 22-0، تهدید خفیف سلامت 40-23، تهدید متوسط سلامت 60-41 و تهدید شدید سلامت 84-61 در نظر گرفته شده است [17]. در مطالعه جکسون، پایایی کل این پرسش‌نامه 91 درصد و در خرده‌مقیاس‌های آن 77 تا 82 درصد گزارش شده است [18]. نور‌بالا نیز پایایی این پرسش‌نامه را از 84 تا 91 درصد گزارش کرده است [19]. پایایی سلامت عمومی در این مطالعه به روش آلفای کرونباخ 0/924 و در بُعد علائم جسمانی 0/864، بعد اضطراب 0/839، بعد اختلال در عملکرد اجتماعی 0/722 و نهایتاً در بُعد افسردگی شدید 0/870 به دست آمد.
جهت تعیین شادکامی زنان سالمند با و بدون همسر از پرسش‌نامه استاندارد شادکامی آکسفورد شامل 29 سؤال استفاده شد، این پرسش‌نامه بر اساس پرسش‌نامه افسردگی بک ساخته شده است، به نحوی که 21 عبارت از این پرسش‌نامه انتخاب و معکوس شده، سپس 11 عبارت دیگر به آن اضافه شده است تا سایر جنبه‌های سلامت روان را نیز پوشش دهد. پایه نظری این پرسش‌نامه تعریف آرگیل (Argyle)از شادکامی است. آن‌ها به منظور ارائه یک تعریف عملیاتی از شادکامی، آن را سازه‌ای دارای سه بخش مهم شامل فراوانی و درجه عاطفه مثبت، میانگین سطح رضایت در طول یک دوره و نداشتن احساسات منفی مانند افسردگی دانسته‌اند. این پرسش‌نامه شامل 29 سؤال است و هریک از سؤالات چهار گزینه دارد که از صفر تا 3 نمره به آن‌ها اختصاص داده می‌شود. بنابراین بیشترین نمره آزمون 87 و نمرات بالاتر نشانه وضعیت بهتر است [20]. هادی‌نژاد و همکاران سال 1388پایایی پرسش نامه آکسفورد را به کمک آلفای کرونباخ 90 درصد گزارش کرده‌اند [21]. روایی پرسش‌نامه آکسفورد توسط علی‌پور و نوربالا در سال 1387 تأیید شده و میزان آلفای کرونباخ با 101 آزمودنی 93 درصد به دست آمده است [22]، پایایی این پرسش‌نامه در مطالعه حاضر به روش آلفای کرونباخ 0/946 به دست آمد.
 پس از دریافت معرفی‌نامه کتبی از دانشگاه علوم‌پزشکی ایران و ارائه آن به دانشگاه علوم‌پزشکی هرمزگان، پژوهشگر به مراکز منتخب مطالعه مراجعه کرد و ضمن ارائه معرفی‌نامه به مسئولین مرکز، هدف مطالعه را به زبان ساده برای برای واحد‌های مورد‌پژوهش توضیح داد. سپس فرم رضایت آگاهانه در اختیار واجدین شرایط مایل به شرکت در مطالعه قرار گرفت تا ضمن مطالعه به امضای آن بپردازند. همچنین پژوهشگر در رابطه با اصل رازداری و حفظ اطلاعات شخصی واحدهای مورد‌پژوهش به آنان اطمینان داد. پس از آن، پرسش‌نامه‌ها در اختیار واحدهای پژوهش قرار گرفت تا در یکی از اتاق‌های مرکز در سکوت و آرامش و تحت نظارت پژوهشگر، ظرف مدت 20 دقیقه اقدام به تکمیل آن کنند. به این ترتیب، فرایند جمع‌آوری اطلاعات حدود چهار ماه (شهریور تا آذر ماه سال 1397) به طول انجامید. اطلاعات جمع‌آوری‌شده با استفاده از نرم‌افزار SPSS نسخه 21 پردازش شد. جهت تحلیل داده‌ها نیز از آمار توصیفی (فراوانی، درصد و میانگین و انحراف معیار) و تحلیلی (کای‌دو، دقیق فیشر، تی مستقل، آنالیز کوواریانس و ضریب همبستگی پیرسون) استفاده شد و سطح معنی‌داری P<0/05 در نظر گرفته شد.
یافته‌ها
میانگین سنی در دو گروه با همسر و بدون همسر به ترتیب برابر با 6/05±65/83 و 7/37±69/31 سال بود. بیشتر زنان بدون همسر (67/6 درصد) و با همسر (65 درصد)، دارای 5 تا 9 فرزند، و بیش از نیمی از آنان در هر دو گروه زنان بدون همسر (51/9 درصد) و با همسر (58/4 درصد) دارای 5 تا 9 فرزند متأهل بودند. حدود نیمی از زنان در دو گروه دارای تحصیلات ابتدایی و اغلب خانه‌دار (94 درصد در گروه با همسر و 95/4 درصد در گروه بدون همسر) بودند. اغلب شرکت‌کنندگان در هر دو گروه از لحاظ وضعیت اقتصادی در سطح متوسط (61/5 درصد از هر گروه)، و نزدیک به نیمی از هر گروه (48/1 درصد از گروه دارای همسر، و 50/8 درصد از گروه بدون همسر) از نظر مالی وابسته بودند. نتایج نشان داد دو گروه مورد‌مطالعه از نظر متغیرهای جمعیت‌شناختی به جز سن (0/001>P) و طول مدت سال‌های زندگی با همسر (0/001>P) اختلاف آماری معناداری نداشتند (جدول شماره 1). 




توزیع فراوانی، میانگین و انحراف از خطا در سلامت عمومی در دو گروه مورد‌مطالعه در جدول شماره 2 نشان داده شده است.


همان‌طور که مشاهده می‌شود سلامت عمومی اکثر افراد هم در گروه با همسر (72/3 درصد) و هم در گروه بدون همسر (60/8 درصد) در سطح مطلوبی قرار داشت. میانگین تعدیل‌شده سلامت عمومی بعد از کنترل متغیر‌های مخدوشگر (سن و طول مدت سال‌های زندگی با همسر) در گروه زنان با همسر برابر با 0/69±‌19/46 و بدون همسر برابر با 1/03±‌20/63 بود که نتایج آنالیز کوواریانس نشان داد اختلاف معنی‌داری بین دو گروه از لحاظ سلامت عمومی وجود نداشت (0/38=P). نتایج آنالیز کوواریانس نشان داد بین دو گروه مورد‌مطالعه از لحاظ علائم جسمانی (0/17=P). اضطراب (0/93=P)، عملکرد اجتماعی (0/99=P) و افسردگی (0/15=P) اختلاف معنی‌داری وجود نداشت (جدول شماره 3). 


همان‌طور که در جدول شماره 4 مشاهده می‌شود، میانگین تعدیل‌شده شادکامی در گروه زنان با همسر و بدون همسر به ترتیب برابر با 0/88±‌39/43 و 1/32±‌37/12 گزارش شد که نتایج آنالیز کوواریانس نشان داد اختلاف معنی‌داری بین دو گروه از لحاظ شادکامی وجود نداشت (0/17=P).


نتایج آزمون همبستگی پیرسون نشان داد هم در زنان دارای همسر و هم در زنان بدون همسر بین سلامت عمومی و ابعاد آن با شادکامی همبستگی معنی‌دار آماری و معکوسی وجود داشت (0/001>P). میزان همبستگی بین شادکامی و سلامت عمومی در زنان با همسر برابر با 0/48 و در زنان بدون همسر برابر با 0/44 بود. یافته‌ها نشان داد بیشترین ارتباط معنی‌دار شادکامی در زنان با همسر با بُعد افسردگی (0/42-= r) و در زنان بدون همسر با بعد اختلال در عملکرد اجتماعی (0/47-=r) بود (جدول شماره 5). 

بحث و نتیجه‌گیری 
سلامت عمومی و شادکامی زنان سالمند دارای همسر و بدون همسر در این مطالعه تفاوت معنی‌داری نداشت. پرکینز (Perkins)و همکاران، در مطالعه‌ای در کشور هندوستان در رابطه با تأثیر تأهل و بیوه شدن بر وضعیت سلامت زنان و مردان مسن دریافتند که زنان مسن بیوه‌ای که 5 تا 9 سال بدون همسر زندگی کرده بودند از نظر وضعیت سلامت عمومی تفاوتی با زنان مسن متأهل نداشتند [23]. این موضوع را می‌توان به تطابق این زنان با فقدان همسر یا برخورداری احتمالی آنان از منابع حمایتی دیگر مانند فرزندان مرتبط دانست [24, 25]. در این راستا اوکابایاشی (Okabayashi) و همکاران، تأثیر حمایت اجتماعی ارائه‌شده از سوی فرزندان را گاه بیش از سایر منابع حمایتی از جمله همسر، دوستان و آشنایان بر سلامت روانی زنان سالمند بیان می‌دارند [26]. 
در این مطالعه، میانگین نمره سلامت عمومی در هر دو گروه پایین‌تر از نقطه برش برای کل آزمون یعنی 23 بود و با توجه به اینکه هرچه میزان نمره آزمون از 23 بالاتر باشد نشان‌دهنده این است که افراد بیشتر در معرض تهدید سلامت عمومی قرار دارند، می‌توان نتیجه گرفت که از نظر سلامت عمومی، بیشتر زنان در دو گروه از سطح سلامتی مطلوبی برخوردارند. اما در مقایسه با مطالعات دیگر میانگین نمره سلامتی در این مطالعه بیش از میانگین نمره سلامتی سالمندان در مطالعه یزدانی در تهران [27] و نجاتی در قم [28] است و این نشان می‌دهد که سالمندان در شهر تهران و قم از سلامت عمومی بالاتری برخوردارند. شاید علت این موضوع را بتوان به کیفیت پایین‌تر خدمات بهداشتی‌درمانی و توجه کمتر به سلامت سالمندان در مناطق جنوب کشور در مقایسه با پایتخت نسبت داد [29].
همچنین در مورد بعد جسمانی سلامت زنان سالمند، آن‌چنان‌که بنت (Bennet)، تحلیل می‌کند کاهش سطح سلامت جسمانی در زنان مسن، بیشتر تابع فرسودگی و افزایش سن است تا بیوه بودن و فقدان برخورداری از حمایت همسر [30] و این امر می‌تواند توجیهی برای فقدان معناداری این ارتباط در مطالعه ما نیز باشد.
در مورد مقایسه شادکامی زنان سالمند با و بدون همسر، نیز نتایج این مطالعه تفاوت معنی‌داری را در میانگین نمره شادکامی زنان دارای همسر و بدون همسر نشان نداد. 
در مورد نقش تأهل و ارتباط آن با احساس سلامت و شادکامی گرچه برخی از تغییرات در سلامت جسمی و روانی با وضعیت تأهل قابل توضیح است، اما به گفته هیوز (Hughes)و همکاران به احتمال زیاد تأهل یا عدم تأهل تنها بخشی از این موضوع به شمار می‌رود [31]. به گفته کراوس (Krause)عملاً هیچ ارتباطی بین رفاه زنان مسن و وضعیت تأهل یا تعداد خویشاوندان نزدیک آنان وجود ندارد [32]. رایان (Ryan) معتقد است آنچه که می‌تواند به بهزیستی روان‌شناختی سالمندان کمک کند بیشتر کیفیت روابط خانوادگی و نه صرف داشتن همسر است [33].
 نتایج مطالعه رایان و همکاران در پنسیلوانیا نشان داد که رضایت زناشویی، رضایت‌مندی از روابط با فرزندان بزرگسال و رضایت از ارتباط با اعضای خانواده گسترده، همگی در ارزیابی نمره خوب روان‌شناختی و تا حدودی سلامت جسمی افراد مسن تأثیرگذار است، اما صرف وجود همسر و تعداد فرزندان دربردارنده چنین ارتباطی نیست، به عبارت دیگر آنچه می‌تواند به بهزیستی روان‌شناختی سالمندان کمک کند بیشتر کیفیت روابط خانوادگی و نه صرف داشتن همسر است [33]. 
با توجه به نتایج مطالعه بین نمره سلامت عمومی و نمره شادکامی در زنان با و بدون همسر، رابطه معنا‌داری وجود دارد. به این ترتیب هم در زنان دارای همسر و هم در زنان بدون همسر، بین نمره سلامت عمومی و ابعاد آن با نمره شادکامی همبستگی معنی‌دار آماری و معکوسی وجود داشت (P>0/001). بدین معنی هرچه فرد از سطح سلامت بالاتری برخوردار باشد از شادکامی بیشتری نیز برخوردار خواهد بود. نتایج مطالعه حاضر همسو با یافته‌های پژوهش انجام شده توسط انگنر (Angner) و همکاران است که رابطه بین شادی و سلامتی را با استفاده از نمونه ای از 383 فرد مسن مراجعه‌کننده به مراکز مراقبت‌های اولیه در 21 ایالت آلاباما مورد بررسی قرار دادند. بر اساس نتایج این مطالعه معیارهای سلامت ذهنی نسبت به معیارهای عینی، پیش‌بینی‌کننده بهتری برای شادی و حس رفاه افراد مسن است [34].
متقاعد کردن افراد برای شرکت در مطالعه از محدودیت‌های این مطالعه است که با دادن توضیحاتی راجع به محرمانه بودن اطلاعات و توضیح در مورد اهداف کاربردی پژوهش به شرکت‌کنندگان این محدودیت مرتفع شد. با توجه به نتایج مطالعه در گروه زنان بدون همسر، هیچ‌یک از ویژگی‌های جمعیت‌شناختی با نمره سلامت عمومی ارتباط معنی‌داری نداشت. اما در گروه زنان دارای همسر، بین برخی از ویژگی‌ها مانند اشتغال و وضعیت اقتصادی و سن افراد مورد مطالعه و نمره سلامت عمومی آنان ارتباط معناداری از لحاظ آماری مشاهده شد.
نتایج مطالعه نشان داد که بین نمره شادکامی با برخی ویژگی‌های جمعیت‌شناختی همچون وضعیت اقتصادی و درآمد و سن افراد مورد‌مطالعه در گروه زنان دارای همسر رابطه معنی‌دار وجود دارد و این رابطه در مورد وضعیت اقتصادی و درآمد معنی‌دارتر از سن افراد مورد‌مطالعه بود.
در‌مجموع مطالعه حاضر نشان داد که سالمندان دارای همسر در مقایسه با سالمندان بدون همسر از سلامت عمومی بالاتر و شادکامی بیشتری برخوردارند، اما این تفاوت‌ها از نظر آماری معنادار نبود. به نظر می‌رسد که صرف داشتن همسر تعیین‌کننده وضعیت سلامت عمومی و شادکامی زنان سالمند نیست، بلکه متغیرهای دیگری مانند کیفیت روابط خانوادگی، حمایت اجتماعی، استقلال مالی و غیره نیز در این ارتباط نقش دارند که شناسایی آن‌ها مستلزم انجام تحقیقات بیشتری است. یافته‌های این مطالعه، رویکردهای جدیدی را برای تحقیقات آینده فراهم می‌کند و می‌تواند بستری را برای طرح مداخلاتی هدفمند جهت حفظ و ارتقای سلامت و شادی زنان مسن جامعه فراهم آورد.

ملاحظات اخلاقی
پیروی از اصول اخلاق پژوهش
این مقاله مورد تأیید کمیته اخلاق دانشگاه علوم‌پزشکی ایران قرار گرفته است (کد: IR.IUMS.REC.1397.1175).

حامی مالی
این مقاله حاصل پایان‌نامه کارشناسی ارشد نویسنده اول در گروه آموزش جامعه نگر در نظام سلامت، دانشکده مجازی،آموزش پزشکی و مدیریت، دانشگاه علوم‌پزشکی ایران، تهران (کد طرح: 98-1-3-13957). 

مشارکت نویسندگان
 تمام نویسندگان در طراحی، اجرا و نگارش همه بخش‌های پژوهش حاضر مشارکت داشته‌اند. 

تعارض منافع
 مفهوم سازی: هما صادقی، لیلا امینی، شهرام قنبری؛ تحقیق و بررسی: شهرام قنبری، هما صادقی، شیما حقانی؛ ویراستاری و نهایی سازی: هما صادقی، لیلا امینی، شیما حقانی. 

تشکر و قدردانی
بدین وسیله از حمایت‌های مالی دانشگاه علوم‌پزشکی ایران و مسئولین دانشکده پرستاری و مامایی قدردانی می‌شود.

References
1.World Health Organization. Global health estimates: Life expectancy and leading causes of death and disability [Internet]. 2020 [Updated 2021 November 8]. Availble from: https://www.who.int/data/gho/data/themes/mortality-and-global-health-estimates
2.World Health Organization. Ageing and health [Internet]. 2018 [Updated 2021 October 4]. Available from: https://www.who.int/news-room/fact-sheets/detail/ageing-and-health
3.CEIC. Iran Health Statistics [Internet]. 2019 [Updated 2019 June 19]. Available from: https://www.ceicdata.com/en/iran/health-statistics?page=2
4.World Health Organization. Global health and ageing [Internet]. 2011 [Updated 2011]. Available from: https://www.who.int/ageing/publications/global_health.pdf
5.Adib-Hajbaghery M, Aghahoseini S. The evaluation of disability and its related factors among the elderly population in Kashan, Iran. BMC Public Health. 2007; 7:261. [DOI:10.1186/1471-2458-7-261] [PMID] [PMCID]
6.Statistical Center of Iran. Selection of the results of general census of population and housing [Internet]. 2016. Available from: https://www.amar.org.ir/english/Population-and-Housing-Censuses/Census-2016-General-Results
7.Hellström Y, Persson G, Hallberg IR. Quality of life and symptoms among older people living at home. J Adv Nurs. 2004; 48(6):584-93. [DOI:10.1111/j.1365-2648.2004.03247.x] [PMID]
8.Vahdaninia M, Goshtasbi A, Montazeri A, Maftoun F. [Health-related quality of life in an elderly population in Iran: A population-based study. (Persian)] Payesh. 2005; 4(2):113-20. https://www.sid.ir/en/journal/ViewPaper.aspx?id=35300
9.Skoog I. Psychiatric disorders in the elderly. Can J Psychiatry. 2011; 56(7):387-97. [DOI:10.1177/070674371105600702] [PMID]
10.Joshanloo M. Lay conceptions of happiness: Associations with reported well-being, personality traits, and materialism. Front Psychol. 2019; 10:2377. [DOI:10.3389/fpsyg.2019.02377] [PMID] [PMCID]
11.Alexander R, Aragón OR, Bookwala J, Cherbuin N, Gatt JM, Kahrilas IJ, et al. The neuroscience of positive emotions and affect: Implications for cultivating happiness and wellbeing. Neurosci Biobehav Rev. 2021; 121:220-49. [DOI:10.1016/j.neubiorev.2020.12.002] [PMID]
12.Joseph S, Linley PA. Positive therapy: A positive psychological theory of therapeutic practice. In: In Linley PA , Joseph S, editors. Positive psychology in practice. New York: Wiley; 2012. https://www.google.com/books/edition/Positive_Psychology_in_Practice/f-8iBCRk4c8C?hl=en&gbpv=0
13.Diener E, Oishi S, Tay L. Advances in subjective well-being research. Nat Hum Behav. 2018; 2(4):253-60. [DOI:10.1038/s41562-018-0307-6] [PMID]
14.Taube E, Kristensson J, Midlöv P, Holst G, Jakobsson U. Loneliness among older people: Results from the Swedish national study on aging and care-Blekinge. Open Geriatric Med J. 2013; 6(1):1-10. [DOI:10.2174/1874827901306010001]
15.Morovatisharifabad M, Ghofranipour F, Babaeirochi G, Heydarnia A. [Perceived religious support of health promoting behavior and status doing these behaviors in Aged 65 years and older in Yazd (Persian)]. JSSU. 2004; 12(1):23-9. https://www.sid.ir/fa/journal/ViewPaper.aspx?id=14625
16.Ekrami M, Mirhaj A. [The comparison of general health and self-esteem status in the trained aged women in Iran Alzheimer’s Association and other (Persian)]. Q J Health Psychol. 2015; 4(14):98-112. https://www.sid.ir/en/Journal/ViewPaper.aspx?ID=573603
17.Goldberg DP, Hillier VF. A scaled version of the General Health Questionnaire. Psychol Med. 1979; 9(1):139-45. [DOI:10.1017/S0033291700021644] [PMID]
18.Jackson C. The general health questionnaire. Occup Med. 2007; 57(1):79. [DOI:10.1093/occmed/kql169]
19.Noorbala A. [Psychosocial health and strategies for improvement (Persian)]. Iran J Psychiatry Clin Psychol. 2011; 17(2):151-6. http://ijpcp.iums.ac.ir/article-1-1353-en.html
20.Argyle M. (2005) Psychology and religion: An introduction, Oxfordshire: Taylor & Francis. https://www.google.com/books/edition/Psychology_and_Religion/d9-FAgAAQBAJ?hl=en&gbpv=0
21.Hadinejad H, Zarei F. [Reliability, validity, and standardization of the Oxford Happiness Questionnaire (Persian)]. Psychol Res. 2009; 12(1-2):62-77. https://www.sid.ir/en/journal/ViewPaper.aspx?id=167231
22.Alipoor A, Noorbala A. [Preliminary study of the reliability and validity of the Oxford Happiness Questionnaire at Tehran University (Persian)]. J Thought & Behavior. 2008, 2(1):29-34. http://ensani.ir/file/download/article/20100930154836-
23.Perkins JM, Lee HY, James KS, Oh J, Krishna A, Heo J, et al. Marital status, widowhood duration, gender and health outcomes: A cross-sectional study among older adults in India. BMC Public Health. 2016; 16(1):1032. [DOI:10.1186/s12889-016-3682-9] [PMID] [PMCID]
24.Wilcox S, Evenson KR, Aragaki A, Wassertheil-Smoller S, Mouton CP, Loevinger BL. The effects of widowhood on physical and mental health, health behaviors, and health outcomes: The women’s’ health initiative. Health Psychol. 2003; 22(5):513-22. [DOI:10.1037/0278-6133.22.5.513] [PMID]
25.Geng J. Gender and the subjective well-being of widowed elders [MSc. Thesis]. Virginia: Virginia Thec University; 2019. http://hdl.handle.net/10919/101093
26.Okabayashi H, Liang J, Krause N, Akiyama H, Sugisawa H. Mental health among older adults in Japan: Do sources of social support and negative interaction make a difference? Social Soc Sci Med. 2004; 59(11):2259-70. [DOI:10.1016/j.socscimed.2004.02.024] [PMID]
27.Yazdani AA. [The relationship between social participation and general health among aged people of 5th district of Tehran (Persian)] [MSc. Thesis]. Tehran: Tehran University of Social Welfare and Rehabilitation Sciences; 2010. https://scholar.google.com/citations?view_op=view_citation&hl=en&user=m7FUaW0AAAAJ&alert_preview_top_rm=2&citation_for_view=m7FUaW0AAAAJ:hMod-77fHWUC
28.Nejati V. [Assessing the health status of elderly people in the province of Qom (Persian)]. J Inflamm Dis. 2009; 13(1):67-72. http://journal.qums.ac.ir/article-1-790-en.html
29.Mir SA, Khosravi S, Mansouri Bidkani M, Khosravi AA. [Expanding the health care in deprived areas in Iran: Policies and challenges (Persian)]. J Mil Med. 2019; 21(4):342- 52. http://militarymedj.ir/article-1-2284-en.html
30.Bennett KM. (1997). Widowhood in elderly women: The medium and long-term effects on mental and physical health. Mortality, 2(2):137-48. [DOI:10.1080/713685857]
31.Hughes ME, Waite LJ, LaPierre TA, Luo Y. All in the family: The impact of caring for grandchildren on grandparents’ health. J Gerontol B Psychol Sci Soc Sci. 2007; 62(2):S108-19. [DOI:10.1093/geronb/62.2.S108] [PMID] [PMCID]
32.Krause N. Social support. In: Binstock RH, Marshall VW, editors. Handbook of aging and the social sciences. Massachusetts: Academic Press; 2001. pp. 272-294. https://www.google.com/books/edition/Handbook_of_Aging_and_the_Social_Science/43lqAAAAMAAJ?hl=en
33.Ryan AK, Willits FK. Family ties, physical health, and psychological well-being. J Aging Health. 2007; 19(6):907-20. [DOI:10.1177/0898264307308340] [PMID]
34.Angner E, Ray MN, Saag KG, Allison JJ. Health and happiness among older adults: A community-based study. J Health Psychol. 2009; 14(4):503-12. [DOI:10.1177/1359105309103570] [PMID]