نشریه پرستاری ایران

مقدمه
ویروس کرونا (کروناویروس سندرم حاد تنفسی 2) در دسامبر 2019 در شهر ووهان چین ظاهر شد، در حالی که به سرعت در سراسر جهان گسترش می‌یافت، باعث ناامیدی و وحشت می‌شد [1]. در تاریخ 19 فوریه دو مورد ابتلای قطعی به ویروس در شهر قم در ایران گزارش شد که هر دو منجر به فوت شدند [2]. با شیوع بیماری در جهان سازمان بهداشت جهانی این وضعیت را یک همه‌گیری جهانی اعلام کرد [3]. تظاهرات بالینی شامل ترشحات بینی، گلودرد، تب، سرفه و تنگی نفس بود که ممکن است به مرگ ناشی از نارسایی تنفسی منجر شود [1]. کادر درمان ستون اصلی مبارزه در خط اول پیشگیری و کنترل همه‌گیری‌ها هستند و بار کاری سنگینی را تحمل می‌کنند [4]. انتقال سریع ویروس و مرگ‌ومیر بالای آن، بار روانی زیادی را بر کادر درمان وارد می‌کند [3]. متأسفانه حدود 20 درصد از افراد آلوده شامل کارکنان بهداشتی هستند [1]. 
با تسریع همه‌گیری بیماری کووید-19، سیستم بهداشت جهانی تحت فشار قرار گرفته و منجر به وارد آمدن فشار روانی زیاد به پرستاران شاغل در بخش‌های کووید-19، مخصوصاً پرستاران جوان‌تر که تجربه کار در شرایط ویژه را ندارند، شده است. چنان‌که حتی مواردی از خودکشی در پرستاران مراقب بیماران کووید-19 در ایتالیا گزارش شده است [5]. طولانی بودن نوبت‌های کاری، ناکافی بودن امکانات حفاظت فردی و بالا بودن خطر ابتلا به بیماری از دلایل بالا بودن علائم روانی در کادر درمان است [3]. شدت بیماری کووید-19، میزان بالای مرگ ناشی از آن و احتمال بالای سرایت و ابتلا به آن می‌تواند باعث ایجاد یا تشدید اضطراب و ترس در پرستاران شود که به‌طور بالقوه بر سلامتی و رفاه و اثربخشی کار آن‌ها در زمان بحران همه‌گیری عفونی تأثیر می‌گذارد [6]. 
بیماران بدحال جهت دریافت اقدامات پیشرفته و حیاتی به بخش مراقبت‌های ویژه منتقل می‌شوند و پرستاران در این بخش‌ها با بار کاری زیاد، خستگی‌های طولانی‌مدت، تهدید عفونت و مرگ بیماران‌شان روبرو می‌شوند که نهایتاً منجر به ایجاد اضطراب در آن‌ها می‌شود [5]. کار کردن در بخش مراقبت‌های ویژه خود یکی از دلایل ایجاد استرس است. درواقع مراقبین در بخش مراقبت‌های ویژه با مرگ، ناراحتی خانواده‌ها، پایان زندگی، رنج‌های جسمی و روانی و کار کردن با تجهیزات پیشرفته روبه‌رو می‌شوند [5]. در خلال همه‌گیری‌ها، شیوع اضطراب، ترس، افسردگی و سایر اختلالات روانی در کادر درمان به‌ویژه در کسانی که در بخش‌هایی با خطر بالا مانند بخش مراقبت‌های ویژه و اورژانس کار می‌کنند، افزایش یافته است [3]. نتایج مطالعات انجام‌شده نشان می‌دهد که میزان افسردگی، ترس، اضطراب و اختلالات خواب مرتبط با کووید-19 در پرستاران شاغل در بخش‌های ویژه در دوران همه‌گیری این بیماری بیشتر از پرستاران بخش‌های دیگر است و این افراد در خطر بالاتری برای ابتلا به این اختلالات هستند [8].
بخش اورژانس به‌عنوان یک منطقه پرخطر در بیمارستان در نظر گرفته می‌شود، زیرا اولین ایستگاه برای بیماران تب‌داری است که متعاقباً با کووید-19 تشخیص داده می‌شوند [9]. پرستاران بخش اورژانس به‌علت بار کاری طاقت‌فرسا، نوبت‌های کاری طولانی، کار در فضای سریع و محیط پرخطر اغلب تحت فشار روانی زیادی قرار دارند. کار کردن در چنین محیط چالش‌برانگیزی به‌طور مکرر منجر به احساس خستگی جسمی و روانی، فرسودگی و انزوای عاطفی در پرستاران می‌شود [10].
مطالعات قبلی نشان داده ‌است که پرستاران وقتی در تماس نزدیک با بیماران دچار بیماری‌های عفونی نوظهور مانند سارس، مرس، ابولا یا H1N1 هستند، از اضطراب، ترس، خستگی، اختلالات خواب و سایر مشکلات روانی و جسمی رنج می‌برند [11]. علاوه‌براین آن‌ها نگران آلوده شدن و انتقال ویروس به افراد خانواده، دوستان و همکارانشان هستند [4]. ترس و اضطراب ناشی از ابتلای احتمالی، بار روانی زیادی را ایجاد کرده است که می‌تواند منجر به اختلال در سلامت روانی، تضعیف سیستم ایمنی و کاهش توان بدن در مبارزه با بیماری‌ها در افراد جامعه از جمله تیم درمان (پرستاران و پزشکان) شود [12]. طبق نتایج مطالعه‌ای در اسپانیا، بروز 3 واکنش هیجانی اضطراب، افسردگی و استرس حاد در پرستاران نسبت به پزشکان و سایر متخصصان بیشتر بود، درحالی‌که هیچ تفاوت معناداری در هر 3 علامت بالینی بین پزشکان و سایر متخصصان بهداشت یافت نشد [13].
اضطراب یکی از رایج‌ترین مسائل بهداشت روان است [14] و از شایع‌ترین اختلالات روانی است که پس از بحران رخ می‌دهد. بررسی‌های روان‌شناختی نشان می‌دهد که اضطراب در کادر پزشکی در طول پیشگیری و کنترل همه‌گیری‌ها بیشتر از 44/7 درصد است [4]. اضطراب از کووید-19 بیشتر ناشی از ناشناخته بودن و ایجاد ابهام شناختی در افراد است، زیرا ترس از ناشناخته‌ها ادراک ایمنی را در انسان کاهش می‌دهد و همواره برای بشر اضطراب‌زا بوده است [15].
اضطراب با احساس تنش، نگرانی و تغییرات جسمی مانند افزایش فشارخون، سرگیجه، خواب‌آلودگی و یا افزایش ضربان قلب توصیف می‌شود که اگر از حد طبیعی بالاتر باشد، سیستم ایمنی بدن را تضعیف می‌کند و خطر عفونت‌های ویروسی را افزایش می‌دهد. ناشناخته و جدید بودن بیماری کووید-19، انتقال فوری، مرگ‌ومیر آن، تخمین تعداد افراد آلوده، تردید در مورد کافی بودن اقدامات و تأمین نیازهای بهداشتی و درمانی برای کنترل بیماری، می‌توانند از علل ایجاد اضطراب باشند [16]. به نظر می‌رسد ترس از ناشناخته‌ها یک ترس اساسی است و مؤلفه اصلی اضطراب است [17].
یکی از اثرات روان‌شناختی همه‌گیری کووید-19، ترس است. ترس یک حالت عاطفی ناخوشایند است که با درک محرکات تهدیدکننده ایجاد می‌شود. شرایط فوقا‌لعاده مانند شیوع بیماری و همه‌گیری می‌تواند موجب ایجاد ترس در بین بسیاری از مردم شود [18]. ترس برای بقا اساسی است، اما زمانی که مزمن یا نامتناسب شود، مضر می‌شود و می‌تواند یک جزء اصلی در پیشرفت اختلالات روانی باشد. در دوران همه‌گیری، ترس میزان اضطراب و استرس را در افراد سالم افزایش می‌دهد [19]. ترس مستقیماً با سرعت انتقال ویروس و مرگ‌ومیر ناشی از آن ارتباط دارد. براساس مطالعاتی که در جریان همه‌گیری کووید-19 انجام شده است، ترس از کووید-19 با جنبه‌های مهم بهداشت روانی در ارتباط است [7].
باتوجه‌به وضعیت همه‌گیری در کشورمان، می‌توان با نگاهی اجمالی به مطالعات و آمارهای روزانه متوجه وسعت بیماری و متعاقباً تشدید سختی کار در بیمارستان‌ها مخصوصاً برای پرستاران که بیشترین وقت را در تماس نزدیک با بیماران کووید-19 می‌گذرانند، شد. ارائه خدمات مراقبتی و درمانی در شرایط عادی در بخش‌های مراقبت ویژه و اورژانس مستلزم داشتن انرژی و روحیه مضاعف نسبت به سایر بخش‌ها است. اکنون در شرایط همه‌گیری به دلایل متعددی مانند کار کردن در پوشش‌های طاقت‌فرسای محافظت فردی، تحمل استرس ناشی از کار در محیط آلوده به ویروس، ترس از انتقال بیماری به اعضای خانواده و از دست دادن آن‌ها و ده‌ها مورد دیگر، بار کاری پرستاران دوچندان شده است. فشار روانی اعمال‌شده ناشی از محیط و وضعیت موجود قطعاً بدون تأثیر نخواهد بود. مطالعه حاضر می‌تواند وضعیت پرستاران را از نظر اضطراب و ترس در دوران همه‌گیری کووید-19 به تصویر بکشد و پایه‌ای برای برنامه‌ریزی‌های بعدی مدیران پرستاری در مراکز آموزشی و درمانی دانشگاه‌های علوم پزشکی ایران در جهت کاهش یا رفع این اضطراب و ترس به‌ویژه در سایر همه‌گیری‌های احتمالی در آینده باشد.

روش بررسی
پژوهش حاضر یک مطالعه مقطعی از نوع توصیفی است که در بازه زمانی تیر ماه تا شهریور ماه سال 1400 انجام شد. جامعه پژوهش شامل تمام پرستاران شاغل در بخش‌های مراقبت ویژه کرونا و اورژانس بیمارستان‌های آموزشی درمانی حضرت رسول اکرم، فیروزگر، شهدای هفتم تیر، شهدای یافت‌آباد، فیروزآبادی و لولاگر در شهر تهران بود که شرایط ورود به مطالعه را داشتند. نمونه‌گیری به‌روش تمام‌شماری انجام شد. معیارهای ورود شامل نداشتن سابقه ابتلا به اختلالات روانی شناخته‌شده و سابقه مصرف داروهای روان براساس خودگزارش‌دهی بود. تعداد پرستاران شاغل در بخش‌های مراقبت‌های ویژه کرونا و اورژانس درمجموع 430 نفر بود که از این تعداد، 205 نفر در مطالعه شرکت کردند. باوجود اینکه نحوه مشارکت پرستاران در پژوهش به‌صورت آنلاین بود، اما باتوجه‌به اینکه بازه زمانی نمونه‌گیری هم‌زمان با موج چهارم بیماری کرونا در کشور بود، نوبت‌های سنگین کاری، کمبود کارکنان و خستگی‌های طولانی‌مدت پرستاران منجر به همکاری نکردن برخی از آنان در پژوهش و ریزش تعداد نمونه‌ها شد.
پس از تصویب نهایی طرح و کسب اجازه از معاونت پژوهشی و کمیته اخلاق دانشگاه علوم پزشکی ایران و دریافت معرفی‌نامه، پژوهشگر با لحاظ کردن ملاحظات اخلاقی شخصاً به بیمارستان‌های منتخب دانشگاه علوم پزشکی ایران به‌صورت حضوری مراجعه و پس از معرفی و بیان اهداف طرح به واحد مدیریت بیمارستان‌ها، اجازه لازم جهت انجام کار را دریافت کرد. سپس با مراجعه به بخش‌های مراقبت ویژه کرونا و اورژانس و پس از بیان اهداف و روش انجام پژوهش برای سرپرستاران، در صورت تمایل جهت شرکت در مطالعه، لینک پرسش‌نامه‌های الکترونیک که در قالب پرسلاین طراحی شدند، در اختیار سرپرستاران بخش‌های مربوطه قرار گرفت تا ایشان لینک مربوطه را از طریق گروه‌های آموزشی مجازی واتساپ در بین پرستاران بخش به اشتراک بگذارند. 
ابزار گردآوری اطلاعات شامل فرم مشخصات جمعیت‌شناختی، مقیاس اضطراب بیماری کووید-19 و مقیاس ترس از ابتلا به بیماری کووید-19 بود. اطلاعات جمعیت‌شناختی پرستاران شامل سن، جنس، تحصیلات، وضعیت تأهل، داشتن فرزند، مدت اشتغال در حرفه پرستاری، بیمارستان محل خدمت، بخش محل کار، مدت زمان کار در بخش کرونا، سابقه ابتلا به اختلالات روانی شناخته‌شده، سابقه مصرف داروهای روان، سابقه ابتلا به کووید-19 و دفعات ابتلا به کووید-19 بود که توسط پرستاران به‌صورت آنلاین تکمیل شد.
 علیپور و همکاران مقیاس اضطراب بیماری کووید-19 را جهت سنجش اضطراب ناشی از شیوع ناگهانی ویروس کرونا در کشور ایران، تهیه و اعتباریابی کرده‌اند. نسخه نهایی این ابزار دارای 18 گویه و 2 مؤلفه است. گویه‌های 1 تا 9 علائم روانی و گویه‌های 10 تا 18 علائم جسمانی را می‌سنجد. این ابزار در طیف 4 درجه لیکرت (هرگز=صفر، گاهی اوقات=1، بیشتر اوقات=2، همیشه=3) نمره‌گذاری می‌شود. بنابراین کمترین و بیشترین نمره‌های که افراد پاسخ‌دهنده در این پرسش‌نامه کسب می‌کنند بین صفر تا 54 است. شدت اضطراب براساس نمرات به‌دست‌آمده به‌صورت 0-16 عدم اضطراب یا اضطراب خفیف، 17-29 اضطراب متوسط و 30-54 اضطراب شدید می‌باشد. 
علیپور و همکاران پایایی این ابزار را با استفاده از روش آلفای کرونباخ برای عامل اول 0/879، عامل دوم 0/861 و برای کل پرسش‌نامه 0/919 به دست آوردند. همچنین مقدار گاتمن برای عامل اول 0/882، عامل دوم 0/864 و برای کل پرسش‌نامه 0/922 به دست آمد. جهت بررسی روایی وابسته همبستگی به ملاک این پرسش‌نامه از همبسته کردن این ابزار با پرسش‌نامه سلامت عمومی استفاده شد که نتایج نشان داد پرسش‌نامه اضطراب کرونا با نمره کل پرسش‌نامه GHQ-28 و مؤلفه اضطراب، نشانه‌های جسمانی، اختلال در کارکرد اجتماعی و افسردگی به‌ترتیب 0/483، 0/507، 0/418، 0/333 و 0/269 است و تمام این ضرایب در سطح 0/01 معنادار بود [15]. میزان آلفای کرونباخ برای پژوهش حاضر 0/965 به دست آمد.
برای اولین بار مقیاس ترس از بیماری کووید-19 را آهورسو و همکاران مطرح کردند که شامل 7 سؤال است که برای اندازه‌گیری ترس از ابتلا به بیماری کووید-19 در بزرگسالان ساخته و هنجاریابی شده است. نمره‌گذاری آن به‌صورت 5 درجه‌ای لیکرت است به این صورت که برای به‌شدت مخالفم نمره 1، مخالفم نمره 2، نظری ندارم نمره 3، موافقم نمره 4 و به شدت موافقم نمره 5 در نظر گرفته شده است. محدوده نمرات از 7 تا 35 است و نمره بالاتر نشان‌دهنده ترس بیشتر از بیماری کووید-19 است. جهت اعتباریابی  در روش نظریه آزمون کلاسیک آلفای کرونباخ 0/82 برای سازگاری درونی، روایی 0/88، واریانس متوسط 0/51 و خطای استاندارد اندازه‌گیری 1/89 به دست آمد. جهت بررسی روایی وابسته همبستگی به ملاک این پرسش‌نامه از همبسته کردن این ابزار با پرسش‌نامه اضطراب و افسردگی بیمارستانی و درک آسیبپذیری از بیماری استفاده شد که نتایج نشان داد تمام ضرایب در سطح 0/001 معنادار بود [20]. میزان آلفای کرونباخ برای پژوهش حاضر 0/91 به دست آمد.
تجزیه‌وتحلیل داده‌ها با استفاده از نسخه 16 نرم‌افزار SPSS  در دو بخش آمار توصیفی و آمار استنباطی صورت گرفت. در بخش آمار توصیفی از جداول توزیع فراوانی برای متغیرهای کیفی پژوهش و از شاخص‌های عددی کمینه، بیشینه، میانگین و انحراف‌معیار برای متغیرهای کمی پژوهش استفاده شد. در بخش آمار استنباطی از ضریب همبستگی پیرسون برای بررسی همبستگی بین دو متغیر اضطراب و ترس از کووید-19 استفاده شد و از آزمون تی مستقل و تحلیل واریانس برای بررسی ارتباط بین متغیرهای جمعیت‌شناختی با هرکدام از متغیرهای پژوهش استفاده شد.

یافته‌ها
میانگین سنی پرستاران برابر با 6/68±32/65 سال، مدت اشتغال در حرفه پرستاری برابر با 5/79±8/21 سال و مدت زمان کار در بخش کرونا برابر با 6/03±9/42 ماه بود. بیشتر پرستاران (67/8 درصد) زن، دارای تحصیلات لیسانس (86/7 درصد)، متأهل (59/5 درصد) و بدون فرزند (58 درصد) بودند. بیشتر پرستاران در بخش مراقبت‌های ویژه کرونا (56/6 درصد) شاغل بودند و سابقه ابتلا به بیماری کووید-19 (68/8 درصد) داشتند. بیشتر پرستاران دارای یک بار سابقه ابتلا به بیماری کووید-19 (70/2 درصد) بودند (جدول شماره 1).


تعداد پرستاران شاغل در بیمارستان شهدای هفتم تیر نسبت به سایر بیمارستان‌ها دارای فراوانی بیشتری بود (24/4 درصد) (جدول شماره 2).


یافته‌ها نشان داد میانگین اضطراب پرستاران شاغل در بخش مراقبت‌های ویژه و اورژانس برابر با 13/25±18/67 و همچنین  اضطراب بیش از نیمی از پرستاران مورد پژوهش (109 نفر) در سطح خفیف (53/2 درصد) بود (جدول شماره 3).


علائم روانی دارای بیشترین میانگین (6/89±12/11) و علائم جسمانی دارای کمترین میانگین (7/11±6/56) بود.
 بیشترین میانگین اضطراب در بعد علائم روانی در گویه «من نگران سرایت کرونا به اطرافیانم هستم» با میانگین و انحراف‌معیار 0/96±1/93 و کمترین میانگین در گویه «ضطراب مربوط به کرونا فعالیت‌های مرا مختل کرده است» با میانگین و انحراف‌معیار 0/99±1/07 بود. بیشترین میانگین اضطراب در بعد علائم جسمی در گویه «وقتی درباره کرونا فکر می‌کنم تپش  قلب می‌گیرم» با میانگین و انحراف‌معیار 1/07±0/91 و کمترین میانگین در گویه «وقتی به کرونا فکر می‌کنم موهای تنم سیخ می‌شود» با میانگین و انحراف‌معیار 0/81±0/56 بود (جدول شماره 4).


بیشترین میانگین ترس از کووید-19 در گویه «وقتی به کرونا فکر می‌کنم، حس می‌کنم دست‌هایم سرد و مرطوب شده است» با میانگین و انحراف‌معیار 1/15±4/56 و کمترین میانگین در گویه «من وقتی به این فکر می‌کنم که ممکن است کرونا بگیرم، ضربان قلبم به شدت بالا می‌رود» با میانگین و انحراف‌معیار 1/25±2/67 بود. میانگین نمره ترس از کووید-19 در پرستاران برابر با 21/19 با انحراف‌معیار 6/60 و دامنه 7-35 بود (جدول شماره 5).


ترس از کووید-19در پرستاران متأهل (0/02=P) و پرستاران دارای سابقه ابتلا به بیماری کووید-19 (0/006=P) به‌صورت معناداری نسبت به سایر پرستاران بیشتر بود. نتایج تحلیل واریانس نشان داد بین ترس از کووید-19 و دفعات ابتلا به این بیماری ارتباط معنادار آماری وجود داشت (0/021=P). 
نتایج آزمون دو به دو شفه نشان داد ترس از کووید-19 در پرستارانی که یک بار به این بیماری مبتلا شده بودند به‌صورت معناداری از افرادی که اصلاً مبتلا نشده بودند، بیشتر بود (0/034=P). بین سایر سطوح اختلاف معناداری مشاهده نشد (0/05P) به صورتی که با افزایش مدت زمان کار در بخش کرونا اضطراب پرستاران به‌صورت معناداری کاهش می‌یابد (جدول شماره 6).



بحث
نتایج پژوهش حاضر نشان‌دهنده وجود اضطراب و ترس از کووید-19 در پرستاران بخش‌های مراقبت‌های ویژه و اورژانس بود. همان‌طورکه لو و همکاران در مطالعه خود در کشور چین گزارش دادند که سطح اضطراب، ترس و افسردگی در کادر درمان بخش‌های ویژه به‌طور قابل توجهی بالاتر از سایر بخشهاست [21]. براساس نتایج به‌دست‌آمده در پژوهش حاضر میانگین اضطراب پرستاران در سطح متوسط است. محمدزاده تبریزی و همکاران مطالعه‌ای با هدف تعیین اضطراب کووید-19 و کیفیت زندگی پرستاران ایرانی انجام دادند. براساس نتایج این پژوهش، میانگین اضطراب پرستاران 17/8، میانگین علائم روانی 12/8 و میانگین علائم جسمانی 4/9 گزارش شد که با نتایج پژوهش حاضر همسو است [22].
 در مطالعه کورکماز و همکاران که در کشور ترکیه انجام شد، گزارش شد که کادر درمان در معرض اختلالات روان‌شناختی همچون اضطراب قرار دارند [23]. طبق نتایج مطالعه نوری و همکاران اضطراب یکی از مضامین اصلی تجارب پرستاران در طول همه‌گیری کرونا بود که یکی از عوامل ایجادکننده آن نگرانی در مورد سرایت کرونا به اطرافیان بود
[24]. نتایج پژوهش حاضر نیز نشان داد نگرانی در مورد سرایت کرونا به اطرافیان بیشترین نقش را در ایجاد اضطراب در پرستاران داشته است. نتایج مطالعه نوری با پژوهش حاضر همسو بود.
نتایج پژوهش حاضر همبستگی منفی و معنادار بین اضطراب پرستاران از کووید-19 و مدت زمان کار در بخش کرونا را نشان داد (0/001>P)، اما هیچ ارتباط معنادار دیگری بین اضطراب و سایر مشخصات جمعیت‌شناختی یافت نشد. باوجوداین در پژوهشی که با هدف تعیین میزان اضطراب و عوامل مؤثر بر آن در پرستاران مراقبت‌کننده از بیماران مبتلا به کووید-19 در بیمارستان‌های وابسته به علوم پزشکی شیراز و یزد در کشور ایران توسط هفتادر و همکاران انجام شد، نتایج نشان‌دهنده وجود ارتباط معنادار بین اضطراب پرستاران با وضعیت تأهل، داشتن فرزند و تماس با بیمار مبتلا به کووید-19 به‌مدت حداقل 15 روز بود، به‌طوری‌که سطح اضطراب در پرستارانی که متأهل و دارای فرزند بودند و مدت زمان بیشتری را با بیماران مبتلا به کووید-19 سپری کرده بودند، بیشتر بود [25]. نتایج پژوهش حاضر با مطالعه مرتضائی همسو نبود. این تفاوت در نتایج ممکن است به‌علت تفاوت در محیطی باشد که پرستاران در آن مشغول به کار بودند. علاوه‌براین، استفاده از ابزار متفاوت در پژوهش‌ها و تفاوت در معیارهای هر ابزار، می‌تواند به‌عنوان دلیل دیگری در جهت حصول این نتایج در مطالعه هفتادر باشد.
سایر نتایج به‌دست‌آمده در پژوهش حاضر حاکی از آن بود که 27/8 پرستاران از اضطراب شدید رنج می‌برند. نعمتی و همکاران نیز در مطالعه خود دریافتند که سطح اضطراب ناشی از کووید-19 در پرستاران بالاست [26]. هووانگ و همکاران نیز در مطالعه خود که در کشور چین انجام شد بیان کردند که سطح اضطراب در پرستاران بیشتر از سایر کادر درمان است و پرستاران بیشتر در معرض اختلالات روانی قرار دارند [27]. نتایج پیش‌گفت با پژوهش حاضر همسو است. پژوهشی دیگر توسط دینگ و همکاران در ووهان چین روی پرستاران شاغل در دو بیمارستان بزرگ که محل نگهداری بیماران مبتلا به کووید-19 بودند، انجام شد که طبق نتایج به‌دست‌آمده 3/3 درصد از پرستاران اضطراب شدید داشتند [28]. نتایج پژوهش حاضر با مطالعه دینگ همسو نیست. ازجمله دلایل اصلی این تفاوت می‌توان به امکانات و محیط کاری متفاوت دو کشور اشاره کرد که می‌تواند منجر به ایجاد تفاوت در نتایج شود.
میانگین نمره ترس از کووید-19 در پرستاران در پژوهش حاضر 21/19 بود که بالاتر از نقطه میانی بود. براساس نتایج پژوهش لابراگو و همکاران که باهدف تعیین ترس از کووید-19 در پرستاران خط مقدم در فیلیپین انجام شد میانگین ترس پرستاران از کووید-19، 19/92 گزارش شد. این نتایج با نتایج پژوهش حاضر همسو است. بااین‌حال یکی دیگر از نتایج پژوهش لابراگو نشان‌دهنده وجود ارتباط معنادار بین مدت زمان کار با بیماران کووید-19 و ترس از آن بود که با نتایج پژوهش حاضر ناهمسو است [6]. در مطالعه حاضر هیچ ارتباط معناداری بین مدت زمان کار در بخش کرونا با ترس از کووید-19 یافت نشد.
در پژوهشی دیگر که توسط ساراکوگلو و همکاران در ترکیه انجام شد، میانگین نمره ترس از کووید-19 در پرستاران 18/56 گزارش شد و بیشترین نمره ترس از کووید-19 مربوط به گویه »وقتی به کرونا فکر می‌کنم دسته‌ایم سرد و مرطوب می‌شوند« بود که در مطالعه فوق حاضر نیز این گویه بیشترین نمره را به خود اختصاص داده است [8]. نتایج این مطالعه با پژوهش حاضر همسو است. در پژوهشی که نوری بر زنان پرستار خط مقدم کووید-19 در بیمارستان‌های دولتی وابسته به دانشگاه علوم پزشکی تهران انجام داد، ترس به‌عنوان یکی از تجربه‌های روان‌شناختی اصلی در آنان گزارش شد که ترس از ابتلا شدن به بیماری یکی از خرده مضامین آن بود [24]. نتایج پژوهش حاضر نیز حاکی از وجود ارتباط معنادار بین سطح ترس از کووید-19 و ابتلا به بیماری بود که با نتایج پژوهش نوری مشابه است. 
باتوجه‌به اینکه از زمان پیدایش ویروس کووید-19 در ایران، چندین موج ازنظر افزایش و کاهش آمار مبتلایان و فوت بیماران کشور را فرا گرفته است، می‌توان از بازه زمانی انجام پژوهش‌های گفته‌شده در مقایسه با پژوهش حاضر، به‌عنوان یک متغیر  مداخله‌گر نام برد. پژوهش فوق در زمان پیدایش موج چهارم کرونا در ایران انجام شد. تطبیق بازه زمانی انجام تمامی پژوهش‌های نامبرده با زمان بروز موج‌های بیماری نیز نشان داد که همه مطالعات در زمان اوج شیوع و ابتلا به کووید-19 انجام شده‌اند. درمجموع نتیجه نهایی حاصل از پژوهش حاضر که نشان‌دهنده وجود اضطراب و ترس از کووید-19 در پرستاران بخش مراقبت‌های ویژه و اورژانس بود، توسط تمام پژوهش‌های توصیف‌شده مورد تأیید قرار می‌گیرد.

نتیجه‌گیری
درمجموع نتایج پژوهش نشان‌دهنده وجود اضطراب و ترس از کووید-19 در پرستاران بخش مراقبت‌های ویژه و اورژانس بود. باتوجه‌به تأثیراتی که این اختلالات بر سلامتی افراد و سطح کیفیت مراقبت سیستم درمانی می‌گذارند و باتوجه‌به اینکه مدیران پرستاری نقش مهمی در حمایت از پرستاران دارند، توصیه می‌شود که نه تنها در طول همه‌گیری کووید-19، بلکه در طول  همه‌گیری‌هایی که ممکن است در آینده جامعه جهانی را با بحران روبرو کند، مدیران پرستاری از طریق ایجاد شرایط و فضای کاری مناسب و برگزاری کارگاه‌های سلامت روان و مقابله با ترس و اضطراب، شرایطی را فراهم کنند تا پرستاران بتوانند با چالش‌های همه‌گیری، به‌خصوص اضطراب و ترس از آن کنار بیایند. افزایش تعداد پرستاران، کاهش ساعات کاری، حمایت روانی از سوی متخصصان، کنترل موثر عفونت، اقدامات حفاظت فردی و اجرای سیاست‌ها و پروتکل‌های نهادی می‌تواند به کاهش اضطراب و ترس از کووید-19 و افزایش سلامت روان پرستاران کمک کند.
از جمله محدودیت‌های اجرای طرح می‌توان به همکاری نکردن برخی پرستاران به‌علت نوبت‌های سنگین کاری و خستگی اشاره کرد که باتوجه‌به آنلاین بودن پرسش‌نامه‌ها این امکان در اختیار آنان قرار داده شد تا در فرصت مناسب نسبت به پاسخدهی پرسش‌نامه‌ها اقدام کنند. 
با‌توجه‌به تأثیرات نامطلوب اضطراب و ترس از کووید-19 بر سلامت پرستاران، پیشنهاد می‌شود در پژوهش‌های بعدی ارتباط این متغیرها با کیفیت عملکرد پرستاران و ارائه مراقبت‌های سلامتی سنجیده شود. این پژوهش با تمرکز بر بخش مراقبت‌های ویژه و اورژانس انجام شد. می‌توان به بررسی این متغیرها در سایر بخش‌ها پرداخت. باتوجه‌به این که یکی از راهکارهای مقابله با مشکلات روان‌شناختی، برگزاری کارگاه‌های سلامت روان است، می‌توان تأثیر این اقدامات را در سطح اضطراب و ترس و یا سایر اختلالات روانی روی پرستاران در دوران همه‌گیری‌ها بررسی کرد.

ملاحظات اخلاقی
پیروی از اصول اخلاق پژوهش
مجوز اخلاقی برای این مطالعه از کمیته اخلاق دانشگاه علوم پزشکی ایران با کد  IR.IUMS.REC.1399.1422 گرفته شد و اطلاعات شرکت‌کنندگان به‌صورت کاملاً محرمانه نگهداشته شد.

حامی مالی
این مقاله برگرفته از پایان‌نامه کارشناسی ارشد پرستاری مراقبت‌های ویژه مربوط به بهاره خضری رشته پرستاری مراقبت‌های ویژه در دانشکده پرستاری و مامایی دانشگاه علوم پزشکی ایران است. این پژوهش با حمایت مالی دانشگاه علوم پزشکی ایران انجام شده است.

مشارکت نویسندگان
جمع‌آوری داده‌ها، ویراستاری و نهایی‌سازی: بهاره خضری؛ مسئول نظارت و مدیریت پروژه: مهری بزرگ‌نژاد و طاهره نجفی قزلجه؛ تحلیل داده‌ها: شیما حقانی.

تعارض منافع
بنا بر اظهار نویسندگان این مقاله تعارض منافع ندارد.

تشکر و قدردانی
پژوهشگر از مجموعه معاونت پژوهشی دانشکده پرستاری و مامایی، دانشگاه علوم پزشکی ایران، همچنین از تمامی پرستاران که با قرار دادن وقت گرانبهای خود در این شرایط سخت جهت مشارکت در مطالعه به پیشبرد طرح یاری رساندند، سپاسگزاری می‌شود.
 

References
1.Saricam M. COVID-19-related anxiety in nurses working on front lines in Turkey. Nurs Midwifery Stud. 2020; 9:178-81. [Link]
2.Alizadeh A, Khankeh HR, Barati M, Ahmadi Y, Hadian A, Azizi M. Psychological distress among Iranian health-care providers exposed to coronavirus disease 2019 (COVID-19): A qualitative study. BMC Psychiatry. 2020; 20(1):494. [DOI:10.21203/rs.3.rs-29738/v2] [PMID]
3.Nakhostin-Ansari A, Sherafati A, Aghajani F, Khonji MS, Aghajani R, Shahmansouri N. Depression and anxiety among Iranian Medical Students during COVID-19 pandemic. Iran J Psychiatry. 2020; 15(3):228-35. [DOI:10.18502/ijps.v15i3.3815] [PMID] [PMCID]
4.Wu W, Zhang Y, Wang P, Zhang L, Wang G, Lei G, et al. Psychological stress of medical staffs during outbreak of COVID-19 and adjustment strategy. J Med Virol. 2020; 92(10):1962-70. [DOI:10.1002/jmv.25914] [PMID] [PMCID]
5.Shen X, Zou X, Zhong X, Yan J, Li L. Psychological stress of ICU nurses in the time of COVID-19. Crit Care. 2020; 24(1):200. [DOI:10.1186/s13054-020-02926-2] [PMID] [PMCID]
6.Labrague LJ, de Los Santos JAA. Fear of COVID-19, psychological distress, work satisfaction and turnover intention among frontline nurses. J Nurs Manag. 2021; 29(3):395-403. [PMID] [DOI:10.21203/rs.3.rs-35366/v1]
7.Caillet A, Coste C, Sanchez R, Allaouchiche B. Psychological impact of COVID-19 on ICU caregivers. Anaesth Crit Care Pain Med. 2020; 39(6):717-22. [DOI:10.1016/j.accpm.2020.08.006] [PMID] [PMCID]
8.Saracoglu KT, Simsek T, Kahraman S, Bombaci E, Sezen Ö, Saracoglu A, et al. The psychological impact of COVID-19 disease is more severe on Intensive Care Unit healthcare providers: A cross-sectional study. Clin Psychopharmacol Neurosci. 2020; 18(4):607-15. [DOI:10.9758/cpn.2020.18.4.607] [PMID] [PMCID]
9.Song X, Fu W, Liu X, Luo Z, Wang R, Zhou N, et al. Mental health status of medical staff in emergency departments during the Coronavirus disease 2019 epidemic in China. Brain Behav Immun. 2020; 88:60-5. [PMID] [DOI:10.2139/ssrn.3605323]
10.An Y, Yang Y, Wang A, Li Y, Zhang Q, Cheung T, et al. Prevalence of depression and its impact on quality of life among frontline nurses in emergency departments during the COVID-19 outbreak.  J Affect Disord. 2020; 276:312-5. [DOI:10.1016/j.jad.2020.06.047] [PMID] [PMCID]
11.Sun N, Wei L, Shi S, Jiao D, Song R, Ma L, et al. A qualitative study on the psychological experience of caregivers of COVID-19 patients. Am J Infect Control. 2020; 48(6):592-8. [DOI:10.1016/j.ajic.2020.03.018] [PMID] [PMCID]
12.Sarboozi Hosein Abadi T, Askari M, Miri K, Namazi Nia M. [Depression, stress and anxiety of nurses in COVID-19 pandemic in Torbat Heydariyeh Hospital, Iran (Persian)]. J Mil Med. 2020; 22(6):526-33. [Link]
13.García-Fernández L, Romero-Ferreiro V, López-Roldán PD, Padilla S, Calero-Sierra I, Monzó-García M, et al. Mental health impact of COVID-19 pandemic on Spanish healthcare workers. Psychol Med. 2022; 52(1):195-7. [DOI:10.1017/S0033291720002019] [PMID] [PMCID]
14.Karki P, Katwal GB, Chandra A, Chandra A. Prevalence and measurement of anxiety and depression in nurses during COVID pandemic in Nepal. 2020. [Unpublished]. [DOI:10.21203/rs.3.rs-34462/v1]
15.Alipour A, Ghadami A, Alipour Z, Abdollahzadeh H. [Preliminary validation of the Corona Disease Anxiety Scale (CDAS) in the Iranian sample (Persian)]. Q J Health Psychol 2020; 8(32):163-75. [Link]
16.Moghanibashi-Mansourieh A. Assessing the anxiety level of Iranian general population during COVID-19 outbreak. Asian J Psychiatr. 2020; 51:102076. [DOI:10.1016/j.ajp.2020.102076] [PMID] [PMCID]
17.Coelho CM, Suttiwan P, Arato N, Zsido AN. On the nature of fear and anxiety triggered by COVID-19. Front Psychol. 2020; 11:581314. [DOI:10.3389/fpsyg.2020.581314] [PMID] [PMCID]
18.Pakpour AH, Griffiths MD. The fear of COVID-19 and its role in preventive behaviors. J Concurr Disord. 2020; 2(1):58-63. [DOI:10.54127/WCIC8036]
19.Ornell F, Schuch JB, Sordi AO, Kessler FHP. “Pandemic fear” and COVID-19: Mental health burden and strategies. Braz J Psychiatry. 2020; 42(3):232-5. [DOI:10.1590/1516-4446-2020-0008] [PMID] [PMCID]
20.Ahorsu DK, Lin CY, Imani V, Saffari M, Griffiths MD, Pakpour AH. The fear of COVID-19 scale: Development and initial validation.  Int J Ment Health Addict. 2022; 20(3):1537-45. [DOI:10.1037/t78404-000] [PMID]
21.Lu W, Wang H, Lin Y, Li L. Psychological status of medical workforce during the COVID-19 pandemic: A cross-sectional study. Psychiatry Res. 2020; 288:112936. [DOI:10.1016/j.psychres.2020.112936] [PMID] [PMCID]
22.Mohamadzadeh Tabrizi Z, Mohammadzadeh F, Davarinia Motlagh Quchan A, Bahri N. COVID-19 anxiety and quality of life among Iranian nurses. BMC Nurs. 2022; 21(1):27.[DOI:10.1186/s12912-021-00800-2] [PMID] [PMCID]
23.Korkmaz S, Kazgan A, Çekiç S, Tartar AS, Balcı HN, Atmaca M. The anxiety levels, quality of sleep and life and problem-solving skills in healthcare workers employed in COVID-19 services.  J Clin Neurosci. 2020; 80:131-6. [DOI:10.1016/j.jocn.2020.07.073] [PMID] [PMCID]
24.Nori Chenashk T. [Qualitatively in search of psychological distress and coping strategies of female frontline nurses (Persian)]. Couns Cult Psychother. 2022; 13(49):279-308. [DOI:10.22054/qccpc.2021.64010.2807]
25.Haftador Mortezaei A, Mohebbi Z, Tehranineshat B, Keshtkaran Z, Mani Kazeroon A, Noori Shadkam M. [The rate of anxiety and its influential factors among nurses caring for COVID-19 patients at hospitals in Iran (Persian)]. Sadra Med J. 2022; 219-30. [Link]
26.Nemati M, Ebrahimi B, Nemati F. Assessment of Iranian nurses’ knowledge and anxiety toward COVID-19 during the current outbreak in Iran. Arch Clin Infect Dis. 2020; 15(COVID-19):e102848. [DOI:10.5812/archcid.102848]
27.Huang Y, Zhao N. Generalized anxiety disorder, depressive symptoms and sleep quality during COVID-19 outbreak in China: A web-based cross-sectional survey. Psychiatry Res. 2020; 288:112954. [DOI:10.1016/j.psychres.2020.112954] [PMID] [PMCID]
28.Deying H, Yue K, Wengang L, Qiuying H, Xin ZHANG LXZ, Su Wei W, et al. Frontline nurses’ burnout, anxiety, depression, and fear statuses and their associated factors during the COVID-19 outbreak in Wuhan, China: A large-scale cross-sectional study. EClinicalMedicine. 2020; 24:100424. [PMID]