جلد 35، شماره 137 - ( شهریور 1401 )
جلد 35 شماره 137 صفحات 341-330 |
برگشت به فهرست نسخه ها
Download citation:
BibTeX | RIS | EndNote | Medlars | ProCite | Reference Manager | RefWorks
Send citation to:
BibTeX | RIS | EndNote | Medlars | ProCite | Reference Manager | RefWorks
Send citation to:
Safarnia shahri S, Heidari M R, Moradi M, Kazemnejad A. The Effect of Regular Exercise Program on the Pain of the Elderly in Knee Osteoarthritis. IJN 2022; 35 (137) :330-341
URL: http://ijn.iums.ac.ir/article-1-3581-fa.html
URL: http://ijn.iums.ac.ir/article-1-3581-fa.html
صفرنیاشهری سارا، حیدری محمدرضا، مرادی میثم، کاظم نژاد انوشیروان. تأثیر برنامه ورزشی منظم بر درد سالمندان مبتلا به استئوآرتریت زانو مراجعه‌کننده به درمانگاه ارتوپدی بیمارستان علامه بهلول گنابادی در سال 1399-1400. نشریه پرستاری ایران. 1401; 35 (137) :330-341
1- گروه پرستاری، دانشکده پرستاری و مامایی، دانشگاه شاهد، تهران، ایران.
2- گروه پرستاری، دانشکده پرستاری و مامایی، دانشگاه شاهد، تهران، ایران. ،mheidari@shahed.ac.ir
3- گروه جراحی ارتوپدی، بیمارستان علامه بهلول گنابادی، دانشگاه علوم پزشکی و خدمات بهداشتی درمانی گناباد، گناباد، ایران.
4- گروه آمار زیستی، دانشکده علوم پزشکی، دانشگاه تربیت مدرس، تهران، ایران.
2- گروه پرستاری، دانشکده پرستاری و مامایی، دانشگاه شاهد، تهران، ایران. ،
3- گروه جراحی ارتوپدی، بیمارستان علامه بهلول گنابادی، دانشگاه علوم پزشکی و خدمات بهداشتی درمانی گناباد، گناباد، ایران.
4- گروه آمار زیستی، دانشکده علوم پزشکی، دانشگاه تربیت مدرس، تهران، ایران.
متن کامل [PDF 4640 kb]
(451 دریافت)
| چکیده (HTML) (1280 مشاهده)
.jpg)
References
1.Zhang M, Theleman JL, Lygrisse KA, Wang J. Epigenetic mechanisms underlying the aging of articular cartilage and osteoarthritis. Gerontology. 2019; 65(4):387-96.[DOI:10.1159/000496688] [PMID] [PMCID]
2.Flynn DM. Chronic musculoskeletal pain: Nonpharmacologic, noninvasive treatments. Am Fam Physician. 2020; 102(8):465-77. [PMID]
3.Hawker GA. Osteoarthritis is a serious disease. Clin Exp Rheumatol. 2019; 37 Suppl 120(5):3-6. [PMID]
4.Törmälehto S, Mononen ME, Aarnio E, Arokoski JPA, Korhonen RK, Martikainen J. Health-related quality of life in relation to symptomatic and radiographic definitions of knee osteoarthritis: Data from Osteoarthritis Initiative (OAI) 4-year follow-up study. Health Qual Life Outcomes. 2018; 16(1):154.[DOI:10.1186/s12955-018-0979-7] [PMID] [PMCID]
5.Millerand M, Berenbaum F, Jacques C. Danger signals and inflammaging in osteoarthritis. Clin Exp Rheumatol. 2019; 37 Suppl 120(5):48-56. [PMID]
6.Park JS, Yoon T, Lee SH, Hwang NK, Lee JH, Jung YJ, et al. Immediate effects of kinesiology tape on the pain and gait function in older adults with knee osteoarthritis. Medicine. 2019; 98(45):e17880. [DOI:10.1097/MD.0000000000017880] [PMID] [PMCID]
7.Sharma L. Osteoarthritis of the Knee. N Engl J Med. 2021; 384(1):51-9. [DOI:10.1056/NEJMcp1903768] [PMID]
8.Tavares DRB, Okazaki JEF, Rocha AP, Santana MVA, Pinto ACPN, Civile VT, et al. Effects of transcranial direct current stimulation on knee osteoarthritis pain in elderly subjects with defective endogenous pain-inhibitory systems: Protocol for a randomized controlled trial. JMIR Res Protoc. 2018; 7(10):e11660. [DOI:10.2196/11660] [PMID] [PMCID]
9.Askari A, Shahabfard Z, Ehrampoush E, Bahramali E, Homayounfar R. [Metabolic syndrome as a risk factor for osteoarthritis (Persian)]. J Fasa Univ Med Sci. 2015; 5(1):1-13. [Link]
10.Rahmati M, Nalesso G, Mobasheri A, Mozafari M. Aging and osteoarthritis: Central role of the extracellular matrix. Ageing Res Rev. 2017; 40:20-30. [DOI:10.1016/j.arr.2017.07.004] [PMID]
11.Zarei P, Rahnama N. [Comparison of the effects of the two strengthening and balanced, strengthening, balanced, and core-stability exercise protocols on the balance and fear of falling in women with knee osteoarthritis (Persian)]. J Paramed Sci Rehabil. 2018; 7(2):43-54. [DOI:10.22038/JPSR.2018.19866.1496]
12.Schuring N, Aoki H, Gray J, Kerkhoffs GMMJ, Lambert M, Gouttebarge V. Osteoarthritis is associated with symptoms of common mental disorders among former elite athletes. Knee Surg Sports Traumatol Arthrosc. 2017; 25(10):3179-85. [DOI:10.1007/s00167-016-4255-2] [PMID] [PMCID]
13.Vaughn IA, Terry EL, Bartley EJ, Schaefer N, Fillingim RB. Racial-ethnic differences in osteoarthritis Pain and disability: A meta-analysis. J Pain. 2019; 20(6):629-44. [DOI:10.1016/j.jpain.2018.11.012] [PMID] [PMCID]
14.Mills K, Hübscher M, O'Leary H, Moloney N. Current concepts in joint pain in knee osteoarthritis. Schmerz. 2019; 33(1):22-9. [DOI:10.1007/s00482-018-0275-9] [PMID]
15.Dainese P, Wyngaert KV, De Mits S, Wittoek R, Van Ginckel A, Calders P. Association between knee inflammation and knee pain in patients with knee osteoarthritis: A systematic review. Osteoarthritis Cartilage. 2022; 30(4):516-34.[DOI:10.1016/j.joca.2021.12.003] [PMID]
16.Chen CJ, McHugh G, Campbell M, Luker K. Subjective and objective sleep quality in individuals with osteoarthritis in Taiwan. Musculoskeletal Care. 2014; 13(3):148-59. [DOI:10.1002/msc.1094] [PMID]
17.Clynes MA, Jameson KA, Edwards MH, Cooper C, Dennison EM. Impact of osteoarthritis on activities of daily living: Does joint site matter? Aging Clin Exp Res. 2019; 31(8):1049-56. [DOI:10.1007/s40520-019-01163-0] [PMID] [PMCID]
18.Brown A. Holistic/integrative interventions relieve knee osteoarthritis pain in older adults. J Nurs Pract. 2020; 16(1):57-9. [DOI:10.1016/j.nurpra.2019.10.018]
19.Ferreira RM, Torres RT, Duarte JA, Gonçalves RS. Non-pharmacological and non-surgical interventions for knee osteoarthritis: A systematic review and meta-analysis. Acta Reumatol Port. 2019; 44(3):173-217. [PMID]
20.Davis AM, MacKay C. Osteoarthritis year in review: Outcome of rehabilitation. Osteoarthritis Cartilage. 2013; 21(10):1414-24. [DOI:10.1016/j.joca.2013.08.013] [PMID]
21.Ahanjan S, Shafipour A, Mehrabian H, Shojaedin SS. [Comparison of knee osteoarthritis in retired professional zurkhaneh athletes and non-athletic individuals (Persian)]. J Kerman univ med sci. 2015; 22(1):53-60. [Link]
22.Di Rosa M, Castrogiovanni P, Musumeci G. The synovium theory: Can exercise prevent knee osteoarthritis? The role of "mechanokines", a possible biological key. J Funct Morphol Kinesiol. 2019; 4(1):11. [DOI:10.3390/jfmk4010011] [PMID] [PMCID]
23.Raposo F, Ramos M, Lúcia Cruz A. Effects of exercise on knee osteoarthritis: A systematic review. Musculoskeletal Care. 2021; 19(4):399-435. [DOI:10.1002/msc.1538] [PMID]
24.Geneen LJ, Moore RA, Clarke C, Martin D, Colvin LA, Smith BH. Physical activity and exercise for chronic pain in adults: An overview of Cochrane Reviews. Cochrane Database Systematic Reviews. Hoboken, New Jersey: John wiley & sons; 2017. [DOI:10.1002/14651858.CD011279.pub2]
25.Lun V, Marsh A, Bray R, Lindsay D, Wiley P. Efficacy of hip strengthening exercises compared with leg strengthening exercises on knee pain, function, and quality of life in patients with knee osteoarthritis. Clin J Sport Med. 2015; 25(6):509-17. [DOI:10.1097/JSM.0000000000000170] [PMID]
26.Skou ST, Pedersen BK, Abbott JH, Patterson B, Barton C. Physical activity and exercise therapy benefit more than just symptoms and impairments in people with hip and knee osteoarthritis. J Orthop Sports Phys Ther. 2018; 48(6):439-47. [DOI:10.2519/jospt.2018.7877] [PMID]
27.Kabiri S, Halabchi F, Angoorani H, Yekaninejad S. Comparison of three modes of aerobic exercise combined with resistance training on the pain and function of patients with knee osteoarthritis: A randomized controlled trial. Phys Ther Sport. 2018; 32:22-8. [DOI:10.1016/j.ptsp.2018.04.001] [PMID]
28.Altaş EU, Demirdal Ü. The effect of physical therapy and rehabilitation modalities on sleep quality in patients with primary knee osteoarthritis: A single-blind, prospective, randomized-controlled study. Turk J Phys Med Rehabil. 2020; 66(1):73-83. [DOI:10.5606/tftrd.2020.3089] [PMID] [PMCID]
29.Kars Fertelli T, Mollaoglu M, Sahin O. Aquatic exercise program for individuals with osteoarthritis: Pain, stiffness, physical function, self-efficacy. Rehabil Nurs. 2019; 44(5):290-9. [DOI:10.1097/rnj.0000000000000142] [PMID]
30.Henriksen M, Klokker L, Graven-Nielsen T, Bartholdy C, Schjødt Jørgensen T, Bandak E, et al. Association of exercise therapy and reduction of pain sensitivity in patients with knee osteoarthritis: A randomized controlled trial. Arthritis Care Res. 2014; 66(12):1836-43. [DOI:10.1002/acr.22375] [PMID]
31.Munukka M, Waller B, Häkkinen A, Nieminen MT, Lammentausta E, Kujala UM, et al. Effects of progressive aquatic resistance training on symptoms and quality of life in women with knee osteoarthritis: A secondary analysis. Scand J Med Sci Sports. 2020; 30(6):1064-72. [DOI:10.1111/sms.13630] [PMID]
32.Roos EM, Lohmander LS. The Knee injury and osteoarthritis outcome score (KOOS): From joint injury to osteoarthritis. Health Qual Life Outcomes. 2003; 1:64. [DOI:10.1186/1477-7525-1-64] [PMID] [PMCID]
33.Salavati M, Mazaheri M, Negahban H, Sohani SM, Ebrahimian MR, Ebrahimi I, et al. Validation of a persian-version of knee injury and osteoarthritis outcome score (KOOS) in Iranians with knee injuries. Osteoarthritis Cartilage. 2008; 16(10):1178-82.[DOI:10.1016/j.joca.2008.03.004] [PMID]
34.Abdollahi A, Goodarzi B, Shakoori SK. [The effect of isokinetic training on pain and function in patients with knee osteoarthritis: clinical trial (Persian)]. Med J Tabriz Univ Med Sci. 2019; 41(1):56-64. [DOI:10.34172/mj.2019.007]
35.Bagheri S, Shojaedin S, Naderi A, Hosseini SH, Nikoo MR. [Comparing two therapeutic methods of hip abductor-quadriceps strengthening and quadriceps strengthening alone on pain and function in women with knee osteoarthritis (Persian)]. Anesthesiol Pain. 2016; 6(4):46-55. [Link]
36.Nejati P, Farzinmehr A, Moradi-Lakeh M. The effect of exercise therapy on knee osteoarthritis: a randomized clinical trial. Med J Islam Repub Iran. 2015; 29:186. [PMID] [PMCID]
37.Yuenyongviwat V, Duangmanee S, Iamthanaporn K, Tuntarattanapong P, Hongnaparak T. Effect of hip abductor strengthening exercises in knee osteoarthritis: A randomized controlled trial. BMC Musculoskelet Disord. 2020; 21(1):284.[DOI:10.1186/s12891-020-03316-z] [PMID] [PMCID]
38.Rewald S, Lenssen AFT, Emans PJ, de Bie RA, van Breukelen G, Mesters I. Aquatic cycling improves knee pain and physical functioning in patients with knee osteoarthritis: A randomized controlled trial. Arch Phys Med Rehabil. 2020; 101(8):1288-95. [DOI:10.1016/j.apmr.2019.12.023] [PMID]
39.Taglietti M, Facci LM, Trelha CS, de Melo FC, da Silva DW, Sawczuk G, et al. Effectiveness of aquatic exercises compared to patient-education on health status in individuals with knee osteoarthritis: a randomized controlled trial. Clinical Rehabilitation. 2018; 32(6):766-76. [DOI:10.1177/0269215517754240] [PMID]
40.Thorstensson CA, Roos EM, Petersson IF, Ekdahl C. Six-week high-intensity exercise program for middle-aged patients with knee osteoarthritis: A randomized controlled trial [ISRCTN20244858]. BMC Musculoskelet Disord. 2005; 6:27. [DOI:10.1186/1471-2474-6-27] [PMID] [PMCID]
41.Messier SP, Mihalko SL, Beavers DP, Nicklas BJ, DeVita P, Carr JJ, et al. Effect of high-intensity strength training on knee pain and knee joint compressive forces among adults with knee osteoarthritis: The start randomized clinical trial. JAMA. 2021; 325(7):646-57. [DOI:10.1001/jama.2021.0411] [PMID] [PMCID]
42.Susko AM, Fitzgerald GK. The pain-relieving qualities of exercise in knee osteoarthritis. Open Access Rheumatol. 2013; 5:81-91. [DOI:10.2147/OARRR.S53974] [PMID] [PMCID]
43.Runhaar J, Bierma-Zeinstra SMA. Should exercise therapy for chronic musculoskeletal conditions focus on the anti-inflammatory effects of exercise? Br J Sports Med. 2017; 51(10):762-3. [DOI:10.1136/bjsports-2016-096489] [PMID]
44.Juhl C, Christensen R, Roos EM, Zhang W, Lund H. Impact of exercise type and dose on pain and disability in knee osteoarthritis: A systematic review and meta-regression analysis of randomized controlled trials. Arthritis Rheumatol. 2014; 66(3):622-36 [DOI:10.1002/art.38290] [PMID]
45.Bartholdy C, Juhl C, Christensen R, Lund H, Zhang W, Henriksen M. The role of muscle strengthening in exercise therapy for knee osteoarthritis: A systematic review and meta-regression analysis of randomized trials. Semin Arthritis Rheum. 2017; 47(1):9-21. [DOI:10.1016/j.semarthrit.2017.03.007] [PMID]
46.Dantas LO, Salvini TF, McAlindon TE. Knee osteoarthritis: key treatments and implications for physical therapy. Braz J Phys Ther. 2021; 25(2):135-46.[DOI:10.1016/j.bjpt.2020.08.004] [PMID] [PMCID]
متن کامل: (461 مشاهده)
مقدمه
افزایش سن با کاهش کلی عملکرد فیزیولوژیکی [1] و دردهای مزمن اسکلتی‌عضلانی همراه است [2]. بیماری استئوآرتریت با تخریب موضعی غضروف مفصل همراه است و عوامل مختلفی مانند چاقی، نداشتن تحرک بدنی و آسیب مفصلی در بروز آن نقش دارند [3 ,4 ,5] و شایع‌ترین مفصل درگیر، مفصل زانو است [6]. استئوآرتریت زانو شایع‌ترین بیماری مفصلی در افراد مسن [7] و اصلی‌ترین علت درد مزمن و ناتوانی هم در کشورهای توسعه‌یافته و هم در کشورهای در حال توسعه است [8, 9, 10]. این بیماری با درد، کاهش دامنه حرکتی و در موارد پیشرفته‌تر با تخریب کامل غضروف و ایجاد ناتوانی همراه است [9] و سالمندان را به‌علت درد و محدودیت حرکت زانو و ضعف عضلات، در انجام فعالیتهای روزانه دچار اختلال می‌کند [11, 12]. در نژادهای مختلف، شدت درد متفاوت است و با فعالیت‌‌هایی مانند بالا رفتن از پله‌ها و پیاده‌روی طولانی تشدید می‌شود [6، 13]. معمولاً شروع درد زانو تدریجی است و با فعالیت طولانی‌مدت، استفاده مکرر از پله، نداشتن فعالیت و گذشت زمان بدتر می‌شود [14, 15]. اختلال در انجام فعالیتهای روزمره زندگی پیامدهایی همچون خستگی، کاهش عملکرد اجتماعی، کاهش کیفیت زندگی و مشکلات خواب را به دنبال دارد [16, 17].
درمان استئوآرتریت به‌صورت دارویی و غیردارویی است و عمدتاً بر کاهش درد و بهبود عملکرد فیزیکی و کیفیت زندگی تمرکز دارد [18]. بیماران با علائم خفیف و متناوب به درمان غیردارویی و بیماران دارای درد پایدار و ناتوان‌کننده نیازمند درمان غیردارویی و دارویی هستند و ورزش بهترین مداخله در این افراد است [19]. رویکردهای غیر دارویی نقش مهمی در مدیریت علائم و پیشگیری از ناتوانی در درمان استئوآرتریت دارند [7، 20]. یکی از اجزای اصلی درمان استئوآرتریت، تقویت عملکرد و قدرت عضلات اطراف مفاصل است، زیرا ضعف عضلانی، مفصل را مستعد آسیب بیشتر می‌کند [21]. فعالیت بدنی به‌عنوان یک اقدام غیردارویی و غیرجراحی می‌تواند عملکرد فیزیولوژیکی سینوویوسیت‌ها را دوباره برقرار کند، از بروز استئوآرتریت جلوگیری کند و نیاز به تعویض مفصل را به تعویق بیاندازد [22].
نتایج یک مرور نظام‌مند در سال 2021 نشان داد اجرای برنامههای ورزشی در بیماران مبتلا به استئوآرتریت زانو بی‌خطر و مؤثر است و عمدتاً موجب بهبود درد می‌شود [23]. علاوه‌براین، فعالیت بدنی و ورزش، مداخله‌ای است که با عوارض جانبی اندک همراه است و می‌تواند شدت درد و عملکرد بدنی و درنتیجه کیفیت زندگی را بهبود ببخشد و موجب بهبود کلی سلامت جسمی و روحی شود [24]. برنامههای ورزشی با تقویت مفصل ران و پا موجب کاهش درد در بیماران مبتلا به استئوآرتریت زانو می‌شوند [25]. اثرات تسکین درد با ورزش درمانی نه تنها بیشتر از داروهای ضدالتهاب غیراستروئیدی و استامینوفن است بلکه خطر بروز عوارض جانبی داروها را هم به دنبال ندارد [26].
یافته‌های مطالعه کبیری و همکاران نشان داد شیوه‌های ورزش هوازی مختلف همراه با تمرین مقاومتی منجر به کاهش درد و بهبود عملکرد در بیماران استوآرتریت زانو می‌شود [27]. مطالعه آلتاس، اثرات مثبت اقدامات فیزیوتراپی را بر درد بیماران استئوآرتریت زانو نشان داد [28]. یک کارآزمایی بالینی کنترل‌شده تصادفی توسط فرتلی و همکاران نشان داد برنامه ورزش آبی باعث کاهش درد این بیماران می‌شود [29]. مطالعه هنریکسن و همکاران اثرات مثبت ورزش بر درد بیماران مبتلا به استئوآرتریت را نشان داد [30]. بااین‌حال، نتایج یک مطالعه دیگر نشان می‌دهد مشارکت در یک برنامه تمرینی مقاومت در برابر آب، تأثیر کوتاه‌مدت یا طولانی‌مدت بر درد خانم‌های دارای استئوآرتریت خفیف زانو نداشته است [31].
باتوجه‌به اینکه استئوآرتریت به‌عنوان یکی از بزرگترین مشکلات جامعه سالمندان منجر به ناتوانی، مشکلات جسمی و تحمیل هزینه به خانواده و جامعه می‌شود، پیدا کردن روش‌های درمانی که بتواند به این افراد کمک کند و عوارض ناشی از این بیماری را کاهش دهد، از اهمیت زیادی برخوردار است. باتوجه‌به نتایج متفاوت در مورد تأثیر ورزش در بهبود درد این بیماران و کمبود مطالعات در رده سنی سالمندان، این سؤال مطرح است که آیا در جامعه سالمندان نیز اجرای برنامه ورزشی می‌تواند بر درد زانوی ناشی از استئوآرتریت مؤثر باشد؟ یا خیر. این تأثیر تا چه حد است؟
در مطالعه حاضر، هدف تعیین تأثیر برنامه ورزشی منظم خانگی بر روی درد بیماران سالمند مبتلا به استئوآرتریت زانو بود.
روش بررسی
در این کارآزمایی بالینی کنترل‌شده تصادفی، از نیمه اسفند سال 1399 به‌مدت 3 ماه، 70 سالمند مبتلا به استئوآرتریت زانو به‌صورت دردسترس انتخاب و به‌صورت تخصیص تصادفی در گروه آزمایش تحت برنامه ورزشی و در گروه کنترل تحت برنامههای درمانی تکراری قرار گرفتند. مطالعه بعد از تأیید کمیته اخلاق پزشکی دانشگاه شاهد، بر اساس بیانیه هلسینکی اجرا شد. از همه شرکت‌کنندگان در مطالعه رضایت‌نامه آگاهانه کتبی دریافت شد. معیارهای ورود شامل داشتن معیارهای کالج روماتولوژی آمریکا ازنظر بالینی و رادیوگرافی (طبق این معیارها استئوآرتریت زانو با داشتن درد زانو و 3 معیار سن بالای 38 سال، سفتی صبحگاهی کمتر از 30 دقیقه و کرپیتوس تعریف می‌شود)؛ تجربه درد زانو در بیشتر روز‌های ماه گذشته؛ راه رفتن و انجام فعالیتهای روزمره به‌طور مستقل؛ توانایی جسمی و روانی برای تکمیل پرسش‌نامه‌ها و همچین شرکت در تمرینات ورزشی براساس تشخیص پزشک معالج و ثبات فشارخون بودند.
علائمی مثل قفل شدن زانو؛ جراحی و تعویض مفصل زانو در 6 ماه گذشته؛ تغییر شکل شدید زانو؛ سابقه بدخیمی در زانو، زخم و عفونت در اطراف زانـو، سـابقه شکسـتگی زانو، حرکت بیش از حد زانو و بی‌ثبـاتی لیگامانی؛ وجـود اختلالات متابولیک و اندوکرین مانند دیابت و بیماری‌های تیروئیدی؛ داشتن مشکلات سلامتی مؤثر بر تمرینات خانگی مانند فشارخون بالای کنترل‌نشده، اختلال قلبی، اختلال مغزی، تنگی نفس، آریتمی، مشکلات شدید بینایی؛ استفاده مزمن از زانوبند، عصا، واکر یا ویلچر؛ تزریق کورتـون طـی 30 روز گذشته؛ تزریق اسید هیالورونیک در مفصل علامت‌دار ظرف 6 ماه گذشته و اسـتئوپروز معیارهای خروج از مطالعه بودند.
براساس نتایج مطالعه مشابه [28] و با اطمینان 95 درصد و توان آزمون 95 درصد، تعداد نمونه لازم برابر با 32 نفر در هر گروه بود که با احتساب 10 درصد ریزش، جمعاً 72 نفر سالمند مبتلا به استئوآرتریت (36 در هر گروه) به‌طور مساوی و به‌روش تصادفی‌سازی بلوکی در 2 گروه آزمایش و کنترل قرار گرفتند. در گروه کنترل 2 بیمار به‌دلیل دسترسی نداشتن برای تکمیل نوبت دوم پرسش‌نامه از مطالعه خارج شدند. درنتیجه مطالعه با 70 بیمار ( 36 نفر در گروه آزمایش و 34 نفر در گروه کنترل) کامل شد.
روش کار به این صورت بود که ابتدا در مدت 4 هفته بیماران گروه آزمون توسط محقق طی جلسات منظم در سالن درمانگاه بیمارستان علامه بهلول گنابادی تحت آموزش نحوه انجام تمرینات ورزشی قرار گرفتند. ارائه تمرینات ورزشی در 4 جلسه 30 دقیقه‌‌ای در ساعت مراجعه بیماران به درمانگاه (10 صبح تا 12 ظهر) انجام شد (جدول شماره 1).
بیماران به‌مدت یک ماه تمرینات آموزش داده شده را در منزل طبق برنامه مدونی که به آن‌ها داده شده بود، انجام دادند. محقق برای اطمینان از انجام صحیح و به موقع تمرینات روزانه با پیامک و تماس تلفنی با بیماران ارتباط داشت. علاوه‌براین سالمند یا یکی از اعضای خانواده با ارسال تصاویر یا ویدئو، نحوه انجام تمرینات را به محقق اطلاع‌رسانی می‌کرد و محقق اصلی نیز در طول 1 ماه روند درمان را تعقیب می‌کرد. در گروه کنترل برنامه درمانی رایج شامل مصرف مرتب داروهای تجویزشده و رعایت سبک صحیح استفاده از مفاصل زانو انجام می‌شد و بیماران در اولین جلسه تنها پرسش‌نامه‌ها را تکمیل می‌کردند و مواجهه‌‌ای با بیماران گروه آزمایش نداشتند. طی درمان، بیماران مجاز بودند که تنها داروهای روتین نسخه‌شده از طرف پزشک معالجه را مصرف کنند و از مصرف داروهای مؤثر بر شدت درد به‌صورت خودسرانه منع شده بودند. محقق بیماران را قبل و بعد از 4 هفته ارزیابی کرد. قبل از مداخله، ابتدا فرم مشخصات جمعیت‌شناختی و بالینی برای هر 2 گروه آزمایش و کنترل تکمیل شد. همچنین از پرسش‌نامه پیامد صدمات زانو و استئوآرتریت برای ارزیابی شدت درد استفاده شد.
پرسش‌نامه پیامد صدمات زانو و استئوآرتریت (KOOS)
این پرسش‌نامه دارای 42 سؤال است که 5 مفهوم شدت درد زانو، شدت سایر علائم بیماری، میزان دشواری در انجام دادن فعالیتهای زندگی روزمره، میـزان دشـواری در اجرای فعالیتهای ورزشی-تفریحی و کیفیت زندگی در رابطه با مشکل زانو را مورد بررسی قرار می‌دهد. در پرسش‌نامه KOOS نمره کلی وجود ندارد و نمره‌های هر خرده‌مقیاس به‌صورت جداگانه محاسبه شده است و امتیاز کلی هر خرده‌مقیاس بر حداکثر نمره احتمالی خرده‌مقیاس تقسیم می‌شود. در این پرسش‌نامه، شدت درد با 9 گویه مورد سنجش قرار گرفت. پاسخگویی به سؤالات با حضور محقق با مقیاس 5 گزینه‌ای لیکرت انجام می‌شد. برای گزینه‌های هیچ، کم، متوسط، شدید و بی‌نهایت شدید به‌ترتیب از صفر تا 4 نمره داده شد. برای زیرمقیاس درد نمره‌دهی براساس 100 محاسبه شد که عدد صفر حداکثر مشکل و عدد 100 فقدان وجود مشکل را نشان می‌دهد [32]. نسخه فارسی پرسش‌نامه در ایران توسط صلواتی و همکاران ترجمه و ضمن تأیید روایی، مقدار آلفای کرونباخ آن 0/88 درصد گزارش شد [33]. در مطالعه حاضر، آلفای کرونباخ برابر با 0/719 درصد به دست آمد.
برای تحلیل داده‌ها از نسخه 18نرم‌افزار SPSS استفاده شد. بعد از ارزیابی توزیع نرمال داده‌ها توسط آزمون کولموگروف اسمیرنوف، مقایسه 2 گروه توسط آزمون تی‌مستقل و آزمون تی‌زوجی انجام شد. همچنین، برای مقایسه داده‌های رده‌ای از آزمون دقیق فیشر و کای‌دو استفاده شد. داده‌های کمی برحسب میانگین و انحراف‌معیار و داده‌های کیفی برحسب تعداد و درصد بیان شدند. داده‌ها در فاصله اطمینان 95 درصد و مقدار P کمتر از 0/05 به‌عنوان معنادار درنظر گرفته شدند.
یافته‌ها
دو بیمار در گروه کنترل به‌دلیل فقدان دسترسی برای تکمیل نوبت دوم پرسش‌نامه از مطالعه خارج شدند. درنتیجه مطالعه با 70 بیمار (36 نفر در گروه آزمون و 34 نفر در گروه کنترل) کامل شد (تصویر شماره 1).
افزایش سن با کاهش کلی عملکرد فیزیولوژیکی [1] و دردهای مزمن اسکلتی‌عضلانی همراه است [2]. بیماری استئوآرتریت با تخریب موضعی غضروف مفصل همراه است و عوامل مختلفی مانند چاقی، نداشتن تحرک بدنی و آسیب مفصلی در بروز آن نقش دارند [3 ,4 ,5] و شایع‌ترین مفصل درگیر، مفصل زانو است [6]. استئوآرتریت زانو شایع‌ترین بیماری مفصلی در افراد مسن [7] و اصلی‌ترین علت درد مزمن و ناتوانی هم در کشورهای توسعه‌یافته و هم در کشورهای در حال توسعه است [8, 9, 10]. این بیماری با درد، کاهش دامنه حرکتی و در موارد پیشرفته‌تر با تخریب کامل غضروف و ایجاد ناتوانی همراه است [9] و سالمندان را به‌علت درد و محدودیت حرکت زانو و ضعف عضلات، در انجام فعالیتهای روزانه دچار اختلال می‌کند [11, 12]. در نژادهای مختلف، شدت درد متفاوت است و با فعالیت‌‌هایی مانند بالا رفتن از پله‌ها و پیاده‌روی طولانی تشدید می‌شود [6، 13]. معمولاً شروع درد زانو تدریجی است و با فعالیت طولانی‌مدت، استفاده مکرر از پله، نداشتن فعالیت و گذشت زمان بدتر می‌شود [14, 15]. اختلال در انجام فعالیتهای روزمره زندگی پیامدهایی همچون خستگی، کاهش عملکرد اجتماعی، کاهش کیفیت زندگی و مشکلات خواب را به دنبال دارد [16, 17].
درمان استئوآرتریت به‌صورت دارویی و غیردارویی است و عمدتاً بر کاهش درد و بهبود عملکرد فیزیکی و کیفیت زندگی تمرکز دارد [18]. بیماران با علائم خفیف و متناوب به درمان غیردارویی و بیماران دارای درد پایدار و ناتوان‌کننده نیازمند درمان غیردارویی و دارویی هستند و ورزش بهترین مداخله در این افراد است [19]. رویکردهای غیر دارویی نقش مهمی در مدیریت علائم و پیشگیری از ناتوانی در درمان استئوآرتریت دارند [7، 20]. یکی از اجزای اصلی درمان استئوآرتریت، تقویت عملکرد و قدرت عضلات اطراف مفاصل است، زیرا ضعف عضلانی، مفصل را مستعد آسیب بیشتر می‌کند [21]. فعالیت بدنی به‌عنوان یک اقدام غیردارویی و غیرجراحی می‌تواند عملکرد فیزیولوژیکی سینوویوسیت‌ها را دوباره برقرار کند، از بروز استئوآرتریت جلوگیری کند و نیاز به تعویض مفصل را به تعویق بیاندازد [22].
نتایج یک مرور نظام‌مند در سال 2021 نشان داد اجرای برنامههای ورزشی در بیماران مبتلا به استئوآرتریت زانو بی‌خطر و مؤثر است و عمدتاً موجب بهبود درد می‌شود [23]. علاوه‌براین، فعالیت بدنی و ورزش، مداخله‌ای است که با عوارض جانبی اندک همراه است و می‌تواند شدت درد و عملکرد بدنی و درنتیجه کیفیت زندگی را بهبود ببخشد و موجب بهبود کلی سلامت جسمی و روحی شود [24]. برنامههای ورزشی با تقویت مفصل ران و پا موجب کاهش درد در بیماران مبتلا به استئوآرتریت زانو می‌شوند [25]. اثرات تسکین درد با ورزش درمانی نه تنها بیشتر از داروهای ضدالتهاب غیراستروئیدی و استامینوفن است بلکه خطر بروز عوارض جانبی داروها را هم به دنبال ندارد [26].
یافته‌های مطالعه کبیری و همکاران نشان داد شیوه‌های ورزش هوازی مختلف همراه با تمرین مقاومتی منجر به کاهش درد و بهبود عملکرد در بیماران استوآرتریت زانو می‌شود [27]. مطالعه آلتاس، اثرات مثبت اقدامات فیزیوتراپی را بر درد بیماران استئوآرتریت زانو نشان داد [28]. یک کارآزمایی بالینی کنترل‌شده تصادفی توسط فرتلی و همکاران نشان داد برنامه ورزش آبی باعث کاهش درد این بیماران می‌شود [29]. مطالعه هنریکسن و همکاران اثرات مثبت ورزش بر درد بیماران مبتلا به استئوآرتریت را نشان داد [30]. بااین‌حال، نتایج یک مطالعه دیگر نشان می‌دهد مشارکت در یک برنامه تمرینی مقاومت در برابر آب، تأثیر کوتاه‌مدت یا طولانی‌مدت بر درد خانم‌های دارای استئوآرتریت خفیف زانو نداشته است [31].
باتوجه‌به اینکه استئوآرتریت به‌عنوان یکی از بزرگترین مشکلات جامعه سالمندان منجر به ناتوانی، مشکلات جسمی و تحمیل هزینه به خانواده و جامعه می‌شود، پیدا کردن روش‌های درمانی که بتواند به این افراد کمک کند و عوارض ناشی از این بیماری را کاهش دهد، از اهمیت زیادی برخوردار است. باتوجه‌به نتایج متفاوت در مورد تأثیر ورزش در بهبود درد این بیماران و کمبود مطالعات در رده سنی سالمندان، این سؤال مطرح است که آیا در جامعه سالمندان نیز اجرای برنامه ورزشی می‌تواند بر درد زانوی ناشی از استئوآرتریت مؤثر باشد؟ یا خیر. این تأثیر تا چه حد است؟
در مطالعه حاضر، هدف تعیین تأثیر برنامه ورزشی منظم خانگی بر روی درد بیماران سالمند مبتلا به استئوآرتریت زانو بود.
روش بررسی
در این کارآزمایی بالینی کنترل‌شده تصادفی، از نیمه اسفند سال 1399 به‌مدت 3 ماه، 70 سالمند مبتلا به استئوآرتریت زانو به‌صورت دردسترس انتخاب و به‌صورت تخصیص تصادفی در گروه آزمایش تحت برنامه ورزشی و در گروه کنترل تحت برنامههای درمانی تکراری قرار گرفتند. مطالعه بعد از تأیید کمیته اخلاق پزشکی دانشگاه شاهد، بر اساس بیانیه هلسینکی اجرا شد. از همه شرکت‌کنندگان در مطالعه رضایت‌نامه آگاهانه کتبی دریافت شد. معیارهای ورود شامل داشتن معیارهای کالج روماتولوژی آمریکا ازنظر بالینی و رادیوگرافی (طبق این معیارها استئوآرتریت زانو با داشتن درد زانو و 3 معیار سن بالای 38 سال، سفتی صبحگاهی کمتر از 30 دقیقه و کرپیتوس تعریف می‌شود)؛ تجربه درد زانو در بیشتر روز‌های ماه گذشته؛ راه رفتن و انجام فعالیتهای روزمره به‌طور مستقل؛ توانایی جسمی و روانی برای تکمیل پرسش‌نامه‌ها و همچین شرکت در تمرینات ورزشی براساس تشخیص پزشک معالج و ثبات فشارخون بودند.
علائمی مثل قفل شدن زانو؛ جراحی و تعویض مفصل زانو در 6 ماه گذشته؛ تغییر شکل شدید زانو؛ سابقه بدخیمی در زانو، زخم و عفونت در اطراف زانـو، سـابقه شکسـتگی زانو، حرکت بیش از حد زانو و بی‌ثبـاتی لیگامانی؛ وجـود اختلالات متابولیک و اندوکرین مانند دیابت و بیماری‌های تیروئیدی؛ داشتن مشکلات سلامتی مؤثر بر تمرینات خانگی مانند فشارخون بالای کنترل‌نشده، اختلال قلبی، اختلال مغزی، تنگی نفس، آریتمی، مشکلات شدید بینایی؛ استفاده مزمن از زانوبند، عصا، واکر یا ویلچر؛ تزریق کورتـون طـی 30 روز گذشته؛ تزریق اسید هیالورونیک در مفصل علامت‌دار ظرف 6 ماه گذشته و اسـتئوپروز معیارهای خروج از مطالعه بودند.
براساس نتایج مطالعه مشابه [28] و با اطمینان 95 درصد و توان آزمون 95 درصد، تعداد نمونه لازم برابر با 32 نفر در هر گروه بود که با احتساب 10 درصد ریزش، جمعاً 72 نفر سالمند مبتلا به استئوآرتریت (36 در هر گروه) به‌طور مساوی و به‌روش تصادفی‌سازی بلوکی در 2 گروه آزمایش و کنترل قرار گرفتند. در گروه کنترل 2 بیمار به‌دلیل دسترسی نداشتن برای تکمیل نوبت دوم پرسش‌نامه از مطالعه خارج شدند. درنتیجه مطالعه با 70 بیمار ( 36 نفر در گروه آزمایش و 34 نفر در گروه کنترل) کامل شد.
روش کار به این صورت بود که ابتدا در مدت 4 هفته بیماران گروه آزمون توسط محقق طی جلسات منظم در سالن درمانگاه بیمارستان علامه بهلول گنابادی تحت آموزش نحوه انجام تمرینات ورزشی قرار گرفتند. ارائه تمرینات ورزشی در 4 جلسه 30 دقیقه‌‌ای در ساعت مراجعه بیماران به درمانگاه (10 صبح تا 12 ظهر) انجام شد (جدول شماره 1).
بیماران به‌مدت یک ماه تمرینات آموزش داده شده را در منزل طبق برنامه مدونی که به آن‌ها داده شده بود، انجام دادند. محقق برای اطمینان از انجام صحیح و به موقع تمرینات روزانه با پیامک و تماس تلفنی با بیماران ارتباط داشت. علاوه‌براین سالمند یا یکی از اعضای خانواده با ارسال تصاویر یا ویدئو، نحوه انجام تمرینات را به محقق اطلاع‌رسانی می‌کرد و محقق اصلی نیز در طول 1 ماه روند درمان را تعقیب می‌کرد. در گروه کنترل برنامه درمانی رایج شامل مصرف مرتب داروهای تجویزشده و رعایت سبک صحیح استفاده از مفاصل زانو انجام می‌شد و بیماران در اولین جلسه تنها پرسش‌نامه‌ها را تکمیل می‌کردند و مواجهه‌‌ای با بیماران گروه آزمایش نداشتند. طی درمان، بیماران مجاز بودند که تنها داروهای روتین نسخه‌شده از طرف پزشک معالجه را مصرف کنند و از مصرف داروهای مؤثر بر شدت درد به‌صورت خودسرانه منع شده بودند. محقق بیماران را قبل و بعد از 4 هفته ارزیابی کرد. قبل از مداخله، ابتدا فرم مشخصات جمعیت‌شناختی و بالینی برای هر 2 گروه آزمایش و کنترل تکمیل شد. همچنین از پرسش‌نامه پیامد صدمات زانو و استئوآرتریت برای ارزیابی شدت درد استفاده شد.
پرسش‌نامه پیامد صدمات زانو و استئوآرتریت (KOOS)
این پرسش‌نامه دارای 42 سؤال است که 5 مفهوم شدت درد زانو، شدت سایر علائم بیماری، میزان دشواری در انجام دادن فعالیتهای زندگی روزمره، میـزان دشـواری در اجرای فعالیتهای ورزشی-تفریحی و کیفیت زندگی در رابطه با مشکل زانو را مورد بررسی قرار می‌دهد. در پرسش‌نامه KOOS نمره کلی وجود ندارد و نمره‌های هر خرده‌مقیاس به‌صورت جداگانه محاسبه شده است و امتیاز کلی هر خرده‌مقیاس بر حداکثر نمره احتمالی خرده‌مقیاس تقسیم می‌شود. در این پرسش‌نامه، شدت درد با 9 گویه مورد سنجش قرار گرفت. پاسخگویی به سؤالات با حضور محقق با مقیاس 5 گزینه‌ای لیکرت انجام می‌شد. برای گزینه‌های هیچ، کم، متوسط، شدید و بی‌نهایت شدید به‌ترتیب از صفر تا 4 نمره داده شد. برای زیرمقیاس درد نمره‌دهی براساس 100 محاسبه شد که عدد صفر حداکثر مشکل و عدد 100 فقدان وجود مشکل را نشان می‌دهد [32]. نسخه فارسی پرسش‌نامه در ایران توسط صلواتی و همکاران ترجمه و ضمن تأیید روایی، مقدار آلفای کرونباخ آن 0/88 درصد گزارش شد [33]. در مطالعه حاضر، آلفای کرونباخ برابر با 0/719 درصد به دست آمد.
برای تحلیل داده‌ها از نسخه 18نرم‌افزار SPSS استفاده شد. بعد از ارزیابی توزیع نرمال داده‌ها توسط آزمون کولموگروف اسمیرنوف، مقایسه 2 گروه توسط آزمون تی‌مستقل و آزمون تی‌زوجی انجام شد. همچنین، برای مقایسه داده‌های رده‌ای از آزمون دقیق فیشر و کای‌دو استفاده شد. داده‌های کمی برحسب میانگین و انحراف‌معیار و داده‌های کیفی برحسب تعداد و درصد بیان شدند. داده‌ها در فاصله اطمینان 95 درصد و مقدار P کمتر از 0/05 به‌عنوان معنادار درنظر گرفته شدند.
یافته‌ها
دو بیمار در گروه کنترل به‌دلیل فقدان دسترسی برای تکمیل نوبت دوم پرسش‌نامه از مطالعه خارج شدند. درنتیجه مطالعه با 70 بیمار (36 نفر در گروه آزمون و 34 نفر در گروه کنترل) کامل شد (تصویر شماره 1).
با استفاده از آزمون‌های آماری کای‌دو، دقیق فیشر و تی‌مستقل، اختلاف معناداری بین 2 گروه ازنظر سن (سال)، قد (متر)، وزن (کیلوگرم)، شاخص توده بدنی (کیلوگرم بر مترمربع)، دوره بیماری (سال) جنسیت، وضعیت تأهل، تحصیلات، وضعیت اقتصادی، شغل، سابقه استفاده از پله، سابقه حمل مکرر بار سنگین، سابقه به‌صورت چهارزانو نشستن، سابقه ضربه به مفصل، سابقه خانوادگی بیماری دیده نشد و 2 گروه همسان بودند (جدول شماره 2).
.jpg)
براساس نتایج آزمون کولموگروف اسمیرنوف، چون فرض نرمال بودن در هیچ‌یک از موارد نمره شدت درد در گروههای کنترل و آزمون قبل و بعد از مداخله رد نشد، از آزمون تی مستقل برای مقایسه استفاده شد.
میانگین نمره درد قبل از مداخله در 2 گروه آزمایش و کنترل طبق آزمون تی‌مستقل اختلاف معنادار آماری نداشت (0/587=P). میانگین نمره درد بعد از مداخله در 2 گروه آزمایش و کنترل طبق آزمون تی‌مستقل اختلاف معنادار آماری داشت (0/009=P). طبق مقدار اندازه اثر (0/74) می‌توان گفت مداخله، اثر متوسطی بر تغییرات میانگین این متغیر داشته است. میانگین نمره درد در گروه کنترل در زمانهای قبل و بعد از مداخله طبق آزمون تی‌زوجی اختلاف معنادار آماری داشته است (0/001>P).
میانگین نمره درد در گروه آزمایش در زمانهای قبل و بعد از مداخله طبق آزمون تی‌زوجی اختلاف معنادار آماری داشته است (0/001>P). درصد تغییرات نشان می‌دهد در گروه آزمایش در زمانهای قبل و بعد از مداخله تغییرات بیشتری در میانگین متغیر و در جهت هدف مطالعه که کاهش درد بوده است، داشته است. این در حالی است که در گروه کنترل اگرچه تغییرات معناداری وجود داشته، اما این تغییرات نشان‌دهنده افزایش درد در شرکت‌کنندگان مطالعه بوده است (جدول شماره 3).
.jpg)
بحث
این مطالعه با هدف تعیین اثربخشی برنامه ورزشی منظم در منزل بر کاهش درد سالمندان مبتلا به استئوآرتریت زانو انجام شد. نتایـج ایـن مطالعـه نشـان داد به‌کارگیـری برنامـه ورزش درمانی در کاهش درد تأثیـر مثبـت داشـته و با کنتـرل بهتر درد همـراه بوده اسـت. به این صورت که میانگین نمره شدت درد قبل از مداخله در 2 گروه با یکدیگر اختلاف معناداری نداشت، اما پس از مداخله در گروه آزمایش در مقایسه با گروه کنترل به‌طور معناداری کاهش یافت.
عبدالهی و همکاران تأثیر تمرینات ایزوکینتیک را بر کاهش شدت درد افراد مبتلا به استئوآرتریت زانو بررسی کردند و نشان دادند که افزودن این تمرینات به درمان فیزیوتراپی به‌طور معناداری موجب کاهش شدت درد زانو بیماران می‌شود [34]. باقری و همکاران، تأثیر تقویت عضلات دورکننده و چهارسر ران و تقویت عضله چهارسر ران به تنهایی را بر درد 34 زن مبتلا به استئوآرتریت زانو با هم مقایسه کردند. نتایج این مطالعه نشان داد تقویت عضلات دورکننده چهارسر ران در کاهش درد مؤثرتر از تقویت عضلات چهارسر ران به تنهایی است [35].
آلتاس و همکاران تأثیر تمرینات ایزومتریک و ایزوتونیک بر درد بیماران مبتلا به استئوآرتریت زانو را با هم مقایسه کردند. نتایج مطالعه، اثرات مثبت این تمرینات را بر تسکین درد بیماران نشان داد [28]. فرتلی و همکاران، تأثیر برنامه ورزش آبی بر درد زانو بیماران مبتلا به استئوآرتریت بررسی کردند. نتایج این مطالعه، اثرات مثبت برنامه ورزش آبی را بر درد و سفتی زانو بیماران نشان داد [29]. نتایج مطالعات پیش‌گفته هم‌راستا با نتایج مطالعه حاضر است. هرچند شیوه برنامه ورزشی متفاوت است و این نشان می‌دهد که انواع تکنیک‌های ورزشی می‌توانند بر بهبود درد این بیماران اثر مثبت داشته باشند.
نتایج مطالعه نجاتی و همکاران با هدف بررسی اثرات کوتاه‌مدت و بلندمدت پروتکل‌های ورزشی نشان داد بیماران مبتلا به استئوآرتریت زانو در گروه ورزش، بهبود قابل ملاحظه‌ای در درد پیدا کردند [36]. در این مطالعه اثرات طولانی‌مدت برنامه ورزشی نیز بررسی شده است که در مطالعه حاضر به‌دلیل محدودیت زمانی سنجش طولانی‌مدت اثرات ورزش درمانی انجام نشد و توصیه می‌شود در مطالعات بعدی این نکته نیز مدنظر قرار گیرد. یافته‌های مطالعه یونیون گیوات و همکاران با هدف تعیین تأثیر تمرینات تقویت‌کننده لگن در استئوآرتریت زانو، مؤید اثرات مثبت ورزش بر درد زانو بود [37].
در مطالعه حاضر نیز بخشی از برنامه ورزشی اجراشده بر تقویت عضلات ناحیه لگن متمرکز بوده است و توانسته است در کاهش میزان درد بیماران مؤثر باشد. به همین ترتیب، مطالعه ریوالد و همکاران نشان داد اجرای برنامه تمرینی 12 هفته‌ای موجب بهبود درد زانو و عملکرد فیزیکی بیماران دارای استوآرتریت خفیف تا مزمن شده است [38]. یافته‌های مطالعه کبیری و همکاران نشان داد همه شیوه‌های ورزش هوازی (اندام تحتانی با و بدون تحمل وزن و اندام فوقانی) همراه با تمرین مقاومتی منجر به کاهش درد و بهبود عملکرد بیماران مبتلا به استوآرتریت زانو می‌شود [27]. در مطالعه تاگلیتی و همکاران بیان شد که ورزش‌های آبی می‌تواند درد و عملکرد بیماران استئوآرتریت زانو را پس از 8 هفته بهبود ببخشد [39].
نتایج مطالعات پیش‌گفته نیز نشان‌دهنده تأثیر مثبت شیوه‌های مختلف ورزشی با دوره‌های زمانی متفاوت بر شدت درد بیماران است که هم‌راستا با نتایج مطالعه حاضر است. در مطالعه‌ای که تورستنسون و همکاران با هدف بررسی تأثیر برنامه ورزشی کوتاه‌مدت و با شدت بالا بر درد انجام دادند، نتایج نشان داد برنامه ورزشی 6 هفته‌ای با شدت بالا هیچ تأثیری بر درد بیماران میانسال مبتلا به استئوآرتریت زانو متوسط تا شدید ندارد [40]. به همین ترتیب، در یک کارآزمایی بالینی تصادفی توسط مسی‌یر و همکاران بر روی 377 بزرگسال مبتلا به استئوآرتریت زانو نشان داده شد که تمرینات قدرتی با شدت بالا در مقایسه با تمرینات قدرتی با شدت کم، نتوانسته است درد زانو را کاهش دهد [41]. نتایج مطالعات پیش‌گفته با یافته‌های مطالعه حاضر همسو نیست که احتمالاً به‌دلیل شدت بالای ورزش‌های توصیه شده بوده است.
تحقیقات نشان می‌دهد مکانیسم‌های محیطی نقش زیادی در ایجاد درد استئوآرتریت زانو دارند و ورزش می‌تواند این مکانیسم‌ها را برای کاهش درد مهار کند [42]. در طول دهه‌های گذشته، نقش التهاب سیستماتیک در چندین بیماری مزمن اسکلتی‌عضلانی شناخته شده است. برای بسیاری از این بیماری‌های اسکلتی‌عضلانی، ورزش درمانی به‌عنوان یکی از مؤثرترین درمان‌های غیرجراحی و غیردارویی و درمان انتخابی اول توصیه شده است.
بیشتر دستورالعمل‌های موجود، راهنمایی خاصی را در مورد محتوای ورزش‌درمانی ارائه نمی‌دهند و این امر فقدان دانش در مورد مکانیسم‌های احتمالی ورزش‌درمانی برای مشکلات اسکلتی‌عضلانی را برجسته می‌کند [43]. در این مطالعه، انجام ورزش به‌صورت روزانه و به‌مدت یک ماه انجام شد و بعد از تحلیل آماری و مشخص شدن اثربخشی ورزش بر بهبود نشانه‌ها، به بیماران توصیه شد تحت نظر پزشک خود ورزش‌ها را ادامه دهند. در همین راستا مشخص شده است تعداد جلسات ورزشی بیش از 2 بار در هفته، اثربخشی بیشتری از جلسات کمتر از 2 هفته دارد [44]. مکانیسم زمینه‌ای مفید بودن ورزش برای استئوآرتریت زانو ناشناخته است [45].
باوجوداین اثبات شده است انواع مختلف مداخلات ورزشی مانند ورزش‌های تقویت‌کننده عضلات و ورزش‌های هوازی در کاهش درد این بیماران مؤثر هستند. کاهش معنادار شدت درد در مطالعه حاضر می‌تواند ناشی از تأثیر مثبت تمرینات تقویت‌کننده مفاصل لگن و پا باشد [25]. آموزش به بیمار، تمرینات بدنی و حفظ وزن خط اول درمان استئوآرتریت زانو می‌باشند [46]. اقدامات پرستاری در بیمار مبتلا به استئوآرتریت باید بر پیگیری منظم، آموزش و تعیین مؤثرترین روش‌های مدیریت علائم متمرکز باشد. نیاز است که ارائه‌دهندگان مراقبتهای بهداشتی درمان‌های بی‌کیفیت و بی‌اثر را کنار بگذارند و و بیماران خود را در مورد بهترین شیوه‌های مبتنی بر شواهد برای استئوآرتریت زانو آموزش دهند [46].
نتیجه‌گیری
نتایـج ایـن مطالعـه نشـان داد به‌کارگیـری برنامـه ورزش درمانی در کاهش درد تأثیـر مثبـت دارد و با کنتـرل بهتر درد همـراه اسـت. توصیه می‌شود باتوجه‌به اثربخشی تمرین‌های ورزشی معرفی‌شده در کاهش درد، از آن به‌عنوان یک اقدام ساده و کم هزینه برای آموزش بیماران مبتلا به استئوآرتریت در کنار سایر اقدامات درمانی استفاده شود.
از محدودیت‌های مطالعه حاضر، برای رعایت شیوه‌نامه‌های بهداشتی، جلسات آموزشی و پیگیری به‌صورت انفرادی برگزار می‌شد که موجب طولانی‌تر شدن مدت زمان نمونه‌گیری شد. سطح پایین سواد سالمندان نیز ضرورت گذاشتن وقت بیشتر برای آموزش و همچنین تکمیل پرسش‌نامه ها را به دنبال داشت.
پیشنهاد می‌شود اثر بخشی برنامه ورزشی معرفی‌شده در این مطالعه، در 2 گروه سنی سالمند و غیرسالمند مورد مقایسه قرار گیرد.
پیشنهاد می‌شود تمرین‌های ورزشی برای سالمندان مبتلا به استئوآرتریت سایر مفاصل نیز اجرا شود.
ملاحظات اخلاقی
پیروی از اصول اخلاق پژوهش
این مطالعه بخشی از پایان‌نامه کارشناسی ارشد پرستاری سالمندی دانشگاه شاهد است که در کمیته اخلاق در پژوهش‌های زیست پزشکی دانشگاه شاهد (IR.SHAHED.REC.1399.145) و مرکز کارآزمایی بالینی ایران (IRCT20210129050172N1) تصویب و ثبت شده است.
حامی مالی
این مقاله برگرفته از پایان‌نامه کارشناسی‌ارشد سارا صفرنیا شهری، گروه پرستاری، دانشکده پرستاری و مامایی دانشگاه شاهد است.
مشارکت نویسندگان
تحقیق: سارا صفرنیا شهری؛ نظارت و مدیریت پروژه: محمدرضا حیدری؛ تحلیل داده‌ها: انوشیروان کاظم‌نژاد؛ آماده‌سازی اولیه پیش‌نویس، تدوین و بررسی: محمدرضا حیدری، سارا صفرنیا شهری، میثم مرادی.
تعارض منافع
بنابر اظهار نویسندگان، این مقاله تعارض منافع ندارد.
تشکر و قدردانی
محققین از معاونت پژوهش دانشگاه شاهد و از تمامی سالمندان مشارکت‌کننده در این پژوهش، قدردانی می‌کنند.
براساس نتایج آزمون کولموگروف اسمیرنوف، چون فرض نرمال بودن در هیچ‌یک از موارد نمره شدت درد در گروههای کنترل و آزمون قبل و بعد از مداخله رد نشد، از آزمون تی مستقل برای مقایسه استفاده شد.
میانگین نمره درد قبل از مداخله در 2 گروه آزمایش و کنترل طبق آزمون تی‌مستقل اختلاف معنادار آماری نداشت (0/587=P). میانگین نمره درد بعد از مداخله در 2 گروه آزمایش و کنترل طبق آزمون تی‌مستقل اختلاف معنادار آماری داشت (0/009=P). طبق مقدار اندازه اثر (0/74) می‌توان گفت مداخله، اثر متوسطی بر تغییرات میانگین این متغیر داشته است. میانگین نمره درد در گروه کنترل در زمانهای قبل و بعد از مداخله طبق آزمون تی‌زوجی اختلاف معنادار آماری داشته است (0/001>P).
میانگین نمره درد در گروه آزمایش در زمانهای قبل و بعد از مداخله طبق آزمون تی‌زوجی اختلاف معنادار آماری داشته است (0/001>P). درصد تغییرات نشان می‌دهد در گروه آزمایش در زمانهای قبل و بعد از مداخله تغییرات بیشتری در میانگین متغیر و در جهت هدف مطالعه که کاهش درد بوده است، داشته است. این در حالی است که در گروه کنترل اگرچه تغییرات معناداری وجود داشته، اما این تغییرات نشان‌دهنده افزایش درد در شرکت‌کنندگان مطالعه بوده است (جدول شماره 3).
بحث
این مطالعه با هدف تعیین اثربخشی برنامه ورزشی منظم در منزل بر کاهش درد سالمندان مبتلا به استئوآرتریت زانو انجام شد. نتایـج ایـن مطالعـه نشـان داد به‌کارگیـری برنامـه ورزش درمانی در کاهش درد تأثیـر مثبـت داشـته و با کنتـرل بهتر درد همـراه بوده اسـت. به این صورت که میانگین نمره شدت درد قبل از مداخله در 2 گروه با یکدیگر اختلاف معناداری نداشت، اما پس از مداخله در گروه آزمایش در مقایسه با گروه کنترل به‌طور معناداری کاهش یافت.
عبدالهی و همکاران تأثیر تمرینات ایزوکینتیک را بر کاهش شدت درد افراد مبتلا به استئوآرتریت زانو بررسی کردند و نشان دادند که افزودن این تمرینات به درمان فیزیوتراپی به‌طور معناداری موجب کاهش شدت درد زانو بیماران می‌شود [34]. باقری و همکاران، تأثیر تقویت عضلات دورکننده و چهارسر ران و تقویت عضله چهارسر ران به تنهایی را بر درد 34 زن مبتلا به استئوآرتریت زانو با هم مقایسه کردند. نتایج این مطالعه نشان داد تقویت عضلات دورکننده چهارسر ران در کاهش درد مؤثرتر از تقویت عضلات چهارسر ران به تنهایی است [35].
آلتاس و همکاران تأثیر تمرینات ایزومتریک و ایزوتونیک بر درد بیماران مبتلا به استئوآرتریت زانو را با هم مقایسه کردند. نتایج مطالعه، اثرات مثبت این تمرینات را بر تسکین درد بیماران نشان داد [28]. فرتلی و همکاران، تأثیر برنامه ورزش آبی بر درد زانو بیماران مبتلا به استئوآرتریت بررسی کردند. نتایج این مطالعه، اثرات مثبت برنامه ورزش آبی را بر درد و سفتی زانو بیماران نشان داد [29]. نتایج مطالعات پیش‌گفته هم‌راستا با نتایج مطالعه حاضر است. هرچند شیوه برنامه ورزشی متفاوت است و این نشان می‌دهد که انواع تکنیک‌های ورزشی می‌توانند بر بهبود درد این بیماران اثر مثبت داشته باشند.
نتایج مطالعه نجاتی و همکاران با هدف بررسی اثرات کوتاه‌مدت و بلندمدت پروتکل‌های ورزشی نشان داد بیماران مبتلا به استئوآرتریت زانو در گروه ورزش، بهبود قابل ملاحظه‌ای در درد پیدا کردند [36]. در این مطالعه اثرات طولانی‌مدت برنامه ورزشی نیز بررسی شده است که در مطالعه حاضر به‌دلیل محدودیت زمانی سنجش طولانی‌مدت اثرات ورزش درمانی انجام نشد و توصیه می‌شود در مطالعات بعدی این نکته نیز مدنظر قرار گیرد. یافته‌های مطالعه یونیون گیوات و همکاران با هدف تعیین تأثیر تمرینات تقویت‌کننده لگن در استئوآرتریت زانو، مؤید اثرات مثبت ورزش بر درد زانو بود [37].
در مطالعه حاضر نیز بخشی از برنامه ورزشی اجراشده بر تقویت عضلات ناحیه لگن متمرکز بوده است و توانسته است در کاهش میزان درد بیماران مؤثر باشد. به همین ترتیب، مطالعه ریوالد و همکاران نشان داد اجرای برنامه تمرینی 12 هفته‌ای موجب بهبود درد زانو و عملکرد فیزیکی بیماران دارای استوآرتریت خفیف تا مزمن شده است [38]. یافته‌های مطالعه کبیری و همکاران نشان داد همه شیوه‌های ورزش هوازی (اندام تحتانی با و بدون تحمل وزن و اندام فوقانی) همراه با تمرین مقاومتی منجر به کاهش درد و بهبود عملکرد بیماران مبتلا به استوآرتریت زانو می‌شود [27]. در مطالعه تاگلیتی و همکاران بیان شد که ورزش‌های آبی می‌تواند درد و عملکرد بیماران استئوآرتریت زانو را پس از 8 هفته بهبود ببخشد [39].
نتایج مطالعات پیش‌گفته نیز نشان‌دهنده تأثیر مثبت شیوه‌های مختلف ورزشی با دوره‌های زمانی متفاوت بر شدت درد بیماران است که هم‌راستا با نتایج مطالعه حاضر است. در مطالعه‌ای که تورستنسون و همکاران با هدف بررسی تأثیر برنامه ورزشی کوتاه‌مدت و با شدت بالا بر درد انجام دادند، نتایج نشان داد برنامه ورزشی 6 هفته‌ای با شدت بالا هیچ تأثیری بر درد بیماران میانسال مبتلا به استئوآرتریت زانو متوسط تا شدید ندارد [40]. به همین ترتیب، در یک کارآزمایی بالینی تصادفی توسط مسی‌یر و همکاران بر روی 377 بزرگسال مبتلا به استئوآرتریت زانو نشان داده شد که تمرینات قدرتی با شدت بالا در مقایسه با تمرینات قدرتی با شدت کم، نتوانسته است درد زانو را کاهش دهد [41]. نتایج مطالعات پیش‌گفته با یافته‌های مطالعه حاضر همسو نیست که احتمالاً به‌دلیل شدت بالای ورزش‌های توصیه شده بوده است.
تحقیقات نشان می‌دهد مکانیسم‌های محیطی نقش زیادی در ایجاد درد استئوآرتریت زانو دارند و ورزش می‌تواند این مکانیسم‌ها را برای کاهش درد مهار کند [42]. در طول دهه‌های گذشته، نقش التهاب سیستماتیک در چندین بیماری مزمن اسکلتی‌عضلانی شناخته شده است. برای بسیاری از این بیماری‌های اسکلتی‌عضلانی، ورزش درمانی به‌عنوان یکی از مؤثرترین درمان‌های غیرجراحی و غیردارویی و درمان انتخابی اول توصیه شده است.
بیشتر دستورالعمل‌های موجود، راهنمایی خاصی را در مورد محتوای ورزش‌درمانی ارائه نمی‌دهند و این امر فقدان دانش در مورد مکانیسم‌های احتمالی ورزش‌درمانی برای مشکلات اسکلتی‌عضلانی را برجسته می‌کند [43]. در این مطالعه، انجام ورزش به‌صورت روزانه و به‌مدت یک ماه انجام شد و بعد از تحلیل آماری و مشخص شدن اثربخشی ورزش بر بهبود نشانه‌ها، به بیماران توصیه شد تحت نظر پزشک خود ورزش‌ها را ادامه دهند. در همین راستا مشخص شده است تعداد جلسات ورزشی بیش از 2 بار در هفته، اثربخشی بیشتری از جلسات کمتر از 2 هفته دارد [44]. مکانیسم زمینه‌ای مفید بودن ورزش برای استئوآرتریت زانو ناشناخته است [45].
باوجوداین اثبات شده است انواع مختلف مداخلات ورزشی مانند ورزش‌های تقویت‌کننده عضلات و ورزش‌های هوازی در کاهش درد این بیماران مؤثر هستند. کاهش معنادار شدت درد در مطالعه حاضر می‌تواند ناشی از تأثیر مثبت تمرینات تقویت‌کننده مفاصل لگن و پا باشد [25]. آموزش به بیمار، تمرینات بدنی و حفظ وزن خط اول درمان استئوآرتریت زانو می‌باشند [46]. اقدامات پرستاری در بیمار مبتلا به استئوآرتریت باید بر پیگیری منظم، آموزش و تعیین مؤثرترین روش‌های مدیریت علائم متمرکز باشد. نیاز است که ارائه‌دهندگان مراقبتهای بهداشتی درمان‌های بی‌کیفیت و بی‌اثر را کنار بگذارند و و بیماران خود را در مورد بهترین شیوه‌های مبتنی بر شواهد برای استئوآرتریت زانو آموزش دهند [46].
نتیجه‌گیری
نتایـج ایـن مطالعـه نشـان داد به‌کارگیـری برنامـه ورزش درمانی در کاهش درد تأثیـر مثبـت دارد و با کنتـرل بهتر درد همـراه اسـت. توصیه می‌شود باتوجه‌به اثربخشی تمرین‌های ورزشی معرفی‌شده در کاهش درد، از آن به‌عنوان یک اقدام ساده و کم هزینه برای آموزش بیماران مبتلا به استئوآرتریت در کنار سایر اقدامات درمانی استفاده شود.
از محدودیت‌های مطالعه حاضر، برای رعایت شیوه‌نامه‌های بهداشتی، جلسات آموزشی و پیگیری به‌صورت انفرادی برگزار می‌شد که موجب طولانی‌تر شدن مدت زمان نمونه‌گیری شد. سطح پایین سواد سالمندان نیز ضرورت گذاشتن وقت بیشتر برای آموزش و همچنین تکمیل پرسش‌نامه ها را به دنبال داشت.
پیشنهاد می‌شود اثر بخشی برنامه ورزشی معرفی‌شده در این مطالعه، در 2 گروه سنی سالمند و غیرسالمند مورد مقایسه قرار گیرد.
پیشنهاد می‌شود تمرین‌های ورزشی برای سالمندان مبتلا به استئوآرتریت سایر مفاصل نیز اجرا شود.
ملاحظات اخلاقی
پیروی از اصول اخلاق پژوهش
این مطالعه بخشی از پایان‌نامه کارشناسی ارشد پرستاری سالمندی دانشگاه شاهد است که در کمیته اخلاق در پژوهش‌های زیست پزشکی دانشگاه شاهد (IR.SHAHED.REC.1399.145) و مرکز کارآزمایی بالینی ایران (IRCT20210129050172N1) تصویب و ثبت شده است.
حامی مالی
این مقاله برگرفته از پایان‌نامه کارشناسی‌ارشد سارا صفرنیا شهری، گروه پرستاری، دانشکده پرستاری و مامایی دانشگاه شاهد است.
مشارکت نویسندگان
تحقیق: سارا صفرنیا شهری؛ نظارت و مدیریت پروژه: محمدرضا حیدری؛ تحلیل داده‌ها: انوشیروان کاظم‌نژاد؛ آماده‌سازی اولیه پیش‌نویس، تدوین و بررسی: محمدرضا حیدری، سارا صفرنیا شهری، میثم مرادی.
تعارض منافع
بنابر اظهار نویسندگان، این مقاله تعارض منافع ندارد.
تشکر و قدردانی
محققین از معاونت پژوهش دانشگاه شاهد و از تمامی سالمندان مشارکت‌کننده در این پژوهش، قدردانی می‌کنند.
References
1.Zhang M, Theleman JL, Lygrisse KA, Wang J. Epigenetic mechanisms underlying the aging of articular cartilage and osteoarthritis. Gerontology. 2019; 65(4):387-96.[DOI:10.1159/000496688] [PMID] [PMCID]
2.Flynn DM. Chronic musculoskeletal pain: Nonpharmacologic, noninvasive treatments. Am Fam Physician. 2020; 102(8):465-77. [PMID]
3.Hawker GA. Osteoarthritis is a serious disease. Clin Exp Rheumatol. 2019; 37 Suppl 120(5):3-6. [PMID]
4.Törmälehto S, Mononen ME, Aarnio E, Arokoski JPA, Korhonen RK, Martikainen J. Health-related quality of life in relation to symptomatic and radiographic definitions of knee osteoarthritis: Data from Osteoarthritis Initiative (OAI) 4-year follow-up study. Health Qual Life Outcomes. 2018; 16(1):154.[DOI:10.1186/s12955-018-0979-7] [PMID] [PMCID]
5.Millerand M, Berenbaum F, Jacques C. Danger signals and inflammaging in osteoarthritis. Clin Exp Rheumatol. 2019; 37 Suppl 120(5):48-56. [PMID]
6.Park JS, Yoon T, Lee SH, Hwang NK, Lee JH, Jung YJ, et al. Immediate effects of kinesiology tape on the pain and gait function in older adults with knee osteoarthritis. Medicine. 2019; 98(45):e17880. [DOI:10.1097/MD.0000000000017880] [PMID] [PMCID]
7.Sharma L. Osteoarthritis of the Knee. N Engl J Med. 2021; 384(1):51-9. [DOI:10.1056/NEJMcp1903768] [PMID]
8.Tavares DRB, Okazaki JEF, Rocha AP, Santana MVA, Pinto ACPN, Civile VT, et al. Effects of transcranial direct current stimulation on knee osteoarthritis pain in elderly subjects with defective endogenous pain-inhibitory systems: Protocol for a randomized controlled trial. JMIR Res Protoc. 2018; 7(10):e11660. [DOI:10.2196/11660] [PMID] [PMCID]
9.Askari A, Shahabfard Z, Ehrampoush E, Bahramali E, Homayounfar R. [Metabolic syndrome as a risk factor for osteoarthritis (Persian)]. J Fasa Univ Med Sci. 2015; 5(1):1-13. [Link]
10.Rahmati M, Nalesso G, Mobasheri A, Mozafari M. Aging and osteoarthritis: Central role of the extracellular matrix. Ageing Res Rev. 2017; 40:20-30. [DOI:10.1016/j.arr.2017.07.004] [PMID]
11.Zarei P, Rahnama N. [Comparison of the effects of the two strengthening and balanced, strengthening, balanced, and core-stability exercise protocols on the balance and fear of falling in women with knee osteoarthritis (Persian)]. J Paramed Sci Rehabil. 2018; 7(2):43-54. [DOI:10.22038/JPSR.2018.19866.1496]
12.Schuring N, Aoki H, Gray J, Kerkhoffs GMMJ, Lambert M, Gouttebarge V. Osteoarthritis is associated with symptoms of common mental disorders among former elite athletes. Knee Surg Sports Traumatol Arthrosc. 2017; 25(10):3179-85. [DOI:10.1007/s00167-016-4255-2] [PMID] [PMCID]
13.Vaughn IA, Terry EL, Bartley EJ, Schaefer N, Fillingim RB. Racial-ethnic differences in osteoarthritis Pain and disability: A meta-analysis. J Pain. 2019; 20(6):629-44. [DOI:10.1016/j.jpain.2018.11.012] [PMID] [PMCID]
14.Mills K, Hübscher M, O'Leary H, Moloney N. Current concepts in joint pain in knee osteoarthritis. Schmerz. 2019; 33(1):22-9. [DOI:10.1007/s00482-018-0275-9] [PMID]
15.Dainese P, Wyngaert KV, De Mits S, Wittoek R, Van Ginckel A, Calders P. Association between knee inflammation and knee pain in patients with knee osteoarthritis: A systematic review. Osteoarthritis Cartilage. 2022; 30(4):516-34.[DOI:10.1016/j.joca.2021.12.003] [PMID]
16.Chen CJ, McHugh G, Campbell M, Luker K. Subjective and objective sleep quality in individuals with osteoarthritis in Taiwan. Musculoskeletal Care. 2014; 13(3):148-59. [DOI:10.1002/msc.1094] [PMID]
17.Clynes MA, Jameson KA, Edwards MH, Cooper C, Dennison EM. Impact of osteoarthritis on activities of daily living: Does joint site matter? Aging Clin Exp Res. 2019; 31(8):1049-56. [DOI:10.1007/s40520-019-01163-0] [PMID] [PMCID]
18.Brown A. Holistic/integrative interventions relieve knee osteoarthritis pain in older adults. J Nurs Pract. 2020; 16(1):57-9. [DOI:10.1016/j.nurpra.2019.10.018]
19.Ferreira RM, Torres RT, Duarte JA, Gonçalves RS. Non-pharmacological and non-surgical interventions for knee osteoarthritis: A systematic review and meta-analysis. Acta Reumatol Port. 2019; 44(3):173-217. [PMID]
20.Davis AM, MacKay C. Osteoarthritis year in review: Outcome of rehabilitation. Osteoarthritis Cartilage. 2013; 21(10):1414-24. [DOI:10.1016/j.joca.2013.08.013] [PMID]
21.Ahanjan S, Shafipour A, Mehrabian H, Shojaedin SS. [Comparison of knee osteoarthritis in retired professional zurkhaneh athletes and non-athletic individuals (Persian)]. J Kerman univ med sci. 2015; 22(1):53-60. [Link]
22.Di Rosa M, Castrogiovanni P, Musumeci G. The synovium theory: Can exercise prevent knee osteoarthritis? The role of "mechanokines", a possible biological key. J Funct Morphol Kinesiol. 2019; 4(1):11. [DOI:10.3390/jfmk4010011] [PMID] [PMCID]
23.Raposo F, Ramos M, Lúcia Cruz A. Effects of exercise on knee osteoarthritis: A systematic review. Musculoskeletal Care. 2021; 19(4):399-435. [DOI:10.1002/msc.1538] [PMID]
24.Geneen LJ, Moore RA, Clarke C, Martin D, Colvin LA, Smith BH. Physical activity and exercise for chronic pain in adults: An overview of Cochrane Reviews. Cochrane Database Systematic Reviews. Hoboken, New Jersey: John wiley & sons; 2017. [DOI:10.1002/14651858.CD011279.pub2]
25.Lun V, Marsh A, Bray R, Lindsay D, Wiley P. Efficacy of hip strengthening exercises compared with leg strengthening exercises on knee pain, function, and quality of life in patients with knee osteoarthritis. Clin J Sport Med. 2015; 25(6):509-17. [DOI:10.1097/JSM.0000000000000170] [PMID]
26.Skou ST, Pedersen BK, Abbott JH, Patterson B, Barton C. Physical activity and exercise therapy benefit more than just symptoms and impairments in people with hip and knee osteoarthritis. J Orthop Sports Phys Ther. 2018; 48(6):439-47. [DOI:10.2519/jospt.2018.7877] [PMID]
27.Kabiri S, Halabchi F, Angoorani H, Yekaninejad S. Comparison of three modes of aerobic exercise combined with resistance training on the pain and function of patients with knee osteoarthritis: A randomized controlled trial. Phys Ther Sport. 2018; 32:22-8. [DOI:10.1016/j.ptsp.2018.04.001] [PMID]
28.Altaş EU, Demirdal Ü. The effect of physical therapy and rehabilitation modalities on sleep quality in patients with primary knee osteoarthritis: A single-blind, prospective, randomized-controlled study. Turk J Phys Med Rehabil. 2020; 66(1):73-83. [DOI:10.5606/tftrd.2020.3089] [PMID] [PMCID]
29.Kars Fertelli T, Mollaoglu M, Sahin O. Aquatic exercise program for individuals with osteoarthritis: Pain, stiffness, physical function, self-efficacy. Rehabil Nurs. 2019; 44(5):290-9. [DOI:10.1097/rnj.0000000000000142] [PMID]
30.Henriksen M, Klokker L, Graven-Nielsen T, Bartholdy C, Schjødt Jørgensen T, Bandak E, et al. Association of exercise therapy and reduction of pain sensitivity in patients with knee osteoarthritis: A randomized controlled trial. Arthritis Care Res. 2014; 66(12):1836-43. [DOI:10.1002/acr.22375] [PMID]
31.Munukka M, Waller B, Häkkinen A, Nieminen MT, Lammentausta E, Kujala UM, et al. Effects of progressive aquatic resistance training on symptoms and quality of life in women with knee osteoarthritis: A secondary analysis. Scand J Med Sci Sports. 2020; 30(6):1064-72. [DOI:10.1111/sms.13630] [PMID]
32.Roos EM, Lohmander LS. The Knee injury and osteoarthritis outcome score (KOOS): From joint injury to osteoarthritis. Health Qual Life Outcomes. 2003; 1:64. [DOI:10.1186/1477-7525-1-64] [PMID] [PMCID]
33.Salavati M, Mazaheri M, Negahban H, Sohani SM, Ebrahimian MR, Ebrahimi I, et al. Validation of a persian-version of knee injury and osteoarthritis outcome score (KOOS) in Iranians with knee injuries. Osteoarthritis Cartilage. 2008; 16(10):1178-82.[DOI:10.1016/j.joca.2008.03.004] [PMID]
34.Abdollahi A, Goodarzi B, Shakoori SK. [The effect of isokinetic training on pain and function in patients with knee osteoarthritis: clinical trial (Persian)]. Med J Tabriz Univ Med Sci. 2019; 41(1):56-64. [DOI:10.34172/mj.2019.007]
35.Bagheri S, Shojaedin S, Naderi A, Hosseini SH, Nikoo MR. [Comparing two therapeutic methods of hip abductor-quadriceps strengthening and quadriceps strengthening alone on pain and function in women with knee osteoarthritis (Persian)]. Anesthesiol Pain. 2016; 6(4):46-55. [Link]
36.Nejati P, Farzinmehr A, Moradi-Lakeh M. The effect of exercise therapy on knee osteoarthritis: a randomized clinical trial. Med J Islam Repub Iran. 2015; 29:186. [PMID] [PMCID]
37.Yuenyongviwat V, Duangmanee S, Iamthanaporn K, Tuntarattanapong P, Hongnaparak T. Effect of hip abductor strengthening exercises in knee osteoarthritis: A randomized controlled trial. BMC Musculoskelet Disord. 2020; 21(1):284.[DOI:10.1186/s12891-020-03316-z] [PMID] [PMCID]
38.Rewald S, Lenssen AFT, Emans PJ, de Bie RA, van Breukelen G, Mesters I. Aquatic cycling improves knee pain and physical functioning in patients with knee osteoarthritis: A randomized controlled trial. Arch Phys Med Rehabil. 2020; 101(8):1288-95. [DOI:10.1016/j.apmr.2019.12.023] [PMID]
39.Taglietti M, Facci LM, Trelha CS, de Melo FC, da Silva DW, Sawczuk G, et al. Effectiveness of aquatic exercises compared to patient-education on health status in individuals with knee osteoarthritis: a randomized controlled trial. Clinical Rehabilitation. 2018; 32(6):766-76. [DOI:10.1177/0269215517754240] [PMID]
40.Thorstensson CA, Roos EM, Petersson IF, Ekdahl C. Six-week high-intensity exercise program for middle-aged patients with knee osteoarthritis: A randomized controlled trial [ISRCTN20244858]. BMC Musculoskelet Disord. 2005; 6:27. [DOI:10.1186/1471-2474-6-27] [PMID] [PMCID]
41.Messier SP, Mihalko SL, Beavers DP, Nicklas BJ, DeVita P, Carr JJ, et al. Effect of high-intensity strength training on knee pain and knee joint compressive forces among adults with knee osteoarthritis: The start randomized clinical trial. JAMA. 2021; 325(7):646-57. [DOI:10.1001/jama.2021.0411] [PMID] [PMCID]
42.Susko AM, Fitzgerald GK. The pain-relieving qualities of exercise in knee osteoarthritis. Open Access Rheumatol. 2013; 5:81-91. [DOI:10.2147/OARRR.S53974] [PMID] [PMCID]
43.Runhaar J, Bierma-Zeinstra SMA. Should exercise therapy for chronic musculoskeletal conditions focus on the anti-inflammatory effects of exercise? Br J Sports Med. 2017; 51(10):762-3. [DOI:10.1136/bjsports-2016-096489] [PMID]
44.Juhl C, Christensen R, Roos EM, Zhang W, Lund H. Impact of exercise type and dose on pain and disability in knee osteoarthritis: A systematic review and meta-regression analysis of randomized controlled trials. Arthritis Rheumatol. 2014; 66(3):622-36 [DOI:10.1002/art.38290] [PMID]
45.Bartholdy C, Juhl C, Christensen R, Lund H, Zhang W, Henriksen M. The role of muscle strengthening in exercise therapy for knee osteoarthritis: A systematic review and meta-regression analysis of randomized trials. Semin Arthritis Rheum. 2017; 47(1):9-21. [DOI:10.1016/j.semarthrit.2017.03.007] [PMID]
46.Dantas LO, Salvini TF, McAlindon TE. Knee osteoarthritis: key treatments and implications for physical therapy. Braz J Phys Ther. 2021; 25(2):135-46.[DOI:10.1016/j.bjpt.2020.08.004] [PMID] [PMCID]
ارسال پیام به نویسنده مسئول
| بازنشر اطلاعات | |
 |
این مقاله تحت شرایط Creative Commons Attribution-NonCommercial 4.0 International License قابل بازنشر است. |
