جلد 35، شماره 139 - ( دی 1401 )
جلد 35 شماره 139 صفحات 519-504 |
برگشت به فهرست نسخه ها
Download citation:
BibTeX | RIS | EndNote | Medlars | ProCite | Reference Manager | RefWorks
Send citation to:
BibTeX | RIS | EndNote | Medlars | ProCite | Reference Manager | RefWorks
Send citation to:
Ehsani M, Seyedoshohadaee M, Haghani S, Shojaeimotlagh S. Knowledge, Attitude and Practice Regarding COVID-19 in Patients With Diabetes. IJN 2022; 35 (139) :504-519
URL: http://ijn.iums.ac.ir/article-1-3642-fa.html
URL: http://ijn.iums.ac.ir/article-1-3642-fa.html
احسانی مریم، سید الشهدایی مهناز، حقانی شیما، شجاعی مطلق صمد. دانش، نگرش و عملکرد افراد مبتلا به دیابت در رابطه با بیماری کووید-19. نشریه پرستاری ایران. 1401; 35 (139) :504-519
مریم احسانی1 
، مهناز سید الشهدایی1 ، شیما حقانی1 ، صمد شجاعی مطلق 2
، مهناز سید الشهدایی1 ، شیما حقانی1 ، صمد شجاعی مطلق 2
1- مرکز تحقیقات مراقبتهای پرستاری و مامایی، دانشکده پرستاری و مامایی، دانشگاه علوم‌پزشکی ایران، تهران، ایران.
2- مرکز تحقیقات مراقبتهای پرستاری و مامایی، دانشکده پرستاری و مامایی، دانشگاه علوم‌پزشکی ایران، تهران، ایران. ،sashomo@gmail.com
2- مرکز تحقیقات مراقبتهای پرستاری و مامایی، دانشکده پرستاری و مامایی، دانشگاه علوم‌پزشکی ایران، تهران، ایران. ،
متن کامل [PDF 6690 kb]
(366 دریافت)
| چکیده (HTML) (1735 مشاهده)
متن کامل: (352 مشاهده)
مقدمه
در سال 2019، گسترش سریع و مداوم ویروس کرونا (کووید-19) از طرف سازمان بهداشت جهانی به‌عنوان یک وضعیت اضطراری بهداشت عمومی بین‌المللی اعلام شد و از همه کشورها برای جلوگیری از گسترش آن درخواست همکاری شد [1]. موفقیت یا شکست در مقابله با این بیماری تا حد زیادی به رفتارهای بهداشتی افراد بستگی دارد [2]. اولین مورد ابتلا به این بیماری عفونی در ایران در 28 بهمن سال 1399 در استان قم گزارش شد [3].
بیماری کووید-19 از طریق قطرات تنفسی انتقال مییابد. در زمان سرفه، عطسه و صحبت کردن، ویروس موجود در ترشحات تنفسی در صورت تماس با غشای مخاطی می‌تواند فرد دیگر را آلوده کند. یکی دیگر از روش‌های انتقال این بیماری زمانی است که فرد سطح آلوده به ویروس را لمس و سپس بینی، دهان و چشم خود را لمس کند [4]. تشخیص معمولاً با تست واکنش زنجیره‌ای پلیمراز مثبت یا تصویربرداری از ریه تأیید میشود [5]. طبق گزارش سازمان بهداشت جهانی تا 4 نوامبر سال 2022 در کل جهان تعداد 628 میلیون و 694 هزار و 934 نفر مبتلا به ویروس کووید-19 شده‌اند. از این بین، تعداد 6 میلیون و 576 هزار و 88 نفر فوت کرده‌اند [6]. آمار مبتلایان ناشی از همه‌گیری کووید-19 در ایران تا 14 آبان سال 1401، 7 میلیون و 558 هزار و 78 نفر و آمار فوتی‌ها 144 هزار و 592 نفر بوده است [7].
بر اساس شواهد موجود، با وجود اینکه تمام افراد در گروه‌های مختلف سنی و دارای ویژگی‌های جمعیت‌شناختی و سلامت مختلف در معرض ابتلا به این بیماری قرار دارند، بااین‌حال وضعیت ابتلا و شدت علائم و عوارض در افراد مبتلا به بیماری‌های مزمن، از‌جمله دیابت از سایرین متفاوت است و این بیماران وضعیت وخیم‌تری دارند [8]. دیابت یکی از شایع‌ترین بیماری‌های مزمن در جهان است [9]. بر اساس آمارهای منتشر‌شده شیوع دیابت در ایران 7/7 درصد است [10] و در خاورمیانه، ایران پس از پاکستان بیشترین تعداد بیماران مبتلا به دیابت را دارد [11].
دیابت عاملی است که استعداد ابتلا به کووید-19 و مواجهه با عوارض ناشی از آن را افزایش می‌دهد [12] و به‌شدت با پیش‌آگهی ضعیف در کووید-19 مرتبط است [13]. دیابت و عوارض آن می‌تواند خطر بیماری و مرگومیر را در عفونت‌های حاد افزایش دهد [14]. نتایج مطالعه‌ای در چین نشان داد افراد دچار بیماری دیابت در معرض خطر بالای عفونت کووید-19 هستند و شیوع این بیماری 2/16 درصد بود [15]. علاوه‌براین، نتایج مطالعه دیگری که بر روی 52 بیمار مبتلا به کووید-19 انجام شده بود، نشان داد 22 درصد بیماران فوت‌شده مبتلا به بیماری دیابت بودند [16]. شانس بستری در بخش‌های مراقبت ویژه در بیمارانی که دیابت داشتند، 72 درصد و در افراد سالم 37 درصد بود [17]. همه‌گیری‌های ویروسی گذشته هم شاهدی بر ارتباط بین دیابت و افزایش مرگومیر هستند [16]، به‌طوری‌که در زمان شیوع عفونت آنفلوآنزای H1N1، وجود بیماری دیابت خطر بستری شدن در بیمارستان را 3 برابر و خطر بستری شدن در بخش‌های مراقبت ویژه را تا 4 برابر افزایش می‌داد [18]. در همه‌گیری مرس خطر ابتلا به این بیماری در افراد دچار دیابت 7 تا 15 برابر جمعیت عمومی بود [19] و میزان مرگومیر آن‌ها 35 درصد برآورد شد [20, 21].
شانس ابتلا و مواجهه با عوارض و مرگومیر بیشتر بین مبتلایان به دیابت این ضرورت را ایجاد میکند که این گروه از بیماران، حساسیت بیشتری نسبت به بروز رفتارهای پیشگیرانه از خود نشان دهند [22] و برای به حداقل رساندن خطر انتقال بیماری، ملزم به رعایت روش‌های کنترل عفونت ازقبیل شست‌وشوی دست‌ها با صابون، ضدعفونی کردن دست‌ها با مواد ضدعفونی‌کننده حاوی الکل، فاصله‌گذاری اجتماعی، آگاهی از علائم بیماری و استفاده از ماسک در اجتماعات هستند [23].
یکی از مواردی که می‌تواند تخمین نسبتاً مناسبی از میزان اجرای اقدامات محافظتی باشد، بررسی میزان دانش، نگرش و عملکرد افراد درباره کووید-19 و راه‌های انتقال آن است [24]. باتوجهبه مبهم بودن این ویروس، سردرگمی و سوء برداشت‌های زیادی درباره ماهیت آن، نحوه شیوع و نیز اقدامات احتیاطی که باید برای جلوگیری از ابتلا به این بیماری انجام داد، به وجود آمد. همچنین حجم بالای اطلاعات نادرستی که در رسانه‌های اجتماعی به اشتراک گذاشته شده بود، درک مردم را مخدوش و این وضعیت را به یک چالش جدی تبدیل کرد [25].
از طرفی، بررسی‌ها نشان می‌دهد که با ارزیابی آگاهی و دانش بیماران دچار دیابت درباره بیماری کووید-19 می‌توان به بینش عمیق‌تری درباره درک و عملکرد آن‌ها دسترسی پیدا کرد و به کمک این یافته‌ها می‌توان روش‌های مؤثری در اتخاذ شیوه‌های سالم و رفتار پاسخ‌گو شناسایی کرد [26]. نصیرزاده و علی‌گل و نیز صاحبی و همکاران در زمینه وضعیت دانش، نگرش و عملکرد افراد جامعه نسبت به بیماری کووید-19 مطالعاتی انجام داده‌اند که وضعیت دانش، نگرش و عملکرد در جمعیت عمومی کشور در سطح مطلوبی قرار داشته است [14، 27].
در این راستا، مطالعه السجادی و همکاران روی مبتلایان به بیماری‌های مزمن در ایران و عراق انجام شده که حاکی از نامناسب بودن وضعیت دانش و نگراش این افراد نسبت به کووید-19 بوده است. بااین‌حال، وضعیت عملکردی مبتلایان ایرانی بهتر از مبتلایان مراجعه‌کننده در کشور عراق بود [28]. در کشور هند در مطالعه‌ای که برروی جوانان (با میانگین سنی 25/1 سال) مبتلا به دیابت نوع 1 انجام شده بود، یافته‌های به‌دست‌آمده حاکی از وضعیت متوسط دانش مرتبط با کووید-19 در این افراد، نگرش مثبت و عملکرد مناسب درزمینه بروز رفتارهای پیشگیری‌کننده است [22].
پژوهش‌های انجام‌شده در رابطه با این موضوع در ایران، اساساً بر روی جمعیت عمومی و نه بیماران مبتلا به بیماری مزمن نظیر دیابت انجام شده است؛ بنابراین باتوجهبه عوارض قابل توجه و مرگومیر بالای بیماران مبتلا به دیابت و لزوم آگاهی و اجرای روش‌های پیشگیرانه در برابر این بیماری، پژوهشگر مطالعه‌ای با هدف تعیین دانش، نگرش و عملکرد افراد مبتلا به دیابت در رابطه با بیماری کووید-19 در مراکز آموزشی‌درمانی منتخب وابسته به دانشگاه علوم‌پزشکی ایران در سال 1400 انجام داد.
روش بررسی
این پژوهش یک مطالعه توصیفی‌مقطعی است که در آن دانش، نگرش و عملکرد درباره بیماری کووید-19 در افراد مبتلا به دیابت مراجعه‌کننده به مراکز آموزشی‌درمانی منتخب دانشگاه علوم‌پزشکی ایران در سال 1400 بررسی شد. محیط پژوهش این مطالعه، بخش‌های بستری، درمانگاه‌ها و مرکز تحقیقات غدد بیمارستان‌های فیروزگر و رسول اکرم (ص) بود. علت انتخاب این 2 بیمارستان این بود که این مراکز، جزء مراکز اصلی وابسته به دانشگاه علوم‌پزشکی ایران برای مراجعین مبتلا به دیابت هستند. این 2 بیمارستان بخش‌های بستری و درمانگاه غدد برای بیماران مبتلا به دیابت دارند و بیماران مختلف از مناطق مختلف تهران و حومه به آن مراجعه می‌کنند؛ بنابراین بیماران مراجعه‌کننده به این مراکز می‌توانند به‌عنوان نماینده‌ای از جامعه بزرگ بیماران مبتلا به دیابت برای انجام این پژوهش بسیار مناسب باشند.
نمونه‌های مطالعه‌شده از افراد جامعه پژوهش که مبتلا به دیابت نوع 1 یا 2 هستند و دارای معیارهای ورود به مطالعه بودند، با استفاده از نمونه‌گیری مستمر انتخاب شدند. معیارهای ورود به مطالعه حاضر شامل سن بالای 18 سال مشارکت‌کننده و تأیید ابتلا به دیابت نوع 1 یا 2 توسط پزشک بود. برای محاسبه حجم نمونه در این مطالعه، میزان اطمینان 95 درصد، خطای نوع اول 0/05 و دقت 0/05 (0/5=d) در نظر گرفته شد. شیوع دانش، نگرش و عملکرد مطلوب 50 درصد در نظر گرفته شد تا بیشترین حجم نمونه به دست بیاید و بر این اساس حجم نمونه برای این مطالعه 384 نفر برآورد شد. در این مطالعه، ریزش نمونه وجود نداشت، چون پژوهشگر بر تکمیل تمام پرسش‌نامه‌ها توسط نمونه‌های مورد نظر نظارت داشت.
برای جمع‌آوری داده‌ها در این پژوهش از 2 پرسش‌نامه استفاده شد.
پرسش‌نامه اول
شامل اطلاعات جمعیت‌شناختی از قبیل سن، جنسیت، تحصیلات، شغل، محل زندگی، نوع دیابت، طول مدت ابتلا به دیابت و ابتلا به سایر بیماری‌های مزمن بود.
پرسش‌نامه دوم
شامل دانش، نگرش و عملکرد تدوین‌شده توسط هنرور و همکاران بود. این پرسش‌نامه شامل 46 سؤال بود که در این میان 17 سؤال مبتنی بر دانش و 18 سؤال مبتنی بر عملکرد درباره انتقال، پیشگیری و درمان کووید-19، 10 سؤال درباره نگرش و درک خطر و 1 سؤال درباره منبع اطلاعات دریافتی درباره بیماری کووید-19 بود.
سؤالات شماره‌های 2، 3، 4، 5، 6، 8، 11 و 12 در حیطه دانش به صورت عباراتی با پاسخ‌های «کاملاً درست، تقریباً درست، کاملاً غلط و نمی‌دانم» است و سؤالات شماره‌های 1، 7، 9، 10، 13، 14، 15، 16 و 17 عباراتی با پاسخ‌های «درست و نادرست» دارد. نمره‌دهی 8 سؤال اول به این صورت است که جواب‌های «کاملاً درست»، نمره 2 و جواب‌هایی که «تقریباً درست» هستند، یعنی تعدادی از پاسخ‌های داده‌شده «درست» و تعدادی «نادرست» هستند، نمره 1 و پاسخ‌های «کاملاً غلط» یا «نمی‌دانم» نمره صفر می‌گیرد. نمره‌دهی 9 سؤال دیگر هم به این صورت است که عبارت‌هایی با پاسخ «درست»، نمره 1 و پاسخ «نادرست و نمی‌دانم»، نمره صفر می‌گرفتند.
نمره کلی این بخش بین صفر تا 25 متغیر بود که نمره کمتر از 10 ضعیف، بین 10 تا 17/5 متوسط و بالاتر از 17/5 نشان‌دهنده دانش کافی شرکت‌کنندگان درباره کووید-19 بود. پرسش‌نامه نگرش 10 سؤال دارد که پاسخ‌هایی با طیف لیکرت 6 درجه‌ای از هیچ (صفر) تا خیلی زیاد (5) دارد و نمره بالاتر نشان‌دهنده نگرش مثبت‌تر درباره بیماری کووید-19 است. برای نگرش، سطح‌بندی انجام نشده است. بخش عملکرد پرسش‌نامه 18 سؤال دارد که 13 سؤال با پاسخ لیکرت 5 درجه‌ای از هرگز (1) تا همیشه (5) است. سؤالات 7، 8 و 9 نمرات معکوس دارند.
در سؤالات 14و 15، بله نمره صفر و خیر نمره 1 و در سؤالات 16 و 17 پاسخ بله نمره 1 و پاسخ خیر نمره صفر می‌گرفت. سؤال 18 نیز به‌صورت پاسخ درست با نمره 1 و پاسخ نادرست با نمره صفر است. نمره کلی این بخش از 13 تا 70 است و سطح‌بندی بدین صورت است که نمره کمتر از 35/5 (کسب کمتر از 40 درصد نمره) با عملکرد ضعیف درباره بیماری کووید-19، نمره بین 35/5 تا 52/99 (کسب 40 تا 70 درصد نمره) با عملکرد متوسط درباره بیماری کووید-19و نمره بالاتر از 53 (کسب بیش از 70 درصد نمره) با عملکرد کافی درباره کووید-19 همراه است [29].
در مطالعه هنرور و همکاران، روایی صوری و محتوایی پرسش‌نامه که به زبان فارسی طراحی شده بود، توسط پنل متخصصین متشکل از اپیدمیولوژیست‌های مجرب، ویروس‌شناسان و سیاست‌گذاران حوزه سلامت در 3 جلسه تأیید شد [29]. در این پژوهش برای تعیین اعتبار علمی (روایی) ابزار گردآوری شده، پرسش‌نامه در اختیار 5 نفر از اعضای هیئت علمی دانشکده پرستاری و مامایی دانشگاه علوم‌پزشکی ایران قرار گرفت و پس از اعمال نظرات آن‌ها، روایی پرسش‌نامه تأیید شد.
در مطالعه هنرور و همکاران،پایایی پرسش‌نامه بر اساس آزمون آزمایشی (پایلوت) محاسبه شد. آلفای کرونباخ محاسبه‌شده برای اجزای دانش، نگرش و عملکرد پرسش‌نامه به‌ترتیب 64/1 ، 78/1 و 82/3 و همچنین نمره آلفای کرونباخ برای کل پرسش‌نامه 65/5 محاسبه شد [29]. در مطالعه حاضر برای تأیید پایایی، پرسش‌نامه در اختیار 20 نفر از بیماران مبتلا به دیابت که معیارهای ورود به مطالعه را داشتند، قرار گرفت و تأیید شد. ضریب آلفای کرونباخ برای بخش‌های دانش، نگرش و عملکرد به‌ترتیب 78، 75 و 81 درصد برآورد و تأیید شد.
برای انجام این مطالعه، پس از تصویب طرح و دریافت کد اخلاق از کمیته اخلاق دانشگاه علوم‌پزشکی ایران و هماهنگی با مسئولین بخش‌ها و درمانگاههای دیابت، نمونه‌گیری به روش مستمر در نوبت‌های صبح و عصر اجرا شد. بعد از بررسی مشارکتکنندگان از نظر معیارهای ورود به مطالعه و انتخاب آن‌ها به‌عنوان نمونه پژوهش، پژوهشگر اقدام به توضیح اهداف پژوهش برای بیماران مراجعه‌کننده به این مراکز و دریافت رضایت‌نامه کتبی از آن‌ها کرد. بعد از این مراحل، پرسش‌نامه برای تکمیل در اختیار مشارکت‌کننده قرار می‌گرفت و محقق برای پاسخ‌دهی به سؤالات احتمالی حضور داشت.
نمونه‌گیری به همین روش ادامه پیدا کرد تا حجم نمونه از پیش تعیین‌شده تکمیل شد. افراد بی‌سواد در مطالعه وارد نشدند. میانگین زمان لازم برای تکمیل پرسش‌نامه‌ها 15 تا 20 دقیقه بود و پژوهشگر تلاش کرد تا با هماهنگی با خود بیماران و مسئولین بخش‌ها و درمانگاه‌ها، بهترین زمان و مکان برای پر کردن پرسش‌نامه‌ها انتخاب شود. زمان نمونه‌گیری در این مطالعه از آذر سال 1400 تا خرداد سال 1401 بود. برای تجزیه‌و‌تحلیل داده‌ها در راستای اهداف پژوهش از آمار توصیفی (فراوانی مطلق و نسبی، میانگین و انحراف‌معیار) و آمار استنباطی (آزمون تی‌مستقل، تحلیل واریانس یک‌طرفه و آزمون همبستگی پیرسون) استفاده شد. داده‌های جمع‌آوری‌شده در این مطالعه با نرم‌افزار SPSS نسخه 16 تحلیل شد و در این راستا سطح معناداری کمتر از 0/05 مد نظر قرار گرفت.
یافته‌ها
در این مطالعه، میانگین سنی افراد پژوهش‌شده 1/15±40/15 سال و میانگین زمان ابتلا به دیابت 8±11/76 سال بود. 51 درصد مشارکتکنندگان مرد بودند و متأهلین با 70/6 درصد و تحصیلات در سطح کاردانی و کارشناسی با 38/8 درصد بیشترین تعداد را داشتند. بیش از نیمی از بیماران مبتلا به دیابت نوع 1 بودند (56/3 درصد). 31/5 درصد از بیماران علاوه‌بر بیماری دیابت دچار بیماری مزمن پرفشاری خون، 9/9 درصد بیماری قلبی و 2/6 درصد آسم یا بیماری مزمن ریه بودند (جدول شماره 1).
بیشترین تعداد منبع کسب اطلاعات درباره کرونا در افراد مطالعه‌شده صدا و سیما (70/3 درصد) و بعد از آن به‌صورت حضوری از پزشکان، پرستاران و سایر کادر بهداشتی‌درمانی بود (37 درصد).
براساس یافته‌ها، سطح دانش درباره بیماری کووید-19 در 52/6 درصد از افراد مبتلا به دیابت در سطح متوسط، 42/2 درصد در سطح کافی و 5/2 درصد در سطح ضعیف بود. در حیطه دانش، بیشترین پاسخ «درست» توسط افراد پژوهش‌شده به گویه «کدام‌یک از افراد بیشتر در معرض عوارض ناشی از ابتلا به کرونا هستند؟» با 96/4 درصد پاسخ «کاملاً درست» و کمترین پاسخ «درست» به گویه «در صورت داشتن هر گونه سؤالی درباره بیماری کرونا با چه شماره تلفنی تماس می‌گیرید؟» با 8/1 درصد پاسخ «کاملاً درست»، 49/5 درصد پاسخ «کاملاً غلط» و 42/4 درصد پاسخ «نمی‌دانم» بود. دانش افراد پژوهش‌شده درباره راه‌های انتقال کرونا نشان داد که بیشترین پاسخ «درست» مربوط به سرفه و کمترین پاسخ «درست» مربوط به گزینه کشیدن دست آلوده به بینی است (جدول شماره 2).
میانگین نگرش درباره کووید-19 در افراد پژوهش‌شده برابر با 4/89±30/90 بود. اطلاعات حاصل از گویه‌های حیطه نگرش به تفکیک در جدول شماره 3 ارائه شده است.
در این مطالعه، سطح عملکرد بیماران مبتلا به دیابت درباره بیماری کووید-19 در 57/8 درصد از افراد در سطح کافی، 40/9 درصد در سطح متوسط و تنها در 3/1 درصد در سطح ضعیف بود و میانگین و انحراف‌معیار عملکرد بیماران به‌ترتیب 53/91 و 10/23 بود. عملکرد درباره کووید-19در گویه «آیا دست‌های خود را شسته یا ضدعفونی می‌کنید؟»، با میانگین 1±4/21 بالاترین و در گویه «آیا سطوح اشیا و مکان‌های شخصی در تماس نزدیک خود را پیوسته ضدعفونی می‌کنید؟»، با میانگین 1/22±3/46 کمترین نمره را بین سایر گویه‌ها کسب کردند (جدول شماره 4).
در رابطه با ارتباط بین متغیرهای جمعیت‌شناختی با دانش، نگرش و عملکرد افراد مبتلا به دیابت در این مطالعه، بین وضعیت تأهل (0/006=P) و وضعیت اشتغال (0/001>P) با میانگین دانش بیماران، ارتباط معناداری مشاهده شد (0/05>P). علاوه‌براین، بین تحصیلات افراد با میانگین نگرش (0/015=P) و همچنین بین متغیرهای جنسیت (0/010=P)، وضعیت تأهل (0/001=P) و نوع دیابت (0/001>P) با عملکرد افراد، ارتباط معنادار آماری وجود داشت (0/05>P). این مطالعه نشان داد دانش و عملکرد افراد متأهل بیشتر از مجردها بود و در نگرش کمتر گزارش شده بود.
نتایج آزمون دو به دو توکی نشان داد میانگین نمره نگرش افراد شاغل به‌صورت معناداری از سایر افراد (0/022=P) کمتر بود و میانگین نمره عملکرد درباره کووید-19 در افراد بیکار به‌صورت معناداری هم از افراد شاغل (0/032=P) و هم از افراد با سایر مشاغل (0/001>P) کمتر بود (جدول شماره 5).
نتایج آزمون همبستگی پیرسون نشان داد دانش (0/001<P) و عملکرد (0/001<P) با مدت زمان ابتال به دیابت همبستگی معکوس و معناداری در سطح ضعیف دارد. با افزایش مدت ابتال به بیماری، دانش و عملکرد درباره کووید19- کاهش مییابد و با نگرش همبستگی مستقیم و معناداری وجود داشت (0/027=P). هرچند میزان این همبستگی در سطح ضعیف بود، با افزایش مدت ابتال به بیماری نگرش درباره کووید19- نیز مثبت میشود. همچنین نتیجه آزمون پیرسون نشان داد بین نمره عملکرد با سن همبستگی مستقیم (0/039=P) وجود دارد، یعنی با افزایش سن، عملکرد بهبود پیدا میکند (جدول شماره 5).
بحث
این مطالعه با هدف تعیین دانش، نگرش و عملکرد افراد مبتلا به دیابت در رابطه با بیماری کووید-19 انجام شده است. نتایج این مطالعه در تعیین دانش بیماران مبتلا به دیابت در رابطه با کووید-19 نشان داد که درصد قابل توجه آن‌ها سطح دانش متوسط و بالاتر از متوسط (کافی) در رابطه با این بیماری داشتند. دانش مطلوب بیماران در این مطالعه را می‌توان به اطلاع‌رسانی مناسب و ایجاد حساسیت بین مبتلایان به بیماری‌های مزمن نظیر دیابت در رابطه با کووید-19 نسبت داد.
در‌واقع، این اطلاع‌رسانی درباره عوارض بیماری و شانس بالای ابتلای و مرگومیر بین مبتلایان به دیابت ممکن است سبب ایجاد انگیزه بیشتر در این افراد برای کسب اطلاعات پیرامون بیماری کووید-19 شده باشد. کسب بالاترین نمره در گویه «اطلاع مشارکتکنندگان از افراد در معرض خطر جدی» هم در این مطالعه در‌واقع، تأییدی بر این ادعاست. از طرفی، این مطالعه تقریباً 2 سال بعد از شروع بیماری کووید-19 انجام شده و دانش افراد با گذشت زمان تحت تأثیر عوامل مختلف نظیر آموزش از طریق رسانه‌های گروهی و سیستم مراقبت بهداشتی افزایش مییابد. در همین راستا، یافته‌های مطالعه پال و همکاران در کشور هند [22]، مطالعه هنرور و همکاران [29] و همچنین مطالعات نصیرزاده و علی‌گل [27] در ایران نیز با مطالعه حاضر همسو بوده و در همه آن‌ها سطح دانش شرکت‌کنندگان در رابطه با کووید-19 در سطح مطلوبی قرار داشت.
از طرفی، نتایج مطالعه دی لیما و همکاران در برزیل، در رابطه با سطح دانش سالمندان مبتلا به دیابت نوع 2 درباره کووید-19 هم‌راستا با مطالعه حاضر نبود. در این مطالعه تنها یک‌سوم از مشارکتکنندگان توانستند نمره کلی دانش را کسب کنند [30]. علل این تفاوت در نتایج را می‌توان به متفاوت بودن محیط پژوهش و عواملی نظیر اختلاف رویکرد نظام‌های سلامت 2 کشور درزمینه اطلاع‌رسانی و آگاهی‌بخشی مرتبط با کووید-19 و همچنین سطح سواد سلامت اجتماعی آن‌ها نسبت داد.
یافته‌های مطالعه درزمینه تعیین نگرش افراد پژوهش‌شده درباره کووید-19 نشان داد نگرش افراد مبتلا به دیابت عموماً در سطح متوسط به بالا قرار دارد و باتوجهبه ارتباط بین دانش و نگرش در فرضیه وین و همکاران چنین یافته‌ای منطقی به نظر می‌رسد [30]. در مطالعه پال و همکاران در کشور هند نیز همانند مطالعه حاضر، نگرش مشارکتکنندگان نسبت به بیماری کووید-19 مطلوب بوده است [22]. علاوه‌براین در مطالعه تایه و همکاران در کشور اتیوپی نیز بیش از دو‌سوم افراد نگرش مطلوبی پیرامون بیماری کووید-19، راه‌های انتقال و پیشگیری از آن داشتند که با یافته‌های مطالعه حاضر هم‌خوانی دارد و حاکی از وضعیت مطلوب نگرش مبتلایان به دیابت درزمینه بیماری کووید-19 است [24].
ارتباط بین دانش و نگرش، به‌ویژه در شرایطی نظیر همه‌گیری کووید-19 که تأثیرات گسترده‌ای در عرصه‌های اقتصادی، اجتماعی، فرهنگی و ابعاد مختلف زندگی داشته و همچنین پیامدهای عمده‌ای که درباره مرگومیر و ابتلا به جای گذاشته است، کاملاً منطقی بود و ممکن است افراد دانش دریافتی را به‌دلیل اهمیت موضوع، درونی‌سازی کنند و به نگرش آنان تبدیل شود. ارتباط بین دانش و نگرش در مطالعه آکالو و همکاران نیز بر روی افراد مبتلا به بیماری‌های مزمن در کشور اتیوپی تأیید شده است. در این مطالعه، بر‌خلاف یافته‌های پژوهش حاضر، میزان دانش مشارکتکنندگان در سطح کافی نبوده و همین عامل به‌صورت نگرش منفی افراد به‌ویژه در حوزه درک از آسیب‌پذیری در برابر کووید-19 و همچنین درباره اقدامات پیشگیرانه بروز یافته است [31].
یافته‌های پژوهش حاضر در رابطه با تعیین عملکرد مبتلایان به دیابت درزمینه کووید-19 نشان داد تقریباً تمام مشارکتکنندگان دارای عملکرد متوسط و بالاتر (کافی) در این مورد بودند و سهم افراد دارای عملکرد ضعیف بسیار ناچیز بود. براساس فرضیه مرتبط با توالی دانش، نگرش و عملکرد، یافته‌های به‌دست‌آمده در مطالعه حاضر دور از انتظار نبوده است و حاکی از صادق بودن این بنیان نظری دارد [30]. در مطالعه تایه و همکاران در کشور اتیوپی نیز نتایج نشان داد دانش ضعیف‌تر با عملکرد ضعیف‌تر افراد در ارتباط با کووید-19 مرتبط بوده است [24].
همچنین یافته‌های مطالعه نصیرزاده و علی‌گل بر روی شهروندان قم نشان داد بین رفتارهای پیشگیرانه با دانش و نگرش ارتباط مستقیم وجود داشته و نگرش، قوی‌ترین پیش‌بینی‌کننده رفتار بوده است [27]. در رابطه با وضعیت عملکردی مبتلایان به دیابت درزمینه کووید-19 یافته‌های مطالعه پال و همکاران در کشور هند نیز مشابه پژوهش حاضر بوده است [22]. در مطالعه آکالو و همکاران بر روی 404 بیمار دچار بیماری‌های مزمن در آدیس‌آبابای اتیوپی یافته‌های به‌دست‌آمده نشان داد بیماران، دانش و عملکرد ضعیفی در رابطه با کووید-19 داشتند که علت آن را می‌توان به پایین بودن شرایط اجتماعی و اقتصادی شرکت‌کنندگان در مطالعه نسبت داد. بیشترین جمعیت اتیوپی در مناطق روستایی زندگی می‌کنند و به برق و اینترنت دسترسی ندارند، درنتیجه این افراد دسترسی محدودی به به‌روز‌رسانی‌های مربوط به کووید-19 و اقدامات پیشگیرانه‌ای دارند که توسط مقامات بهداشتی دولتی و رسانه‌های مختلف به‌صورت برخط یا از طریق رسانه‌های گروهی ارسال میشود [31].
نتایج این مطالعه درمورد ارتباط بین متغیرهای دانش، نگرش و عملکرد با ویژگی‌های جمعیت‌شناختی نشان داد افراد متأهل و همچنین افراد شاغل، دانش بهتری نسبت به سایر افراد داشتند. افراد متأهل به‌ویژه افراد دارای فرزند به‌دلیل تفاوت در نقش‌ها و احساس مسئولیت بیشتر در رابطه با پیشگیری از ابتلای فرزندان به کووید-19، بیشتر از سایرین، تمایل به کسب آگاهی نسبت به این بیماری برای بروز رفتارهای درست دارند. در رابطه با شغل هم به نظر می‌رسد افراد شاغل به‌واسطه ارتباط اجتماعی قوی‌تر در محیط کار و حتی آموزش‌ها و اطلاع‌رسانی‌هایی که در رابطه با کووید-19 در دوران همه‌گیری، خصوصاً در اداره‌ها و مراکز دولتی و خصوصی ارائه میشود، نسبت به افراد فاقد شغل، دانش بالاتری نسبت به این بیماری داشته باشند. درزمینه ارتباط بین دانش و وضعیت اشتغال، یافته‌های مارک و همکاران بر روی جمعیت عمومی در کالیفرنیا و نیویورک نیز نشان داد وضعیت اشتغال، یکی از مؤلفه‌های تأثیرگذار درزمینه برخورداری از دانش مرتبط با کووید-19 است [32].
در این مطالعه بین سطح تحصیلات با نگرش مشارکتکنندگان در مورد کووید-19 ارتباط وجود داشت، به‌گونه‌ای‌که میانگین نمره نگرش در بین افراد با تحصیلات زیر دیپلم کمتر از سایرین برآورد شد. در این راستا به نظر می‌رسد با وجود اینکه افراد جامعه فارغ از تفاوت در سطح تحصیلات به‌صورت متناوب در مواجهه با منابع اطلاعاتی کووید-19 قرار گرفته‌اند، بااین‌حال ممکن است درک اطلاعات دریافتی و میزان توجه به آن‌ها که زمینه‌ساز تغییر نگرش است، در افراد با تحصیلات پایین، منفی‌تر باشد. یافته‌های مطالعه الهناوی و همکاران در عربستان سعودی نشان داد بین افراد با سطح تحصیلات متفاوت از نظر نگرش درباره کووید-19 اختلاف معناداری وجود نداشته است که با یافته‌های مطالعه حاضر هم‌خوانی ندارد [2].
این نتیجه می‌تواند ناشی از تأثیرپذیری نگرش افراد از مجموعه شرایط مختلف اجتماعی، فرهنگی، سیاسی و اقتصادی باشد که می‌تواند تأثیر دانش بر نگرش را در افراد جامعه کمرنگ‌تر کند. در این مطالعه، میانگین عملکرد بین مبتلایان به دیابت نوع 2 بالاتر از مبتلایان به دیابت نوع 1 بوده است و ازنظر سطح عملکرد، تفاوت آماری معناداری بین این 2 گروه وجود داشت. باتوجهبه آنکه بیماران مبتلا به دیابت نوع 2 نسبت به نوع 1 در رده سنی بالاتری هستند، می‌توان عملکرد بهتر این افراد را به نگرانی بیشتر از ابتلا به بیماری کووید-19 و عوارض ناشی از آن در سنین بالاتر نسبت داد که باعث عملکرد بهتر این افراد در مقایسه با بیماران مبتلا به دیابت نوع 1 که سن پایین‌تری دارند، شده است.
نتیجه‌گیری
یافته‌های این بررسی نشان داد بیشتر مشارکتکنندگان در این پژوهش از وضعیت دانش و عملکرد مناسب و نگرش مثبت برخوردار بودند. این یافته‌ها حاکی از مؤثر بودن اطلاع‌رسانی‌ها و آگاهی‌بخشی عمومی بوده است و اهمیت آموزش و تأثیر آن بر اقدامات پیشگیری‌کننده را به‌ویژه در شرایط همه‌گیری تأیید میکند. باتوجهبه آنکه آموزش درست افراد در معرض خطر می‌تواند در پیشگیری از ابتلا به کووید-19، کاهش عوارض و هزینه‌ها و نهایتاً کاهش مشکلات سیستم بهداشت و درمان نقش مهمی داشته باشد، پیشنهاد میشود مطالعات مشابهی بر روی سایر بیمارانی که با خطر بالای ابتلا به کووید-19 رو‌به‌رو هستند، نظیر افراد مبتلا به پرفشاری خون، بیماری‌های خودایمنی و بیماران دریافت‌کننده داروهای تضعیف‌کننده سیستم ایمنی انجام شود.
ملاحظات اخلاقی
پیروی از اصول اخلاق پژوهش
این پژوهش پس از دریافت کد اخلاق به شماره (IR.IUMS.REC.1400.796) از کمیته اخلاق دانشگاه علوم‌پزشکی ایران و کسب مجوز از معاونت پژوهشی و هماهنگی با مسئولین بخش‌ها و درمانگاههای دیابت اجرا و تمام ملاحظات اخلاقی در آن رعایت شده است.
حامی مالی
این مقاله بخشی از نتایج پایان‌نامه کارشناسی ارشد پرستاری گرایش توان‌بخشی در دانشکده پرستاری و مامایی دانشگاه علوم‌پزشکی ایران است و هیچ‌گونه کمک مالی از سازمانی‌های دولتی، خصوصی و غیرانتفاعی دریافت نکرده است.
مشارکت نویسندگان
مفهوم‌سازی اولیه: صمد شجاعی مطلق و مریم احسانی؛ نمونه‌گیری: صمد شجاعی مطلق؛ تحلیل آماری: صمد شجاعی مطلق، شیما حقانی و مریم احسانی؛ تهیه مقاله نهایی: همه نویسندگان.
تعارض منافع
بنابر اظهار نویسندگان، این مقاله تعارض منافع ندارد.
تشکر و قدردانی
از مسئولین و پرسنل مراکز آموزشی‌درمانی حضرت رسول اکرم (ص) و فیروزگر و تمام مشارکتکنندگان در این پژوهش تشکر و قدردانی میشود.
در سال 2019، گسترش سریع و مداوم ویروس کرونا (کووید-19) از طرف سازمان بهداشت جهانی به‌عنوان یک وضعیت اضطراری بهداشت عمومی بین‌المللی اعلام شد و از همه کشورها برای جلوگیری از گسترش آن درخواست همکاری شد [1]. موفقیت یا شکست در مقابله با این بیماری تا حد زیادی به رفتارهای بهداشتی افراد بستگی دارد [2]. اولین مورد ابتلا به این بیماری عفونی در ایران در 28 بهمن سال 1399 در استان قم گزارش شد [3].
بیماری کووید-19 از طریق قطرات تنفسی انتقال مییابد. در زمان سرفه، عطسه و صحبت کردن، ویروس موجود در ترشحات تنفسی در صورت تماس با غشای مخاطی می‌تواند فرد دیگر را آلوده کند. یکی دیگر از روش‌های انتقال این بیماری زمانی است که فرد سطح آلوده به ویروس را لمس و سپس بینی، دهان و چشم خود را لمس کند [4]. تشخیص معمولاً با تست واکنش زنجیره‌ای پلیمراز مثبت یا تصویربرداری از ریه تأیید میشود [5]. طبق گزارش سازمان بهداشت جهانی تا 4 نوامبر سال 2022 در کل جهان تعداد 628 میلیون و 694 هزار و 934 نفر مبتلا به ویروس کووید-19 شده‌اند. از این بین، تعداد 6 میلیون و 576 هزار و 88 نفر فوت کرده‌اند [6]. آمار مبتلایان ناشی از همه‌گیری کووید-19 در ایران تا 14 آبان سال 1401، 7 میلیون و 558 هزار و 78 نفر و آمار فوتی‌ها 144 هزار و 592 نفر بوده است [7].
بر اساس شواهد موجود، با وجود اینکه تمام افراد در گروه‌های مختلف سنی و دارای ویژگی‌های جمعیت‌شناختی و سلامت مختلف در معرض ابتلا به این بیماری قرار دارند، بااین‌حال وضعیت ابتلا و شدت علائم و عوارض در افراد مبتلا به بیماری‌های مزمن، از‌جمله دیابت از سایرین متفاوت است و این بیماران وضعیت وخیم‌تری دارند [8]. دیابت یکی از شایع‌ترین بیماری‌های مزمن در جهان است [9]. بر اساس آمارهای منتشر‌شده شیوع دیابت در ایران 7/7 درصد است [10] و در خاورمیانه، ایران پس از پاکستان بیشترین تعداد بیماران مبتلا به دیابت را دارد [11].
دیابت عاملی است که استعداد ابتلا به کووید-19 و مواجهه با عوارض ناشی از آن را افزایش می‌دهد [12] و به‌شدت با پیش‌آگهی ضعیف در کووید-19 مرتبط است [13]. دیابت و عوارض آن می‌تواند خطر بیماری و مرگومیر را در عفونت‌های حاد افزایش دهد [14]. نتایج مطالعه‌ای در چین نشان داد افراد دچار بیماری دیابت در معرض خطر بالای عفونت کووید-19 هستند و شیوع این بیماری 2/16 درصد بود [15]. علاوه‌براین، نتایج مطالعه دیگری که بر روی 52 بیمار مبتلا به کووید-19 انجام شده بود، نشان داد 22 درصد بیماران فوت‌شده مبتلا به بیماری دیابت بودند [16]. شانس بستری در بخش‌های مراقبت ویژه در بیمارانی که دیابت داشتند، 72 درصد و در افراد سالم 37 درصد بود [17]. همه‌گیری‌های ویروسی گذشته هم شاهدی بر ارتباط بین دیابت و افزایش مرگومیر هستند [16]، به‌طوری‌که در زمان شیوع عفونت آنفلوآنزای H1N1، وجود بیماری دیابت خطر بستری شدن در بیمارستان را 3 برابر و خطر بستری شدن در بخش‌های مراقبت ویژه را تا 4 برابر افزایش می‌داد [18]. در همه‌گیری مرس خطر ابتلا به این بیماری در افراد دچار دیابت 7 تا 15 برابر جمعیت عمومی بود [19] و میزان مرگومیر آن‌ها 35 درصد برآورد شد [20, 21].
شانس ابتلا و مواجهه با عوارض و مرگومیر بیشتر بین مبتلایان به دیابت این ضرورت را ایجاد میکند که این گروه از بیماران، حساسیت بیشتری نسبت به بروز رفتارهای پیشگیرانه از خود نشان دهند [22] و برای به حداقل رساندن خطر انتقال بیماری، ملزم به رعایت روش‌های کنترل عفونت ازقبیل شست‌وشوی دست‌ها با صابون، ضدعفونی کردن دست‌ها با مواد ضدعفونی‌کننده حاوی الکل، فاصله‌گذاری اجتماعی، آگاهی از علائم بیماری و استفاده از ماسک در اجتماعات هستند [23].
یکی از مواردی که می‌تواند تخمین نسبتاً مناسبی از میزان اجرای اقدامات محافظتی باشد، بررسی میزان دانش، نگرش و عملکرد افراد درباره کووید-19 و راه‌های انتقال آن است [24]. باتوجهبه مبهم بودن این ویروس، سردرگمی و سوء برداشت‌های زیادی درباره ماهیت آن، نحوه شیوع و نیز اقدامات احتیاطی که باید برای جلوگیری از ابتلا به این بیماری انجام داد، به وجود آمد. همچنین حجم بالای اطلاعات نادرستی که در رسانه‌های اجتماعی به اشتراک گذاشته شده بود، درک مردم را مخدوش و این وضعیت را به یک چالش جدی تبدیل کرد [25].
از طرفی، بررسی‌ها نشان می‌دهد که با ارزیابی آگاهی و دانش بیماران دچار دیابت درباره بیماری کووید-19 می‌توان به بینش عمیق‌تری درباره درک و عملکرد آن‌ها دسترسی پیدا کرد و به کمک این یافته‌ها می‌توان روش‌های مؤثری در اتخاذ شیوه‌های سالم و رفتار پاسخ‌گو شناسایی کرد [26]. نصیرزاده و علی‌گل و نیز صاحبی و همکاران در زمینه وضعیت دانش، نگرش و عملکرد افراد جامعه نسبت به بیماری کووید-19 مطالعاتی انجام داده‌اند که وضعیت دانش، نگرش و عملکرد در جمعیت عمومی کشور در سطح مطلوبی قرار داشته است [14، 27].
در این راستا، مطالعه السجادی و همکاران روی مبتلایان به بیماری‌های مزمن در ایران و عراق انجام شده که حاکی از نامناسب بودن وضعیت دانش و نگراش این افراد نسبت به کووید-19 بوده است. بااین‌حال، وضعیت عملکردی مبتلایان ایرانی بهتر از مبتلایان مراجعه‌کننده در کشور عراق بود [28]. در کشور هند در مطالعه‌ای که برروی جوانان (با میانگین سنی 25/1 سال) مبتلا به دیابت نوع 1 انجام شده بود، یافته‌های به‌دست‌آمده حاکی از وضعیت متوسط دانش مرتبط با کووید-19 در این افراد، نگرش مثبت و عملکرد مناسب درزمینه بروز رفتارهای پیشگیری‌کننده است [22].
پژوهش‌های انجام‌شده در رابطه با این موضوع در ایران، اساساً بر روی جمعیت عمومی و نه بیماران مبتلا به بیماری مزمن نظیر دیابت انجام شده است؛ بنابراین باتوجهبه عوارض قابل توجه و مرگومیر بالای بیماران مبتلا به دیابت و لزوم آگاهی و اجرای روش‌های پیشگیرانه در برابر این بیماری، پژوهشگر مطالعه‌ای با هدف تعیین دانش، نگرش و عملکرد افراد مبتلا به دیابت در رابطه با بیماری کووید-19 در مراکز آموزشی‌درمانی منتخب وابسته به دانشگاه علوم‌پزشکی ایران در سال 1400 انجام داد.
روش بررسی
این پژوهش یک مطالعه توصیفی‌مقطعی است که در آن دانش، نگرش و عملکرد درباره بیماری کووید-19 در افراد مبتلا به دیابت مراجعه‌کننده به مراکز آموزشی‌درمانی منتخب دانشگاه علوم‌پزشکی ایران در سال 1400 بررسی شد. محیط پژوهش این مطالعه، بخش‌های بستری، درمانگاه‌ها و مرکز تحقیقات غدد بیمارستان‌های فیروزگر و رسول اکرم (ص) بود. علت انتخاب این 2 بیمارستان این بود که این مراکز، جزء مراکز اصلی وابسته به دانشگاه علوم‌پزشکی ایران برای مراجعین مبتلا به دیابت هستند. این 2 بیمارستان بخش‌های بستری و درمانگاه غدد برای بیماران مبتلا به دیابت دارند و بیماران مختلف از مناطق مختلف تهران و حومه به آن مراجعه می‌کنند؛ بنابراین بیماران مراجعه‌کننده به این مراکز می‌توانند به‌عنوان نماینده‌ای از جامعه بزرگ بیماران مبتلا به دیابت برای انجام این پژوهش بسیار مناسب باشند.
نمونه‌های مطالعه‌شده از افراد جامعه پژوهش که مبتلا به دیابت نوع 1 یا 2 هستند و دارای معیارهای ورود به مطالعه بودند، با استفاده از نمونه‌گیری مستمر انتخاب شدند. معیارهای ورود به مطالعه حاضر شامل سن بالای 18 سال مشارکت‌کننده و تأیید ابتلا به دیابت نوع 1 یا 2 توسط پزشک بود. برای محاسبه حجم نمونه در این مطالعه، میزان اطمینان 95 درصد، خطای نوع اول 0/05 و دقت 0/05 (0/5=d) در نظر گرفته شد. شیوع دانش، نگرش و عملکرد مطلوب 50 درصد در نظر گرفته شد تا بیشترین حجم نمونه به دست بیاید و بر این اساس حجم نمونه برای این مطالعه 384 نفر برآورد شد. در این مطالعه، ریزش نمونه وجود نداشت، چون پژوهشگر بر تکمیل تمام پرسش‌نامه‌ها توسط نمونه‌های مورد نظر نظارت داشت.
برای جمع‌آوری داده‌ها در این پژوهش از 2 پرسش‌نامه استفاده شد.
پرسش‌نامه اول
شامل اطلاعات جمعیت‌شناختی از قبیل سن، جنسیت، تحصیلات، شغل، محل زندگی، نوع دیابت، طول مدت ابتلا به دیابت و ابتلا به سایر بیماری‌های مزمن بود.
پرسش‌نامه دوم
شامل دانش، نگرش و عملکرد تدوین‌شده توسط هنرور و همکاران بود. این پرسش‌نامه شامل 46 سؤال بود که در این میان 17 سؤال مبتنی بر دانش و 18 سؤال مبتنی بر عملکرد درباره انتقال، پیشگیری و درمان کووید-19، 10 سؤال درباره نگرش و درک خطر و 1 سؤال درباره منبع اطلاعات دریافتی درباره بیماری کووید-19 بود.
سؤالات شماره‌های 2، 3، 4، 5، 6، 8، 11 و 12 در حیطه دانش به صورت عباراتی با پاسخ‌های «کاملاً درست، تقریباً درست، کاملاً غلط و نمی‌دانم» است و سؤالات شماره‌های 1، 7، 9، 10، 13، 14، 15، 16 و 17 عباراتی با پاسخ‌های «درست و نادرست» دارد. نمره‌دهی 8 سؤال اول به این صورت است که جواب‌های «کاملاً درست»، نمره 2 و جواب‌هایی که «تقریباً درست» هستند، یعنی تعدادی از پاسخ‌های داده‌شده «درست» و تعدادی «نادرست» هستند، نمره 1 و پاسخ‌های «کاملاً غلط» یا «نمی‌دانم» نمره صفر می‌گیرد. نمره‌دهی 9 سؤال دیگر هم به این صورت است که عبارت‌هایی با پاسخ «درست»، نمره 1 و پاسخ «نادرست و نمی‌دانم»، نمره صفر می‌گرفتند.
نمره کلی این بخش بین صفر تا 25 متغیر بود که نمره کمتر از 10 ضعیف، بین 10 تا 17/5 متوسط و بالاتر از 17/5 نشان‌دهنده دانش کافی شرکت‌کنندگان درباره کووید-19 بود. پرسش‌نامه نگرش 10 سؤال دارد که پاسخ‌هایی با طیف لیکرت 6 درجه‌ای از هیچ (صفر) تا خیلی زیاد (5) دارد و نمره بالاتر نشان‌دهنده نگرش مثبت‌تر درباره بیماری کووید-19 است. برای نگرش، سطح‌بندی انجام نشده است. بخش عملکرد پرسش‌نامه 18 سؤال دارد که 13 سؤال با پاسخ لیکرت 5 درجه‌ای از هرگز (1) تا همیشه (5) است. سؤالات 7، 8 و 9 نمرات معکوس دارند.
در سؤالات 14و 15، بله نمره صفر و خیر نمره 1 و در سؤالات 16 و 17 پاسخ بله نمره 1 و پاسخ خیر نمره صفر می‌گرفت. سؤال 18 نیز به‌صورت پاسخ درست با نمره 1 و پاسخ نادرست با نمره صفر است. نمره کلی این بخش از 13 تا 70 است و سطح‌بندی بدین صورت است که نمره کمتر از 35/5 (کسب کمتر از 40 درصد نمره) با عملکرد ضعیف درباره بیماری کووید-19، نمره بین 35/5 تا 52/99 (کسب 40 تا 70 درصد نمره) با عملکرد متوسط درباره بیماری کووید-19و نمره بالاتر از 53 (کسب بیش از 70 درصد نمره) با عملکرد کافی درباره کووید-19 همراه است [29].
در مطالعه هنرور و همکاران، روایی صوری و محتوایی پرسش‌نامه که به زبان فارسی طراحی شده بود، توسط پنل متخصصین متشکل از اپیدمیولوژیست‌های مجرب، ویروس‌شناسان و سیاست‌گذاران حوزه سلامت در 3 جلسه تأیید شد [29]. در این پژوهش برای تعیین اعتبار علمی (روایی) ابزار گردآوری شده، پرسش‌نامه در اختیار 5 نفر از اعضای هیئت علمی دانشکده پرستاری و مامایی دانشگاه علوم‌پزشکی ایران قرار گرفت و پس از اعمال نظرات آن‌ها، روایی پرسش‌نامه تأیید شد.
در مطالعه هنرور و همکاران،پایایی پرسش‌نامه بر اساس آزمون آزمایشی (پایلوت) محاسبه شد. آلفای کرونباخ محاسبه‌شده برای اجزای دانش، نگرش و عملکرد پرسش‌نامه به‌ترتیب 64/1 ، 78/1 و 82/3 و همچنین نمره آلفای کرونباخ برای کل پرسش‌نامه 65/5 محاسبه شد [29]. در مطالعه حاضر برای تأیید پایایی، پرسش‌نامه در اختیار 20 نفر از بیماران مبتلا به دیابت که معیارهای ورود به مطالعه را داشتند، قرار گرفت و تأیید شد. ضریب آلفای کرونباخ برای بخش‌های دانش، نگرش و عملکرد به‌ترتیب 78، 75 و 81 درصد برآورد و تأیید شد.
برای انجام این مطالعه، پس از تصویب طرح و دریافت کد اخلاق از کمیته اخلاق دانشگاه علوم‌پزشکی ایران و هماهنگی با مسئولین بخش‌ها و درمانگاههای دیابت، نمونه‌گیری به روش مستمر در نوبت‌های صبح و عصر اجرا شد. بعد از بررسی مشارکتکنندگان از نظر معیارهای ورود به مطالعه و انتخاب آن‌ها به‌عنوان نمونه پژوهش، پژوهشگر اقدام به توضیح اهداف پژوهش برای بیماران مراجعه‌کننده به این مراکز و دریافت رضایت‌نامه کتبی از آن‌ها کرد. بعد از این مراحل، پرسش‌نامه برای تکمیل در اختیار مشارکت‌کننده قرار می‌گرفت و محقق برای پاسخ‌دهی به سؤالات احتمالی حضور داشت.
نمونه‌گیری به همین روش ادامه پیدا کرد تا حجم نمونه از پیش تعیین‌شده تکمیل شد. افراد بی‌سواد در مطالعه وارد نشدند. میانگین زمان لازم برای تکمیل پرسش‌نامه‌ها 15 تا 20 دقیقه بود و پژوهشگر تلاش کرد تا با هماهنگی با خود بیماران و مسئولین بخش‌ها و درمانگاه‌ها، بهترین زمان و مکان برای پر کردن پرسش‌نامه‌ها انتخاب شود. زمان نمونه‌گیری در این مطالعه از آذر سال 1400 تا خرداد سال 1401 بود. برای تجزیه‌و‌تحلیل داده‌ها در راستای اهداف پژوهش از آمار توصیفی (فراوانی مطلق و نسبی، میانگین و انحراف‌معیار) و آمار استنباطی (آزمون تی‌مستقل، تحلیل واریانس یک‌طرفه و آزمون همبستگی پیرسون) استفاده شد. داده‌های جمع‌آوری‌شده در این مطالعه با نرم‌افزار SPSS نسخه 16 تحلیل شد و در این راستا سطح معناداری کمتر از 0/05 مد نظر قرار گرفت.
یافته‌ها
در این مطالعه، میانگین سنی افراد پژوهش‌شده 1/15±40/15 سال و میانگین زمان ابتلا به دیابت 8±11/76 سال بود. 51 درصد مشارکتکنندگان مرد بودند و متأهلین با 70/6 درصد و تحصیلات در سطح کاردانی و کارشناسی با 38/8 درصد بیشترین تعداد را داشتند. بیش از نیمی از بیماران مبتلا به دیابت نوع 1 بودند (56/3 درصد). 31/5 درصد از بیماران علاوه‌بر بیماری دیابت دچار بیماری مزمن پرفشاری خون، 9/9 درصد بیماری قلبی و 2/6 درصد آسم یا بیماری مزمن ریه بودند (جدول شماره 1).
بیشترین تعداد منبع کسب اطلاعات درباره کرونا در افراد مطالعه‌شده صدا و سیما (70/3 درصد) و بعد از آن به‌صورت حضوری از پزشکان، پرستاران و سایر کادر بهداشتی‌درمانی بود (37 درصد).
براساس یافته‌ها، سطح دانش درباره بیماری کووید-19 در 52/6 درصد از افراد مبتلا به دیابت در سطح متوسط، 42/2 درصد در سطح کافی و 5/2 درصد در سطح ضعیف بود. در حیطه دانش، بیشترین پاسخ «درست» توسط افراد پژوهش‌شده به گویه «کدام‌یک از افراد بیشتر در معرض عوارض ناشی از ابتلا به کرونا هستند؟» با 96/4 درصد پاسخ «کاملاً درست» و کمترین پاسخ «درست» به گویه «در صورت داشتن هر گونه سؤالی درباره بیماری کرونا با چه شماره تلفنی تماس می‌گیرید؟» با 8/1 درصد پاسخ «کاملاً درست»، 49/5 درصد پاسخ «کاملاً غلط» و 42/4 درصد پاسخ «نمی‌دانم» بود. دانش افراد پژوهش‌شده درباره راه‌های انتقال کرونا نشان داد که بیشترین پاسخ «درست» مربوط به سرفه و کمترین پاسخ «درست» مربوط به گزینه کشیدن دست آلوده به بینی است (جدول شماره 2).
میانگین نگرش درباره کووید-19 در افراد پژوهش‌شده برابر با 4/89±30/90 بود. اطلاعات حاصل از گویه‌های حیطه نگرش به تفکیک در جدول شماره 3 ارائه شده است.
در این مطالعه، سطح عملکرد بیماران مبتلا به دیابت درباره بیماری کووید-19 در 57/8 درصد از افراد در سطح کافی، 40/9 درصد در سطح متوسط و تنها در 3/1 درصد در سطح ضعیف بود و میانگین و انحراف‌معیار عملکرد بیماران به‌ترتیب 53/91 و 10/23 بود. عملکرد درباره کووید-19در گویه «آیا دست‌های خود را شسته یا ضدعفونی می‌کنید؟»، با میانگین 1±4/21 بالاترین و در گویه «آیا سطوح اشیا و مکان‌های شخصی در تماس نزدیک خود را پیوسته ضدعفونی می‌کنید؟»، با میانگین 1/22±3/46 کمترین نمره را بین سایر گویه‌ها کسب کردند (جدول شماره 4).
در رابطه با ارتباط بین متغیرهای جمعیت‌شناختی با دانش، نگرش و عملکرد افراد مبتلا به دیابت در این مطالعه، بین وضعیت تأهل (0/006=P) و وضعیت اشتغال (0/001>P) با میانگین دانش بیماران، ارتباط معناداری مشاهده شد (0/05>P). علاوه‌براین، بین تحصیلات افراد با میانگین نگرش (0/015=P) و همچنین بین متغیرهای جنسیت (0/010=P)، وضعیت تأهل (0/001=P) و نوع دیابت (0/001>P) با عملکرد افراد، ارتباط معنادار آماری وجود داشت (0/05>P). این مطالعه نشان داد دانش و عملکرد افراد متأهل بیشتر از مجردها بود و در نگرش کمتر گزارش شده بود.
نتایج آزمون دو به دو توکی نشان داد میانگین نمره نگرش افراد شاغل به‌صورت معناداری از سایر افراد (0/022=P) کمتر بود و میانگین نمره عملکرد درباره کووید-19 در افراد بیکار به‌صورت معناداری هم از افراد شاغل (0/032=P) و هم از افراد با سایر مشاغل (0/001>P) کمتر بود (جدول شماره 5).
نتایج آزمون همبستگی پیرسون نشان داد دانش (0/001<P) و عملکرد (0/001<P) با مدت زمان ابتال به دیابت همبستگی معکوس و معناداری در سطح ضعیف دارد. با افزایش مدت ابتال به بیماری، دانش و عملکرد درباره کووید19- کاهش مییابد و با نگرش همبستگی مستقیم و معناداری وجود داشت (0/027=P). هرچند میزان این همبستگی در سطح ضعیف بود، با افزایش مدت ابتال به بیماری نگرش درباره کووید19- نیز مثبت میشود. همچنین نتیجه آزمون پیرسون نشان داد بین نمره عملکرد با سن همبستگی مستقیم (0/039=P) وجود دارد، یعنی با افزایش سن، عملکرد بهبود پیدا میکند (جدول شماره 5).
بحث
این مطالعه با هدف تعیین دانش، نگرش و عملکرد افراد مبتلا به دیابت در رابطه با بیماری کووید-19 انجام شده است. نتایج این مطالعه در تعیین دانش بیماران مبتلا به دیابت در رابطه با کووید-19 نشان داد که درصد قابل توجه آن‌ها سطح دانش متوسط و بالاتر از متوسط (کافی) در رابطه با این بیماری داشتند. دانش مطلوب بیماران در این مطالعه را می‌توان به اطلاع‌رسانی مناسب و ایجاد حساسیت بین مبتلایان به بیماری‌های مزمن نظیر دیابت در رابطه با کووید-19 نسبت داد.
در‌واقع، این اطلاع‌رسانی درباره عوارض بیماری و شانس بالای ابتلای و مرگومیر بین مبتلایان به دیابت ممکن است سبب ایجاد انگیزه بیشتر در این افراد برای کسب اطلاعات پیرامون بیماری کووید-19 شده باشد. کسب بالاترین نمره در گویه «اطلاع مشارکتکنندگان از افراد در معرض خطر جدی» هم در این مطالعه در‌واقع، تأییدی بر این ادعاست. از طرفی، این مطالعه تقریباً 2 سال بعد از شروع بیماری کووید-19 انجام شده و دانش افراد با گذشت زمان تحت تأثیر عوامل مختلف نظیر آموزش از طریق رسانه‌های گروهی و سیستم مراقبت بهداشتی افزایش مییابد. در همین راستا، یافته‌های مطالعه پال و همکاران در کشور هند [22]، مطالعه هنرور و همکاران [29] و همچنین مطالعات نصیرزاده و علی‌گل [27] در ایران نیز با مطالعه حاضر همسو بوده و در همه آن‌ها سطح دانش شرکت‌کنندگان در رابطه با کووید-19 در سطح مطلوبی قرار داشت.
از طرفی، نتایج مطالعه دی لیما و همکاران در برزیل، در رابطه با سطح دانش سالمندان مبتلا به دیابت نوع 2 درباره کووید-19 هم‌راستا با مطالعه حاضر نبود. در این مطالعه تنها یک‌سوم از مشارکتکنندگان توانستند نمره کلی دانش را کسب کنند [30]. علل این تفاوت در نتایج را می‌توان به متفاوت بودن محیط پژوهش و عواملی نظیر اختلاف رویکرد نظام‌های سلامت 2 کشور درزمینه اطلاع‌رسانی و آگاهی‌بخشی مرتبط با کووید-19 و همچنین سطح سواد سلامت اجتماعی آن‌ها نسبت داد.
یافته‌های مطالعه درزمینه تعیین نگرش افراد پژوهش‌شده درباره کووید-19 نشان داد نگرش افراد مبتلا به دیابت عموماً در سطح متوسط به بالا قرار دارد و باتوجهبه ارتباط بین دانش و نگرش در فرضیه وین و همکاران چنین یافته‌ای منطقی به نظر می‌رسد [30]. در مطالعه پال و همکاران در کشور هند نیز همانند مطالعه حاضر، نگرش مشارکتکنندگان نسبت به بیماری کووید-19 مطلوب بوده است [22]. علاوه‌براین در مطالعه تایه و همکاران در کشور اتیوپی نیز بیش از دو‌سوم افراد نگرش مطلوبی پیرامون بیماری کووید-19، راه‌های انتقال و پیشگیری از آن داشتند که با یافته‌های مطالعه حاضر هم‌خوانی دارد و حاکی از وضعیت مطلوب نگرش مبتلایان به دیابت درزمینه بیماری کووید-19 است [24].
ارتباط بین دانش و نگرش، به‌ویژه در شرایطی نظیر همه‌گیری کووید-19 که تأثیرات گسترده‌ای در عرصه‌های اقتصادی، اجتماعی، فرهنگی و ابعاد مختلف زندگی داشته و همچنین پیامدهای عمده‌ای که درباره مرگومیر و ابتلا به جای گذاشته است، کاملاً منطقی بود و ممکن است افراد دانش دریافتی را به‌دلیل اهمیت موضوع، درونی‌سازی کنند و به نگرش آنان تبدیل شود. ارتباط بین دانش و نگرش در مطالعه آکالو و همکاران نیز بر روی افراد مبتلا به بیماری‌های مزمن در کشور اتیوپی تأیید شده است. در این مطالعه، بر‌خلاف یافته‌های پژوهش حاضر، میزان دانش مشارکتکنندگان در سطح کافی نبوده و همین عامل به‌صورت نگرش منفی افراد به‌ویژه در حوزه درک از آسیب‌پذیری در برابر کووید-19 و همچنین درباره اقدامات پیشگیرانه بروز یافته است [31].
یافته‌های پژوهش حاضر در رابطه با تعیین عملکرد مبتلایان به دیابت درزمینه کووید-19 نشان داد تقریباً تمام مشارکتکنندگان دارای عملکرد متوسط و بالاتر (کافی) در این مورد بودند و سهم افراد دارای عملکرد ضعیف بسیار ناچیز بود. براساس فرضیه مرتبط با توالی دانش، نگرش و عملکرد، یافته‌های به‌دست‌آمده در مطالعه حاضر دور از انتظار نبوده است و حاکی از صادق بودن این بنیان نظری دارد [30]. در مطالعه تایه و همکاران در کشور اتیوپی نیز نتایج نشان داد دانش ضعیف‌تر با عملکرد ضعیف‌تر افراد در ارتباط با کووید-19 مرتبط بوده است [24].
همچنین یافته‌های مطالعه نصیرزاده و علی‌گل بر روی شهروندان قم نشان داد بین رفتارهای پیشگیرانه با دانش و نگرش ارتباط مستقیم وجود داشته و نگرش، قوی‌ترین پیش‌بینی‌کننده رفتار بوده است [27]. در رابطه با وضعیت عملکردی مبتلایان به دیابت درزمینه کووید-19 یافته‌های مطالعه پال و همکاران در کشور هند نیز مشابه پژوهش حاضر بوده است [22]. در مطالعه آکالو و همکاران بر روی 404 بیمار دچار بیماری‌های مزمن در آدیس‌آبابای اتیوپی یافته‌های به‌دست‌آمده نشان داد بیماران، دانش و عملکرد ضعیفی در رابطه با کووید-19 داشتند که علت آن را می‌توان به پایین بودن شرایط اجتماعی و اقتصادی شرکت‌کنندگان در مطالعه نسبت داد. بیشترین جمعیت اتیوپی در مناطق روستایی زندگی می‌کنند و به برق و اینترنت دسترسی ندارند، درنتیجه این افراد دسترسی محدودی به به‌روز‌رسانی‌های مربوط به کووید-19 و اقدامات پیشگیرانه‌ای دارند که توسط مقامات بهداشتی دولتی و رسانه‌های مختلف به‌صورت برخط یا از طریق رسانه‌های گروهی ارسال میشود [31].
نتایج این مطالعه درمورد ارتباط بین متغیرهای دانش، نگرش و عملکرد با ویژگی‌های جمعیت‌شناختی نشان داد افراد متأهل و همچنین افراد شاغل، دانش بهتری نسبت به سایر افراد داشتند. افراد متأهل به‌ویژه افراد دارای فرزند به‌دلیل تفاوت در نقش‌ها و احساس مسئولیت بیشتر در رابطه با پیشگیری از ابتلای فرزندان به کووید-19، بیشتر از سایرین، تمایل به کسب آگاهی نسبت به این بیماری برای بروز رفتارهای درست دارند. در رابطه با شغل هم به نظر می‌رسد افراد شاغل به‌واسطه ارتباط اجتماعی قوی‌تر در محیط کار و حتی آموزش‌ها و اطلاع‌رسانی‌هایی که در رابطه با کووید-19 در دوران همه‌گیری، خصوصاً در اداره‌ها و مراکز دولتی و خصوصی ارائه میشود، نسبت به افراد فاقد شغل، دانش بالاتری نسبت به این بیماری داشته باشند. درزمینه ارتباط بین دانش و وضعیت اشتغال، یافته‌های مارک و همکاران بر روی جمعیت عمومی در کالیفرنیا و نیویورک نیز نشان داد وضعیت اشتغال، یکی از مؤلفه‌های تأثیرگذار درزمینه برخورداری از دانش مرتبط با کووید-19 است [32].
در این مطالعه بین سطح تحصیلات با نگرش مشارکتکنندگان در مورد کووید-19 ارتباط وجود داشت، به‌گونه‌ای‌که میانگین نمره نگرش در بین افراد با تحصیلات زیر دیپلم کمتر از سایرین برآورد شد. در این راستا به نظر می‌رسد با وجود اینکه افراد جامعه فارغ از تفاوت در سطح تحصیلات به‌صورت متناوب در مواجهه با منابع اطلاعاتی کووید-19 قرار گرفته‌اند، بااین‌حال ممکن است درک اطلاعات دریافتی و میزان توجه به آن‌ها که زمینه‌ساز تغییر نگرش است، در افراد با تحصیلات پایین، منفی‌تر باشد. یافته‌های مطالعه الهناوی و همکاران در عربستان سعودی نشان داد بین افراد با سطح تحصیلات متفاوت از نظر نگرش درباره کووید-19 اختلاف معناداری وجود نداشته است که با یافته‌های مطالعه حاضر هم‌خوانی ندارد [2].
این نتیجه می‌تواند ناشی از تأثیرپذیری نگرش افراد از مجموعه شرایط مختلف اجتماعی، فرهنگی، سیاسی و اقتصادی باشد که می‌تواند تأثیر دانش بر نگرش را در افراد جامعه کمرنگ‌تر کند. در این مطالعه، میانگین عملکرد بین مبتلایان به دیابت نوع 2 بالاتر از مبتلایان به دیابت نوع 1 بوده است و ازنظر سطح عملکرد، تفاوت آماری معناداری بین این 2 گروه وجود داشت. باتوجهبه آنکه بیماران مبتلا به دیابت نوع 2 نسبت به نوع 1 در رده سنی بالاتری هستند، می‌توان عملکرد بهتر این افراد را به نگرانی بیشتر از ابتلا به بیماری کووید-19 و عوارض ناشی از آن در سنین بالاتر نسبت داد که باعث عملکرد بهتر این افراد در مقایسه با بیماران مبتلا به دیابت نوع 1 که سن پایین‌تری دارند، شده است.
نتیجه‌گیری
یافته‌های این بررسی نشان داد بیشتر مشارکتکنندگان در این پژوهش از وضعیت دانش و عملکرد مناسب و نگرش مثبت برخوردار بودند. این یافته‌ها حاکی از مؤثر بودن اطلاع‌رسانی‌ها و آگاهی‌بخشی عمومی بوده است و اهمیت آموزش و تأثیر آن بر اقدامات پیشگیری‌کننده را به‌ویژه در شرایط همه‌گیری تأیید میکند. باتوجهبه آنکه آموزش درست افراد در معرض خطر می‌تواند در پیشگیری از ابتلا به کووید-19، کاهش عوارض و هزینه‌ها و نهایتاً کاهش مشکلات سیستم بهداشت و درمان نقش مهمی داشته باشد، پیشنهاد میشود مطالعات مشابهی بر روی سایر بیمارانی که با خطر بالای ابتلا به کووید-19 رو‌به‌رو هستند، نظیر افراد مبتلا به پرفشاری خون، بیماری‌های خودایمنی و بیماران دریافت‌کننده داروهای تضعیف‌کننده سیستم ایمنی انجام شود.
ملاحظات اخلاقی
پیروی از اصول اخلاق پژوهش
این پژوهش پس از دریافت کد اخلاق به شماره (IR.IUMS.REC.1400.796) از کمیته اخلاق دانشگاه علوم‌پزشکی ایران و کسب مجوز از معاونت پژوهشی و هماهنگی با مسئولین بخش‌ها و درمانگاههای دیابت اجرا و تمام ملاحظات اخلاقی در آن رعایت شده است.
حامی مالی
این مقاله بخشی از نتایج پایان‌نامه کارشناسی ارشد پرستاری گرایش توان‌بخشی در دانشکده پرستاری و مامایی دانشگاه علوم‌پزشکی ایران است و هیچ‌گونه کمک مالی از سازمانی‌های دولتی، خصوصی و غیرانتفاعی دریافت نکرده است.
مشارکت نویسندگان
مفهوم‌سازی اولیه: صمد شجاعی مطلق و مریم احسانی؛ نمونه‌گیری: صمد شجاعی مطلق؛ تحلیل آماری: صمد شجاعی مطلق، شیما حقانی و مریم احسانی؛ تهیه مقاله نهایی: همه نویسندگان.
تعارض منافع
بنابر اظهار نویسندگان، این مقاله تعارض منافع ندارد.
تشکر و قدردانی
از مسئولین و پرسنل مراکز آموزشی‌درمانی حضرت رسول اکرم (ص) و فیروزگر و تمام مشارکتکنندگان در این پژوهش تشکر و قدردانی میشود.
References
1.Siswati T, Paramashanti BA, Rialihanto MP, Waris L. Epidemiological transition in indonesia and its prevention: A narrative review. J Complement Altern Med Res. 2022; 18(1):50-60. [DOI:10.9734/jocamr/2022/v18i130345]
2.Al-Hanawi MK, Angawi K, Alshareef N, Qattan AMN, Helmy HZ, Abudawood Y, et al. Knowledge, attitude and practice toward COVID-19 among the public in the Kingdom of Saudi Arabia: A cross-sectional study. Front Public Health. 2020;8:217. [PMID] [PMCID]
3.Moradzadeh R, Nazari J, Shamsi M, Amini S. Knowledge, attitudes, and practices toward coronavirus disease 2019 in the central area of Iran: A population-based study. Front Public Health. 2020; 8:599007. [DOI:10.3389/fpubh.2020.599007] [PMID] [PMCID]
4.van Doremalen N, Bushmaker T, Morris DH, Holbrook MG, Gamble A, Williamson BN, et al. Aerosol and surface stability of SARS-CoV-2 as compared with SARS-CoV-1. N Engl J Med. 2020; 382(16):1564-7. [DOI:10.1056/NEJMc2004973] [PMID] [PMCID]
5.Al-Matouq J. Saudi Arabia-Eastern province COVID-19 Snapshot MOnitoring (COSMO Saudi Arabia-Eastern province): Monitoring knowledge, risk perceptions, preventive behaviours, and public trust in the current coronavirus outbreak in Saudi Arabia-Eastern province. PsychArchives. 2020. [Link]
6.WHO. WHO Coronavirus (COVID-19) dashboard. Geneva: WHO; 2022. [Link]
7.MOHME. [COVID-19 statistics 2022 (Persian)]. Tehran: Ministry of Health and Medical Education; 2022. [Link]
8.Zhou F, Yu T, Du R, Fan G, Liu Y, Liu Z, et al. Clinical course and risk factors for mortality of adult inpatients with COVID-19 in Wuhan, China: A retrospective cohort study. Lancet. 2020; 395(10229):1054-62. [DOI:10.1016/S0140-6736(20)30566-3] [PMID]
9.Arokiasamy P, Salvi S, Selvamani Y. Global burden of diabetes mellitus. In: Kickbusch I, Ganten D, Moeti M, editors. Handbook of global health. Cham: Springer; 2021. [DOI:10.1007/978-3-030-45009-0_28]
10.Zahedi M, Dehvan F, Albatineh AN, Gheshlagh RG. Knowledge of Type II diabetic patients about their diabetes: A systematic review and meta-analysis. Adv Nurs Midwifery. 2020; 29(1):36-43. [Link]
11.Shaw JE, Sicree RA, Zimmet PZ. Global estimates of the prevalence of diabetes for 2010 and 2030. Diabetes Res Clin Pract. 2010; 87(1):4-14. [DOI:10.1016/j.diabres.2009.10.007] [PMID]
12.Binhardi BA, de Souza Teixeira CR, de Almeida-Pititto B, Barbosa-Junior F, Franco LJ, de Melo KFS, et al. Diabetes self-care practices and resilience in the Brazilian COVID-19 pandemic: results of a web survey: DIABETESvid. Diabetol Metab Syndr.. 2021; 13(1):87. [DOI:10.1186/s13098-021-00706-8] [PMID] [PMCID]
13.Pranata R, Henrina J, Raffaello WM, Lawrensia S, Huang I. Diabetes and COVID-19: The past, the present, and the future. Metabolism. 2021; 121:154814. [PMID] [PMCID]
14.Sahebi A, Golitaleb M, Aliakbari F, Yousefi K, Sheikhbardsiri H. The knowledge, attitudes, and practice (KAP) of the Iranian public towards COVID-19: A systematic review. Disaster Emerg Med J. 2021; 6(4):186-93. [DOI:10.5603/DEMJ.a2021.0033]
15.Guan WJ, Ni ZY, Hu Y, Liang WH, Ou CQ, He JX, et al. Clinical characteristics of coronavirus disease 2019 in China. N Engl J Med. 2020; 382(18):1708-20. [DOI:10.1056/NEJMoa2002032] [PMID] [PMCID]
16.Yang JK, Feng Y, Yuan MY, Yuan SY, Fu HJ, Wu BY, et al. Plasma glucose levels and diabetes are independent predictors for mortality and morbidity in patients with SARS. Diabet Med. 2006; 23(6):623-8. [DOI:10.1111/j.1464-5491.2006.01861.x] [PMID]
17.Wang D, Hu B, Hu C, Zhu F, Liu X, Zhang J, et al. Clinical characteristics of 138 hospitalized patients with 2019 novel coronavirus-infected pneumonia in Wuhan, China.JAMA. 2020; 323(11):1061-9. [DOI:10.1001/jama.2020.1585] [PMID] [PMCID]
18.Allard R, Leclerc P, Tremblay C, Tannenbaum TN. Diabetes and the severity of pandemic influenza A (H1N1) infection. Diabetes Care. 2010; 33(7):1491-3. [DOI:10.2337/dc09-2215] [PMID] [PMCID]
19.Badawi A, Ryoo SG. Prevalence of comorbidities in the Middle East respiratory syndrome coronavirus (MERS-CoV): A systematic review and meta-analysis. Int J Infect Dis. 2016; 49:129-33. [DOI:10.1016/j.ijid.2016.06.015] [PMID] [PMCID]
20.Alraddadi BM, Watson JT, Almarashi A, Abedi GR, Turkistani A, Sadran M, et al. Risk factors for primary Middle East respiratory syndrome coronavirus illness in humans, Saudi Arabia, 2014. Emerg Infect Dis. 2016; 22(1):49-55. [DOI:10.3201/eid2201.151340] [PMID] [PMCID]
21.Al-Tawfiq JA, Hinedi K, Ghandour J, Khairalla H, Musleh S, Ujayli A, et al. Middle East respiratory syndrome coronavirus: A case-control study of hospitalized patients. Clin Infect Dis. 2014; 59(2):160-5. [DOI:10.1093/cid/ciu226] [PMID] [PMCID]
22.Pal R, Yadav U, Grover S, Saboo B, Verma A, Bhadada SK. Knowledge, attitudes and practices towards COVID-19 among young adults with Type 1 Diabetes Mellitus amid the nationwide lockdown in India: A cross-sectional survey. Diabetes Res Clin Pract. 2020; 166:108344. [DOI:10.1016/j.diabres.2020.108344] [PMID] [PMCID]
23.Ghosh A, Arora B, Gupta R, Anoop S, Misra A. Effects of nationwide lockdown during COVID-19 epidemic on lifestyle and other medical issues of patients with type 2 diabetes in north India. Diabetes Metab Syndr. 2020; 14(5):917-20. [DOI:10.1016/j.dsx.2020.05.044] [PMID] [PMCID]
24.Melesie Taye G, Bose L, Beressa TB, Tefera GM, Mosisa B, Dinsa H, et al. COVID-19 knowledge, attitudes, and prevention practices among people with hypertension and diabetes mellitus attending public health facilities in Ambo, Ethiopia. Infect Drug Resist. 2020; 13:4203-14. [DOI:10.2147/IDR.S283999] [PMID] [PMCID]
25.Azlan AA, Hamzah MR, Sern TJ, Ayub SH, Mohamad E. Public knowledge, attitudes and practices towards COVID-19: A cross-sectional study in Malaysia. Plos One. 2020; 15(5):e0233668. [PMID] [PMCID]
26.Al Ahdab S. Knowledge, Attitudes and Practices (KAP) towards pandemic COVID-19 among Syrians. 2020 [Unpublished]. [DOI:10.21203/rs.3.rs-27859/v1]
27.Nasirzadeh M, Aligol M. [Assessmentof knowledge, attitude, and factors associated with the preventive behaviors of COVID-19 in Qom, Iran, in 2020 (Persian)]. Qom Univ Med Sci J. 2020; 14(7):50-7. [DOI:10.29252/qums.14.7.50]
28.Jasim Alsadaji A, Zendehtalab HR, Jasim Mohammed Z, Behnam Vashani HR. Evaluation of effective factors on the Knowledge, Attitude, and Practice (KAP) about COVID-19 in patients with chronic diseases referred to Teaching Hospitals in Iraq and Iran. Health Provid. 2022; 1(2):87-96. [Link]
29.Honarvar B, Lankarani KB, Kharmandar A, Shaygani F, Zahedroozgar M, Rahmanian Haghighi MR, et al. Knowledge, attitudes, risk perceptions, and practices of adults toward COVID-19: A population and field-based study from Iran. Int J Public Health. 2020; 65(6):731-9. [DOI:10.1007/s00038-020-01406-2] [PMID] [PMCID]
30.Wen X, Wang F, Li X, Gu H. Study on the Knowledge, Attitude, and Practice (KAP) of nursing staff and influencing factors on COVID-19. Front Public Health. 2021; 8:560606. [DOI:10.3389/fpubh.2020.560606] [PMID] [PMCID]
31.Akalu Y, Ayelign B, Molla MD. Knowledge, attitude and practice towards COVID-19 among chronic disease patients at Addis Zemen Hospital, Northwest Ethiopia.Infect Drug Resist. 2020, 13:1949-60. [PMID]
32.Mark E, Udod G, Skinner J, Jones M. Knowledge, attitudes, and practices [KAP] toward COVID-19: A cross-sectional study in the New York Metropolitan Area and California Bay Area. Plos One. 2022; 17(8):e0271212. [Link]
2.Al-Hanawi MK, Angawi K, Alshareef N, Qattan AMN, Helmy HZ, Abudawood Y, et al. Knowledge, attitude and practice toward COVID-19 among the public in the Kingdom of Saudi Arabia: A cross-sectional study. Front Public Health. 2020;8:217. [PMID] [PMCID]
3.Moradzadeh R, Nazari J, Shamsi M, Amini S. Knowledge, attitudes, and practices toward coronavirus disease 2019 in the central area of Iran: A population-based study. Front Public Health. 2020; 8:599007. [DOI:10.3389/fpubh.2020.599007] [PMID] [PMCID]
4.van Doremalen N, Bushmaker T, Morris DH, Holbrook MG, Gamble A, Williamson BN, et al. Aerosol and surface stability of SARS-CoV-2 as compared with SARS-CoV-1. N Engl J Med. 2020; 382(16):1564-7. [DOI:10.1056/NEJMc2004973] [PMID] [PMCID]
5.Al-Matouq J. Saudi Arabia-Eastern province COVID-19 Snapshot MOnitoring (COSMO Saudi Arabia-Eastern province): Monitoring knowledge, risk perceptions, preventive behaviours, and public trust in the current coronavirus outbreak in Saudi Arabia-Eastern province. PsychArchives. 2020. [Link]
6.WHO. WHO Coronavirus (COVID-19) dashboard. Geneva: WHO; 2022. [Link]
7.MOHME. [COVID-19 statistics 2022 (Persian)]. Tehran: Ministry of Health and Medical Education; 2022. [Link]
8.Zhou F, Yu T, Du R, Fan G, Liu Y, Liu Z, et al. Clinical course and risk factors for mortality of adult inpatients with COVID-19 in Wuhan, China: A retrospective cohort study. Lancet. 2020; 395(10229):1054-62. [DOI:10.1016/S0140-6736(20)30566-3] [PMID]
9.Arokiasamy P, Salvi S, Selvamani Y. Global burden of diabetes mellitus. In: Kickbusch I, Ganten D, Moeti M, editors. Handbook of global health. Cham: Springer; 2021. [DOI:10.1007/978-3-030-45009-0_28]
10.Zahedi M, Dehvan F, Albatineh AN, Gheshlagh RG. Knowledge of Type II diabetic patients about their diabetes: A systematic review and meta-analysis. Adv Nurs Midwifery. 2020; 29(1):36-43. [Link]
11.Shaw JE, Sicree RA, Zimmet PZ. Global estimates of the prevalence of diabetes for 2010 and 2030. Diabetes Res Clin Pract. 2010; 87(1):4-14. [DOI:10.1016/j.diabres.2009.10.007] [PMID]
12.Binhardi BA, de Souza Teixeira CR, de Almeida-Pititto B, Barbosa-Junior F, Franco LJ, de Melo KFS, et al. Diabetes self-care practices and resilience in the Brazilian COVID-19 pandemic: results of a web survey: DIABETESvid. Diabetol Metab Syndr.. 2021; 13(1):87. [DOI:10.1186/s13098-021-00706-8] [PMID] [PMCID]
13.Pranata R, Henrina J, Raffaello WM, Lawrensia S, Huang I. Diabetes and COVID-19: The past, the present, and the future. Metabolism. 2021; 121:154814. [PMID] [PMCID]
14.Sahebi A, Golitaleb M, Aliakbari F, Yousefi K, Sheikhbardsiri H. The knowledge, attitudes, and practice (KAP) of the Iranian public towards COVID-19: A systematic review. Disaster Emerg Med J. 2021; 6(4):186-93. [DOI:10.5603/DEMJ.a2021.0033]
15.Guan WJ, Ni ZY, Hu Y, Liang WH, Ou CQ, He JX, et al. Clinical characteristics of coronavirus disease 2019 in China. N Engl J Med. 2020; 382(18):1708-20. [DOI:10.1056/NEJMoa2002032] [PMID] [PMCID]
16.Yang JK, Feng Y, Yuan MY, Yuan SY, Fu HJ, Wu BY, et al. Plasma glucose levels and diabetes are independent predictors for mortality and morbidity in patients with SARS. Diabet Med. 2006; 23(6):623-8. [DOI:10.1111/j.1464-5491.2006.01861.x] [PMID]
17.Wang D, Hu B, Hu C, Zhu F, Liu X, Zhang J, et al. Clinical characteristics of 138 hospitalized patients with 2019 novel coronavirus-infected pneumonia in Wuhan, China.JAMA. 2020; 323(11):1061-9. [DOI:10.1001/jama.2020.1585] [PMID] [PMCID]
18.Allard R, Leclerc P, Tremblay C, Tannenbaum TN. Diabetes and the severity of pandemic influenza A (H1N1) infection. Diabetes Care. 2010; 33(7):1491-3. [DOI:10.2337/dc09-2215] [PMID] [PMCID]
19.Badawi A, Ryoo SG. Prevalence of comorbidities in the Middle East respiratory syndrome coronavirus (MERS-CoV): A systematic review and meta-analysis. Int J Infect Dis. 2016; 49:129-33. [DOI:10.1016/j.ijid.2016.06.015] [PMID] [PMCID]
20.Alraddadi BM, Watson JT, Almarashi A, Abedi GR, Turkistani A, Sadran M, et al. Risk factors for primary Middle East respiratory syndrome coronavirus illness in humans, Saudi Arabia, 2014. Emerg Infect Dis. 2016; 22(1):49-55. [DOI:10.3201/eid2201.151340] [PMID] [PMCID]
21.Al-Tawfiq JA, Hinedi K, Ghandour J, Khairalla H, Musleh S, Ujayli A, et al. Middle East respiratory syndrome coronavirus: A case-control study of hospitalized patients. Clin Infect Dis. 2014; 59(2):160-5. [DOI:10.1093/cid/ciu226] [PMID] [PMCID]
22.Pal R, Yadav U, Grover S, Saboo B, Verma A, Bhadada SK. Knowledge, attitudes and practices towards COVID-19 among young adults with Type 1 Diabetes Mellitus amid the nationwide lockdown in India: A cross-sectional survey. Diabetes Res Clin Pract. 2020; 166:108344. [DOI:10.1016/j.diabres.2020.108344] [PMID] [PMCID]
23.Ghosh A, Arora B, Gupta R, Anoop S, Misra A. Effects of nationwide lockdown during COVID-19 epidemic on lifestyle and other medical issues of patients with type 2 diabetes in north India. Diabetes Metab Syndr. 2020; 14(5):917-20. [DOI:10.1016/j.dsx.2020.05.044] [PMID] [PMCID]
24.Melesie Taye G, Bose L, Beressa TB, Tefera GM, Mosisa B, Dinsa H, et al. COVID-19 knowledge, attitudes, and prevention practices among people with hypertension and diabetes mellitus attending public health facilities in Ambo, Ethiopia. Infect Drug Resist. 2020; 13:4203-14. [DOI:10.2147/IDR.S283999] [PMID] [PMCID]
25.Azlan AA, Hamzah MR, Sern TJ, Ayub SH, Mohamad E. Public knowledge, attitudes and practices towards COVID-19: A cross-sectional study in Malaysia. Plos One. 2020; 15(5):e0233668. [PMID] [PMCID]
26.Al Ahdab S. Knowledge, Attitudes and Practices (KAP) towards pandemic COVID-19 among Syrians. 2020 [Unpublished]. [DOI:10.21203/rs.3.rs-27859/v1]
27.Nasirzadeh M, Aligol M. [Assessmentof knowledge, attitude, and factors associated with the preventive behaviors of COVID-19 in Qom, Iran, in 2020 (Persian)]. Qom Univ Med Sci J. 2020; 14(7):50-7. [DOI:10.29252/qums.14.7.50]
28.Jasim Alsadaji A, Zendehtalab HR, Jasim Mohammed Z, Behnam Vashani HR. Evaluation of effective factors on the Knowledge, Attitude, and Practice (KAP) about COVID-19 in patients with chronic diseases referred to Teaching Hospitals in Iraq and Iran. Health Provid. 2022; 1(2):87-96. [Link]
29.Honarvar B, Lankarani KB, Kharmandar A, Shaygani F, Zahedroozgar M, Rahmanian Haghighi MR, et al. Knowledge, attitudes, risk perceptions, and practices of adults toward COVID-19: A population and field-based study from Iran. Int J Public Health. 2020; 65(6):731-9. [DOI:10.1007/s00038-020-01406-2] [PMID] [PMCID]
30.Wen X, Wang F, Li X, Gu H. Study on the Knowledge, Attitude, and Practice (KAP) of nursing staff and influencing factors on COVID-19. Front Public Health. 2021; 8:560606. [DOI:10.3389/fpubh.2020.560606] [PMID] [PMCID]
31.Akalu Y, Ayelign B, Molla MD. Knowledge, attitude and practice towards COVID-19 among chronic disease patients at Addis Zemen Hospital, Northwest Ethiopia.Infect Drug Resist. 2020, 13:1949-60. [PMID]
32.Mark E, Udod G, Skinner J, Jones M. Knowledge, attitudes, and practices [KAP] toward COVID-19: A cross-sectional study in the New York Metropolitan Area and California Bay Area. Plos One. 2022; 17(8):e0271212. [Link]
ارسال پیام به نویسنده مسئول
| بازنشر اطلاعات | |
 |
این مقاله تحت شرایط Creative Commons Attribution-NonCommercial 4.0 International License قابل بازنشر است. |
