جلد 35، شماره 139 - ( دی 1401 )
جلد 35 شماره 139 صفحات 477-466 |
برگشت به فهرست نسخه ها
Download citation:
BibTeX | RIS | EndNote | Medlars | ProCite | Reference Manager | RefWorks
Send citation to:
BibTeX | RIS | EndNote | Medlars | ProCite | Reference Manager | RefWorks
Send citation to:
Mohaddes F, Bozorgnejad M, Najafi Ghezeljeh T, Zarei M, Haghani S, Jalalinejad F. Effect of Education Using Mobile Social Networks on Anxiety and Satisfaction of Candidates for Coronary Angiography. IJN 2022; 35 (139) :466-477
URL: http://ijn.iums.ac.ir/article-1-3533-fa.html
URL: http://ijn.iums.ac.ir/article-1-3533-fa.html
محدث فاطمه، بزرگ نژاد مهری، نجفی قزلجه طاهره، زارعی محمد رضا، حقانی شیما، جلالی نژاد فریبا. ارزشیابی اثر آموزش با شبکه‌های مجازی بر اضطراب و رضایتمندی افراد کاندیدای آنژیوگرافی عروق کرونر. نشریه پرستاری ایران. 1401; 35 (139) :466-477
فاطمه محدث1 
، مهری بزرگ نژاد1 ، طاهره نجفی قزلجه2 ، محمد رضا زارعی1 ، شیما حقانی2 ، فریبا جلالی نژاد 3
، مهری بزرگ نژاد1 ، طاهره نجفی قزلجه2 ، محمد رضا زارعی1 ، شیما حقانی2 ، فریبا جلالی نژاد 3
1- گروه آموزشی داخلی جراحی، دانشکده پرستاریی و مامایی، دانشگاه علوم‌پزشکی ایران، تهران، ایران.
2- مرکز تحقیقات مراقبتهای پرستاری و مامایی، دانشگاه علوم‌پزشکی ایران، تهران، ایران.
3- گروه آموزشی داخلی جراحی، دانشکده پرستاریی و مامایی، دانشگاه علوم‌پزشکی ایران، تهران، ایران. ،fariba.jalali1971@gmail.com
2- مرکز تحقیقات مراقبتهای پرستاری و مامایی، دانشگاه علوم‌پزشکی ایران، تهران، ایران.
3- گروه آموزشی داخلی جراحی، دانشکده پرستاریی و مامایی، دانشگاه علوم‌پزشکی ایران، تهران، ایران. ،
واژه‌های کلیدی: اضطراب، رضایتمندی، آنژیوگرافی عروق کرونر، آموزش با شبکه اجتماعی مجازی، بیماران قلبی
متن کامل [PDF 5376 kb]
(318 دریافت)
| چکیده (HTML) (856 مشاهده)
متن کامل: (318 مشاهده)
مقدمه
بیماری‌های قلبی‌عروقی از شایع‌ترین بیماری‌های مزمن است و همه جوامع بشری با آن درگیر هستند. حتی با وجود پیشرفت‌های سریع تشخیصی و درمانی دهه‌های اخیر، هنوز یک‌سوم بیمارانی که دچار سکته قلبی می‌شوند، فوت می‌کنند [1]. ازاین‌رو، بیماری‌های قلبی‌عروقی یکی از مهم‌ترین عوامل از‌کار‌افتادگی، ناتوانی و کاهش زندگی مولد در بیشتر کشورهای جهان محسوب می‌شوند [2].
طبق آمار سازمان بهداشت جهانی در سال 2015، مرگ حدود 17 میلیون نفر سالیانه (حدود 31 درصد کل مرگ‌ها) بر اثر بیماری‌های قلبی‌عروقی بوده است. براساس پیش‌بینی‌های این سازمان، این روند تا جایی ادامه خواهد یافت که تا سال 2030 کل موارد مرگ ناشی از بیماری‌های قلبی‌عروقی از حدود 17 میلیون نفر به 23/4 میلیون نفر در سال افزایش می‌یابد. این آمار در کشورهای در حال توسعه، مانند ایران نیز در حال افزایش است. هم اکنون در ایران، بیماری قلبی‌عروقی دومین علت مرگ بیماران و عامل 38 درصد از کل موارد مرگ در کشور است [3].
با وجود سودمندی آنژیوگرافی عروق کرونر در تشخیص و ارزیابی بیماری‌های عروق کرونر، این روش به‌دلیل ماهیت تهاجمی می‌تواند یک وضعیت سرشار از اضطراب برای بسیاری از بیماران ایجاد کند [4]. ترس و اضطراب، فعالیت‌های روانی و فیزیولوژیکی بدن، مانند ضربان قلب، تعداد تنفس، فشار خون و برون‌ده قلبی را بالا می‌برد که این موارد برای بیماران دچار مشکلات قلبی‌عروقی بسیار مضر است [5]. باتوجه‌به نتایج تحقیقات درباره وجود اضطراب در بیماران تحت آنژیوگرافی عروق کرونر، ارزیابی این اضطراب و استفاده از روش‌های مناسب برای کاهش آن در این بیماران ضروری به نظر می‌رسد. [6]
ازآنجاکه بیماران قلبی عمدتاً نیازمنـد انجـام آزمایشات تشخیصـی و درمـانی خـاص هستند، این آزمایشات می‌تواند تأثیر زیادی بـر اضطراب تجربه‌شده توسط آنان داشته باشد. آنژیوگرافی یک روش کم‌خطر و همچنین بهترین اقدام تشخیصی و درمانی در بیماری‌های عروق کرونر است، اما برای بسیاری از بیماران مانند سایر اقدامات تهـاجمی یک تجربـه پرتنش و اضطراب‌زاسـت. اضطراب پاسخ فیزیولوژیک، روانی و رفتـاری فـرد برای وفق یافتن و تعدیل فشارهای خارجی و داخلی است [7]. از دلایل عمده و مهم استرس و اضطراب در بیماران کاندیدای آنژیوگرافی می‌توان بستری شدن در بیمارستان، انتظار برای آنژیوگرافی، عوارض هنگام و پس از رویه و نتیجه آنژیوگرافی، کمبود اطلاعات و آگاهی ناکافی و ناآشنایی به بخش و فرایند انجام آنژیوگرافی را نام برد [8].
کمبود دانش و آگاهی بیماران می‌تواند رابطه مستقیم با سطح اضطراب آنان داشته باشد [9]. ارائه اطلاعات لازم و دقیق درباره چگونگی انجام آنژیوگرافی قلبی و اقدامات لازم قبل، هنگام و پس از آن درباره روش‌های سازگاری و آگاه‌سازی بیمار می‌تواند موجب کاهش استرس و اضطراب و افزایش رضایتمندی و اعتماد به نفس آنان شود و آموزش این مراقبت‌ها از وظایف اولیه پرستاران است [7]. مزایای اطلاع‌رسانی به بیماران برای کاهش اضطراب و افزایش تحمل آن‌ها نسبت به جراحی و روش‌های تهاجمی در بسیاری از مطالعات تأیید شده است [10]. ازجمله آزمایشات آموزشی انجام‌شده توسط پرستاران در جهان و ایران می‌توان به آموزش فردی، آموزش گروهی، آموزش و پیگیری مراقبت‌ها با تلفن و آموزش مبتنی بر تلفن همراه اشاره کرد. در میان روش‌های آموزش، آموزش الکترونیکی روشی نوظهور است که به برخی از موانع آموزش سنتی غلبه کرده و دسترسی آسان و قابل انعطاف برای یادگیری فراهم می‌کند. آموزش الکترونیکی مجموعه فعالیت‌های آموزشی است که با استفاده از ابزارهای الکترونیکی شامل ابزارهای صوتی، تصویری، رایانه‌ای و گوشی‌های هوشمند با استفاده از شبکه‌های رایانه‌ای به‌ویژه اینترنت است که موجب یادگیری می‌شود [11].
در بخش درمانی، رضایت بیماران یکی از شاخص‌های مهم کیفیت خدمات درمانی است. در دنیای امروز اهمیت سنجش رضایتمندی بیماران به‌عنوان یکی از معیارهای اساسی در تعیین کیفیت خدمات مراقبتی بر کسی پوشیده نیست، زیرا بیمار مشتری اصلی خدمات و محور اصلی بیمارستان است؛ بنابراین رضایتمندی او یک نتیجه مهم از خدمات مراقبت سلامت و معیار مناسب برای ارزیابی کیفیت خدمات درمانی است [12].
همان‌طورکه پیش از این گفته شد به غیر از نداشتن آگاهی و کمبود دانش، محیط بخش آنژیوگرافی نیز می‌تواند عامل ایجاد اضطراب باشـد. ازاین‌رو، باتوجه‌به نقـش مراقبتی و آموزشی و حمـایتی‌تسـکینی پرستاران و اهمیت تأثیر منفی اضطراب بر روند درمان، رضایتمندی و همکاری بیمار و اهمیت آموزش بر آگاهی به نظر می‌رسد آموزش از طریق شبکه‌های اجتماعی مجازی مبتنی بر گوشی تلفن همراه (واتس‌آپ) باتوجه‌به سهولت استفاده و در دسترس بودن و همچنین افزایش کاربرانی که امروزه از آن استفاده می‌کنند، می‌تواند در کاهش اضطراب مؤثر باشد.
این مطالعه با هدف ارزشیابی اثر آموزش با شبکه‌های مجازی از طریق گوشی تلفن همراه بر اضطراب و رضایتمندی افراد کاندیدای آنژیوگرافی عروق کرونر مراجعه‌کننده به مرکز آموزشی درمانی امام خمینی (ره) انجام شد.
روش بررسی
این پژوهش یک مطالعه ارزشیابی با طرح نیمه‌تجربی پیش‌آزمون و پس‌آزمون با گروه کنترل بود که در بازه زمانی حدود 2 ماه (اواسط اردیبهشت تا اواسط تیر) سال 1400 انجام شد. جامعه پژوهش تمام بیماران کاندیدای آنژیوگرافی انتخابی عروق کرونر در مرکز آموزشی درمانی امام خمینی (ره) اهواز، وابسته به دانشگاه جندی‌شاپور بودند و نمونه پژوهش بیماران کاندیدای آنژیوگرافی انتخابی مراجعه‌کننده به مرکز آموزشی درمانی امام خمینی (ره) اهواز بودند که معیارهای ورود به مطالعه را داشتند و با رضایت آگاهانه به مطالعه وارد شدند.
معیارهای ورود به مطالعه شامل سن 18 سال به بالا، تحت آنژیوگرافی انتخابی برای بار اول، داشتن سواد خواندن و نوشتن، داشتن درک زبان فارسی، داشتن امکان استفاده از واتس‌آپ و دسترسی به اینترنت، نداشتن سابقه آنژیوگرافی در اقوام درجه 1 بیمار بود. معیارهای خروج از مطالعه، نداشتن ثبات وضعیت همودینامیک بیمار و نیاز به بستری شدن و تکمیل نکردن پرسش‌نامه به‌طور کامل بود.
برای تعیین حداقل حجم نمونه لازم در سطح اطمینان 95 درصد و توان آزمون 80 درصد و با فرض اینکه تأثیر آموزش بر اضطراب بیماران کاندیدای آنژیوگرافی عروق کرونر گروه آزمایش نسبت به کنترل به اندازه 3 واحد باشد تا ازنظر آماری معنادار تلقی شود، حجم نمونه در هر گروه 38 نفر محاسبه شد که با احتساب 20 درصد ریزش نمونه در هر گروه 46 نفر برآورد شد که در گروه آزمایش 2 بیمار به‌دلیل تکمیل نکردن پرسش‌نامه‌ها به‌طور کامل و 1 بیمار به‌دلیل نیاز به اقدام اورژانسی قبل از آنژیوگرافی و نیز در گروه کنترل 2 بیمار به‌دلیل انصراف از شرکت در مطالعه و 1 بیمار به‌دلیل تکمیل نکردن پرسش‌نامه‌ها از مطالعه خارج شدند.
انحراف‌معیار برآورد‌شده از مقاله عبدی و همکاران تحت عنوان «تأثیر روش حساسیت‌زدایی با حرکات چشم و پردازش مجدد بر میزان اضطراب بیماران در انتظار کاتتر‌گذاری قلبی» در نظر گرفته شده است. در این مطالعه 86 نفر کاندیدای آنژیوگرافی انتخابی مراجعه‌کننده به مرکز آموزشی درمانی امام خمینی (ره) اهواز در 2 گروه آزمایش و کنترل به‌روش نمونه‌گیری تصادفی ساده انتخاب شدند. بدین صورت که کارت‌هایی به نام گروه آزمایش و کنترل تهیه شد و هر فرد در زمان پذیرش با انتخاب یک کارت به‌صورت تصادفی در یکی از 2 گروه آزمایش یا کنترل قرار گرفت. ابزار گردآوری داده‌ها شامل 3 بخش بود:
بخش اول
پرسش‌نامه، اطلاعات جمعیت‌شناختی و بیماری شامل سن، جنسیت، وضعیت تأهل، سطح تحصیلات، شغل، داشتن بیمه درمانی و نوع بیمه درمانی، سابقه داشتن بیماری زمینه‌ای، نوع بیماری زمینه‌ای، علت کنونی مراجعه، استعمال دخانیات و مواد مخدر، مصرف الکل و داشتن سابقه فامیلی بیماری قلبی بود که براساس مرور متون تهیه شد.
بخش دوم
در این بخش پرسش‌نامه اضطراب بِک است. این پرسش‌نامه خودگزارش‌دهی برای اندازه‌گیری شدت اضطراب تهیه شده که یک مقیاس 21 ماده‌ای 4 گزینه‌ای که در یک طیف از صفر تا 3 نمره‌گذاری می‌شود. بیمار در هر ماده یکی از 4 گزینه که نشان‌دهنده شدت اضطراب است را انتخاب می‌کند. هریک از گزینه‌ها یکی از علائم شایع اضطراب ذهنی، بدنی و هراس را توصیف می‌کند. نمره کل پرسش‌نامه در دامنه‌ای از صفر تا 63 قرار می‌گیرد. نمره بالا نشان‌دهنده اضطراب بالاست. درجه اضطراب به این صورت تعیین شد: صفر تا 7 هیچ یا کمترین، 8 تا 15 کمترین، 16 تا 25 متوسط و 26 تا 63 شدید.
ابزار بِک از ثبات درونی 0/92 برخوردار است. روایی و پایایی نسخه ترجمه‌شده فارسی پرسش‌نامه در تحقیقی که کاویانی و موسوی بر روی 1513 نفر جمعیت بیمار و غیر‌بیمار در گروه‌های مختلف سنی و جنسی در شهر تهران انجام دادند، تأیید شد. براساس این پژوهش، ابزار بِک از روایی (0/72=r و 0/001>P) و پایایی (0/83=r و 0/001>P) و ثبات درونی (0/92=Alpha) مناسبی برخوردار است. برای تعیین روایی ابزار گردآوری داده‌ها از روایی محتوا استفاده شد. بدین منظور از نظرات اعضای هیئت علمی دانشکده پرستاری و مامایی برای تعیین روایی محتوا استفاده شد. در نمونه‌های مطالعه‌شده، آزمون و باز‌آزمون بر روی 20 نفر از نمونه‌های اصلی انجام شد. ثبات درونی ابزار با آلفای کرونباخ 0/889 و ضریب همبستگی 0/801 تأیید شد.
بخش سوم
ابزار مقیاس دیداری آنالوگ برای سنجش رضایتمندی است که شامل 1 خط‌کش 10 سانتی‌متری است که از 1 تا 10 نمره‌گذاری شده است. کمینه نمره 1 و بیشینه نمره 10 است که توسط افراد قبل از ترخیص، علامت‌گذاری شد. نمره 1 تا 3 رضایت کم، نمره 4 تا 7 رضایت متوسط و نمره 8 تا 10 نشان‌دهنده رضایت زیاد است. پایایی مقیاس دیداری آنالوگ در پژوهشی با عنوان «مقایسه 2 روش برقراری ارتباط بر میزان اضطراب و رضایتمندی بیماران تحت عمل جراحی قلب باز دارای لوله تراشه بستری در بیمارستان‌های علوم‌پزشکی تهران» که توسط پارسا و همکاران در سال 1381 انجام شد، بررسی شد. در این پژوهش برای تعیین اعتبار محتوا، مقیاس پیش‌گفت یک بار در صبح روز بعد از عمل و بار دیگر عصر همان روز تکمیل شد. سپس بین نمرات 2 نوبت ضریب همبستگی پیرسون گرفته شد که معادل 85 درصد به دست آمد. باتوجه‌به اینکه پایایی بیش از 75 درصد رضایت‌بخش و از پایایی برخوردار است؛ بنابراین مقیاس دیداری از پایایی برخوردار بود.
پس از تخصیص نمونه‌ها به 2 گروه آزمایش (43=n) و کنترل (43=n)، پیش‌آزمون پرسش‌نامه اضطراب در 2 گروه تکمیل شد. در گروه آزمایش، علاوه‌بر آموزش‌های رایج بخش مراقبتهای آنژیوگرافی شامل فیلم، تصاویر و متن‌های آموزشی از طریق واتس‌آپ ارسال شد. گروه کنترل مراقبتهای آموزشی رایج بخش را دریافت کردند. 2 گروه پس‌آزمون پرسش‌نامه اضطراب را 1 ساعت قبل از آنژیوگرافی تکمیل کردند. سپس پرسش‌نامه رضایتمندی از آنژیوگرافی و مراقبتهای آموزشی قبل از ترخیص توسط 2 گروه تکمیل شد.
برای تجزیه‌و‌تحلیل داده‌ها با اســتفاده از نرم‌افزار SPSS نسخه 16، ابتدا با اســتفاده از روش‌های آمار توصــیفی جداول توزیع تعداد تنظیم شدند. شـــاخص‌های عددی متغیرهای کمّی نیز به تفکیک 2 گروه محاســـبه شد و سـپس با استفاده از آزمون کای‌دو یا دقیق فیشر، همگن بودن متغیرهای کیفی 2 گروه ارزیابی شدند. سـپس با اسـتفاده از آزمون تی‌مسـتقل متغیرهای کمّی 2 گروه را مقایسـه کرده، ضمناً از آزمون تی‌زوجی برای مقایسه میانگین قبل و بعد از آزمایش در هر‌کدام از گروه‌ها استفاده شد. سطح معناداری کمتر از 0/05 در نظر گرفته شد.
یافته‌ها
در این مطالعه 86 بیمار (43 نفر در هر گروه) مشارکت داشتند و تحلیل داده‌ها بر روی همین تعداد انجام شد. اطلاعات جمعیت‌شناختی مشارکت‌کنندگان در جدول شماره 1 ارائه شده است.
یافته‌ها نشان داد میانگین سن افراد مورد پژوهش در گروه کنترل برابر با 10/16±55/60 سال و در گروه آزمایش برابر با 7/85±52/21 سال بود. بیشتر افراد در 2 گروه، مرد بودند. مدرک دیپلم و بالاتر داشتند و متأهل بودند. افراد خانه‌دار نسبت به سایر افراد تعداد بیشتری بودند. بیشتر افراد در 2 گروه، استعمال دخانیات و مصرف الکل و اعتیاد به مواد نداشتند. در گروه کنترل 95/3 درصد از افراد بیمه داشتند که نوع بیمه درمانی بیشتر آن‌ها تأمین اجتماعی (61 درصد) بود. در گروه آزمایش 97/7 درصد بیمه داشتند که نوع بیمه درمانی بیشتر آن‌ها تأمین اجتماعی (71/4 درصد) بود. همچنین بیمــاران در 2 گروه ازنظر مشخصات جمعیت‌شناختی بــا یکدیگر تفاوت آماری معناداری نداشتند (P>0/05) (جدول شماره 1).
در جدول شماره 2، مشخصات بیماری، سابقه بیماری و علت مراجعه افراد مطالعه‌شده ارائه شده است.
بیشتر افراد کاندیدای آنژیوگرافی عروق کرونر در 2 گروه کنترل و آزمایش سابقه بیماری قلبی و سابقه بیماری قلبی در خانواده نداشتند. در گروه کنترل، بیماری زمینه‌ای بیشتر بیماران فشار خون بود (41/9 درصد) و در گروه آزمایش نوع بیماری زمینه‌ای بیشتر آن‌ها دیابت بود (47/8 درصد). علت مراجعه بیشتر افراد در گروه کنترل (69/8 درصد) و آزمایش (48/8 درصد) درد یا سوزش قفسه سینه بود. نتایج نشان داد 2 گروه بررسی‌شده ازنظر بیماری‌های قلبی، بیماری قلبی در خانواده و بیماری مزمن تفاوت معنادار آماری نداشتند (0/05<P) (جدول شماره 2).
نتنایــج مطالعــه درباره مقایسه اضطراب بیماران قبل از آزمایش در گروه‌های آزمایش و کنترل در جدول شماره 3 نشان داد میانگین و انحراف‌معیار اضطراب در 2 گروه کنترل و آزمایش به‌ترتیب برابر با 9/71±18/32 و 6/95±16/11 بود.
نتایج آزمون تی‌مستقل نشان داد بین نمرات اضطراب در 2 گروه آزمایش و کنترل قبل از آزمایش اختلاف معنادار آماری وجود نداشت (0/229=P).
میانگین و انحراف معیار اضطراب در 2 گروه آزمایش و کنترل بعد از آزمایش به‌ترتیب با 6/7±7/55 و 6/79±13/65 بود که نتایج نشان داد نمرات اضطراب در گروه آزمایش به‌صورت معناداری نسبت به گروه کنترل کمتر بود (0/001>P). نتایج آزمون تی‌زوجی نشان داد هم در گروه آزمایش (0/001>P) و هم در گروه کنترل (0/005=P) نمرات اضطراب بعد از آزمایش نسبت به قبل از آن به‌صورت معناداری کاهش یافته است. نتایج آزمون تی‌مستقل نشان داد کاهش نمرات اضطراب در گروه آزمایش به‌صورت معناداری از گروه کنترل بیشتر بود (0/001>P).
همان‌طورکه در جدول شماره 4 مشاهده می‌شود قبل از آزمایش در گروه کنترل، افراد دچار اضطراب متوسط (44/2 درصد) و در گروه آزمایش، اضطراب در سطح خفیف (41/9 درصد) نسبت به سایر افراد، تعداد بیشتری بودند.
بعد از آزمایش در گروه کنترل، افراد دچار اضطراب خفیف (51/2 درصد) و در گروه آزمایش، اضطراب در کمترین سطح اضطراب (62/8 درصد) نسبت به سایر افراد، تعداد بیشتری بودند. همچنین مقدار اندازه اثر آزمایش بر روی اضطراب 0/9 محاسبه شد که نشان‌دهنده میزان بالای اثر آموزش با شبکه‌های مجازی بر اضطراب بوده است.
بر اساس جدول شماره 5، میزان رضایت از آموزش در بیشتر افراد در گروه کنترل در سطح متوسط (95/3 درصد) و در بیشتر افراد در گروه آزمایش در سطح زیاد (88/4 درصد) بود.
نتایج آزمون تی‌مستقل نشان داد رضایت از آموزش با شبکه اجتماعی مجازی در افراد کاندیدای آنژیوگرافی عروق کرونر در گروه آزمایش نسبت به گروه کنترل به‌صورت معناداری بیشتر بود (0/001>P). همچنین مقدار اندازه اثر رضایت از آموزش 1/88 محاسبه شد که نشان‌دهنده میزان بالای اثر آموزش با شبکه‌های مجازی بر رضایت از آموزش بوده است.
بحث
یافته‌های مطالعه نشان‌دهنده تأثیر مثبت آموزش با شبکه‌های اجتماعی بر شاخص اضطراب و رضایتمندی بیماران است و به‌عبارتی، میانگین تغییـرات این 2 متغیر در 2 گروه مطالعه‌شده با یکدیگر تفاوت معناداری دارد. نتایج مطالعه حاضر نشان داد پس از آزمایش میانگین نمره اضطراب در گروه آزمایش به‌صورت معناداری نسبت به گروه کنترل کمتر بود؛ بنابراین آموزش با شبکه‌های اجتماعی توانسته است در کاهش اضطراب بیماران مؤثر واقع شود.
همچنین نتایج نشان داد رضایت از آموزش با شبکه‌های اجتماعی مجازی در افراد کاندیدای آنژیوگرافی عروق کرونر در گروه آزمایش نسبت به گروه کنترل به‌صورت معناداری بیشتر بود. تعدادی از مطالعات نیز همین نتایج را به دست آوردند. ظفری و همکاران در مطالعه‌ای همسو با هدف بررسی تأثیر آموزش مبتنی بر تلفن همراه بر اضطراب بیماران کاندیدای آنژیوگرافی عروق کرونر نشان داد که آموزش مبتنی بر تلفن همراه میانگین نمره اضطراب را کاهش داده است و تأثیر آزمایش ازنظر آماری معنادار بوده است [13].
حبیب‌زاده در مطالعه‌ای با هدف بررسی تأثیر آموزش تصویری بر سطح اضطراب و متغیرهای همودینامیک در بیماران کاندیدای آنژیوگرافی عروق کرونر نشان داد بیماران بعد از آزمایش تصویری نسبت به گروه کنترل سطح اضطراب کمتر، فشار خون پایین‌تر و ضربان نزدیک‌تر به محدوده نرمال داشتند [14]. نتایج مطالعه گوچ و همکاران در ادانای ترکیه در دانشگاه چوکوروا با هدف بررسی تأثیرات آموزش ویدئویی و کتبی درباره اضطراب بیماران تحت آنژیوگرافی عروق کرونر نشان داد در میانگین نمره اضطراب، رضایت و متغیرهای فیزیولوژیکی بعد از آموزش ازنظر آماری تفاوت معناداری در مقایسه با سطح پایه در 2 گروه آزمایش و کنترل وجود داشت [15].
نتایج مطالعه ملازم و همکاران در تأثیر آموزش همتا بر اضطراب، ترس و افسردگی بیماران کاندیدای آنژیوگرافی نشان داد پس از آزمایش، نمرات اضطراب و ترس در گروه آزمایش کاهش داشته است. نتایج این مطالعه نشان داد آموزش در کاهش ترس و اضطراب بیماران مؤثر است [16]. نتایج مطالعه کارآزمایی بالینی ترابی‌زاده و همکاران در بیمارستان‌های وابسته به دانشگاه علوم‌پزشکی شیراز در شهر شیراز (بیمارستان‌های نمازی، فقیهی، کوثر و الزهرا (س)) در تأثیر آموزش با استفاده از محتوای چند‌رسانه‌ای و پیام متنی بر اضطراب و پارامترهای فیزیولوژیک نشان داد استرس، اضطراب و افسردگی افراد کاندیدای آنژیوگرافی قبل از آزمایش در هر 2 گروه تفاوت نداشت. پس از آزمایش، نتایج نشان داد میانگین نمره اضطراب، ترس و افسردگی اُفت معناداری در هر 2 گروه آزمایش داشت، درحالی‌که در گروه کنترل تفاوت آماری معناداری بین میانگین نمره اضطراب پیش‌آزمون و پس‌آزمون بود، اما درباره نمره افسردگی و نمره استرس تفاوت ازنظر آماری معناداری نبود [17].
یافته دوم این پژوهش مربوط به ارزشیابی تأثیر آموزش با شبکه‌های اجتماعی مجازی بر رضایتمندی افراد کاندیدای آنژیوگرافی عروق کرونر بود. نتیجه نشان داد رضایت از آموزش با شبکه‌های اجتماعی مجازی در بیماران در گروه آزمایش نسبت به گروه کنترل به‌صورت معناداری بیشتر بود. نتایج مطالعه اخلاقی و همکاران در تأثیر پخش پیام‌های سلامت بر آگاهی و رضایتمندی و اضطراب بیماران مراجعه‌کننده به مرکز قلب تهران که 3 بُعد آگاهی، کیفیت محتوای پیام‌های سلامت و رضایتمندی از برنامه آموزشی را سنجید که بین آگاهی، رضایتمندی و کیفیت محتوا همبستگی مثبت و معناداری وجود دارد. بین میانگین نمرات اضطراب شرکت‌کنندگان قبل و بعد از آزمایش اختلاف آماری معناداری مشاهده شد که نشان‌دهنده تأثیر آزمایش در کاهش اضطراب بود.
نتایج مطالعه کولیوند و همکاران نشان می‌دهد آموزش به بیمار و همراهان و آگاهی دادن می‌تواند در رضایتمندی از خدمات درمانی و مراقبتی تأثیر مثبت داشته باشد که از این جهت با مطالعه ما مطابقت دارد [18]. نتایج مطالعه کارآزمایی بالینی تصادفی‌شده روفینینگو و همکاران در بیمارستان امبروتو نشان داد آموزش از طریق فیلم می‌تواند سبب کاهش سطح اضطراب و افزایش رضایتمندی بیماران شود [19]. در همین راستا، بررسی مطالعات نشان می‌دهد ویدئوهای حاوی اطلاعات در بخش انتظار اورژانس که به بیماران درباره خدمات پزشکی اورژانس آموزش می‌دهد، اضطراب آن‌ها را کاهش می‌دهد و رضایت آنان از مراقبتهای پزشکی را بهبود می‌بخشد [20].
نتایج مطالعه حاضر نیز هم‌راستا با مطالعات اشاره شده است و نشان‌دهنده این است که آگاهی دادن و آموزش قبل از آنژیوگرافی می‌تواند در کاهش اضطراب بیماران و بهبود رضایتمندی بیماران از مراقبتهای آموزشی و خدمات مراقبتی مؤثر باشد. نتایج مطالعه حاضر نشان داد استفاده از روش‌های نوین آموزشی، ازجمله استفاده از بستر اینترنت و شبکه‌های اجتماعی باتوجه‌به در دسترس بودن و سهولت استفاده و همچنین امکان داشتن تعامل با بیمار می‌تواند زمینه آموزش به بیمار را تسهیل کند. به‌طورکلی می‌توان نتایج مؤثر و مثبت مطالعات دیگر را در نرم‌افزارهای آموزشی گنجاند و به بهبود آموزش و آگاه‌سازی بیمارن کمک شایانی کرد.
محدودیت‌های این پژوهش شامل تفاوت‌های فردی‌شخصیتی، شرایط روحی، نگرش و درک بیماران از بیماری، تنش، خستگی است که می‌تواند بر نحوه یادگیری آن‌ها تأثیر بگذارد که کنترل آن‌ها از عهده تیم پژوهش خارج بود.
از محدودیت‌های دیگر پژوهش می‌توان به شرایط اورژانسی و نیاز به بستری شدن و اقدام اورژانسی که ممکن بود برای بیمار قبل از انجام آنژیوگرافی پیش بیاید، اشاره کرد که قابل کنترل نبود.
نتیجه‌گیری
براساس یافته‌های مطالعه، پیشنهاد می‌شود مسئولین پرستاری مرکز درمانی امام خمینی (ره) اهواز از روش آموزش مجازی مبتنی بر تلفن همراه در آموزش استفاده کنند. بدین جهت می‌توانند در زمان پذیرش بیمار، نرم‌افزار مناسب آموزش را در تلفن همراه بیمار نصب و برنامه آموزشی را ارائه دهند تا بیمار به سهولت برای یادگیری و اطلاع از مسائل مربوط به پروسیجر به تلفن همراه مراجعه کند؛ بنابراین لازم است که واحد آموزش پرستاری در بالین، این روش را برای پرستاران بخش‌های آموزش و برنامه‌های آموزشی مدون قابل نصب را برای استفاده آماده کند و این روش آموزش در دستورالعمل‌های مراقبتی قرار گیرد.
ملاحظات اخلاقی
پیروی از اصول اخلاق پژوهش
این پژوهش نتیجه طرح مصوب دانشگاه علوم پزشکی و خدمات بهداشتی درمانی ایران با کد کمیته اخلاق IR.IUMS.REC.1399.1314 است.
حامی مالی
این پژوهش یا حمایت مالی دانشگاه علوم پزشکی و خدمات بهداشتی درمانی ایران انجام شده است.
مشارکت نویسندگان
مفهوم‌پردازی و نظارت: فاطمه محدث؛ روش‌شناسی: طاهره نجفی قزلچه؛ بررسی و نگارش: مهری بزرگ‌نژاد؛ جمع‌آوری داده‌ها: محمدرضا زارعی؛ مدیریت داده‌ها: فریبا جلالی‌نژاد؛ تحلیل داده‌ها: شیما حقانی.
تعارض منافع
بنابر اظهار نویسندگان، این مقاله تعارض منافع ندارد.
تشکر و قدردانی
از مرکز آموزشی درمانی امام خمینی (ره) اهواز وابسته به دانشگاه جندی‌شاپور و مسئولین بیمارستان و همچنین بیماران شرکت‌کننده و تمام افرادی که در انجام این پژوهش همکاری داشتند، صمیمانه قدردانی می‌شود.
بیماری‌های قلبی‌عروقی از شایع‌ترین بیماری‌های مزمن است و همه جوامع بشری با آن درگیر هستند. حتی با وجود پیشرفت‌های سریع تشخیصی و درمانی دهه‌های اخیر، هنوز یک‌سوم بیمارانی که دچار سکته قلبی می‌شوند، فوت می‌کنند [1]. ازاین‌رو، بیماری‌های قلبی‌عروقی یکی از مهم‌ترین عوامل از‌کار‌افتادگی، ناتوانی و کاهش زندگی مولد در بیشتر کشورهای جهان محسوب می‌شوند [2].
طبق آمار سازمان بهداشت جهانی در سال 2015، مرگ حدود 17 میلیون نفر سالیانه (حدود 31 درصد کل مرگ‌ها) بر اثر بیماری‌های قلبی‌عروقی بوده است. براساس پیش‌بینی‌های این سازمان، این روند تا جایی ادامه خواهد یافت که تا سال 2030 کل موارد مرگ ناشی از بیماری‌های قلبی‌عروقی از حدود 17 میلیون نفر به 23/4 میلیون نفر در سال افزایش می‌یابد. این آمار در کشورهای در حال توسعه، مانند ایران نیز در حال افزایش است. هم اکنون در ایران، بیماری قلبی‌عروقی دومین علت مرگ بیماران و عامل 38 درصد از کل موارد مرگ در کشور است [3].
با وجود سودمندی آنژیوگرافی عروق کرونر در تشخیص و ارزیابی بیماری‌های عروق کرونر، این روش به‌دلیل ماهیت تهاجمی می‌تواند یک وضعیت سرشار از اضطراب برای بسیاری از بیماران ایجاد کند [4]. ترس و اضطراب، فعالیت‌های روانی و فیزیولوژیکی بدن، مانند ضربان قلب، تعداد تنفس، فشار خون و برون‌ده قلبی را بالا می‌برد که این موارد برای بیماران دچار مشکلات قلبی‌عروقی بسیار مضر است [5]. باتوجه‌به نتایج تحقیقات درباره وجود اضطراب در بیماران تحت آنژیوگرافی عروق کرونر، ارزیابی این اضطراب و استفاده از روش‌های مناسب برای کاهش آن در این بیماران ضروری به نظر می‌رسد. [6]
ازآنجاکه بیماران قلبی عمدتاً نیازمنـد انجـام آزمایشات تشخیصـی و درمـانی خـاص هستند، این آزمایشات می‌تواند تأثیر زیادی بـر اضطراب تجربه‌شده توسط آنان داشته باشد. آنژیوگرافی یک روش کم‌خطر و همچنین بهترین اقدام تشخیصی و درمانی در بیماری‌های عروق کرونر است، اما برای بسیاری از بیماران مانند سایر اقدامات تهـاجمی یک تجربـه پرتنش و اضطراب‌زاسـت. اضطراب پاسخ فیزیولوژیک، روانی و رفتـاری فـرد برای وفق یافتن و تعدیل فشارهای خارجی و داخلی است [7]. از دلایل عمده و مهم استرس و اضطراب در بیماران کاندیدای آنژیوگرافی می‌توان بستری شدن در بیمارستان، انتظار برای آنژیوگرافی، عوارض هنگام و پس از رویه و نتیجه آنژیوگرافی، کمبود اطلاعات و آگاهی ناکافی و ناآشنایی به بخش و فرایند انجام آنژیوگرافی را نام برد [8].
کمبود دانش و آگاهی بیماران می‌تواند رابطه مستقیم با سطح اضطراب آنان داشته باشد [9]. ارائه اطلاعات لازم و دقیق درباره چگونگی انجام آنژیوگرافی قلبی و اقدامات لازم قبل، هنگام و پس از آن درباره روش‌های سازگاری و آگاه‌سازی بیمار می‌تواند موجب کاهش استرس و اضطراب و افزایش رضایتمندی و اعتماد به نفس آنان شود و آموزش این مراقبت‌ها از وظایف اولیه پرستاران است [7]. مزایای اطلاع‌رسانی به بیماران برای کاهش اضطراب و افزایش تحمل آن‌ها نسبت به جراحی و روش‌های تهاجمی در بسیاری از مطالعات تأیید شده است [10]. ازجمله آزمایشات آموزشی انجام‌شده توسط پرستاران در جهان و ایران می‌توان به آموزش فردی، آموزش گروهی، آموزش و پیگیری مراقبت‌ها با تلفن و آموزش مبتنی بر تلفن همراه اشاره کرد. در میان روش‌های آموزش، آموزش الکترونیکی روشی نوظهور است که به برخی از موانع آموزش سنتی غلبه کرده و دسترسی آسان و قابل انعطاف برای یادگیری فراهم می‌کند. آموزش الکترونیکی مجموعه فعالیت‌های آموزشی است که با استفاده از ابزارهای الکترونیکی شامل ابزارهای صوتی، تصویری، رایانه‌ای و گوشی‌های هوشمند با استفاده از شبکه‌های رایانه‌ای به‌ویژه اینترنت است که موجب یادگیری می‌شود [11].
در بخش درمانی، رضایت بیماران یکی از شاخص‌های مهم کیفیت خدمات درمانی است. در دنیای امروز اهمیت سنجش رضایتمندی بیماران به‌عنوان یکی از معیارهای اساسی در تعیین کیفیت خدمات مراقبتی بر کسی پوشیده نیست، زیرا بیمار مشتری اصلی خدمات و محور اصلی بیمارستان است؛ بنابراین رضایتمندی او یک نتیجه مهم از خدمات مراقبت سلامت و معیار مناسب برای ارزیابی کیفیت خدمات درمانی است [12].
همان‌طورکه پیش از این گفته شد به غیر از نداشتن آگاهی و کمبود دانش، محیط بخش آنژیوگرافی نیز می‌تواند عامل ایجاد اضطراب باشـد. ازاین‌رو، باتوجه‌به نقـش مراقبتی و آموزشی و حمـایتی‌تسـکینی پرستاران و اهمیت تأثیر منفی اضطراب بر روند درمان، رضایتمندی و همکاری بیمار و اهمیت آموزش بر آگاهی به نظر می‌رسد آموزش از طریق شبکه‌های اجتماعی مجازی مبتنی بر گوشی تلفن همراه (واتس‌آپ) باتوجه‌به سهولت استفاده و در دسترس بودن و همچنین افزایش کاربرانی که امروزه از آن استفاده می‌کنند، می‌تواند در کاهش اضطراب مؤثر باشد.
این مطالعه با هدف ارزشیابی اثر آموزش با شبکه‌های مجازی از طریق گوشی تلفن همراه بر اضطراب و رضایتمندی افراد کاندیدای آنژیوگرافی عروق کرونر مراجعه‌کننده به مرکز آموزشی درمانی امام خمینی (ره) انجام شد.
روش بررسی
این پژوهش یک مطالعه ارزشیابی با طرح نیمه‌تجربی پیش‌آزمون و پس‌آزمون با گروه کنترل بود که در بازه زمانی حدود 2 ماه (اواسط اردیبهشت تا اواسط تیر) سال 1400 انجام شد. جامعه پژوهش تمام بیماران کاندیدای آنژیوگرافی انتخابی عروق کرونر در مرکز آموزشی درمانی امام خمینی (ره) اهواز، وابسته به دانشگاه جندی‌شاپور بودند و نمونه پژوهش بیماران کاندیدای آنژیوگرافی انتخابی مراجعه‌کننده به مرکز آموزشی درمانی امام خمینی (ره) اهواز بودند که معیارهای ورود به مطالعه را داشتند و با رضایت آگاهانه به مطالعه وارد شدند.
معیارهای ورود به مطالعه شامل سن 18 سال به بالا، تحت آنژیوگرافی انتخابی برای بار اول، داشتن سواد خواندن و نوشتن، داشتن درک زبان فارسی، داشتن امکان استفاده از واتس‌آپ و دسترسی به اینترنت، نداشتن سابقه آنژیوگرافی در اقوام درجه 1 بیمار بود. معیارهای خروج از مطالعه، نداشتن ثبات وضعیت همودینامیک بیمار و نیاز به بستری شدن و تکمیل نکردن پرسش‌نامه به‌طور کامل بود.
برای تعیین حداقل حجم نمونه لازم در سطح اطمینان 95 درصد و توان آزمون 80 درصد و با فرض اینکه تأثیر آموزش بر اضطراب بیماران کاندیدای آنژیوگرافی عروق کرونر گروه آزمایش نسبت به کنترل به اندازه 3 واحد باشد تا ازنظر آماری معنادار تلقی شود، حجم نمونه در هر گروه 38 نفر محاسبه شد که با احتساب 20 درصد ریزش نمونه در هر گروه 46 نفر برآورد شد که در گروه آزمایش 2 بیمار به‌دلیل تکمیل نکردن پرسش‌نامه‌ها به‌طور کامل و 1 بیمار به‌دلیل نیاز به اقدام اورژانسی قبل از آنژیوگرافی و نیز در گروه کنترل 2 بیمار به‌دلیل انصراف از شرکت در مطالعه و 1 بیمار به‌دلیل تکمیل نکردن پرسش‌نامه‌ها از مطالعه خارج شدند.
انحراف‌معیار برآورد‌شده از مقاله عبدی و همکاران تحت عنوان «تأثیر روش حساسیت‌زدایی با حرکات چشم و پردازش مجدد بر میزان اضطراب بیماران در انتظار کاتتر‌گذاری قلبی» در نظر گرفته شده است. در این مطالعه 86 نفر کاندیدای آنژیوگرافی انتخابی مراجعه‌کننده به مرکز آموزشی درمانی امام خمینی (ره) اهواز در 2 گروه آزمایش و کنترل به‌روش نمونه‌گیری تصادفی ساده انتخاب شدند. بدین صورت که کارت‌هایی به نام گروه آزمایش و کنترل تهیه شد و هر فرد در زمان پذیرش با انتخاب یک کارت به‌صورت تصادفی در یکی از 2 گروه آزمایش یا کنترل قرار گرفت. ابزار گردآوری داده‌ها شامل 3 بخش بود:
بخش اول
پرسش‌نامه، اطلاعات جمعیت‌شناختی و بیماری شامل سن، جنسیت، وضعیت تأهل، سطح تحصیلات، شغل، داشتن بیمه درمانی و نوع بیمه درمانی، سابقه داشتن بیماری زمینه‌ای، نوع بیماری زمینه‌ای، علت کنونی مراجعه، استعمال دخانیات و مواد مخدر، مصرف الکل و داشتن سابقه فامیلی بیماری قلبی بود که براساس مرور متون تهیه شد.
بخش دوم
در این بخش پرسش‌نامه اضطراب بِک است. این پرسش‌نامه خودگزارش‌دهی برای اندازه‌گیری شدت اضطراب تهیه شده که یک مقیاس 21 ماده‌ای 4 گزینه‌ای که در یک طیف از صفر تا 3 نمره‌گذاری می‌شود. بیمار در هر ماده یکی از 4 گزینه که نشان‌دهنده شدت اضطراب است را انتخاب می‌کند. هریک از گزینه‌ها یکی از علائم شایع اضطراب ذهنی، بدنی و هراس را توصیف می‌کند. نمره کل پرسش‌نامه در دامنه‌ای از صفر تا 63 قرار می‌گیرد. نمره بالا نشان‌دهنده اضطراب بالاست. درجه اضطراب به این صورت تعیین شد: صفر تا 7 هیچ یا کمترین، 8 تا 15 کمترین، 16 تا 25 متوسط و 26 تا 63 شدید.
ابزار بِک از ثبات درونی 0/92 برخوردار است. روایی و پایایی نسخه ترجمه‌شده فارسی پرسش‌نامه در تحقیقی که کاویانی و موسوی بر روی 1513 نفر جمعیت بیمار و غیر‌بیمار در گروه‌های مختلف سنی و جنسی در شهر تهران انجام دادند، تأیید شد. براساس این پژوهش، ابزار بِک از روایی (0/72=r و 0/001>P) و پایایی (0/83=r و 0/001>P) و ثبات درونی (0/92=Alpha) مناسبی برخوردار است. برای تعیین روایی ابزار گردآوری داده‌ها از روایی محتوا استفاده شد. بدین منظور از نظرات اعضای هیئت علمی دانشکده پرستاری و مامایی برای تعیین روایی محتوا استفاده شد. در نمونه‌های مطالعه‌شده، آزمون و باز‌آزمون بر روی 20 نفر از نمونه‌های اصلی انجام شد. ثبات درونی ابزار با آلفای کرونباخ 0/889 و ضریب همبستگی 0/801 تأیید شد.
بخش سوم
ابزار مقیاس دیداری آنالوگ برای سنجش رضایتمندی است که شامل 1 خط‌کش 10 سانتی‌متری است که از 1 تا 10 نمره‌گذاری شده است. کمینه نمره 1 و بیشینه نمره 10 است که توسط افراد قبل از ترخیص، علامت‌گذاری شد. نمره 1 تا 3 رضایت کم، نمره 4 تا 7 رضایت متوسط و نمره 8 تا 10 نشان‌دهنده رضایت زیاد است. پایایی مقیاس دیداری آنالوگ در پژوهشی با عنوان «مقایسه 2 روش برقراری ارتباط بر میزان اضطراب و رضایتمندی بیماران تحت عمل جراحی قلب باز دارای لوله تراشه بستری در بیمارستان‌های علوم‌پزشکی تهران» که توسط پارسا و همکاران در سال 1381 انجام شد، بررسی شد. در این پژوهش برای تعیین اعتبار محتوا، مقیاس پیش‌گفت یک بار در صبح روز بعد از عمل و بار دیگر عصر همان روز تکمیل شد. سپس بین نمرات 2 نوبت ضریب همبستگی پیرسون گرفته شد که معادل 85 درصد به دست آمد. باتوجه‌به اینکه پایایی بیش از 75 درصد رضایت‌بخش و از پایایی برخوردار است؛ بنابراین مقیاس دیداری از پایایی برخوردار بود.
پس از تخصیص نمونه‌ها به 2 گروه آزمایش (43=n) و کنترل (43=n)، پیش‌آزمون پرسش‌نامه اضطراب در 2 گروه تکمیل شد. در گروه آزمایش، علاوه‌بر آموزش‌های رایج بخش مراقبتهای آنژیوگرافی شامل فیلم، تصاویر و متن‌های آموزشی از طریق واتس‌آپ ارسال شد. گروه کنترل مراقبتهای آموزشی رایج بخش را دریافت کردند. 2 گروه پس‌آزمون پرسش‌نامه اضطراب را 1 ساعت قبل از آنژیوگرافی تکمیل کردند. سپس پرسش‌نامه رضایتمندی از آنژیوگرافی و مراقبتهای آموزشی قبل از ترخیص توسط 2 گروه تکمیل شد.
برای تجزیه‌و‌تحلیل داده‌ها با اســتفاده از نرم‌افزار SPSS نسخه 16، ابتدا با اســتفاده از روش‌های آمار توصــیفی جداول توزیع تعداد تنظیم شدند. شـــاخص‌های عددی متغیرهای کمّی نیز به تفکیک 2 گروه محاســـبه شد و سـپس با استفاده از آزمون کای‌دو یا دقیق فیشر، همگن بودن متغیرهای کیفی 2 گروه ارزیابی شدند. سـپس با اسـتفاده از آزمون تی‌مسـتقل متغیرهای کمّی 2 گروه را مقایسـه کرده، ضمناً از آزمون تی‌زوجی برای مقایسه میانگین قبل و بعد از آزمایش در هر‌کدام از گروه‌ها استفاده شد. سطح معناداری کمتر از 0/05 در نظر گرفته شد.
یافته‌ها
در این مطالعه 86 بیمار (43 نفر در هر گروه) مشارکت داشتند و تحلیل داده‌ها بر روی همین تعداد انجام شد. اطلاعات جمعیت‌شناختی مشارکت‌کنندگان در جدول شماره 1 ارائه شده است.
یافته‌ها نشان داد میانگین سن افراد مورد پژوهش در گروه کنترل برابر با 10/16±55/60 سال و در گروه آزمایش برابر با 7/85±52/21 سال بود. بیشتر افراد در 2 گروه، مرد بودند. مدرک دیپلم و بالاتر داشتند و متأهل بودند. افراد خانه‌دار نسبت به سایر افراد تعداد بیشتری بودند. بیشتر افراد در 2 گروه، استعمال دخانیات و مصرف الکل و اعتیاد به مواد نداشتند. در گروه کنترل 95/3 درصد از افراد بیمه داشتند که نوع بیمه درمانی بیشتر آن‌ها تأمین اجتماعی (61 درصد) بود. در گروه آزمایش 97/7 درصد بیمه داشتند که نوع بیمه درمانی بیشتر آن‌ها تأمین اجتماعی (71/4 درصد) بود. همچنین بیمــاران در 2 گروه ازنظر مشخصات جمعیت‌شناختی بــا یکدیگر تفاوت آماری معناداری نداشتند (P>0/05) (
در جدول شماره 2، مشخصات بیماری، سابقه بیماری و علت مراجعه افراد مطالعه‌شده ارائه شده است.
بیشتر افراد کاندیدای آنژیوگرافی عروق کرونر در 2 گروه کنترل و آزمایش سابقه بیماری قلبی و سابقه بیماری قلبی در خانواده نداشتند. در گروه کنترل، بیماری زمینه‌ای بیشتر بیماران فشار خون بود (41/9 درصد) و در گروه آزمایش نوع بیماری زمینه‌ای بیشتر آن‌ها دیابت بود (47/8 درصد). علت مراجعه بیشتر افراد در گروه کنترل (69/8 درصد) و آزمایش (48/8 درصد) درد یا سوزش قفسه سینه بود. نتایج نشان داد 2 گروه بررسی‌شده ازنظر بیماری‌های قلبی، بیماری قلبی در خانواده و بیماری مزمن تفاوت معنادار آماری نداشتند (0/05<P) (
نتنایــج مطالعــه درباره مقایسه اضطراب بیماران قبل از آزمایش در گروه‌های آزمایش و کنترل در جدول شماره 3 نشان داد میانگین و انحراف‌معیار اضطراب در 2 گروه کنترل و آزمایش به‌ترتیب برابر با 9/71±18/32 و 6/95±16/11 بود.
نتایج آزمون تی‌مستقل نشان داد بین نمرات اضطراب در 2 گروه آزمایش و کنترل قبل از آزمایش اختلاف معنادار آماری وجود نداشت (0/229=P).
میانگین و انحراف معیار اضطراب در 2 گروه آزمایش و کنترل بعد از آزمایش به‌ترتیب با 6/7±7/55 و 6/79±13/65 بود که نتایج نشان داد نمرات اضطراب در گروه آزمایش به‌صورت معناداری نسبت به گروه کنترل کمتر بود (0/001>P). نتایج آزمون تی‌زوجی نشان داد هم در گروه آزمایش (0/001>P) و هم در گروه کنترل (0/005=P) نمرات اضطراب بعد از آزمایش نسبت به قبل از آن به‌صورت معناداری کاهش یافته است. نتایج آزمون تی‌مستقل نشان داد کاهش نمرات اضطراب در گروه آزمایش به‌صورت معناداری از گروه کنترل بیشتر بود (0/001>P).
همان‌طورکه در جدول شماره 4 مشاهده می‌شود قبل از آزمایش در گروه کنترل، افراد دچار اضطراب متوسط (44/2 درصد) و در گروه آزمایش، اضطراب در سطح خفیف (41/9 درصد) نسبت به سایر افراد، تعداد بیشتری بودند.
بعد از آزمایش در گروه کنترل، افراد دچار اضطراب خفیف (51/2 درصد) و در گروه آزمایش، اضطراب در کمترین سطح اضطراب (62/8 درصد) نسبت به سایر افراد، تعداد بیشتری بودند. همچنین مقدار اندازه اثر آزمایش بر روی اضطراب 0/9 محاسبه شد که نشان‌دهنده میزان بالای اثر آموزش با شبکه‌های مجازی بر اضطراب بوده است.
بر اساس جدول شماره 5، میزان رضایت از آموزش در بیشتر افراد در گروه کنترل در سطح متوسط (95/3 درصد) و در بیشتر افراد در گروه آزمایش در سطح زیاد (88/4 درصد) بود.
نتایج آزمون تی‌مستقل نشان داد رضایت از آموزش با شبکه اجتماعی مجازی در افراد کاندیدای آنژیوگرافی عروق کرونر در گروه آزمایش نسبت به گروه کنترل به‌صورت معناداری بیشتر بود (0/001>P). همچنین مقدار اندازه اثر رضایت از آموزش 1/88 محاسبه شد که نشان‌دهنده میزان بالای اثر آموزش با شبکه‌های مجازی بر رضایت از آموزش بوده است.
بحث
یافته‌های مطالعه نشان‌دهنده تأثیر مثبت آموزش با شبکه‌های اجتماعی بر شاخص اضطراب و رضایتمندی بیماران است و به‌عبارتی، میانگین تغییـرات این 2 متغیر در 2 گروه مطالعه‌شده با یکدیگر تفاوت معناداری دارد. نتایج مطالعه حاضر نشان داد پس از آزمایش میانگین نمره اضطراب در گروه آزمایش به‌صورت معناداری نسبت به گروه کنترل کمتر بود؛ بنابراین آموزش با شبکه‌های اجتماعی توانسته است در کاهش اضطراب بیماران مؤثر واقع شود.
همچنین نتایج نشان داد رضایت از آموزش با شبکه‌های اجتماعی مجازی در افراد کاندیدای آنژیوگرافی عروق کرونر در گروه آزمایش نسبت به گروه کنترل به‌صورت معناداری بیشتر بود. تعدادی از مطالعات نیز همین نتایج را به دست آوردند. ظفری و همکاران در مطالعه‌ای همسو با هدف بررسی تأثیر آموزش مبتنی بر تلفن همراه بر اضطراب بیماران کاندیدای آنژیوگرافی عروق کرونر نشان داد که آموزش مبتنی بر تلفن همراه میانگین نمره اضطراب را کاهش داده است و تأثیر آزمایش ازنظر آماری معنادار بوده است [13].
حبیب‌زاده در مطالعه‌ای با هدف بررسی تأثیر آموزش تصویری بر سطح اضطراب و متغیرهای همودینامیک در بیماران کاندیدای آنژیوگرافی عروق کرونر نشان داد بیماران بعد از آزمایش تصویری نسبت به گروه کنترل سطح اضطراب کمتر، فشار خون پایین‌تر و ضربان نزدیک‌تر به محدوده نرمال داشتند [14]. نتایج مطالعه گوچ و همکاران در ادانای ترکیه در دانشگاه چوکوروا با هدف بررسی تأثیرات آموزش ویدئویی و کتبی درباره اضطراب بیماران تحت آنژیوگرافی عروق کرونر نشان داد در میانگین نمره اضطراب، رضایت و متغیرهای فیزیولوژیکی بعد از آموزش ازنظر آماری تفاوت معناداری در مقایسه با سطح پایه در 2 گروه آزمایش و کنترل وجود داشت [15].
نتایج مطالعه ملازم و همکاران در تأثیر آموزش همتا بر اضطراب، ترس و افسردگی بیماران کاندیدای آنژیوگرافی نشان داد پس از آزمایش، نمرات اضطراب و ترس در گروه آزمایش کاهش داشته است. نتایج این مطالعه نشان داد آموزش در کاهش ترس و اضطراب بیماران مؤثر است [16]. نتایج مطالعه کارآزمایی بالینی ترابی‌زاده و همکاران در بیمارستان‌های وابسته به دانشگاه علوم‌پزشکی شیراز در شهر شیراز (بیمارستان‌های نمازی، فقیهی، کوثر و الزهرا (س)) در تأثیر آموزش با استفاده از محتوای چند‌رسانه‌ای و پیام متنی بر اضطراب و پارامترهای فیزیولوژیک نشان داد استرس، اضطراب و افسردگی افراد کاندیدای آنژیوگرافی قبل از آزمایش در هر 2 گروه تفاوت نداشت. پس از آزمایش، نتایج نشان داد میانگین نمره اضطراب، ترس و افسردگی اُفت معناداری در هر 2 گروه آزمایش داشت، درحالی‌که در گروه کنترل تفاوت آماری معناداری بین میانگین نمره اضطراب پیش‌آزمون و پس‌آزمون بود، اما درباره نمره افسردگی و نمره استرس تفاوت ازنظر آماری معناداری نبود [17].
یافته دوم این پژوهش مربوط به ارزشیابی تأثیر آموزش با شبکه‌های اجتماعی مجازی بر رضایتمندی افراد کاندیدای آنژیوگرافی عروق کرونر بود. نتیجه نشان داد رضایت از آموزش با شبکه‌های اجتماعی مجازی در بیماران در گروه آزمایش نسبت به گروه کنترل به‌صورت معناداری بیشتر بود. نتایج مطالعه اخلاقی و همکاران در تأثیر پخش پیام‌های سلامت بر آگاهی و رضایتمندی و اضطراب بیماران مراجعه‌کننده به مرکز قلب تهران که 3 بُعد آگاهی، کیفیت محتوای پیام‌های سلامت و رضایتمندی از برنامه آموزشی را سنجید که بین آگاهی، رضایتمندی و کیفیت محتوا همبستگی مثبت و معناداری وجود دارد. بین میانگین نمرات اضطراب شرکت‌کنندگان قبل و بعد از آزمایش اختلاف آماری معناداری مشاهده شد که نشان‌دهنده تأثیر آزمایش در کاهش اضطراب بود.
نتایج مطالعه کولیوند و همکاران نشان می‌دهد آموزش به بیمار و همراهان و آگاهی دادن می‌تواند در رضایتمندی از خدمات درمانی و مراقبتی تأثیر مثبت داشته باشد که از این جهت با مطالعه ما مطابقت دارد [18]. نتایج مطالعه کارآزمایی بالینی تصادفی‌شده روفینینگو و همکاران در بیمارستان امبروتو نشان داد آموزش از طریق فیلم می‌تواند سبب کاهش سطح اضطراب و افزایش رضایتمندی بیماران شود [19]. در همین راستا، بررسی مطالعات نشان می‌دهد ویدئوهای حاوی اطلاعات در بخش انتظار اورژانس که به بیماران درباره خدمات پزشکی اورژانس آموزش می‌دهد، اضطراب آن‌ها را کاهش می‌دهد و رضایت آنان از مراقبتهای پزشکی را بهبود می‌بخشد [20].
نتایج مطالعه حاضر نیز هم‌راستا با مطالعات اشاره شده است و نشان‌دهنده این است که آگاهی دادن و آموزش قبل از آنژیوگرافی می‌تواند در کاهش اضطراب بیماران و بهبود رضایتمندی بیماران از مراقبتهای آموزشی و خدمات مراقبتی مؤثر باشد. نتایج مطالعه حاضر نشان داد استفاده از روش‌های نوین آموزشی، ازجمله استفاده از بستر اینترنت و شبکه‌های اجتماعی باتوجه‌به در دسترس بودن و سهولت استفاده و همچنین امکان داشتن تعامل با بیمار می‌تواند زمینه آموزش به بیمار را تسهیل کند. به‌طورکلی می‌توان نتایج مؤثر و مثبت مطالعات دیگر را در نرم‌افزارهای آموزشی گنجاند و به بهبود آموزش و آگاه‌سازی بیمارن کمک شایانی کرد.
محدودیت‌های این پژوهش شامل تفاوت‌های فردی‌شخصیتی، شرایط روحی، نگرش و درک بیماران از بیماری، تنش، خستگی است که می‌تواند بر نحوه یادگیری آن‌ها تأثیر بگذارد که کنترل آن‌ها از عهده تیم پژوهش خارج بود.
از محدودیت‌های دیگر پژوهش می‌توان به شرایط اورژانسی و نیاز به بستری شدن و اقدام اورژانسی که ممکن بود برای بیمار قبل از انجام آنژیوگرافی پیش بیاید، اشاره کرد که قابل کنترل نبود.
نتیجه‌گیری
براساس یافته‌های مطالعه، پیشنهاد می‌شود مسئولین پرستاری مرکز درمانی امام خمینی (ره) اهواز از روش آموزش مجازی مبتنی بر تلفن همراه در آموزش استفاده کنند. بدین جهت می‌توانند در زمان پذیرش بیمار، نرم‌افزار مناسب آموزش را در تلفن همراه بیمار نصب و برنامه آموزشی را ارائه دهند تا بیمار به سهولت برای یادگیری و اطلاع از مسائل مربوط به پروسیجر به تلفن همراه مراجعه کند؛ بنابراین لازم است که واحد آموزش پرستاری در بالین، این روش را برای پرستاران بخش‌های آموزش و برنامه‌های آموزشی مدون قابل نصب را برای استفاده آماده کند و این روش آموزش در دستورالعمل‌های مراقبتی قرار گیرد.
ملاحظات اخلاقی
پیروی از اصول اخلاق پژوهش
این پژوهش نتیجه طرح مصوب دانشگاه علوم پزشکی و خدمات بهداشتی درمانی ایران با کد کمیته اخلاق IR.IUMS.REC.1399.1314 است.
حامی مالی
این پژوهش یا حمایت مالی دانشگاه علوم پزشکی و خدمات بهداشتی درمانی ایران انجام شده است.
مشارکت نویسندگان
مفهوم‌پردازی و نظارت: فاطمه محدث؛ روش‌شناسی: طاهره نجفی قزلچه؛ بررسی و نگارش: مهری بزرگ‌نژاد؛ جمع‌آوری داده‌ها: محمدرضا زارعی؛ مدیریت داده‌ها: فریبا جلالی‌نژاد؛ تحلیل داده‌ها: شیما حقانی.
تعارض منافع
بنابر اظهار نویسندگان، این مقاله تعارض منافع ندارد.
تشکر و قدردانی
از مرکز آموزشی درمانی امام خمینی (ره) اهواز وابسته به دانشگاه جندی‌شاپور و مسئولین بیمارستان و همچنین بیماران شرکت‌کننده و تمام افرادی که در انجام این پژوهش همکاری داشتند، صمیمانه قدردانی می‌شود.
References
1.Tammeh MA, Akhondzadeh K, Ehsani SR, Shamsi MA, Mohammadnejad E. The concept of spiritual well-being from the viewpoint of nurses caring for heart disease patients. Int J Humanit Cult Studies. 2356-5926, 2016; 3(1):2109-16. [Link]
2.Piepoli MF, Hoes AW, Agewall S, Albus C, Brotons C, Catapano AL, et al. [2016 European Guidelines on cardiovascular disease prevention in clinical practice (Polish)]. Kardiol Pol. 2016; 74(9):821-936. [DOI:10.5603/KP.2016.0120] [PMID]
3.Roger VL, Go AS, Lloyd-Jones DM, Benjamin EJ, Berry JD, Borden WB, et al. Heart disease and stroke statistics-2012 update: A report from the American Heart Association. Circulation. 2012; 125(1):e2-e220. [PMID]
4.Uzun S, Vural H, Uzun M, Yokusoglu M. State and trait anxiety levels before coronary angiography. J Clin Nurs. 2008; 17(5):602-7. [DOI:10.1111/j.1365-2702.2007.02018.x] [PMID]
5.Nekouei ZK, Yousefy A, Manshaee G, Nikneshan S. Comparing anxiety in cardiac patients candidate for angiography with normal population. ARYA Atheroscler. 2011; 7(3):93-6. [PMID]
6.Afzali S, Masoudi R, Etemadifar S, Moradi M, Moghaddasi J. [The effect of progressive muscle relaxation program (PMR) on anxiety of patients undergoing coronary heart angiography (Persian)]. J Shahrekord Univ Med Sci. 2009; 11 (3):77-84. [Link]
7.Habibzadeh H, Milan ZD, Radfar M, Alilu L, Cund A. Effects of peer-facilitated, video-based and combined peer-and-video education on anxiety among patients undergoing coronary angiography: Randomised controlled trial. Sultan Qaboos Univ Med J. 2018; 18(1):e61-e67. [DOI:10.18295/squmj.2018.18.01.010] [PMID] [PMCID]
8.Lieber AC, Bose J, Zhang X, Seltzberg H, Loewy J, Rossetti A, et al. Effects of music therapy on anxiety and physiologic parameters in angiography: A systematic review and meta-analysis. J Neurointerv Surg. 2019; 11(4):416-23. [DOI:10.1136/neurintsurg-2018-014313] [PMID]
9.Buzatto LL, Zanei SS. Patients’ anxiety before cardiac catheterization. Einstein (Sao Paulo). 2010; 8(4):483-7. [DOI:10.1590/s1679-45082010rw1517] [PMID]
10.Basar C, Beşli F, Keçebaş M, Kayapınar O, Turker Y. The effect of audio-visual education prior to coronary angiography on the state anxiety. Anxiety. 2015; 1(8):176-8. [Link]
11.Atashi V, Sheikh Abumasoudi R, Moghimian M, Hashemi MS, Karimi T, Kashani F, et al. [The effect of E-learning on the quality of life of patients with stroke (Persian)]. J Health Care. 2017; 19(1):30-8. [Link]
12.Farajzadeh M, Karimi L, Mirjavadi SA, Azimi AV, Chaharshahi SG, Farjam SN, et al. Survey of the patients’ satisfaction with services provided in an Iranian Naval Hospital in 2019: A cross-sectional study. Rom J Mil Med. 2021; 124(4):452. [DOI:10.21203/rs.3.rs-29151/v1]
13.Zafari E, Rokhafroz D, Dashtebozorgi B, Maraghi E. [The effectiveness of based-mobile education on anxiety of patients candidate coronary angiography (Persian)]. J Critic Care Nurs. 2019; 12(2):35-41. [Link]
14.Khezerloo S, Habibzadeh H, Rasouli D, Rahmani A, Ahangarzadeh rezai S. [Effect of video information on anxiety level and hemodynamic parameters of patients undergoing coronary angiography (Persian]. Nurs Midwifery J. 2018; 16(4):295-302. [Link]
15.Gökçe E, Arslan S. Possible effect of video and written education on anxiety of patients undergoing coronary angiography. J Perianesth Nurs. 2019; 34(2):281-8. [DOI:10.1016/j.jopan.2018.06.100] [PMID]
16.Molazem Z, Shahabfard Z, Askari A, Kalyani MN. Effects of a peer-led group education on fear, anxiety and depression levels of patients undergoing coronary angiography. Invest Educ Enferm. 2018; 36(1):e13. [DOI:10.17533/udea.iee.v36n1e13] [PMID]
17.Torabizadeh C, Rousta S, Gholamzadeh S, Kojouri J, Jamali K, Parvizi MM. Efficacy of education delivery through multimedia and text messaging on the psychological parameters of patients scheduled for coronary angiography: A single-blind randomized controlled clinical trial. BMC Cardiovasc Disord. 2021; 21(1):3. [PMID] [PMCID]
18.Kolivand P, Ali Hakami M, Eghbali F, Monjamed Z, Sharifi F. [Patient satisfaction of the quality of patient teaching in Khatam Alanbia hospital (Persian)]. Neurosci J Shefaye Khatam. 2015; 3(3):25-31. [DOI:10.18869/acadpub.shefa.3.3.25]
19.Ruffinengo C, Versino E, Renga G. Effectiveness of an informative video on reducing anxiety levels in patients undergoing elective coronarography: an RCT. Eur J Cardiovasc Nurs. 2009; 8(1):57-61. [DOI:10.1016/j.ejcnurse.2008.04.002] [PMID]
2.Piepoli MF, Hoes AW, Agewall S, Albus C, Brotons C, Catapano AL, et al. [2016 European Guidelines on cardiovascular disease prevention in clinical practice (Polish)]. Kardiol Pol. 2016; 74(9):821-936. [DOI:10.5603/KP.2016.0120] [PMID]
3.Roger VL, Go AS, Lloyd-Jones DM, Benjamin EJ, Berry JD, Borden WB, et al. Heart disease and stroke statistics-2012 update: A report from the American Heart Association. Circulation. 2012; 125(1):e2-e220. [PMID]
4.Uzun S, Vural H, Uzun M, Yokusoglu M. State and trait anxiety levels before coronary angiography. J Clin Nurs. 2008; 17(5):602-7. [DOI:10.1111/j.1365-2702.2007.02018.x] [PMID]
5.Nekouei ZK, Yousefy A, Manshaee G, Nikneshan S. Comparing anxiety in cardiac patients candidate for angiography with normal population. ARYA Atheroscler. 2011; 7(3):93-6. [PMID]
6.Afzali S, Masoudi R, Etemadifar S, Moradi M, Moghaddasi J. [The effect of progressive muscle relaxation program (PMR) on anxiety of patients undergoing coronary heart angiography (Persian)]. J Shahrekord Univ Med Sci. 2009; 11 (3):77-84. [Link]
7.Habibzadeh H, Milan ZD, Radfar M, Alilu L, Cund A. Effects of peer-facilitated, video-based and combined peer-and-video education on anxiety among patients undergoing coronary angiography: Randomised controlled trial. Sultan Qaboos Univ Med J. 2018; 18(1):e61-e67. [DOI:10.18295/squmj.2018.18.01.010] [PMID] [PMCID]
8.Lieber AC, Bose J, Zhang X, Seltzberg H, Loewy J, Rossetti A, et al. Effects of music therapy on anxiety and physiologic parameters in angiography: A systematic review and meta-analysis. J Neurointerv Surg. 2019; 11(4):416-23. [DOI:10.1136/neurintsurg-2018-014313] [PMID]
9.Buzatto LL, Zanei SS. Patients’ anxiety before cardiac catheterization. Einstein (Sao Paulo). 2010; 8(4):483-7. [DOI:10.1590/s1679-45082010rw1517] [PMID]
10.Basar C, Beşli F, Keçebaş M, Kayapınar O, Turker Y. The effect of audio-visual education prior to coronary angiography on the state anxiety. Anxiety. 2015; 1(8):176-8. [Link]
11.Atashi V, Sheikh Abumasoudi R, Moghimian M, Hashemi MS, Karimi T, Kashani F, et al. [The effect of E-learning on the quality of life of patients with stroke (Persian)]. J Health Care. 2017; 19(1):30-8. [Link]
12.Farajzadeh M, Karimi L, Mirjavadi SA, Azimi AV, Chaharshahi SG, Farjam SN, et al. Survey of the patients’ satisfaction with services provided in an Iranian Naval Hospital in 2019: A cross-sectional study. Rom J Mil Med. 2021; 124(4):452. [DOI:10.21203/rs.3.rs-29151/v1]
13.Zafari E, Rokhafroz D, Dashtebozorgi B, Maraghi E. [The effectiveness of based-mobile education on anxiety of patients candidate coronary angiography (Persian)]. J Critic Care Nurs. 2019; 12(2):35-41. [Link]
14.Khezerloo S, Habibzadeh H, Rasouli D, Rahmani A, Ahangarzadeh rezai S. [Effect of video information on anxiety level and hemodynamic parameters of patients undergoing coronary angiography (Persian]. Nurs Midwifery J. 2018; 16(4):295-302. [Link]
15.Gökçe E, Arslan S. Possible effect of video and written education on anxiety of patients undergoing coronary angiography. J Perianesth Nurs. 2019; 34(2):281-8. [DOI:10.1016/j.jopan.2018.06.100] [PMID]
16.Molazem Z, Shahabfard Z, Askari A, Kalyani MN. Effects of a peer-led group education on fear, anxiety and depression levels of patients undergoing coronary angiography. Invest Educ Enferm. 2018; 36(1):e13. [DOI:10.17533/udea.iee.v36n1e13] [PMID]
17.Torabizadeh C, Rousta S, Gholamzadeh S, Kojouri J, Jamali K, Parvizi MM. Efficacy of education delivery through multimedia and text messaging on the psychological parameters of patients scheduled for coronary angiography: A single-blind randomized controlled clinical trial. BMC Cardiovasc Disord. 2021; 21(1):3. [PMID] [PMCID]
18.Kolivand P, Ali Hakami M, Eghbali F, Monjamed Z, Sharifi F. [Patient satisfaction of the quality of patient teaching in Khatam Alanbia hospital (Persian)]. Neurosci J Shefaye Khatam. 2015; 3(3):25-31. [DOI:10.18869/acadpub.shefa.3.3.25]
19.Ruffinengo C, Versino E, Renga G. Effectiveness of an informative video on reducing anxiety levels in patients undergoing elective coronarography: an RCT. Eur J Cardiovasc Nurs. 2009; 8(1):57-61. [DOI:10.1016/j.ejcnurse.2008.04.002] [PMID]
ارسال پیام به نویسنده مسئول
| بازنشر اطلاعات | |
 |
این مقاله تحت شرایط Creative Commons Attribution-NonCommercial 4.0 International License قابل بازنشر است. |
