جلد 38 -
جلد 38 - صفحات 0-0 |
برگشت به فهرست نسخه ها
Download citation:
BibTeX | RIS | EndNote | Medlars | ProCite | Reference Manager | RefWorks
Send citation to:
BibTeX | RIS | EndNote | Medlars | ProCite | Reference Manager | RefWorks
Send citation to:
Hosseinzadeh F, Namadi F, Akbarnezhad N, Zeynali E, Zareipour M. Spiritual Well-being and Its Relationship With Academic Achievement in Iranian College Students: A Systematic Review. IJN 2025; 38 (S1 ) : 1440.5
URL: http://ijn.iums.ac.ir/article-1-3838-fa.html
URL: http://ijn.iums.ac.ir/article-1-3838-fa.html
حسین‌زاده فاطمه، نمدی فریده، اکبرنژاد نبی، زینالی اسماعیل، زارعی پور مرادعلی. وضعیت سلامت معنوی و ارتباط آن با پیشرفت تحصیلی در دانشجویان ایرانی: مطالعه مرور نظام‌مند. نشریه پرستاری ایران. 1404; 38 (S1 )
فاطمه حسین‌زاده1 
، فریده نمدی2 ، نبی اکبرنژاد3 ، اسماعیل زینالی4 ، مرادعلی زارعی پور5
، فریده نمدی2 ، نبی اکبرنژاد3 ، اسماعیل زینالی4 ، مرادعلی زارعی پور5
1- گروه اتاق عمل، دانشکده علوم پزشکی خوی، خوی، ایران.
2- گروه پرستاری، دانشکده علوم پزشکی خوی، خوی، ایران.
3- گروه پرستاری، دانشکده پرستاری، دانشگاه علوم پزشکی قزوین، قزوین، ایران.
4- گروه معارف اسلامی، دانشکده علوم پزشکی خوی، خوی، ایران.
5- گروه بهداشت، دانشکده علوم پزشکی خوی، خوی، ایران. ،z.morad@yahoo.com
2- گروه پرستاری، دانشکده علوم پزشکی خوی، خوی، ایران.
3- گروه پرستاری، دانشکده پرستاری، دانشگاه علوم پزشکی قزوین، قزوین، ایران.
4- گروه معارف اسلامی، دانشکده علوم پزشکی خوی، خوی، ایران.
5- گروه بهداشت، دانشکده علوم پزشکی خوی، خوی، ایران. ،
متن کامل [PDF 5596 kb]
(68 دریافت)
| چکیده (HTML) (409 مشاهده)
متن کامل: (43 مشاهده)
مقدمه
سلامت معنوی، راهبرد تعالی برای سرشت انسان در هستی است که در جست‌وجوی معنا و هدف زندگی می‌باشد [1]. پژوهشگران حیطه سلامت، ابتدا سلامت را در سه بعد سلامت جسمی، روانی و اجتماعی طبقه‌بندی کرده بودند که در ادامه بعد چهارم سلامت با محوریت معنویت به پیشنهاد راسل و عثمان به ابعاد اصلی سلامت انسان اضافه شد [2، 3]. اهمیت جایگاه سلامت معنوی در بین محققین ناشی از تأثیر مهم این بعد بر چارچوب کلی سلامت انسان است [4]. سلامت معنوی را می‌توان داشتن احساس خوشایند، هدف در زندگی، ارتباط با کل هستی، رضایت از زندگی که با مشخصات ثبات در زندگی، صلح و هماهنگی، احساس ارتباط با ضمیر خود، خدا، جامعه و محیط بیان کرد [5]. سلامت معنوی به دو بعد مذهبی و وجودی دسته‌بندی می‌شود [1]. سلامت مذهبی به احساس درونی و رضایت در ارتباط با نیروی افضل تعریف می‌شود و سلامت وجودی نیز به تمرکز و تلاش برای درک هدف زندگی در قاعده باورها و هنجارها اطلاق می‌شود [6]. کلید اصلی در زمینه سلامت معنوی، باورها و یادگیری‌های شناختی افراد است که ماحصل تلاش‌های فرد در جهت بهبود آرمان‌های متعالی در گذر زمان برای رسیدن به رشد و پیشرفت است [3]. بنابراین اهمیت قائل شدن برای سلامت معنوی موجب ارتقا و هدایت مؤثر در سطح سلامت افراد شده و کاستی در توجه به آن به بروز و یا تشدید اختلالات روانی در سطح افراد جامعه منجر می‌شود [7].
سیستم دانشگاهی، پیشرفت تحصیلی را از مؤلفه‌های برتری در فعالیت‌های علمی می‌داند و همواره درصدد پیشرفت در کیفیت نظام آموزشی است [8] که می‌توان آن را به جایگاه تحصیلی و توانایی آموختن مطالب در بازه زمانی مشخص از بین دروس ارائه‌شده برای دانشجویان با آزمون‌های استاندارد در محیط‌های آموزشی بیان کرد [9]. پیشرفت تحصیلی به قابلیت دریافت اطلاعات و مهارت‌های لازم برای انجام کارهای تحقیقاتی، همچنین توانایی ایجاد و برقراری ارتباط با افراد پیرامون، همکاری و پذیرش در گروه‌های مختلف اشاره دارد [10].
با ورود به دانشگاه وظایف و نگرش‌های جدیدی در قالب نقش دانشجو توسط سیستم شکل می‌گیرد [11]. دوره‌های فشار روانی بر افراد با قرار گرفتن آن‌ها در قالب نقش دانشجو، ورود به محیط دانشگاه و افزایش سطح انتظارات در زمینه‌های تحصیلی بیشتر می‌شود، بنابراین دانشجویان باید با حفظ انعطاف‌پذیری و توجه به شرایط جدید خود در جهت بهبود سلامت روان و پیشرفت تحصیلی خود برآیند [7]. دانشگاه‌ها برای موفقیت و پیشرفت آینده دانشجویان در جامعه علاوه‌بر تسهیل در شرایط تحصیل، موجبات پرورش و تعالی شخصیت افراد در جهت تعالی اهداف والای دانشگاه را فراهم می‌کنند [12].
تأثیر سلامت معنوی در بهبود معدل می‌تواند موجب افزایش تمرکز، انگیزه و در نتیجه آن پیشرفت تحصیلی دانشجویان شود. به‌عنوان‌مثال، دانشجویی که ازنظر روحی و معنوی در سطح بالایی است، احتمالاً توانایی بهتری نسبت به سایرین در مدیریت زمان و تمرکز برای ارتقای دانش خود دارد که این انگیزه اضافی می‌تواند به بهبود معدل و پیشرفت تحصیلی دانشجو کمک کند. تـا جـایی که امروزه محققان حیطه آموزش، بی‌توجهی به بعد سلامت معنوی را موجب تأثیر منفی بر عملکرد تحصیلی دانسته‌اند و بهبود آن می‌تواند به دانشجویان در مقابله با چالش‌ها و فشارهای تحصیلی کمک کند [13، 14].
تحقیقات نشان داده است بین سلامت معنوی و پیشرفت تحصیلی رابطه مثبت وجود دارد. به‌عبارت‌دیگر، افراد با سلامت معنوی بالاتر، عملکرد تحصیلی بهتری دارند [14]. یافته‌های پژوهشی بیان کرده است سلامت معنوی در پرستاران بر تعهد حرفه‌ای و مراقبت از بیماران تأثیر مستقیم دارد [15] و همچنین در مطالعه‌ای دیگر محققین به این نتیجه رسیدند که با ایجاد انگیزه در بین دانشجویان موجب پیشرفت تحصیلی آن‌ها خواهد شد [16]. علاوه‌بر دانشجویان، مطالعات نشان داده‌اند، زنان مبتلا به سرطان پستان که تلاش می‌کنند در دوران بیماری، سلامت معنوی خود را ارتقا دهند، کیفیت زندگیشان بهبود می‌یابد [17]. تقویت سلامت معنوی در بین دانشجویان از روش‌های سازگاری با مشکلات است که موجب بهبود در عملکرد تحصیلی آن‌ها می‌شود [18].
ازاین‌رو، انجام یک مطالعه مرور نظام‌مند ضروری است تا با تجمیع و تحلیل نتایج مطالعات موجود، درک جامع‌تری از وضعیت سلامت معنوی دانشجویان ایرانی و تأثیر آن بر عملکرد تحصیلی به دست آید. این مطالعه مروری می‌تواند به سیاست‌گذاران و برنامه‌ریزان آموزشی کمک کند تا راهکارهای مؤثرتری برای ارتقای سلامت معنوی دانشجویان و بهبود عملکرد تحصیلی آن‌ها ارائه دهند. این مطالعه با هدف بررسی وضعیت سلامت معنوی و ارتباط آن با پیشرفت تحصیلی دانشجویان دانشگاه‌های ایران تدوین شده است که مقالات اجراشده در این زمینه را مورد بررسی و مطالعه قرار می‌دهد.
روش بررسی
پژوهش حاضر یک مطالعه مرور نظام‌مند می‌باشد که در آن جمع‌آوری اطلاعات از طریق جست‌وجوی مقالات در پایگاه‌های اطلاعاتی صورت گرفت. مرور نظام‌مند به سؤالات دقیق بالینی پاسخ می‌دهد و در مباحثی که مقادیر فراوانی داده موجود است، با کمک مرور نظام‌مند می‌توان به دقت شواهد را بررسی و ارزیابی کرد [19]. برای دستیابی به اطلاعات موردنیاز، جست‌وجویی از متون فارسی و انگلیسی در پایگاه‌های داده‌های وب‌آوساینس، اسکوپوس، پابمد، گوگل‌اسکالر، پایگاه مرکز اطلاعات علمی جهاد دانشگاهی، مگیران در سال‌های 2000 تا 2023 انجام شد. جست‌وجوی مقالات با استفاده از کلیدواژه‌های فارسی مانند سلامت معنوی، بهزیستی معنوی، موفقیت تحصیلی، خودکارآمدی تحصیلی، عملکرد تحصیلی، پیشرفت تحصیلی، دانشجویان و ایران انجام شد (جدول شماره 1) و کلیدواژه‌های انگلیسی برای جست‌وجو عبارت بودند از:
( Spiritual health, spiritual well-being, academic success, academic achievement, academic performance, academic progress, students, Iran).
معیارهای ورود مقالات عبارت بودند از: مقالات منتشرشده در مجلات معتبر علمی، انتشار مقاله به زبان فارسی یا انگلیسی و دسترسی به متن کامل مقالات. در جست‌وجوی مقالات، هیچ نوع محدودیتی برای ورود مطالعات براساس طراحی مطالعات انجام‌شده، وجود نداشت.
معیارهای خروج از مطالعه شامل عدم دسترسی به متن کامل مقاله، نامه به سردبیر یا مقالات چاپ‌شده در مجلات غیرمعتبر و مقالات ارائه‌شده در همایش‌ها به‌صورت سخنرانی و پوستر بود.
در این مطالعه، از معیارهای PICO استفاده شد. جمعیت موردنظر شامل دانشجویان ایرانی در مقاطع مختلف تحصیلی است. مداخله اصلی این مطالعه به بررسی وضعیت سلامت معنوی دانشجویان از طریق استفاده از پرسش‌نامه‌ها و ابزارهای سنجش مرتبط می‌پردازد. مقایسه در این تحقیق به تحلیل تفاوت‌ها بین دانشجویان با سطوح مختلف سلامت معنوی و بررسی تأثیر رشته‌های تحصیلی مختلف بر نتایج سلامت معنوی و پیشرفت تحصیلی می‌پردازد. درنهایت، نتیجه موردانتظار شامل ارزیابی نمرات و معدل دانشجویان به‌عنوان معیاری برای پیشرفت تحصیلی و تحلیل ارتباطات بین سلامت معنوی و موفقیت‌های تحصیلی است که مورد بررسی قرارمی گیرد.
در جست‌وجوی اولیه 168 مقاله به دست آمد که 30 مقاله تکراری حذف شد. با در نظر گرفتن معیارهای ورود و خروج، تعداد مقالات به 98 مقاله کاهش یافت. از این تعداد، مقالاتی که مرتبط با موضوع موردمطالعه بودند غربال شدند و 40 مطالعه مورد بررسی قرار گرفت. به‌منظور افزایش استحکام روش‌شناسی پژوهش و بررسی کیفیت مقاله‌های گردآوری‌شده و جلوگیری از سوگیری‌های احتمالی، سه نفر از پژوهشگران که سابقه انجام مقالات به سبک مرور نظام‌مند داشتند به بازبینی مقاله‌ها از نظر عنوان، چکیده، مقدمه، روش کار، نتایج، بحث و منابع حمایتی پرداختند و نکات ضعف و قوت آن‌ها مشخص شد.
متون کامل موجود در فرآیند استخراج داده‌ها به‌منظور ارزیابی خطر سوگیری، توسط دو نویسنده با استفاده از ابزارهای ارزیابی انتقادی مؤسسه جوآنا بریگز [20] مورد بررسی قرار گرفت. ابزارهای مختلف ارزیابی انتقادی JBI براساس نوع مطالعه به کار گرفته شد که شامل چک‌لیستی برای مطالعات مقطعی بود. در مواردی که بین داوران اختلاف نظر وجود داشت، این اختلافات توسط محقق سوم حل و فصل شد. خطر سوگیری طبق مطالعه آلمیدا و همکاران [21] به سه سطح خطر بالا (تا 49 درصد از پاسخ‌های «بله»)، خطر متوسط (50-69 درصد از پاسخ‌های «بله»)، و خطر کم (70 درصد یا بیشتر از پاسخ‌های «بله») طبقه‌بندی شدند. درنهایت 13 مقاله وارد مطالعه شد (تصویر شماره 1).
یافته‌ها
در کشور ایران در مورد موضوع سلامت معنوی و تأثیر آن بر پیشرفت تحصیلی دانشجویان، مقالات قابل‌توجهی چاپ شده است که شرح کامل مقالات و نتایج آن در جدول شماره 2 به تفصیل بیان شده است. در جدول شماره 2 عنوان مقاله، موضوع، سال چاپ، مکان نمونه‌گیری، تعداد نمونه‌گیری، نوع مطالعه و نتایج مطالعات به تفکیک هر مطالعه آورده شده است.
باوجوداین خلاصه نتایج مهم و اثرگذار در جدول شماره 3 شرح داده می‌شود. در این مطالعه، 13 مطالعه مورد بررسی قرار گرفت که از بین آن‌ها، 11 مورد به این نتیجه رسیدند که سطح سلامت معنوی در بین دانشجویان متوسط است و 2 مورد سطح آن را بالا ارزیابی کردند. در مبحث رابطه سلامت معنوی با پیشرفت تحصیلی در بین دانشجویان، 10 مطالعه عنوان کردند بین سلامت معنوی با پیشرفت تحصیلی رابطه مثبت و معناداری وجود دارد و فقط 3 مطالعه به این نتیجه رسیدند که رابطه‌ای وجود ندارد. در مطالعه‌ای که برنا و همکاران در سال 1399 بر روی دانشجویان انجام دادند به این نتیجه رسیدند که تأثیر مثبت برنامه‌ریزی‌های آموزشی و فرهنگی بر عملکرد فردی افراد موجب بهبود سلامت معنوی در جامعه می‌شود اما بین سلامت معنوی و معدل تحصیلی ارتباط مثبت معناداری مشاهده نشد (جدول شماره 3) [22].
حبیبی و همکاران در مطالعه‌ای که در سال 1400 انجام دادند به این نکته رسیدند که افرادی که سابقه بیماری جسمی و روانی ندارند و متأهل می‌باشند، از سطح سلامت معنوی بالاتری برخوردار هستند [23]. همچنین نتایج تحقیقی با عنوان«طراحی مدل ارتباط سلامت معنوی با مؤلفه‌های تحصیلی و بهزیستی دانشجویان کارشناسی ارشد مراقبت ویژه» نشان داد بهبود شرایط تحصیل و ایجاد انگیزش در جهت تقویت سلامت معنوی در دانشجویان نقش کلیدی دارد [24]. همچنین یافته‌های مطالعه دیگری که با عنوان «بررسی ارتباط بین سلامت معنوی و انگیزه پیشرفت در دانشجویان دانشگاه علوم پزشکی مازندران» انجام شد، نشان داد بین سن، انگیزه پیشرفت و دعا کردن رابطه مثبتی وجود دارد. در این مطالعه به سیاست‌گذاران حیطه آموزش توصیه شد در جهت بهبود عملکرد تحصیلی دانشجویان، به ارتقای سلامت معنوی آن‌ها توجه بیشتری داشته باشند [25]. در پژوهشی با عنوان «رابطه بهزیستی معنوی، رضایت از زندگی و پیشرفت تحصیلی در دانشجویان دختر و پسر» به این نتیجه رسیدند که بین بهزیستی معنوی و پیشرفت تحصیلی رابطه مثبت وجود دارد و ازنظر بررسی جنسیت دانشجویان با نمره بهزیستی معنوی و رضایت از زندگی تفاوت معناداری مشاهده نشد [26].
بحث
باتوجه به بررسی متون، یکی از عوامل تأثیرگذار بر پیشرفت تحصیلی، سطح سلامت معنوی دانشجویان است. در بررسی وضعیت سلامت معنوی دانشجویان، بیشتر مطالعات سطح سلامت معنوی دانشجویان را متوسط گزارش کردند [22-32] و دو مطالعه سطح سلامت معنوی را بالا گزارش کردند [33، 34]که علت آن می‌تواند فرهنگ معنوی و مذهبی حاکم در جامعه باشد. مطالعه هجرتی و همکاران در این زمینه نشان داد افراد با سطوح معدل بالاتر و عملکرد تحصیلی بهتر، از سلامت معنوی بالاتری برخوردار هستند [28].
مطالعه اصغری و همکاران که روش‌های تجزیه‌وتحلیل پیشرفته‌تری نسبت به سایر مطالعات استفاده کرده‌اند، نشان داد متغیرهای بهزیستی روانشناختی، انسجام خانواده و سلامت معنوی به‌طور معنادار قادر به تبیین 0/28 از واریانس خودکارآمدی تحصیلی در دانشجویان هستند [29].
مطالعه زارعی‌پور [30] و همکاران و مطالعه طبیبی و همکاران [34] نیز نشان داد نمره سلامت معنوی با معدل تحصیلی ارتباط معناداری داشت. در توجیه یافته‌های این مطالعات در زمینه تأثیر مثبت سلامت معنوی بر سطح معدل و میزان پیشرفت تحصیلی می‌توان از دو منظر روانشناسی و فیزیولوژیکی نگریست. ازنظر روانشناسی، بسیاری از مطالعات نشان داده‌اند عقاید و باورهای دینی، تعهدات و اعمال معنوی با نتایج مثبتی مانند افزایش انگیزه، افزایش اعتمادبه‌نفس، کاهش استرس و تأثیر مثبت بر سلامت جسمانی و سلامت روانی همراه هستند. ازنظر فیزیولوژیکی نیز خواندن نماز، دعا، ذکر و پرداختن به فعالیت‌های معنوی از راه مراکز قشری مغز و ارتباط متقابل آن با مراکز غدد تالاموس و هیپوتالاموس مفهوم و رنگ عاطفی پیدا می‌کند [28].
درمورد ارتباط سلامت معنوی با مشخصات جمعیت‌شناختی مطالعات برنا و همکاران [22] و زارعی‌پور و همکاران [30]، نشان داد در حیطه سلامت معنوی، میانگین نمره سلامت معنوی در دختران بیشتر از پسران بود، اما مطالعات آرمیده و همکاران [25]، برجعلی و همکاران [26] و طبیبی و همکاران [34] نشان داد بین دختران و پسران در نمره سلامت معنوی تفاوت معنی‌داری وجود نداشت. با اینکه همه مطالعات پیش‌گفت از پرسش‌نامه‌های یکسانی برای سنجش سلامت معنوی استفاده کرده‌اند اما نتایج متفاوتی به دست آمده است که یکی از دلایل آن می‌تواند، انجام مطالعه در شرایط و زمان‌های مختلف و تفاوت در نمونه‌های مطالعه باشد. در مطالعه برنا و همکاران، دانشجویان ساکن خوابگاه از سلامت مذهبی بالاتری برخوردار بودند [22] و برعکس مطالعه ابراهیمی نشان داد دانشجویان ساکن منزل ازنظر معنویت وضعیت بهتری نسبت به دانشجویان ساکن خوابگاه داشتند و این تفاوت معنی‌دار بود [27].
نتایج برخی مطالعات حاکی از آن بود که نمره سلامت معنوی با ویژگی‌های جمعیت‌شناختی سن (همبستگی معکوس) [22]، سنوات تحصیلی (همبستگی معکوس) [22]، سطح تحصیلات پدر (همبستگی مثبت) [22]، وضعیت اقتصادی (همبستگی مثبت) [30] و وضعیت تأهل (همبستگی مثبت) [34] ارتباط معنادار وجود دارد، درحالی‌که نتایج دو مطالعه نشان داد نمره سلامت معنوی با سن، جنس، سطح تحصیلات پدر و مادر، بومی بودن و رشته تحصیلی ارتباط معنی‌داری نداشت [25، 34]. در توجیه تفاوت نتایج، می‌توان تأثیرات احتمالی زمان انجام مطالعه، تفاوت در حجم نمونه‌ها و نمونه‌های موردبررسی (ترم تحصیلی، رشته تحصیلی و سایر مشخصات جمعیت‌شناختی) را در نظر گرفت. در بررسی ارتباط سلامت معنوی با پیشرفت تحصیلی در دانشجویان، نتایج بیشتر مطالعات تحلیل‌شده نشان داد بین سطح سلامت معنوی و پیشرفت تحصیلی ارتباط معنادار مثبتی وجود دارد [22، 24، 26-30، 32-34].
برنا و همکاران در مطالعه‌ای که انجام داده‌اند به این نتیجه رسیده‌اند که بین سلامت معنوی و خود تنظیمی در یادگیری (تمرکز، مدیریت زمان، خودآزمایی، راهنمای مطالعه) ارتباط مثبت معنی‌داری وجود دارد که علت آن می‌تواند تأثیرات مثبت نقش سلامت معنوی مانند کاهش استرس، افزایش آرامش، مثبت نگری و بهبود عملکرد فردی باشد [22].
نتایج مطالعه سیلانی و همکاران که یک مطالعه تلفیقی (مرور روایتی و رویکرد دلفی) بر روی دانشجویان کارشناسی ارشد بود نشان داد سلامت معنوی دانشجویان در یک ارتباط دوسویه و متقابل هم از وضعیت تحصیلی و بهزیستی کلی آن‌ها تأثیر می‌پذیرد و هم بر این مؤلفه‌ها تأثیر می‌گذارد [24].
مطالعه علی‌پور و همکاران نیز نشان داد خودکارآمدی تحصیلی با سلامت معنوی ارتباط مثبت و معنادار دارد و خودکارآمدی تحصیلی را می‌توان براساس بهزیستی معنوی و صفت شخصیت جامعه‌ستیزی تبیین نمود [32]. پیشرفت تحصیلی از مهم‌ترین نتایج نظام آموزشی برای فرد و جامعه به شمار می‌رود و باتوجه‌به حساسیت علوم پزشکی و ارتباط نزدیک با جان انسان‌ها، تربیت افرادی کاردان برای عرضه باکیفیت مراقبتهای بهداشتی حائز اهمیت است و ازآنجایی‌که بیشتر مطالعات ارتباط مثبت بین سلامت معنوی و پیشرفت تحصیلی را نشان می‌دهند، بالا بردن سطح سلامت معنوی و گسترش ارزش‌های معنوی دانشجویان بسیار ارزشمند است.
برخلاف نتایج مثبت مذکور، سه مطالعه بین سلامت معنوی و پیشرفت تحصیلی ارتباطی یافت نکردند [23، 25، 31]؛ در مطالعه حبیبی و همکاران نتایج حاکی از آن بود که بین معدل و سلامت معنوی ارتباط معنی‌داری وجود ندارد که علت آن می‌تواند تعداد کم نمونه‌ها (122 نفر) برای یک مطالعه توصیفی-مقطعی باشد [23].
نتایج مطالعه مهرابیان و همکاران که با هدف بررسی ارتباط شادکامی، سلامت معنوی و خودکارآمدی تحصیلی انجام شده بود، نشان داد ارتباط معناداری بین سلامت معنوی و خودکارآمدی تحصیلی پس از محاسبه شادکامی وجود ندارد و آن‌ها در توجیه یافته‌های خود بیان کرده‌اند که سایر مطالعات با نتایج مثبت، شادکامی را به‌عنوان یک متغیر مخدوش‌کننده مهم بین سلامت معنوی و خودکارآمدی در نظر نگرفته‌اند [31].
مطالعه آرمیده و همکاران نشان داد بین انگیزه پیشرفت و سلامت معنوی ارتباط معناداری وجود ندارد اما بین دعا کردن و انگیزه پیشرفت ارتباط معناداری وجود دارد [25]. باتوجه‌به اینکه دعا کردن یکی از مصداق‌های سلامت معنوی است، به نظر می‌رسد علت عدم معناداری ارتباط بین انگیزه پیشرفت و سلامت معنوی، تعداد کم نمونه‌ها (125 دانشجو) در این مطالعه باشد.
در مطالعه حاضر چندین محدودیت وجود داشت که باید به آن‌ها توجه شود. تنوع فرهنگی و اجتماعی ممکن است تأثیرات متفاوتی بر نتایج داشته باشد و این موضوع می‌تواند به تعمیم نادرست نتایج منجر شود. توجه نکردن به تفاوت‌های جنسیتی در بررسی وضعیت سلامت معنوی و پیشرفت تحصیلی می‌تواند به نادیده‌گیری نیازهای خاص هر گروه منجر شود.
نتیجه‌گیری
نتایج این مطالعه نشان داد بیشتر دانشجویان از سطح سلامت معنوی متوسطی برخوردار هستند و بین سطح سلامت معنوی و پیشرفت تحصیلی ارتباط مثبتی وجود دارد. باتوجه‌به نقش مثبت سلامت معنوی در پیشرفت تحصیلی دانشجویان، پیشنهاد می‌شود مسئولان نهادهای مختلف دانشگاهی در راستای گسترش ارزش‌های معنوی، برنامه‌ریزی‌ها و مداخلاتی را طراحی و اجرا نمایند. در این راستا برگزاری کارگاه‌های آموزشی در مورد معنویت و نقش آن بر جنبه‌های مختلف زندگی می‌تواند مفید واقع شود.
برای پژوهش‌های آینده، پیشنهاد می‌شود مطالعات مقایسه‌ای بین دانشگاه‌های مختلف و مناطق جغرافیایی متفاوت انجام شود تا تأثیرات فرهنگی بر سلامت معنوی و پیشرفت تحصیلی شناسایی گردد. همچنین، بررسی وضعیت سلامت معنوی و پیشرفت تحصیلی به تفکیک جنسیت می‌تواند به درک بهتر تفاوت‌ها و نیازهای خاص هر گروه کمک کند. استفاده از روش‌های کیفی نیز می‌تواند درک عمیق‌تری از تجربیات و دیدگاه‌های دانشجویان نسبت به سلامت معنوی و تأثیر آن بر پیشرفت تحصیلی ارائه دهد.
ملاحظات اخلاقی
پیروی از اصول اخلاق پژوهش
این مقاله مرور نظام‌مند می‌باشد که بر روی نمونه‌های انسانی و حیوانی انجام نشده است. براین‌اساس نیاز به کد اخلاق نبود و تمام قوانین اخلاق در پژوهش رعایت شده است.
در این تحقیق، تمامی مطالعات منتشرشده در پایگاه‌های اطلاعاتی مختلف به‌دقت جمع‌آوری شدند و محقّقان جانب امانت را در استخراج داده‌ها و گزارش آن‌ها رعایت کردند تا از هرگونه تحریف یا سوءاستفاده از اطلاعات جلوگیری شود. این فرآیند شامل ارزیابی کیفیت مطالعات، انتخاب معیارهای مناسب برای تحلیل و اطمینان از صحت و دقت اطلاعات استخراج‌شده بود.
حامی مالی
این پژوهش هیچ‌گونه کمک مالی از سازمانی‌های دولتی، خصوصی و غیرانتفاعی دریافت نکرده است.
مشارکت نویسندگان
مفهوم‌سازی، روش‌شناسی، اعتبارسنجی: فاطمه حسین‌زاده و مرادعلی زارعی‌پور؛ تحلیل، تحقیق و بررسی: نبی اکبرنژاد و اسماعیل زینالی؛ منابع، نگارش پیش‌نویس، ویراستاری و نهایی‌سازی نوشته: فریده نمدی، فاطمه حسین‌زاده و مرادعلی زارعی‌پور؛ بصری‌سازی، نظارت، مدیریت پروژه و تأمین مالی: فاطمه حسین‌زاده و مرادعلی زارعی‌پور.
تعارض منافع
بنابر اظهار نویسندگان، این مقاله تعارض منافع ندارد.
سلامت معنوی، راهبرد تعالی برای سرشت انسان در هستی است که در جست‌وجوی معنا و هدف زندگی می‌باشد [1]. پژوهشگران حیطه سلامت، ابتدا سلامت را در سه بعد سلامت جسمی، روانی و اجتماعی طبقه‌بندی کرده بودند که در ادامه بعد چهارم سلامت با محوریت معنویت به پیشنهاد راسل و عثمان به ابعاد اصلی سلامت انسان اضافه شد [2، 3]. اهمیت جایگاه سلامت معنوی در بین محققین ناشی از تأثیر مهم این بعد بر چارچوب کلی سلامت انسان است [4]. سلامت معنوی را می‌توان داشتن احساس خوشایند، هدف در زندگی، ارتباط با کل هستی، رضایت از زندگی که با مشخصات ثبات در زندگی، صلح و هماهنگی، احساس ارتباط با ضمیر خود، خدا، جامعه و محیط بیان کرد [5]. سلامت معنوی به دو بعد مذهبی و وجودی دسته‌بندی می‌شود [1]. سلامت مذهبی به احساس درونی و رضایت در ارتباط با نیروی افضل تعریف می‌شود و سلامت وجودی نیز به تمرکز و تلاش برای درک هدف زندگی در قاعده باورها و هنجارها اطلاق می‌شود [6]. کلید اصلی در زمینه سلامت معنوی، باورها و یادگیری‌های شناختی افراد است که ماحصل تلاش‌های فرد در جهت بهبود آرمان‌های متعالی در گذر زمان برای رسیدن به رشد و پیشرفت است [3]. بنابراین اهمیت قائل شدن برای سلامت معنوی موجب ارتقا و هدایت مؤثر در سطح سلامت افراد شده و کاستی در توجه به آن به بروز و یا تشدید اختلالات روانی در سطح افراد جامعه منجر می‌شود [7].
سیستم دانشگاهی، پیشرفت تحصیلی را از مؤلفه‌های برتری در فعالیت‌های علمی می‌داند و همواره درصدد پیشرفت در کیفیت نظام آموزشی است [8] که می‌توان آن را به جایگاه تحصیلی و توانایی آموختن مطالب در بازه زمانی مشخص از بین دروس ارائه‌شده برای دانشجویان با آزمون‌های استاندارد در محیط‌های آموزشی بیان کرد [9]. پیشرفت تحصیلی به قابلیت دریافت اطلاعات و مهارت‌های لازم برای انجام کارهای تحقیقاتی، همچنین توانایی ایجاد و برقراری ارتباط با افراد پیرامون، همکاری و پذیرش در گروه‌های مختلف اشاره دارد [10].
با ورود به دانشگاه وظایف و نگرش‌های جدیدی در قالب نقش دانشجو توسط سیستم شکل می‌گیرد [11]. دوره‌های فشار روانی بر افراد با قرار گرفتن آن‌ها در قالب نقش دانشجو، ورود به محیط دانشگاه و افزایش سطح انتظارات در زمینه‌های تحصیلی بیشتر می‌شود، بنابراین دانشجویان باید با حفظ انعطاف‌پذیری و توجه به شرایط جدید خود در جهت بهبود سلامت روان و پیشرفت تحصیلی خود برآیند [7]. دانشگاه‌ها برای موفقیت و پیشرفت آینده دانشجویان در جامعه علاوه‌بر تسهیل در شرایط تحصیل، موجبات پرورش و تعالی شخصیت افراد در جهت تعالی اهداف والای دانشگاه را فراهم می‌کنند [12].
تأثیر سلامت معنوی در بهبود معدل می‌تواند موجب افزایش تمرکز، انگیزه و در نتیجه آن پیشرفت تحصیلی دانشجویان شود. به‌عنوان‌مثال، دانشجویی که ازنظر روحی و معنوی در سطح بالایی است، احتمالاً توانایی بهتری نسبت به سایرین در مدیریت زمان و تمرکز برای ارتقای دانش خود دارد که این انگیزه اضافی می‌تواند به بهبود معدل و پیشرفت تحصیلی دانشجو کمک کند. تـا جـایی که امروزه محققان حیطه آموزش، بی‌توجهی به بعد سلامت معنوی را موجب تأثیر منفی بر عملکرد تحصیلی دانسته‌اند و بهبود آن می‌تواند به دانشجویان در مقابله با چالش‌ها و فشارهای تحصیلی کمک کند [13، 14].
تحقیقات نشان داده است بین سلامت معنوی و پیشرفت تحصیلی رابطه مثبت وجود دارد. به‌عبارت‌دیگر، افراد با سلامت معنوی بالاتر، عملکرد تحصیلی بهتری دارند [14]. یافته‌های پژوهشی بیان کرده است سلامت معنوی در پرستاران بر تعهد حرفه‌ای و مراقبت از بیماران تأثیر مستقیم دارد [15] و همچنین در مطالعه‌ای دیگر محققین به این نتیجه رسیدند که با ایجاد انگیزه در بین دانشجویان موجب پیشرفت تحصیلی آن‌ها خواهد شد [16]. علاوه‌بر دانشجویان، مطالعات نشان داده‌اند، زنان مبتلا به سرطان پستان که تلاش می‌کنند در دوران بیماری، سلامت معنوی خود را ارتقا دهند، کیفیت زندگیشان بهبود می‌یابد [17]. تقویت سلامت معنوی در بین دانشجویان از روش‌های سازگاری با مشکلات است که موجب بهبود در عملکرد تحصیلی آن‌ها می‌شود [18].
ازاین‌رو، انجام یک مطالعه مرور نظام‌مند ضروری است تا با تجمیع و تحلیل نتایج مطالعات موجود، درک جامع‌تری از وضعیت سلامت معنوی دانشجویان ایرانی و تأثیر آن بر عملکرد تحصیلی به دست آید. این مطالعه مروری می‌تواند به سیاست‌گذاران و برنامه‌ریزان آموزشی کمک کند تا راهکارهای مؤثرتری برای ارتقای سلامت معنوی دانشجویان و بهبود عملکرد تحصیلی آن‌ها ارائه دهند. این مطالعه با هدف بررسی وضعیت سلامت معنوی و ارتباط آن با پیشرفت تحصیلی دانشجویان دانشگاه‌های ایران تدوین شده است که مقالات اجراشده در این زمینه را مورد بررسی و مطالعه قرار می‌دهد.
روش بررسی
پژوهش حاضر یک مطالعه مرور نظام‌مند می‌باشد که در آن جمع‌آوری اطلاعات از طریق جست‌وجوی مقالات در پایگاه‌های اطلاعاتی صورت گرفت. مرور نظام‌مند به سؤالات دقیق بالینی پاسخ می‌دهد و در مباحثی که مقادیر فراوانی داده موجود است، با کمک مرور نظام‌مند می‌توان به دقت شواهد را بررسی و ارزیابی کرد [19]. برای دستیابی به اطلاعات موردنیاز، جست‌وجویی از متون فارسی و انگلیسی در پایگاه‌های داده‌های وب‌آوساینس، اسکوپوس، پابمد، گوگل‌اسکالر، پایگاه مرکز اطلاعات علمی جهاد دانشگاهی، مگیران در سال‌های 2000 تا 2023 انجام شد. جست‌وجوی مقالات با استفاده از کلیدواژه‌های فارسی مانند سلامت معنوی، بهزیستی معنوی، موفقیت تحصیلی، خودکارآمدی تحصیلی، عملکرد تحصیلی، پیشرفت تحصیلی، دانشجویان و ایران انجام شد (جدول شماره 1) و کلیدواژه‌های انگلیسی برای جست‌وجو عبارت بودند از:
( Spiritual health, spiritual well-being, academic success, academic achievement, academic performance, academic progress, students, Iran).
معیارهای ورود مقالات عبارت بودند از: مقالات منتشرشده در مجلات معتبر علمی، انتشار مقاله به زبان فارسی یا انگلیسی و دسترسی به متن کامل مقالات. در جست‌وجوی مقالات، هیچ نوع محدودیتی برای ورود مطالعات براساس طراحی مطالعات انجام‌شده، وجود نداشت.
معیارهای خروج از مطالعه شامل عدم دسترسی به متن کامل مقاله، نامه به سردبیر یا مقالات چاپ‌شده در مجلات غیرمعتبر و مقالات ارائه‌شده در همایش‌ها به‌صورت سخنرانی و پوستر بود.
در این مطالعه، از معیارهای PICO استفاده شد. جمعیت موردنظر شامل دانشجویان ایرانی در مقاطع مختلف تحصیلی است. مداخله اصلی این مطالعه به بررسی وضعیت سلامت معنوی دانشجویان از طریق استفاده از پرسش‌نامه‌ها و ابزارهای سنجش مرتبط می‌پردازد. مقایسه در این تحقیق به تحلیل تفاوت‌ها بین دانشجویان با سطوح مختلف سلامت معنوی و بررسی تأثیر رشته‌های تحصیلی مختلف بر نتایج سلامت معنوی و پیشرفت تحصیلی می‌پردازد. درنهایت، نتیجه موردانتظار شامل ارزیابی نمرات و معدل دانشجویان به‌عنوان معیاری برای پیشرفت تحصیلی و تحلیل ارتباطات بین سلامت معنوی و موفقیت‌های تحصیلی است که مورد بررسی قرارمی گیرد.
در جست‌وجوی اولیه 168 مقاله به دست آمد که 30 مقاله تکراری حذف شد. با در نظر گرفتن معیارهای ورود و خروج، تعداد مقالات به 98 مقاله کاهش یافت. از این تعداد، مقالاتی که مرتبط با موضوع موردمطالعه بودند غربال شدند و 40 مطالعه مورد بررسی قرار گرفت. به‌منظور افزایش استحکام روش‌شناسی پژوهش و بررسی کیفیت مقاله‌های گردآوری‌شده و جلوگیری از سوگیری‌های احتمالی، سه نفر از پژوهشگران که سابقه انجام مقالات به سبک مرور نظام‌مند داشتند به بازبینی مقاله‌ها از نظر عنوان، چکیده، مقدمه، روش کار، نتایج، بحث و منابع حمایتی پرداختند و نکات ضعف و قوت آن‌ها مشخص شد.
متون کامل موجود در فرآیند استخراج داده‌ها به‌منظور ارزیابی خطر سوگیری، توسط دو نویسنده با استفاده از ابزارهای ارزیابی انتقادی مؤسسه جوآنا بریگز [20] مورد بررسی قرار گرفت. ابزارهای مختلف ارزیابی انتقادی JBI براساس نوع مطالعه به کار گرفته شد که شامل چک‌لیستی برای مطالعات مقطعی بود. در مواردی که بین داوران اختلاف نظر وجود داشت، این اختلافات توسط محقق سوم حل و فصل شد. خطر سوگیری طبق مطالعه آلمیدا و همکاران [21] به سه سطح خطر بالا (تا 49 درصد از پاسخ‌های «بله»)، خطر متوسط (50-69 درصد از پاسخ‌های «بله»)، و خطر کم (70 درصد یا بیشتر از پاسخ‌های «بله») طبقه‌بندی شدند. درنهایت 13 مقاله وارد مطالعه شد (تصویر شماره 1).
یافته‌ها
در کشور ایران در مورد موضوع سلامت معنوی و تأثیر آن بر پیشرفت تحصیلی دانشجویان، مقالات قابل‌توجهی چاپ شده است که شرح کامل مقالات و نتایج آن در جدول شماره 2 به تفصیل بیان شده است. در جدول شماره 2 عنوان مقاله، موضوع، سال چاپ، مکان نمونه‌گیری، تعداد نمونه‌گیری، نوع مطالعه و نتایج مطالعات به تفکیک هر مطالعه آورده شده است.
باوجوداین خلاصه نتایج مهم و اثرگذار در جدول شماره 3 شرح داده می‌شود. در این مطالعه، 13 مطالعه مورد بررسی قرار گرفت که از بین آن‌ها، 11 مورد به این نتیجه رسیدند که سطح سلامت معنوی در بین دانشجویان متوسط است و 2 مورد سطح آن را بالا ارزیابی کردند. در مبحث رابطه سلامت معنوی با پیشرفت تحصیلی در بین دانشجویان، 10 مطالعه عنوان کردند بین سلامت معنوی با پیشرفت تحصیلی رابطه مثبت و معناداری وجود دارد و فقط 3 مطالعه به این نتیجه رسیدند که رابطه‌ای وجود ندارد. در مطالعه‌ای که برنا و همکاران در سال 1399 بر روی دانشجویان انجام دادند به این نتیجه رسیدند که تأثیر مثبت برنامه‌ریزی‌های آموزشی و فرهنگی بر عملکرد فردی افراد موجب بهبود سلامت معنوی در جامعه می‌شود اما بین سلامت معنوی و معدل تحصیلی ارتباط مثبت معناداری مشاهده نشد (جدول شماره 3) [22].
حبیبی و همکاران در مطالعه‌ای که در سال 1400 انجام دادند به این نکته رسیدند که افرادی که سابقه بیماری جسمی و روانی ندارند و متأهل می‌باشند، از سطح سلامت معنوی بالاتری برخوردار هستند [23]. همچنین نتایج تحقیقی با عنوان«طراحی مدل ارتباط سلامت معنوی با مؤلفه‌های تحصیلی و بهزیستی دانشجویان کارشناسی ارشد مراقبت ویژه» نشان داد بهبود شرایط تحصیل و ایجاد انگیزش در جهت تقویت سلامت معنوی در دانشجویان نقش کلیدی دارد [24]. همچنین یافته‌های مطالعه دیگری که با عنوان «بررسی ارتباط بین سلامت معنوی و انگیزه پیشرفت در دانشجویان دانشگاه علوم پزشکی مازندران» انجام شد، نشان داد بین سن، انگیزه پیشرفت و دعا کردن رابطه مثبتی وجود دارد. در این مطالعه به سیاست‌گذاران حیطه آموزش توصیه شد در جهت بهبود عملکرد تحصیلی دانشجویان، به ارتقای سلامت معنوی آن‌ها توجه بیشتری داشته باشند [25]. در پژوهشی با عنوان «رابطه بهزیستی معنوی، رضایت از زندگی و پیشرفت تحصیلی در دانشجویان دختر و پسر» به این نتیجه رسیدند که بین بهزیستی معنوی و پیشرفت تحصیلی رابطه مثبت وجود دارد و ازنظر بررسی جنسیت دانشجویان با نمره بهزیستی معنوی و رضایت از زندگی تفاوت معناداری مشاهده نشد [26].
بحث
باتوجه به بررسی متون، یکی از عوامل تأثیرگذار بر پیشرفت تحصیلی، سطح سلامت معنوی دانشجویان است. در بررسی وضعیت سلامت معنوی دانشجویان، بیشتر مطالعات سطح سلامت معنوی دانشجویان را متوسط گزارش کردند [22-32] و دو مطالعه سطح سلامت معنوی را بالا گزارش کردند [33، 34]که علت آن می‌تواند فرهنگ معنوی و مذهبی حاکم در جامعه باشد. مطالعه هجرتی و همکاران در این زمینه نشان داد افراد با سطوح معدل بالاتر و عملکرد تحصیلی بهتر، از سلامت معنوی بالاتری برخوردار هستند [28].
مطالعه اصغری و همکاران که روش‌های تجزیه‌وتحلیل پیشرفته‌تری نسبت به سایر مطالعات استفاده کرده‌اند، نشان داد متغیرهای بهزیستی روانشناختی، انسجام خانواده و سلامت معنوی به‌طور معنادار قادر به تبیین 0/28 از واریانس خودکارآمدی تحصیلی در دانشجویان هستند [29].
مطالعه زارعی‌پور [30] و همکاران و مطالعه طبیبی و همکاران [34] نیز نشان داد نمره سلامت معنوی با معدل تحصیلی ارتباط معناداری داشت. در توجیه یافته‌های این مطالعات در زمینه تأثیر مثبت سلامت معنوی بر سطح معدل و میزان پیشرفت تحصیلی می‌توان از دو منظر روانشناسی و فیزیولوژیکی نگریست. ازنظر روانشناسی، بسیاری از مطالعات نشان داده‌اند عقاید و باورهای دینی، تعهدات و اعمال معنوی با نتایج مثبتی مانند افزایش انگیزه، افزایش اعتمادبه‌نفس، کاهش استرس و تأثیر مثبت بر سلامت جسمانی و سلامت روانی همراه هستند. ازنظر فیزیولوژیکی نیز خواندن نماز، دعا، ذکر و پرداختن به فعالیت‌های معنوی از راه مراکز قشری مغز و ارتباط متقابل آن با مراکز غدد تالاموس و هیپوتالاموس مفهوم و رنگ عاطفی پیدا می‌کند [28].
درمورد ارتباط سلامت معنوی با مشخصات جمعیت‌شناختی مطالعات برنا و همکاران [22] و زارعی‌پور و همکاران [30]، نشان داد در حیطه سلامت معنوی، میانگین نمره سلامت معنوی در دختران بیشتر از پسران بود، اما مطالعات آرمیده و همکاران [25]، برجعلی و همکاران [26] و طبیبی و همکاران [34] نشان داد بین دختران و پسران در نمره سلامت معنوی تفاوت معنی‌داری وجود نداشت. با اینکه همه مطالعات پیش‌گفت از پرسش‌نامه‌های یکسانی برای سنجش سلامت معنوی استفاده کرده‌اند اما نتایج متفاوتی به دست آمده است که یکی از دلایل آن می‌تواند، انجام مطالعه در شرایط و زمان‌های مختلف و تفاوت در نمونه‌های مطالعه باشد. در مطالعه برنا و همکاران، دانشجویان ساکن خوابگاه از سلامت مذهبی بالاتری برخوردار بودند [22] و برعکس مطالعه ابراهیمی نشان داد دانشجویان ساکن منزل ازنظر معنویت وضعیت بهتری نسبت به دانشجویان ساکن خوابگاه داشتند و این تفاوت معنی‌دار بود [27].
نتایج برخی مطالعات حاکی از آن بود که نمره سلامت معنوی با ویژگی‌های جمعیت‌شناختی سن (همبستگی معکوس) [22]، سنوات تحصیلی (همبستگی معکوس) [22]، سطح تحصیلات پدر (همبستگی مثبت) [22]، وضعیت اقتصادی (همبستگی مثبت) [30] و وضعیت تأهل (همبستگی مثبت) [34] ارتباط معنادار وجود دارد، درحالی‌که نتایج دو مطالعه نشان داد نمره سلامت معنوی با سن، جنس، سطح تحصیلات پدر و مادر، بومی بودن و رشته تحصیلی ارتباط معنی‌داری نداشت [25، 34]. در توجیه تفاوت نتایج، می‌توان تأثیرات احتمالی زمان انجام مطالعه، تفاوت در حجم نمونه‌ها و نمونه‌های موردبررسی (ترم تحصیلی، رشته تحصیلی و سایر مشخصات جمعیت‌شناختی) را در نظر گرفت. در بررسی ارتباط سلامت معنوی با پیشرفت تحصیلی در دانشجویان، نتایج بیشتر مطالعات تحلیل‌شده نشان داد بین سطح سلامت معنوی و پیشرفت تحصیلی ارتباط معنادار مثبتی وجود دارد [22، 24، 26-30، 32-34].
برنا و همکاران در مطالعه‌ای که انجام داده‌اند به این نتیجه رسیده‌اند که بین سلامت معنوی و خود تنظیمی در یادگیری (تمرکز، مدیریت زمان، خودآزمایی، راهنمای مطالعه) ارتباط مثبت معنی‌داری وجود دارد که علت آن می‌تواند تأثیرات مثبت نقش سلامت معنوی مانند کاهش استرس، افزایش آرامش، مثبت نگری و بهبود عملکرد فردی باشد [22].
نتایج مطالعه سیلانی و همکاران که یک مطالعه تلفیقی (مرور روایتی و رویکرد دلفی) بر روی دانشجویان کارشناسی ارشد بود نشان داد سلامت معنوی دانشجویان در یک ارتباط دوسویه و متقابل هم از وضعیت تحصیلی و بهزیستی کلی آن‌ها تأثیر می‌پذیرد و هم بر این مؤلفه‌ها تأثیر می‌گذارد [24].
مطالعه علی‌پور و همکاران نیز نشان داد خودکارآمدی تحصیلی با سلامت معنوی ارتباط مثبت و معنادار دارد و خودکارآمدی تحصیلی را می‌توان براساس بهزیستی معنوی و صفت شخصیت جامعه‌ستیزی تبیین نمود [32]. پیشرفت تحصیلی از مهم‌ترین نتایج نظام آموزشی برای فرد و جامعه به شمار می‌رود و باتوجه‌به حساسیت علوم پزشکی و ارتباط نزدیک با جان انسان‌ها، تربیت افرادی کاردان برای عرضه باکیفیت مراقبتهای بهداشتی حائز اهمیت است و ازآنجایی‌که بیشتر مطالعات ارتباط مثبت بین سلامت معنوی و پیشرفت تحصیلی را نشان می‌دهند، بالا بردن سطح سلامت معنوی و گسترش ارزش‌های معنوی دانشجویان بسیار ارزشمند است.
برخلاف نتایج مثبت مذکور، سه مطالعه بین سلامت معنوی و پیشرفت تحصیلی ارتباطی یافت نکردند [23، 25، 31]؛ در مطالعه حبیبی و همکاران نتایج حاکی از آن بود که بین معدل و سلامت معنوی ارتباط معنی‌داری وجود ندارد که علت آن می‌تواند تعداد کم نمونه‌ها (122 نفر) برای یک مطالعه توصیفی-مقطعی باشد [23].
نتایج مطالعه مهرابیان و همکاران که با هدف بررسی ارتباط شادکامی، سلامت معنوی و خودکارآمدی تحصیلی انجام شده بود، نشان داد ارتباط معناداری بین سلامت معنوی و خودکارآمدی تحصیلی پس از محاسبه شادکامی وجود ندارد و آن‌ها در توجیه یافته‌های خود بیان کرده‌اند که سایر مطالعات با نتایج مثبت، شادکامی را به‌عنوان یک متغیر مخدوش‌کننده مهم بین سلامت معنوی و خودکارآمدی در نظر نگرفته‌اند [31].
مطالعه آرمیده و همکاران نشان داد بین انگیزه پیشرفت و سلامت معنوی ارتباط معناداری وجود ندارد اما بین دعا کردن و انگیزه پیشرفت ارتباط معناداری وجود دارد [25]. باتوجه‌به اینکه دعا کردن یکی از مصداق‌های سلامت معنوی است، به نظر می‌رسد علت عدم معناداری ارتباط بین انگیزه پیشرفت و سلامت معنوی، تعداد کم نمونه‌ها (125 دانشجو) در این مطالعه باشد.
در مطالعه حاضر چندین محدودیت وجود داشت که باید به آن‌ها توجه شود. تنوع فرهنگی و اجتماعی ممکن است تأثیرات متفاوتی بر نتایج داشته باشد و این موضوع می‌تواند به تعمیم نادرست نتایج منجر شود. توجه نکردن به تفاوت‌های جنسیتی در بررسی وضعیت سلامت معنوی و پیشرفت تحصیلی می‌تواند به نادیده‌گیری نیازهای خاص هر گروه منجر شود.
نتیجه‌گیری
نتایج این مطالعه نشان داد بیشتر دانشجویان از سطح سلامت معنوی متوسطی برخوردار هستند و بین سطح سلامت معنوی و پیشرفت تحصیلی ارتباط مثبتی وجود دارد. باتوجه‌به نقش مثبت سلامت معنوی در پیشرفت تحصیلی دانشجویان، پیشنهاد می‌شود مسئولان نهادهای مختلف دانشگاهی در راستای گسترش ارزش‌های معنوی، برنامه‌ریزی‌ها و مداخلاتی را طراحی و اجرا نمایند. در این راستا برگزاری کارگاه‌های آموزشی در مورد معنویت و نقش آن بر جنبه‌های مختلف زندگی می‌تواند مفید واقع شود.
برای پژوهش‌های آینده، پیشنهاد می‌شود مطالعات مقایسه‌ای بین دانشگاه‌های مختلف و مناطق جغرافیایی متفاوت انجام شود تا تأثیرات فرهنگی بر سلامت معنوی و پیشرفت تحصیلی شناسایی گردد. همچنین، بررسی وضعیت سلامت معنوی و پیشرفت تحصیلی به تفکیک جنسیت می‌تواند به درک بهتر تفاوت‌ها و نیازهای خاص هر گروه کمک کند. استفاده از روش‌های کیفی نیز می‌تواند درک عمیق‌تری از تجربیات و دیدگاه‌های دانشجویان نسبت به سلامت معنوی و تأثیر آن بر پیشرفت تحصیلی ارائه دهد.
ملاحظات اخلاقی
پیروی از اصول اخلاق پژوهش
این مقاله مرور نظام‌مند می‌باشد که بر روی نمونه‌های انسانی و حیوانی انجام نشده است. براین‌اساس نیاز به کد اخلاق نبود و تمام قوانین اخلاق در پژوهش رعایت شده است.
در این تحقیق، تمامی مطالعات منتشرشده در پایگاه‌های اطلاعاتی مختلف به‌دقت جمع‌آوری شدند و محقّقان جانب امانت را در استخراج داده‌ها و گزارش آن‌ها رعایت کردند تا از هرگونه تحریف یا سوءاستفاده از اطلاعات جلوگیری شود. این فرآیند شامل ارزیابی کیفیت مطالعات، انتخاب معیارهای مناسب برای تحلیل و اطمینان از صحت و دقت اطلاعات استخراج‌شده بود.
حامی مالی
این پژوهش هیچ‌گونه کمک مالی از سازمانی‌های دولتی، خصوصی و غیرانتفاعی دریافت نکرده است.
مشارکت نویسندگان
مفهوم‌سازی، روش‌شناسی، اعتبارسنجی: فاطمه حسین‌زاده و مرادعلی زارعی‌پور؛ تحلیل، تحقیق و بررسی: نبی اکبرنژاد و اسماعیل زینالی؛ منابع، نگارش پیش‌نویس، ویراستاری و نهایی‌سازی نوشته: فریده نمدی، فاطمه حسین‌زاده و مرادعلی زارعی‌پور؛ بصری‌سازی، نظارت، مدیریت پروژه و تأمین مالی: فاطمه حسین‌زاده و مرادعلی زارعی‌پور.
تعارض منافع
بنابر اظهار نویسندگان، این مقاله تعارض منافع ندارد.
References
- Jaberi A, Momennasab M, Yektatalab S, Ebadi A, Cheraghi MA. Spiritual health: A concept analysis. J Relig Health. 2019; 58(5):1537-60. [DOI:10.1007/s10943-017-0379-z] [PMID]
- Osman JD, Russell RD. The spiritual aspects of health. J Sch Health. 1979; 49(6):359. [DOI:10.1111/j.1746-1561.1979.tb07733.x] [PMID]
- Nahardani SZ, Soltani Arabshahi K, Pashmdarfard M. Developing the spiritual health curriculum approach based on tyler's model in Iran. Med J Islam Repub Iran. 2022; 36:133. [DOI:10.47176/mjiri.36.133] [PMID] [PMCID]
- Aydın A, Işık A, Kahraman N. Mental health symptoms, spiritual well-being and meaning in life among older adults living in nursing homes and community dwellings. Psychogeriatrics. 2020; 20(6):833-43. [DOI:10.1111/psyg.12613] [PMID]
- Ghaderi A, Tabatabaei SM, Nedjat S, Javadi M, Larijani B. Explanatory definition of the concept of spiritual health: A qualitative study in Iran. J Med Ethics Hist Med. 2018; 11:3. [PMID]
- Pant N, Srivastava SK. The impact of spiritual intelligence, gender and educational background on mental health among college students. J Relig Health. 2019; 58(1):87-108. [DOI:10.1007/s10943-017-0529-3] [PMID]
- Akbari M, Hossaini SM. The relationship of spiritual health with quality of life, mental health, and burnout: The mediating role of emotional regulation. Iran J Psychiatry. 2018; 13(1):22-31. [PMID]
- Hopkins D. Improving the quality of education for all: A handbook of staff development activities. London: Routledge; 2015. [DOI:10.4324/9781315068756]
- York TT, Gibson C, Rankin S. Defining and measuring academic success. Pract Assess Res Eval. 2019; 20(1):5. [Link]
- Ball SJ. The education debate. Park Hill: Policy Press; 2021. [DOI:10.56687/9781447360148]
- Sezer TA, Ozturk Eyimaya A. Competencies of nursing students in the provision of spiritual care and the factors affecting spiritual caregiving. Perspect Psychiatr Care. 2022; 58(2):549-59. [DOI:10.1111/ppc.13014] [PMID]
- Bailey TR, Jaggars SS, Jenkins D. Redesigning America’s community colleges: A clearer path to student success. Cambridge: Harvard University Press; 2015. [Link]
- Bualoy RC, Pariñas SL. Influence of spiritual practices, academic motivation, and self-discipline on the academic performance of theology students in a faith-based university. Adv Univ Philippines Res J. 2020; 23(1):14. [Link]
- Pong HK. The relationship between the spiritual well-being of university students in Hong Kong and their academic performance. Int J Child Spirit. 2017; 22(3-4):329-51. [DOI:10.1080/1364436X.2017.1382453]
- Chiang YC, Lee HC, Chu TL, Han CY, Hsiao YC. The impact of nurses' spiritual health on their attitudes toward spiritual care, professional commitment and caring. Nurs Outlook. 2016; 64(3):215-24. [DOI:10.1016/j.outlook.2015.11.012] [PMID]
- Tokan MK, Imakulata MM. The effect of motivation and learning behaviour on student achievement. South Afr J Educ. 2019; 39(1):1-8. [DOI:10.15700/saje.v39n1a1510]
- Mokhtari L, Ghahremanzadeh R, Nasrollahzadeh L, Khorami Markani A. [The effect of spirituality-based educational intervention on spiritual well-being and spiritual development of nursing students (Persian)]. Sci J Nurs Midwifery Paramed Fac. 2021; 7(2):23-33. [Link]
- Corcoran RP, Cheung AC, Kim E, Xie C. Effective universal school-based social and emotional learning programs for improving academic achievement: A systematic review and meta-analysis of 50 years of research. Educ Res Rev. 2018; 25:56-72. [DOI:10.1016/j.edurev.2017.12.001]
- Gopalakrishnan S, Ganeshkumar P. Systematic reviews and meta-analysis: Understanding the best evidence in primary healthcare. J Family Med Prim Care. 2013; 2(1):9-14. [DOI:10.4103/2249-4863.109934] [PMID] [PMCID]
- Munn Z, Tufanaru C, Aromataris E. JBI's systematic reviews: Data extraction and synthesis. Am J Nurs. 2014; 114(7):49-54. [DOI:10.1097/01.NAJ.0000451683.66447.89] [PMID]
- Almeida GMd, Oliveira KHDd, Monteiro JS, Medeiros MATd, Recine EGIG. Educational training of nutritionists in Public Health Nutrition: A systematic review. Rev Nutrição. 2018; 31(1):97-117. [DOI:10.1590/1678-98652018000100009]
- Borna K, Mousavinasab M, Johari Z, Ramezan Zadeh M. [Relationship between spiritual health and academic achievement among students of Bushehr University of Medical Sciences (Persian)]. Iran J Med Educ. 2020; 20:62-72. [Link]
- Habibi H, Alaee A, Hasani G. [Evaluation of the correlation between spiritual health and depression in dental students of clinical stage in 2020 (Persian)]. J Shahid Sadoughi Univ Med Sci. 2022; 30(4):4751-63. [DOI:10.18502/ssu.v30i4.9898]
- Seylani K, Shahhoseini A, Rahimibashar F, Vahedian-Azimi A, Goharani R. [Designing the spiritual health relationship model with the educational and well-being components of master's nursing students in critical care: A mixed study (Persian)]. J Nurs Educat. 2019; 8(3):1-12. [Link]
- Aramideh A, Darabinia M, Afkahaminia F, Pahnabi A, Siamian H. [Relationship between Spiritual Health and Achievement Motivation among Students of Mazandaran University of Medical Sciences (Persian)]. Relig Health. 2018; 5(2):50-7. [Link]
- Borjali M, Najafi M, Mansoobi Far H. [The relation between spiritual well being, life satisfaction and academic achievement in girl and boy university students (Persian)]. J Educ Psychol. 2011; 3(3):10-1. [Link]
- Ebrahimi A, Erabi S, Khaluei MM. [Comparing the mental health and some positive psychologic factors including happiness, hope and spirituality among students of medicine in Isfahan University of Medical Sciences, Iran, during Years of Education (Persian)]. J Isfahan Med Sch 2014; 31(261):1885-96. [Link]
- Hejrati SM, Jouhar Z, Pirasteh A. [The relationship between spiritual health and academic achievement (Persian)]. Iran J Cult Health Promot. 2019; 3(2):146-54. [Link]
- Asghari F, Saadat S, Atefi Karajvandani S, Janalizadeh Kokaneh S. [The relationship between academic self-efficacy and psychological well-being, family cohesion, and spiritual health among students of Kharazmi University (Persian)]. Iran J Med Educ. 2014; 14(7):581-93. [Link]
- Zareipour M, Rezaee Moradali M, Alinejad M, Haghi F. Correlation between spiritual health and health locus of control in nursing and midwifery students of the Islamic Azad University of Urmia, Iran. Health Spirit Med Ethics. 2017; 4(2):27-32. [Link]
- Mehrabian F, Ganjeh Markiyeh Z, Kashi S, Ashrafi SD. Happiness, spiritual health and academic self-efficacy among students of Guilan University of Medical Sciences. Caspian J Health Res. 2020; 5(4):73-7. [DOI:10.52547/cjhr.5.4.73]
- Alipour G, Saadat S, Miri N. [Prediction of academic self-efficacy based on the dark triad personality (i.e. machiavellianism, narcissism, and psychopathy) and spiritual well-being in students (Persian)]. Educ Strateg Med Sci. 2023; 16(2):143-51. [Link]
- Makki Abadi MM, Tabbodi M, Rahgozar H. The relationship between spiritual well-being and academic achievement. Eur Online J Nat Soc Sci. 2015; 2(3):440. [Link]
- Tabibi M, Ahmari Tehran H, Soltani Arabshahi SK, Heidari S, Abdi Z, Safaeipour R. [The association between spiritual health and academic achievement in medical students of Qom University of Medical Sciences (Persian)]. Qom Univ Med Sci J. 2013; 7(1):78-2. [Link]
ارسال پیام به نویسنده مسئول
| بازنشر اطلاعات | |
 |
این مقاله تحت شرایط Creative Commons Attribution-NonCommercial 4.0 International License قابل بازنشر است. |
