نشریه پرستاری ایران

مقدمه
مولتیپل‌اسکلروزیس یک بیماری خودایمنی سیستم اعصاب مرکزی است که با التهاب مزمن، از بین ‌رفتن (تخریب) میلین، گلیوزیس و کم‌ شدن نرون‌ها در سیستم اعصاب مرکزی مشخص می‌شود [1] و جزء شایع‌ترین اختلالات التهابی سیستم اعصاب مرکزی است [2]. بر اساس آمار سازمان بهداشت جهانی (2008) شیوع این بیماری بیست تا شصت نفر در هر صد هزار نفر و میزان ابتلای زنان سه تا چهار برابر مردان است [3]. اغلب در سنین بیست تا چهل‌سالگی شروع می‌شود و بزرگسالان جوان را که از حیث روابط جنسی فعال هستند، گرفتار می‌کند [4]. مطالعات نشان می‌دهند تقریباً بیشتر از نیمی از این افراد فاقد زندگی جنسی رضایت‌بخش‌اند و یا رابطه جنسی آن‌ها متوقف شده است. همین‌طور ابتلا به بیماری مولتیپل‌اسکلروزیس شانس باقی ماندن فرد را در ازدواج با همان شریک نسبت به جمعیت سالم شدیداً کاهش می‌دهد [5].
مطالعات نشان می‌دهد در بیشتر بیماران حتی در افراد با درجه ناتوانی خفیف، اختلالات ادراری و جنسی دیده می‌شود [6]. به طوری ‌که شیوع اختلال عملکرد جنسی در این زنان حدود 73 درصد است [7]. شیوع مشکلات جنسی اولیه در زنان ایرانی مبتلا به مولتیپل اسکلروزیس از این حد نیز بیشتر و به میزان 87/1 درصد است [8] که با توجه به آمار بالای شیوع اختلال عملکرد جنسی در مبتلایان به مولتیپل‌اسکلروزیس، این مسئله یک نگرانی بزرگ به نظر می‌رسد [4].
در این بیماری اختلالات قشر مغز که باعث ضعف، گرفتگی عضلات، مشکلات تکلم و آسیب در تطابق می‌شود، صمیمیت جنسی بیماران را تقلیل می‌دهد [9]. مسائل جنسی در زندگی زوجین جزء مسائل درجه یک و پراهمیت مابین زوجین است و قادر است تمامی روابط و تعاملات آنان را متأثر سازد [10]. رابطه جنسی یکی از جنبه‌های مهم روابط زوجین است که به‌خصوص در این بیماران معمولاً مغفول واقع شده است. اختلال عملکرد جنسی دارای اثرات فراوان و متنوع در زندگی افراد مبتلا به مولتیپل‌اسکلروزیس است و روابط بین‌فردی و زندگی زناشویی آنان را متأثر می‌سازد [5]. در حالی که رفع نیازهای جنسی و بهداشت جنسی جزء عوامل مهم دخیل در بهداشت جسم و روان است و بر استحکام خانواده می‌افزاید [11]. مشکلات عملکرد جنسی این زنان در سه بُعد طبقه‌بندی می‌شود: مشکلات جنسی اولیه که به دلیل اثر عوارض نورولوژیک بیماری بر سیستم اعصاب مرکزی، بروز می‌کند و مستقیماً بر پاسخ‌دهی جنسی و احساسات جنسی تأثیر گذاشته و سبب مشکلاتی، مانند کاهش میل جنسی و حس ژنیتال، مشکلات ارگاسم (فقدان یا تأخیر ارگاسم) و رطوبت واژن می‌شود؛ مشکلات جنسی ثانویه که به دلیل تأثیر تغییرات فیزیکی مربوط به بیماری بروز پیدا می کند و به‌صورت غیرمستقیم، پاسخ جنسی را تخریب می‌کند، شامل مسائلی همچون ضعف یا گرفتگی عضلات، مشکلات در حرکات بدن طی فعالیت جنسی، اختلال عملکرد مثانه و روده و مشکلات مرتبط با حافظه و تمرکز [8]؛ مشکلات جنسی بعد ثالثیه، مانند تغییر تصویر بدنی، به جنبه‌های روان‌شناسی، اجتماعی و فرهنگی بیماری مولتیپل‌اسکلروزیس مربوط است [6].
بیماری‌های مزمن اغلب در نتیجه شرایط زندگی ناسالم ایجاد می‌شود. توجه به منشأ این بیماری‌ها سبب توجه به سبک زندگی و رفتار انسان شده است [12]. عللی همچون استرس و کمبود ویتامین دی را از عوامل دخیل در ایجاد بیماری مولتیپل‌اسکلروزیس می‌دانند. همین‌طور، عادات غذایی و مدت قرار گرفتن در معرض نور خورشید در ابتلا به مولتیپل‌اسکلروزیس بسیار مؤثر است [13]. همچنین حضور برخی فاکتورهای روانی با شروع بیماری مولتیپل‌اسکلروزیس رابطه‌ای نزدیک دارد. بین مبتلایان به مولتیپل‌اسکلروزیس و جمعیت عمومی تفاوت زیادی از نظر نحوه ارتباطات بین‌فردی و سطح اضطراب دیده شده است [14]. در زمینه سبک زندگی، بیماران مبتلا به مولتیپل‌اسکلروزیس ممکن است با مشکلات متعددی همچون شرایط استرس‌زا، رژیم غذایی ناسالم، فعالیت فیزیکی ناکافی و منابع ناکافی حمایت مواجه شوند [15]. اصلاح سبک زندگی مستلزم تغییر رفتارهایی است که بخش عمده‌ای از عادات روزمره فرد را تشکیل می‌دهد [16]. تغییر سبک زندگی با تغییر ارزش‌ها و اولویت‌های زندگی همراه است و سبب نزدیک‌تر شدن زوج‌ها به یکدیگر می‌شود [17]. فعالیت جنسی از عوامل مختلفی همچون روابط بین‌فردی متأثر است [18] و فشارهای روانی و مدیریت استرس می‌تواند بر مشکلات جنسی مؤثر باشد [19].
سبک زندگی سالم شامل رفتارهایی است که فرد را در برابر بیماری‌ها و صدمات محافظت کرده و احتمال بروز صدمه و آسیب به سلامتی را کاهش می‌دهد [20]. سبک زندگی ارتقادهنده سلامت یک الگوی خودآغازگر و درک‌شده توسط شخص برای حفظ و ارتقای سطح تندرستی است که به وسیله خود فرد اجرا و تکمیل می‌شود [21]. سبک زندگی ارتقادهنده سلامت دارای شش مؤلفه روابط بین‌فردی، تغذیه، فعالیت فیزیکی، مدیریت استرس، مسئولیت‌پذیری سلامت و خودشکوفایی است [22].تغییر سبک زندگی با تغییر ارزش‌ها و اولویت‌های زندگی همراه است و سبب نزدیک‌تر شدن زوج‌ها به یکدیگر می‌شود [18]. فعالیت جنسی از عوامل مختلفی همچون روابط بین‌فردی متأثر است [19].

آموزش نقش مهمی در ارتقای سبک زندگی سالم ایفا می‌کند [23]. تکنولوژی می‌تواند فرصتی برای افزایش اطلاعات و یادگیری مهارت‌های جدید باشد [24] و آموزش چندرسانه‌ای یک شیوه چند‌جانبه و فراگیر بدون نیاز به معلم و جلسات حضوری است که می‌تواند اطلاعات لازم برای مقابله با بیماری و تصحیح رفتارهای خود‌مراقبتی را به بیماران ارائه دهد [25]. نمایش فیلم، در انتقال موضوعات سلامت تأثیر بسزایی دارد [26]. در این روش از چندین نوع رسانه مثل متن و صدا و فیلم به شکل ترکیبی برای بیان مطلب استفاده شده است [27] و به دلیل سرعت بالای انتقال اطلاعات و دسترسی بالا به کلمات، صداها و تصاویر، کیفیت آموزش بالا رفته و یادگیری بهتر می‌شود [25] و با در نظر گرفتن شرایط خاص این بیماران، روش مناسبی برای آموزش این بیماران به نظر می‌آید. 
آسیب‌های جسمی بیماری با تخریب تصویر ذهنی، افت همزمان فعالیت جنسی این زنان را موجب می‌شود. درد و خستگی مانع برقراری یک رابطه جنسی رضایت‌بخش و سالم می‌شود و شرکت در فعالیت‌های اجتماعی را محدود می‌کند. درنتیجه، زندگی جنسی این بیماران همیشه با مشکلاتی درگیر است، به طوری که این مشکلات تنش زیادی را در زندگی زناشویی آنان ایجاد می‌کند. از آنجا که افراد با محدودیت‌های فرهنگی-اجتماعی و خانوادگی زیادی در زمینه مسئله عملکرد جنسی مواجه‌اند [28] و به دلیل فرهنگ محافظه‌کارانه و تابو‌ بودن صحبت‌ در مورد مسائل جنسی در بین بیشتر زنان ایرانی، این موضوع غالباً نادیده گرفته شده [29] و از طرف بیماران مطرح نشده است. کادر درمان نیز به دلیل فرهنگ حاکم بر جامعه و یا به دلیل نداشتن اطلاعات کافی در این زمینه، بررسی لازم را انجام نمی‌دهند. با وجود تأثیرات زیاد و متنوع بیماری بر افت عملکرد جنسی این زنان و آمار بالای شیوع اختلال عملکرد جنسی در مبتلایان به مولتیپل‌اسکلروزیس این مسئله به بررسی‌های بیشتری نیاز دارد [4]. در مطالعاتی که تاکنون در این زمینه انجام شده، انجام اقدامات لازم منوط به حضور بیماران در محل پژوهش بود. در حالی که مشکلات عدیده‌ای که این بیماری ایجاد می‌کند از جمله درد و خستگی، شرکت در فعالیت‌های اجتماعی را برای این زنان محدود می‌کند. به علاوه در مطالعات قبلی به نقش پیشگیرانه آموزش سبک زندگی ارتقادهنده سلامت، خصوصاً آموزش چندرسانه‌ای که توانایی بهره‌وری از راه دور و تکرار استفاده از محتوای آموزشی برحسب تمایل و نیاز فراگیران را دارد، پرداخته نشده است. انجام مطالعاتی در زمینه عملکرد جنسی زنان با مولتیپل‌اسکلروزیس لازم به نظر می‌آید. از آنجا که آموزش، مشاوره و راهنمایی در مورد سلامت جنسی و مسائل مربوط به آن از وظایف مهم ماماهاست، ماماها می‌توانند با برگزاری جلسات مشاوره فردی و گروهی و یا کلاس‌ها و جلسات آموزشی، موجب ارتقای آگاهی و سلامت زنان و خانواده شوند [30].
بر این اساس، انجام مطالعاتی در زمینه عملکرد جنسی زنان با مولتیپل‌اسکلروزیس لازم به نظر می‌رسد. مطالعه حاضر با هدف تعیین تأثیر آموزش چندرسانه‌ای سبک زندگی ارتقادهنده سلامت بر عملکرد جنسی زنان با مولتیپل‌اسکلروزیس طراحی و اجرا شد. در این مطالعه شرکت‌کنندگان با در پیش گرفتن سبک زندگی سالم (بدون نیاز به تردد به مکان خاص و یا استفاده از لوازم خاص و با اصلاح برخی رفتارهای روزمره و ملموس زندگی که امری سهل‌الوصول و بدون نیاز به کمک گرفتن از دیگران بود) و ارتقای سلامت خود، به کاهش برخی عوارض و مشکلات بیماری و اثرات آن‌ها بر عملکرد جنسی و درنتیجه افت اختلال عمکرد جنسی دست یافتند. 
روش بررسی
این پژوهش یک مطالعه کارآزمایی کنترل‌شده تصادفی از نوع قبل و بعد با گروه کنترل بود که بر روی 116 زن مبتلا به مولتیپل‌اسکلروزیس مراجعه کننده به بیمارستان حضرت رسول اکرم (ص) تهران و یک کلینیک تخصصی مغز و اعصاب خصوصی واقع در شهر تهران، انجام شد. برای جمع‌آوری داده‌ها، پس از اخذ معرفی‌نامه از دانشگاه و ارائه آن به مراکز بیمارستان حضرت رسول اکرم (ص) و کلینیک تخصصی مغز و اعصاب خصوصی منتخب و کسب اجازه کار از بیمارستان حضرت رسول اکرم (ص)و مسئول کلینیک خصوصی، نمونه‌گیری به شکل مستمر و از بین مراجعین حضوری و از طریق دسترسی به پرونده بیماران مراجع قبلی بیمارستان حضرت رسول اکرم (ص) (بررسی پرونده بیماران مبتلا به مولتیپل‌اسکلروزیس مراجعه‌کننده از ابتدای سال1390 تا آذر 1399 و دعوت از افراد واجد معیارهای ورود به شکل تلفنی برای شرکت در مطالعه) از تاریخ 31 شهریورتا 30 دی 1399 انجام شد. حجم نمونه در سطح اطمینان 95 درصد و توان آزمون 80 درصد و با فرض اینکه تأثیر آموزش چندرسانه‌ای سبک زندگی ارتقادهنده سلامت، بر عملکرد جنسی در گروه آزمایش نسبت به گروه کنترل باید هفت واحد تغییر داشته باشد تا این تأثیر از نظر آماری معنادار تلقی شود، به ازای هر گروه 53 نفر محاسبه شد که با در نظر گرفتن ده درصد ریزش نمونه‌ها، 58 نفر در هر گروه قرار گرفتند. با توجه به عدم وجود مقاله مشابه در این باره از انحراف معیار نمونه پایلوت برای تعیین حجم نمونه استفاده شد. پژوهشگر طی حضور در روزهای خاصی در محیط پژوهش، بیماران واجد معیارهای ورود به مطالعه را به شرکت در پژوهش دعوت کرد. معیارهای ورود به مطالعه شامل تابعیت ایرانی، سن 45-20 سال در بازه سنین باروری و فعال از نظر جنسی، گذشت بیش از شش ‌ماه از تشخیص بیماری مولتیپل‌اسکلروزیس توسط پزشک متخصص مغز و اعصاب طبق درج در پرونده، داشتن نمره ناتوانی کمتر از 5/5 به تشخیص پزشک متخصص مغز و اعصاب بر اساس مقیاس ناتوانی ، داشتن سواد خواندن‌ و نوشتن، داشتن دسترسی و مهارت استفاده از موبایل هوشمند طبق اظهار خود فرد، تأهل بیش از یک‌ سال، داشتن رابطه جنسی حداقل یک بار در ماه، توانایی انجام امور شخصی روزانه بدون کمک دیگران طبق اظهار فرد، عدم اقدام به طلاق، عدم شرکت همزمان در دوره‌های آموزشی مشابه، عدم بارداری، عدم یائسگی، عدم ابتلای همزمان به بیماری مزمن دیگر، عدم مصرف داروهای خواب‌آور، الکل، موادمخدر طبق اظهار خود فرد، عدم مواجهه با تجربیات تنش‌زا از جمله مرگ نزدیکان طی شش ‌ماه گذشته بود و معیارهای خروج از مطالعه نیز شامل عدم تمایل به ادامه همکاری و بارداری حین مطالعه بود.
در این مطالعه پس از ارائه شرحی بر اهداف و موضوع آموزش و روش اجرای مطالعه به شرکت‌کنندگان در مطالعه توسط پژوهشگر و اطمینان دادن از اینکه اطلاعات آن‌ها محرمانه می‌ماند، نمره ناتوانی توسط پزشک متخصص مغز و اعصاب تعیین شد و از افراد داوطلب شرکت در مطالعه رضایت‌نامه کتبی آگاهانه و آزادانه اخذ شد و پرسش‌نامه‌ صمیمیت و فعالیت جنسی بیماران مولتیپل‌اسکلروزیس و فرم مشخصات فردی و فرم مشخصات بهداشتی-پزشکی توسط واجدین شرایط تکمیل شد (پرسش‌نامه‌ها و رضایت‌نامه کتبی برای افرادی که به صو تلفنی به مطالعه دعوت شده بودند به صورت الکترونیک از طریق نرم‌افزار پرسش‌نامه آنلاین پرس‌لاین و گاه از طریق واتس‌آپ ارسال و پاسخ‌ها به شکل الکترونیک دریافت شد). پژوهشگر یک شماره تلفن برای پاسخ‌گویی به سؤالات واحدهای پژوهش در اختیار شرکت‌کنندگان قرارداد. سپس شرکت‌کنندگان بر اساس سایت sealed enveloPe randomization online [31] و در بلوک‌های یک تا پنج‌تایی به شکل تصادفی به دو گروه آزمایش و کنترل (58 نفردر هر گروه) تخصیص داده شدند. سپس نمونه‌ها به‌ترتیب (بر اساس لیست به‌دست‌آمده از سایت مذکور) به مطالعه وارد می‌شدندکه از این تعداد در فاصله شروع تا پایان مداخله، در گروه آزمایش سه نفر به دلیل عدم تمایل به ادامه مطالعه و یک نفر به دلیل بیماری شدید بستگان و اعلامِ نداشتن زمان کافی برای اقدام به توصیه‌های آموزشی مطالعه و یک نفر به دلیل ابتلا به بیماری مزمن دوم و ناتوانی در انجام محتوای آموزشی تمایلی به ادامه مطالعه نداشتند و از مطالعه خارج شدند. در گروه کنترل نیز چهار نفر به دلیل عدم تمایل به ادامه مطالعه و یک نفر به دلیل تشدید دردهای عضلانی و ابراز ناتوانی برای ادامه انجام توصیه‌های آموزشی و شرکت در مطالعه، از مطالعه خارج شدند (تصویر شماره 1).



سپس محتوای آموزشی سبک زندگی ارتقادهنده سلامت که به شکل چندرسانه‌ای آماده شده بود در اختیار شرکت‌کنندگان قرار گرفت. محتوای آموزشی شامل چهار جلسه آموزش به‌طور متوسط حدود چهل‌دقیقه‌ای به مدت چهار هفته به شرح زیر بود:
جلسه اول: مقدمه، شرحی بر بیماری مولتیپل‌اسکلروزیس و تأثیر آن بر عملکرد؛
جلسه دوم: آموزش در ابعاد مسئولیت‌پذیری سلامت و تغذیه؛ 
جلسه سوم: آموزش در بُعد روابط بین‌فردی؛ 
جلسه چهارم: آموزش در ابعاد ورزش و خودشکوفایی و مدیریت استرس. 
طی مدت آموزش و مدت پیگیری (هشت هفته پس از پایان مداخله به طول انجامید) هفته‌ای یک بار پژوهشگر طی تماسی تلفنی با ارائه شرحی مختصر بر آموزش با موضوع آن هفته، به سؤالات شرکت‌کنندگان پاسخ می‌داد. در هفته چهار و دوازده پس از آغاز مداخله، پرسش‌نامه‌ها به‌صورت الکترونیک برای شرکت‌کنندگان ارسال و توسط آنان ‌تکمیل شد. کل زمان جمع‌آوری داده‌ها در مرحله چهار و دوازده هفته پس از آغاز مداخله هر کدام ده روز به طول انجامید که چهار روز آن به عنوان فرصت به شرکت‌کنندگان برای پر کردن و ارسال پرسش‌نامه و شش روز دیگر برای وارد کردن داده‌ها در فایل منظور شد. پرسش‌نامه‌های استفاده‌شده در این مطالعه شامل فرم مشخصات فردی و فرم مشخصات بهداشتی-پزشکی و پرسش‌نامه‌ صمیمیت و فعالیت جنسی بیماران مولتیپل‌اسکلروزیس بود. فرم مشخصات فردی حاوی سؤالات مربوط به سن، سن همسر، سطح تحصیلات بیمار، سطح تحصیلات همسر، وضعیت اقتصادی، تعداد فرزندان، وضعیت مسکن، شغل و مدت ازدواج بود (جدول شماره 1)، فرم مشخصات بهداشتی-پزشکی حاوی سؤالات مربوط به داروهای مصرفی، مصرف داروهای با عوارض خاص، طول مدت ازدواج، طول مدت بیماری، عوارض بیماری، نمره ناتوانی (توسط متخصص مغز و اعصاب برای هر شرکت‌کننده تعیین شد) بود (جدول شماره 2).






عملکرد جنسی زنان شرکت‌کننده درمطالعه توسط پرسش‌نامه‌ صمیمیت و فعالیت جنسی بیماران مولتیپل‌اسکلروزیس (نوزده‌سؤالی) که پایایی و اعتبار آن اولین بار توسط ساندرز و همکاران بررسی شد، در سه مرحله قبل، بعد از مداخله و هشت هفته پس از پایان مداخله ارزیابی شد [32] (جدول شماره 3). دارای روش نمره‌گذاری به‌صورت پنج‌گزینه‌ای لیکرت (همیشه، اغلب، گاهی، به‌ندرت، هرگز) است که در این مقیاس به گزینه «همیشه» بیشترین امتیاز یعنی پنج و به گزینه «هرگز»، کمترین امتیاز یعنی یک تعلق می‌گیرد. حداقل نمره کسب‌شده در این پرسش‌نامه نوزده و حداکثر نمره آن 95 است. نمرات بالاتر در هر بعد نشان‌دهنده مشکلات جنسی بیشتر است. نمره هر بعد از مجموع پاسخ‌های مربوط به سؤالات همان بعد به دست می‌آید. هیچ‌کدام از سؤالات ابزار نمره معکوس ندارد. از سؤالات این پرسش‌نامه پنج سؤال مربوط به اختلال در بعد اولیه (سؤالات 12، 16، 18، 19، 20)، نه سؤال مربوط به اختلال در بعد ثانویه (سؤالات1، 2، 3، 4، 5، 6، 8، 10،11) و پنج سؤال مربوط به اختلال در بعد ثالثیه (سؤالات 7، 9، 13، 14، 15) است. پرسش‌نامه صمیمیت و فعالیت جنسی بیماران مولتیپل‌اسکلروزیس از نوع عمومی و استاندارد است که پایایی و اعتبار آن توسط ساندرز و همکاران در سال2000 طی تحقیقی که به همین منظور انجام شد، بررسی شد. پایایی کلی این ابزار به روش آلفای کرونباخ 91/0 به دست آمد [32]. در ایران نیز توسط محمدی و همکاران در سال 2014 به تأیید رسید و پایایی کلی به روش آلفای کرونباخ برای کل پرسش‌نامه و ابعاد آن بیش از 0/7 به دست آمد [33]. برای تأیید روایی، نسخه فارسی پرسش‌نامه ‌در اختیار پنج نفر از اساتید قرار گرفت و اصلاحات لازم انجام شد. برای به دست آوردن پایایی، پرسش‌نامه‌ فارسی در دو نوبت به فاصله چهارده روز برای تکمیل در اختیار بیست نفر از زنان مبتلا به مولتیپل‌اسکلروزیس قرار گرفت و توسط آنان تکمیل شد و پس از وارد کردن اطلاعات به‌دست‌آمده و انجام تجزیه‌و‌تحلیل آماری و طی زمان کلی یک ماه، آلفای کرونباخ آن به دست آمد. آلفای کرونباخ پرسش‌نامه صمیمیت و فعالیت جنسی بیماران مولتیپل‌اسکلروزیس در بعد عملکرد جنسی اولیه 0/77 و در بعد عملکردجنسی ثانویه 0/83 و در بعد عملکرد جنسی ثالثیه 0/83 و نمره کل کرونباخ 0/87 و همبستگی بازآزمون برابر 0/88 بود. افرادی که برای گرفتن پایایی ابزار در مطالعه همکاری داشتند و پرسش‌نامه را تکمیل کردند در مطالعه اصلی حضور نداشتند.



برای توصیف متغیرهای کمی از میانگین و انحراف معیار و توصیف متغیرهای کیفی ازجداول توزیع فراوانی استفاده شد. با پیش‌فرض نرمال بودن داده‌ها تجزیه‌‌و‌تحلیل داده‌ها با روش‌های آمار توصیفی (میانگین، انحراف معیار، فراوانی و درصد) و آمار استنباطی (آزمون‌های کای دو، تی مستقل) انجام شد. آنالیز کوواریانس و تحلیل واریانس با اندازه‌های تکراری یک‌طرفه و با استفاده از نسخه 16 نرم‌افزار SPSS انجام شد. برای مقایسه میانگین‌ها در زمان‌های پس از مداخله، با توجه به برقراری پیش‌فرض‌های آنالیز کوواریانس (همگنی واریانس‌ها، نرمال بودن باقی‌مانده‌ها، همسانی واریانس‌ها، همگنی شیب رگرسیون، معنا‌دار بودن اثر نمره پیش‌آزمون به عنوان اثر انتقال در آزمون کوواریانس) از این آزمون استفاده شد. در این مطالعه 0/050>P سطح معناداری محسوب شد. برای بررسی اثر مداخله از ابزار اندازه اثر استفاده شد که بر اساس تقسیم‌بندی کوهن [34] مقدار 0/01 اندازه اثر کوچک، 0/06 متوسط و 0/14 بالا در نظر گرفته می‌شود. اندازه‌های اثر در رابطه با گروه کنترل محاسبه شد (جدول شماره 4). در پایان پژوهش، جهت رعایت اخلاق ‌درپژوهش، محتوای آموزشی در اختیار گروه کنترل نیز قرار گرفت.



یافته‌ها
شرکت‌کنندگان در دو گروه آزمایش و کنترل از نظر مشخصات فردی شامل میانگین سن، سن همسر، وضعیت مسکن، تعداد فرزند، شغل، وضعیت اقتصادی، سطح تحصیلات بیمار، سطح تحصیلات همسر و مدت ازدواج تفاوت آماری معناداری نداشتند (جدول شماره 1). شرکت‌کنندگان دو گروه آزمایش و کنترل از نظر مشخصات پزشکی-بهداشتی شامل مصرف دارو، مصرف داروهای با عوارض و تأثیر بر عملکرد جنسی، دفعات رابطه جنسی در ماه، میزان عوارض بیماری، مدت بیماری، نمره ناتوانی، تفاوت آماری معناداری نداشتند (جدول شماره 2).
نتایج آزمون تی مستقل نشان داد قبل از مداخله بین نمرات عملکرد جنسی کل و تمامی ابعاد آن در دو گروه آزمایش و کنترل تفاوت آماری معناداری نبود (P>0/050)، ابعاد اولیه (0/001>P)، ثانویه (0/003=P) در حداقل یکی از زمان‌ها با هم اختلاف معناداری داشت. نتایج آزمون دو‌به‌دو تصحیح بن‌فرونی نشان داد نمرات اختلال عملکرد جنسی در ابعاد اولیه، ثانویه و نمره عملکرد جنسی کل در چهار هفته و دوازده هفته بعد از مداخله نسبت به قبل از آن کاهش معناداری داشت (0/050>P)، اما بین نمرات چهار هفته و دوازده هفته بعد از مداخله اختلاف معنادار آماری مشاهده نشد(P>0/050). 
برای مقایسه میانگین ها در زمان های پس از مداخله، با توجه به برقراری پیشفرض های آنالیز کواریانس از این آزمون استفاده شد. بسیاری از گویه های عملکرد جنسی زنان در گروه آزمایش بلافاصله پس از مداخله و دوره پیگیری ارتقا یافته بودند. در بعد اولیه مداخله، در گویههای دیر رسیدن به ارگاسم، شدت یا لذت کم ارگاسم تفاوت معنادار بود و بیشترین میزان اثر مربوط به گویه دیر رسیدن به ارگاسم (0/176) بود. در بعد ثانویه مداخله در گویههای درد یا سوزش بدن، مشکالت رودهای، مشکالت ادراری، مشکالت تمرکز، حافظه و تفکر معنادار بود. بیشترین میزان اثر مربوط به گویه درد یا سوزش بدن (0/152) بود. در بعد ثالثیه تفاوتی بین گروهها مشاهده نشد. چنانکه گفته شد برای بررسی اثر مداخله از ابزار اندازه اثر استفاده شد که بر اساس تقسیم بندی کوهن [ 34 ] مقدار 0/01 اندازه اثر کوچک، 0/06 متوسط و 0/14 باال در نظر گرفته میشود. اندازه اثر عملکرد جنسی کل 0/143 و بیشترین اندازه اثر در عملکرد جنسی در بعد ثانویه 0/216 و کمترین اثر در بعد اولیه عملکرد جنسی 0/105 بود.
بحث و نتیجه‌گیری
نتایج مطالعه حاضر نشان داد آموزش چندرسانه‌ای سبک زندگی ارتقادهنده سلامت، اثربخشی معناداری در بهبود عملکرد جنسی کل در زنان با مولتیپل‌اسکلروزیس در گروه آزمایش در چهار و دوازده هفته بعد از شروع مداخله داشته است، نمره کل عملکرد جنسی چهار هفته بعد از مداخله (0/014=P) و دوازده هفته بعد از مداخله (0/021=P) در گروه آزمایش به‌صورت معنا‌داری کمتر از گروه کنترل بود. اختلال عملکرد جنسی در بعد اولیه در گروه آزمایش در چهار هفته بعد از مداخله به‌صورت معناداری کمتر از گروه کنترل بود (0/019=P) و نمره عملکرد جنسی کل و نمره عملکرد جنسی در بعد ثانویه چهار هفته و دوازده هفته پس از مداخله در گروه آزمایش به‌صورت معناداری از گروه کنترل کمتر بود که بیانگر بهبود عملکرد جنسی کل و عملکرد جنسی در بعد ثانویه در چهار و دوازده هفته پس از شروع مداخله در گروه آزمایش بود. بر اساس یافته‌های مطالعه، آموزش چندرسانه‌ای سبک زندگی ارتقادهنده سلامت موجب بهبود معنادار در بعد اولیه عملکرد جنسی در چهار هفته بعد از شروع مداخله و ارتقای بعد ثانویه عملکرد جنسی در زمان‌های چهار و دوازده هفته بعد از شروع مداخله شد. 
با توجه به ارتقای گویه‌های متعدد عملکرد جنسی در گروه آزمایش، می‌توان ازآموزش چندرسانه‌ای سبک زندگی ارتقادهنده سلامت جهت بهبود عملکرد جنسی زنان با مولتیپل‌اسکلروزیس به‌خصوص در زمینه بهبود مشکلات دیر رسیدن به ارگاسم، شدت یا لذت کم ارگاسم، مشکلات ادراری و روده‌ای و مشکلات تمرکز و حافظه و درد و سوزش بدن حین رابطه استفاده کرد. این در حالی است که در گروه کنترل، عملکرد جنسی کل و تمامی ابعاد آن در چهار و دوازده هفته بعد از شروع مداخله نسبت به قبل از شروع مداخله و نسبت به هم تفاوت معناداری نداشت. 
در مطالعه اسدپور و همکاران [10] اثر مداخله زوج‌درمانی هیجان‌محور بر عملکرد جنسی زنان با مولتیپل‌اسکلروزیس بر روی سی نفر زن عضو انجمن بیماران مولتیپل‌اسکلروزیس تهران با روش نمونه‌گیری در دسترس با استفاده از پرسش‌نامه‌ عزت نفس جنسی و پرسش‌نامه عملکرد جنسی زنان انجام شد، منجر به ارتقای عملکرد جنسی و گویه‌های میل جنسی، تحریک جنسی، مرطوب شدن واژن، ارگاسم، رضایت‌مندی جنسی و درد جنسی شد که با مطالعه حاضر مشابه و هم‌خوان بود. 
در مطالعه دانش‌فر و همکاران [35] که مطالعه‌ای مداخله‌ای با عنوان «تأثیر مشاوره مدل پلی‌سیت بر فعالیت جنسی زنان ازدواج کرده با مولتیپل‌اسکلروزیس» بود و با 120 زن مبتلا به مولتیپل‌اسکلروزیس عضو انجمن بیماران مولتیپل‌اسکلروزیس تهران با استفاده از پرسش‌نامه فعالیت و صمیمت جنسی بیماران مولتیپل‌اسکلروزیس در شهر تهران انجام شد، مداخله باعث بهبود فعالیت جنسی شد. در مطالعه داس گویتا و همکاران [36] که مطالعه‌ای نیمه‌تجربی و دوسوکور با عنوان «تأثیر سیلدنافیل بر میزان اختلال عملکرد جنسی مربوط به مولتیپل‌اسکلروزیس» بود، 19 زن مبتلا به مولتیپل اسکلروزیس که مراجعین به بیمارستان ملی نرولوژی و نروسرولوژی لندن بودند به روش نمونه‌گیری در دسترس با استفاده از پرسش‌نامه عملکرد جنسی و پرسش‌نامه گزارش فعالیت جنسی در کشور انگلستان مورد مطالعه قرار گرفتند. در این مطالعه بهبود رطوبت واژن در شرکت‌کنندگان حاصل شد که از این حیث با نتایج مطالعه حاضر مشابهت نداشت. به نظر می‌رسد علت این تفاوت، عدم مصرف داروهای مؤثر بر عملکرد جنسی در مطالعه حاضر بود. مطالعه لوسیو و همکاران [37] که مطالعه‌ای تصادفی و کنترل‌شده با عنوان «تأثیر تمارین ورزشی عضلات کف لگن به‌تنهایی و یا با ترکیب تحریک الکتریکی بر درمان اختلالات جنسی در زنان با مولتیپل‌اسکلروزیس» بود با تعداد نمونه سی زن مبتلا به مولتیپل‌اسکلروزیس انجام شد. نمونه‌ها مراجعین کلینیک نرولوژی دانشگاه کمپیناس بودند به روش نمونه‌گیری مستمر انتخاب شدند و با استفاده از پرسش‌نامه عملکرد جنسی زنان در کشور برزیل مورد مطالعه قرار گرفتند. نتایج این مطالعه حاکی از ارتقای رطوبت واژن، برانگیختگی، رضایت جنسی و نمره کلی عملکرد جنسی بود که از حیث ارتقای نمره کلی عملکرد جنسی با نتایج مطالعه حاضر مشابهت و هم‌خوانی داشت. 
مطالعه مصلی‌نژاد و همکاران [38] که مطالعه‌ای از نوع تصادفی کنترل‌شده بود در یاسوج با عنوان «ارزیابی اثر ترکیبی تمارین عضلات کف لگن و ذهن‌آگاهی بر زنان با مولتیپل‌اسکلروزیس» و 70 زن مبتلا به مولتیپل‌اسکلروزیس عضو انجمن بیماران خاص یاسوج انجام شد. نمونه‌ها به روش نمونه‌گیری در دسترس انتخاب شدند و با استفاده از پرسش‌نامه عملکرد جنسی زنان مورد مطالعه قرار گرفتند. نتایج حاکی از ارتقای نمره کلی عملکرد جنسی و گویه‌های آن بود که با مطالعه حاضر همسوست. در این مطالعه ورزش‌های لگنی موجب افزایش ضخامت و توان عضلات کف لگن شده و خو‌ن‌رسانی این ناحیه را افزایش داده است. همچنین تحریک‌پذیری جنسی را افزایش و ارگاسم بهتری را موجب شده است [38]. در مطالعه حاضر نیز انجام تمارین ورزشی لگنی که جزئی از آموزش این مطالعه بود به بهبود تأخیر و کاهش لذت ارگاسم کمک کرده است. به علاوه موجب کاهش مشکلات ادراری و روده‌ای شرکت‌کنندگان شد. 
مطالعه آهانی و همکاران [39] که مطالعه‌ای از نوع مداخله‌ای و با عنوان «تأثیر مداخله آموزش ذهن‌آگاهی بر ارتقای عملکرد جنسی زنان با مولتیپل‌اسکلروزیس» بود بر روی 47 زن مبتلا به مولتیپل‌اسکلروزیس عضو انجمن ام‌اس اصفهان و مراجعین بیمارستان کاشانی اصفهان انجام شد. نمونه‌ها به روش نمونه‌گیری در دسترس انتخاب شدند و با استفاده از پرسش‌نامه عملکرد جنسی زنان در شهر اصفهان مورد مطالعه قرار گرفتند. نتایج مطالعه حاکی از آن بود که عملکرد جنسی کل و ابعاد آن ارتقا یافت که با نتایج مطالعه حاضر مشابهت داشت. طولانی‌تر بودن زمان مداخله و زمان هر جلسه آموزشی و متفاوت بودن محتوای آموزش از تفاوت‌های مطالعه آهانی با مطالعه حاضر بود. 
در هر دو مطالعه مصلی‌نژاد و آهانی به دلیل استفاده از پرسش‌نامه عملکرد جنسی زنان، امکان سنجش اختلال عملکرد جنسی در سه بعد اولیه و ثانویه و بعد ثالثیه وجود نداشته است و داشتن اختلال عملکرد جنسی جزو معیارهای ورود به مطالعه بود. اما مطالعه حاضر با وجود زمان کوتاه‌تر مداخله و جلسات آموزشی، به دلیل دارا بودن خصوصیت چندرسانه‌ای آموزش که یادگیری را سریع‌تر و عمیق‌تر و امکان استفاده هم‌زمان تعداد زیاد شرکت‌کنندگان از آموزش را فراهم می‌کند و داشتن تماس تلفنی هفتگی پژوهشگر جهت ارائه خلاصه آموزش و پاسخ‌گویی به سؤالات، همین‌طور وجود محتوای آموزشی متفاوت و بالاتر بودن تعداد شرکت‌کنندگان، نسبت به اغلب مطالعات با عنوان مشابه، توانسته موجب ارتقای عملکرد جنسی شرکت‌کنندگان در مطالعه و نتایج مطالعه حاضر با مطالعه جیانانتونی و همکاران [40]  مشابهت داشت. مطالعه آن‌ها، مطالعه‌ای نیمه‌تجربی با پیش‌آزمون و پس‌آزمون با عنوان تزریقات داخل دتریوسوریال آنابوتولینوم توکسین A عملکرد جنسی زنان با تأثیر مولتیپل‌اسکلروزیس را ارتقا می‌دهد و با 31 زن مبتلا به مولتیپل‌اسکلروزیس انجام شد که مراجعین به کلینیک ارولوژی دانشگاه پروژیا بودند (رم، ایتالیا). این مطالعه با استفاده از پرسش‌نامه عملکرد جنسی زنان و پرسش‌نامه میزان اضطراب هامیلتون و پرسش‌نامه افسردگی هامیلتون و مقیاس کیفیت زندگی بی اختیاری ادرار انجام شد و بهبود علائم ادراری و متغیرهای اورودینامیک را موجب شد.
در مطالعه میلتا و همکاران [4] که مطالعه‌ای موردی با عنوان «درمان چندگانه اختلال عملکرد جنسی، درد پرینه و حذف اختلال عملکرد آن» بود و در آن یک نفر زن مبتلا به مولتیپل‌اسکلروزیس مراجعه‌کننده به بیمارستان در شهر تورین در کشور ایتالیا، با روش نمونه‌گیری گزارش موردی انتخاب شد و با استفاده از پرسش‌نامه های عملکرد جنسی زنان و بررسی کیفیت زندگی زندگی زنان مورد مطالعه قرار گرفت. در این مطالعه نمره کلی عملکرد جنسی ارتقا یافت و با نتایج مطالعه حاضر هم‌خوانی و مشابهت داشت. نتایج مطالعات مذکور بیانگر ارتقای عملکرد جنسی زنان تحت مطالعه در همه ابعاد بود، اما در مطالعه حاضر، در عملکرد جنسی زنان در بعد اولیه و در بعد ثانویه و عملکرد جنسی کل، ارتقا مشاهده شده است. به نظر می‌رسد تفاوت‌ها ناشی از طولانی‌تر بودن زمان مداخله در مطالعات مذکور و استفاده از پرسش‌نامه عملکرد جنسی زنان در مطالعات مذکور و تفاوت نوع مداخله باشد، به طوری که دارو و روش‌های درمانی در مطالعات مذکور به کار برده شده است. در حالی که مطالعه حاضر بدون استفاده از دارو و درمان خاصی صرفاً با تغییر سبک زندگی توانسته منجر به ارتقای عملکرد جنسی زنان تحت مطالعه شود. 
در مطالعه قاسمی و همکاران [41] که مطالعه‌ای تصادفی و کنترل‌شده بود و با عنوان «تأثیر بسته ارتقای سلامت بر زندگی جنسی زنان با مولتیپل‌اسکلروزیس» بر پایه نتایج مطالعات با روش‌های ترکیبی طراحی شده بود، 72 زن مبتلا به مولتیپل‌اسکلروزیس عضو انجمن بیماران مولتیپل‌اسکلروزیس تهران به روش نمونه‌گیری در دسترس انتخاب شدند و با استفاده از پرسش‌نامه کیفیت زندگی جنسی زنان و پرسش‌نامه فعالیت و صمیمت جنسی بیماران مولتیپل‌اسکلروزیس-19 مورد مطالعه قرار گرفتند. نتایج این مطالعه با مظالعه حاضر همخوانی داشت. البته در مطالعه قاسمی در هر سه بعد و عملکرد کل، ارتقای عملکرد جنسی مشاهده شد. به نظر می‌رسد در مطالعه قاسمی داشتن اختلال عملکرد جنسی جزو معیارهای ورود به مطالعه بوده و آموزش برای افراد برحسب نیازسنجی قبل از مطالعه ارائه شده است. این مطالعه با توجه به گستردگی و متنوع بودن موضوعات آموزش (شامل آموزش حفظ وضعیت مناسب طی رابطه جنسی، بررسی کاهش درد و سختی عضلانی و اثر بی‌اختیاری ادرار بر رابطه جنسی، تمرین کگل و آناتومی و فیزیولوژی اندام باروری، سیکل چرخه جنسی، حل مسئله، لذت از مراحل مختلف رابطه جنسی نه‌فقط لذت بردن از ارگاسم، استفاده مناسب از مرطوب‌کننده واژن، مراجعه به موقع به پزشک و مشاور و پیگیری و کسب اطلاعات لازم در زمینه مشکلات جنسی) توانسته به ارتقای عملکرد جنسی و تمامی ابعاد آن منجر شود. 
در تبیین یافته‌های مطالعه حاضر می‌توان گفت محتوای آموزش چندرسانه‌ای مطالعه حاضر، آموزش داشتن تغذیه سالم، به‌ویژه مصرف ویتامین‌های گروه ب (آموزش داده‌شده در مطالعه حاضر)، به ارتقای عملکرد عصب این بیماران کمک کرده و موجب بهبود تأخیر در ارگاسم و کاهش شدت و لذت ارگاسم شده است.
در افراد سالم داشتن تغذیه سالم، مصرف مغزها، سبزیجات و میوه‌ها، دریافت روزانه آب و مایعات کافی می‌تواند موجب کاهش یبوست شود [42]. نتایج مطالعه حاضر نشان داد داشتن تغذیه سالم به همراه مصرف آب کافی به بهبود عملکرد روده‌ای زنان با مولتیپل‌اسکلروزیس منجر می‌شود.
تمرینات ورزشی با برطرف کردن گرفتگی عضلات مثانه و بالا بردن ظرفیت مثانه، تکرر ادرار را کاهش داده و به برقراری خواب منظم و مداوم شبانه کمک می‌کند. ورزش‌های کششی به‌ویژه کشش اندام‌های تحتانی، گرفتگی عضلات را از بین می‌برد و انعطاف‌پذیری بدن را افزایش می‌دهد [43]. ورزش‌های لگنی (آموزش داده‌شده در مطالعه حاضر) باعث افزایش توان عضلات کف لگن شده، حساسیت واژن طی رابطه جنسی را ارتقا می دهد و خون‌رسانی ناحیه تناسلی را بهبود می بخشد و با ارتقای عملکرد عصب موجب بیشتر شدن تحریک‌پذیری جنسی و انقباضات ریتمیک ارگاسم می‌شود. اجرای حرکات ورزشی در این مطالعه موجب کاهش مشکلات ادراری شرکت‌کنندگان شد. بنابراین در گویه‌های بسیاری همچون تأخیر ارگاسم و شدت و لذت ارگاسم و و مشکلات ادراری و روده‌ای، سوزش و درد بدن، تمرکز، حافظه و تفکر در مرحله چهار و دوازده هفته پس از شروع مطالعه در دوگروه آزمایش و کنترل تفاوت معنادار بود.
بررسی‌ها حاکی از آن است که هفتاد تا هشتاد درصد بیماری‌های جسمی ناشی از تنش و نگرانی است و افرادی ‌که بیشترین میزان استرس را در زندگی خود تجربه می‌کنند در معرض بیماری‌های افسردگی، اضطراب، مشکلات و بیماری قلبی قرار دارند. استرس با توجه به شدت و نوع آن می‌تواند تعادل زیستی فرد را به هم زند، احساسات منفی ایجاد کند و احساس خوب بودن را به مخاطره بیندازد و روابط بین‌فردی را دگرگون کند [20]. آگاه بودن از استرس و مدیریت آن موجب کاهش احتمال بیمار شدن، بهبود روابط اجتماعی و خانوادگی، بهبود عملکرد، افزایش بهره‌وری و خلاقیت می‌شود [44]. مطالعات نشان می‌دهند تمامی افراد با یادگیری مهارت‌های ارتباطی خاص می‌توانند به بهبود روابط دست یابند [45]. سبک زندگی ارتقادهنده سلامت توانسته با تقلیل و بهبود بسیاری از مشکلات جسمی و عوارض بیماری مولتیپل‌اسکلروزیس و ارتقا و بهبود روابط فرد با همسر و با مدیریت و کاهش اثرات جسمی و روانی استرس موجب بهبود عملکرد جنسی کلی این زنان ‌شود. این سبک در بعد اولیه عملکرد طی رابطه جنسی، به‌ویژه در تمرکز حین رابطه و رسیدن بدون تأخیر به ارگاسم و کسب لذت بیشتر از ارگاسم (که شایع‌ترین مشکل جنسی گزارش‌شده در این زنان بود) می‌تواند مؤثر باشد. همچنین در بعد ثانویه در گویه‌های متعدد به‌ویژه درد و سوزش بدن و مشکلات روده‌ای و ادراری مؤثر است، اما در بعد ثالثیه تأثیر معناداری نداشته که به نظر می‌رسد به علت حاکمیت شرایط پراسترس اپیدمی کرونا، نیاز به زمان طولانی‌تر آموزش و نیز نیاز به ارائه آموزش به همسران باشد. پیشنهاد می‌شود در مطالعات بعدی آموزش برای همسران این زنان نیز در نظر گرفته شود.
در مطالعه حاضر از آموزش به شیوه چندرسانه‌ای استفاده شده است. ارائه هم‌زمان اطلاعات با استفاده از چندین رسانه به افراد در ایجاد الگوهای ذهنی و تصویری و کلامی و برقراری ارتباط بین آن‌ها و استفاده هم‌زمان از چندین حواس کمک می‌کند و همین موضوع ارتقای یادگیری و عملکرد را به دنبال دارد [46]. در این روش بدون نیاز به معلم و حضور فراگیران در مکان و شرایطی خاص، موضوعات آموزش داده می‌شود و علاوه بر ارائه اطلاعات با استفاده از رسانه متن، فیلم، صدا و تصویر، به دلیل دسترسی همزمان به آن‌ها یادگیری عمیق‌تر و راحت‌تر صورت می‌گیرد. از فواید آموزش چندرسانه‌ای می‌توان به داشتن صرفه اقتصادی اشاره کرد [25]. این مداخله برای اولین بار بر روی بیماران مبتلا به مولتیپل‌اسکلروزیس اجرا شده است. ارائه آموزش به صورت چندرسانه‌ای حاوی فیلم و متن و صدا و تصویر متناسب با شرایط خاص زنان با مولتیپل‌اسکلروزیس، از نوآوری‌های این مطالعه محسوب می‌شود.
با توجه به نتایج مطالعه حاضر که تأثیر سبک زندگی ارتقادهنده سلامت را بر عملکرد جنسی زنان با مولتیپل‌اسکلروزیس نشان می‌دهد و از آنجا که جمعیت مبتلایان به بیماری مولتیپل‌اسکلروزیس در کشور ما روز‌به‌روز در حال افزایش است و با در نظر گرفتن این موضوع که زنان مهم‌ترین رکن خانواده و جامعه محسوب می‌شوند و مسائل جنسی در روابط زوجین نقش مهمی دارد، آموزش برای بهبود مشکلات جنسی این زنان به شکل یک نیاز بهداشتی با‌اهمیت برای این جامعه مطرح است. بنابراین می‌توان به ماماها، پزشکان و روان‌شناسان حوزه سلامت جنسی و مسئولین و درمانگران انجمن ام‌اس توصیه کرد که از این روش آموزشی در کنار سایر روش‌ها جهت بهبود عملکرد جنسی این زنان، به‌ویژه مشکلات ارگاسم و مشکلات ادراری و روده‌ای طی رابطه جنسی که جزو شایع‌ترین مشکلات هستند، استفاده کنند. این روش به دلیل عدم نیاز به تردد بیماران و قابل استفاده بودن در زمان و مکان دلخواه بیماران، مناسب شرایط این بیماران به نظر می‌رسد. عدم شرکت همسران زنان مبتلا در مطالعه و عدم آموزش آنان، مانعی در برقراری ارتباط مؤثر زوجین می‌توانست باشد که از محدودیت‌های این مطالعه است. بنابراین توصیه می‌شود در مطالعات بعدی همسران شرکت‌کنندگان نیز آموزش‌های لازم را دریافت کنند و نقش آموزش همسران در ارتقای عملکرد جنسی زنان با مولتیپل‌اسکلروزیس بررسی شود.
آموزش چندرسانه‌ای سبک زندگی ارتقادهنده سلامت بر عملکرد جنسی زنان با مولتیپل‌اسکلروزیس تأثیر داشت. بنابراین سبک زندگی ارتقادهنده سلامت می‌تواند روش مناسبی برای بهبود مشکلات جنسی این زنان باشد. آموزش چندرسانه‌ای سبک زندگی ارتقادهنده سلامت توانست در زنان دارای مشکلات ارگاسم، مشکلات ادراری، روده‌ای، درد و سوزش بدن حین رابطه مفید باشد و به ارتقای عملکرد جنسی آنان منجر شود که در بهبود روابط با همسر نیز تأثیر مثبت داشت. بنابراین استفاده از این بسته آموزشی چندرسانه‌ای به مسئولان و متخصصان در نظام سلامت برای بانوان با مولتیپل‌اسکلروزیس توصیه می‌‌شود.
ملاحظات اخلاقی
پیروی از اصول اخلاق پژوهش
مجوز اخلاقی برای این مطالعه از کمیته‌ اخلاق دانشگاه علوم‌پزشکی ایران با کد IR.IUMS.REC.1399.367 گرفته شده است و در مرکز کارآزمایی بالینی ایران (IRCT2016061528449N4) ثبت شده است.
حامی مالی
این پژوهش هیچ‌گونه کمک مالی از سازمانی‌های دولتی، خصوصی و غیرانتفاعی دریافت نکرده است.
مشارکت نویسندگان
تحقیق و نوشتن مقاله: معصومه خیرخواه و آزاده احدی؛ انجام امور آماری پژوهش: نجمه توکل؛ نمونه‌گیری: مسعود نبوی و لطفی.
تعارض منافع
بنابر اظهار نویسندگان این مقاله تعارش منافع ندارد.
تشکر و قدردانی
محققین از معاونت پژوهشی و تحصیلات تکمیلی دانشگاه علوم‌پزشکی ایران و مسئولان دانشکده پرستاری و مامایی دانشگاه علوم‌پزشکی ایران، تمامی بانوان شرکت‌کننده در پژوهش، تمامی مسئولین و پرسنل بیمارستان حضرت رسول اکرم (ص)، به‌ویژه پرسنل درمانگاه داخلی مغز و اعصاب، کلیه مسئولین و پرسنل کلینیک خصوصی مغز و اعصاب واقع در شهر تهران و تمامی کسانی که در انجام این پژوهش ما را یاری کردند، تشکر و قدردانی می‌کنند. 

 

1. Jameson JL, Fauci AS, Kasper DL, Hauser SL, Longo DL, Loscalzo J. Harrison’s principles of internal medicine. New York: McGraw-Hill Education; 2018. [Link]
2. Zarabadipour S, Amini L, Nabavi SM, Haghani H. [Menstrual disorders and related factors in women with multiple sclerosis (Persian)]. Iran J Obstet Gynecol Infertil. 2018; 21(4):43-52. [DOI:10.22038/IJOGI.2018.11226]
3. World Health Organization, Multiple Sclerosis International Federation. Atlas: Multiple sclerosis resources in the world 2008. Geneva: World Health Organization; 2008. https://apps.who.int/iris/handle/10665/43968
4. Miletta M, Bogliatto F, Bacchio L. Multidisciplinary management of sexual dysfunction, perineal pain, and elimination dysfunction in a woman with multiple sclerosis. Int J MS Care. 2017; 19(1):25-8. [DOI:10.7224/1537-2073.2015-082] [PMID] [PMCID]
5. Tajikesmaeili A, Hakim Abadim G. [Sexual functions and marital adjustment married woman with Multiple Sclerosis (Persian)]. Res Psychol Health. 2016: 10(2):1-9. [Link]
6. Kooranian F, Foroughipour M, Khosravi A. [Association of disability with urinary and sexual dysfunction in patients with multiple sclerosis (Persian)]. Iran J Obstet Gynecol Infertil. 2018; 20(11):39-46. [DOI:10.22038/IJOGI.2018.10226]
7. Ghasemi V, Simbar M, Ozgoli G, Nabavi SM, Alavi Majd H, Mohammad Souri B, et al. The prevalence of sexual dysfunction in Iranian women with multiple sclerosis: A systematic review and meta-analysis. Shiraz E-Med J. 2019; 20(6):e83490. [DOI:10.5812/semj.83490]
8. Merghati-Khoei E, Qaderi K, Amini L, Korte JE. Sexual problems among women with multiple sclerosis. J Neurol Sci. 2013; 331(1-2):81-5. [DOI:10.1016/j.jns.2013.05.014] [PMID] [PMCID]
9. Delaney KE, Donovan J. Multiple sclerosis and sexual dysfunction: A need for further education and interdisciplinary care. NeuroRehabilitation. 2017; 41(2):317-29. [DOI:10.3233/NRE-172200] [PMID]
10. Asadpour E, Veisi S. [The effectiveness of emotionally focused couple therapy on sexual self-esteem and sexual function in women with multiple sclerosis (Persian)]. J Arak Uni Med Sci. 2017; 20(7):1-12. http://jams.arakmu.ac.ir/article-1-5174-en.html
11. Aliakbari Dehkordi M. [Relationship between women sexual function and marital adjustment (Persian)]. Int J Behav Sci. 2010; 4(3):199-206. [Link]
12. Abedi P, Jorfi M, Afshari P. [Evaluation of the health promotion lifestyle and its related factors in reproductive aged women in Ahvaz, Iran (Persian)]. J Community Health. 2015; 9(1):68-74. [Link]
13. Abbasi M, Nabavi SM, Fereshtehnejad SM, Jou NZ, Ansari I, Shayegannejad V, et al. Multiple sclerosis and environmental risk factors: A case-control study in Iran. Neurol Sci. 2017; 38(11):1941-51. [DOI:10.1007/s10072-017-3080-9] [PMID]
14. Liu XJ, Ye HX, Li WP, Dai R, Chen D, Jin M. Relationship between psychosocial factors and onset of multiple sclerosis. Eur Neurol. 2009; 62(3):130-6. [DOI:10.1159/000226428] [PMID] [PMCID]
15. Khodaveisi M, Ashtarani F, Beikmoradi A, Mohammadi N, Mahjub H, Mazdeh M, et al. The effect of continuous care on the lifestyle of patients with multiple sclerosis: A randomized clinical trial. Iran J Nurs Midwifery Res. 2017; 22(3):225-31. [PMID]
16. Tell A, Tavasoli E, Sharifirad G. [Evaluation of health promoting lifestyle and its relationship with quality of life in undergraduate students of Isfahan University of Medical Sciences (Persian)]. J Health Syst Res. 2010; 7(4):442-8. [Link]
17. Pourghafari SS, Pasha GH, Attari Y. [A study of investigation of the effectiveness of life style components training according to individual psychology on marital satisfaction among married woman nurses of Dr. Ganjaviyan hospital in dezful (Persian)]. J Soc Psychol. 2009; 4(12):27-48. [Link]
18. Karami J, Shalani B, Hoveyzi N. [Relationship between sexual self-esteem and sexual dysfunction with marital satisfaction in nurses hopitals Kermanshah City (Iran)(Persian)]. Qom Univ Med Sci J. 2017; 11(9):86-93. [Link]
19. Pourmeidani S, Noori A, Shafti SA. [Relationship between life style and marital satisfaction (Persian)]. J Fam Res. 2014; 10(3):331-4. [Link]
20. Mahmoodi Z. Life Style, Concepts and Approaches. Tehran: University of Rehabilitation Sciences and Social Welfare Press; 2014. [Link]
21. Alpar ŞE, Şenturan L, Karabacak Ü, Sabuncu N. Change in the health promoting lifestyle behaviour of Turkish University nursing students from beginning to end of nurse training. Nurse Educ Pract. 2008; 8(6):382-8. [DOI:10.1016/j.nepr.2008.03.010] [PMID]
22. Abedi P, Jorfi M, Afshari P, Fakhri A. How does health-promoting lifestyle relate to sexual function among women of reproductive age in Iran? Glob Health Promot. 2018; 25(3):15-21. [DOI:10.1177/1757975917706831] [PMID]
23. Karimlou V, Charandabi SM, Malakouti J, Mirghafourvand M. Effect of counselling on health-promoting lifestyle and the quality of life in Iranian middle-aged women: A randomized controlled clinical trial. BMC Health Serv Res. 2019; 19(1):350. [DOI:10.1186/s12913-019-4176-0] [PMID] [PMCID]
24. Wood FG, Alley E, Baer S, Johnson R. Interactive multimedia tailored to improve diabetes self-management. Nurs Clin North Am. 2015; 50(3):565-76. [DOI:10.1016/j.cnur.2015.05.009] [PMID]
25. Mohaddes Ardebili F, Mehmandar M, Bozorgnejad M, Khalili E, Hosseini AF, Mobaderi T. [The effectiveness of multimedia self-care education on burn patients’ quality of life: An application of latent growth model (Persian)]. Razi J Med Sci. 2019; 25(12):33-42. [Link]
26. Khakpoor S, Niknami S, Tavafian SS, Goodarzi A. [Traditional and modern teaching methods in improving eating behaviors of female elementary school students in Chabahar, Iran (Persian)]. J Mil Caring Sci. 2016; 3(1):41-7. [DOI:10.18869/acadpub.mcs.3.1.41]
27. Emadi SR, Vakilifard AR, Kavosui AR. [The effect of constructivist multimedia software on the learning of basic Farsi words (Persian)]. J Teach Persian Speaker Lang. 2015; 4(10):47-64. [Link]
28. Mazinani R, Akbari Mehr M, Kaskian A, Kashanian M. [Evaluation of prevalence of sexual dysfunctions and its related factors in women (Persian)]. Razi J Med Sci. 2013; 19(105):59-66. [Link]
29. Dehghan-Nayeri N, Khakbazan Z, Ghafoori F, Nabavi SM. Sexual dysfunction levels in Iranian women suffering from multiple sclerosis. Mult Scler Relat Disord. 2017; 12:49-53. [DOI:10.1016/j.msard.2017.01.005] [PMID]
30. Tavakol Z, Mirmolaei ST, Movahed Z. [The survey of sexual function relationship with sexual satisfaction in referred to Tehran South City health centers (Persian)]. Avicenna J Nurs Midwifery Care. 2011, 19(2):50-4. [Link]
31. Sealed Envelope. Simple randomisation service’, Randomisation and online databases for clinical trials [Internet]. 2020 [Updated 2020 May]. Available from: [Link]
32. Sanders AS, Foley FW, LaRocca NG, Zemon V. The multiple sclerosis intimacy and sexuality questionnaire-19 (MSISQ-19). Sexu Disabil. 2000; 18(1):3-26. [DOI:10.1023/A:1005421627154]
33. Mohammadi K, Rahnama P, Mohammaditabar S, Montazeri A. [Validation of the Persian version of multiple sclerosis intimacy and sexuality questionnaire-19 (MSISQ-19) (Persian)]. Payesh. 2014; 13(5):602-7. [Link]
34. Cohen J. Statistical power analysis for the behavioral sciences. New York: Routledge; 2013. [DOI:10.4324/9780203771587]
35. Daneshfar F, Behboodi-Moghadam Z, Khakbazan Z, Nabavi SM, Nayeri N, Ghasemzadeh S, et al. The influence of Ex-PLISSIT (extended permission, limited information, specific suggestions, intensive therapy) model on intimacy and sexuality of married women with multiple sclerosis. Sex Disabil. 2017; 35(4):399-414. [DOI:10.1007/s11195-017-9482-z]
36. Dasgupta R, Wiseman OJ, Kanabar G, Fowler CJ, Mikol D. Efficacy of sildenafil in the treatment of female sexual dysfunction due to multiple sclerosis. J Urol. 2004, 171(3):1189-93. [DOI:10.1097/01.ju.0000113145.43174.24] [PMID]
37. Lúcio AC, D'Ancona CA, Lopes MH, Perissinotto MC, Damasceno BP. The effect of pelvic floor muscle training alone or in combination with electrostimulation in the treatment of sexual dysfunction in women with multiple sclerosis. Mult Scler.  2014; 20(13):1761-8. [DOI:10.1177/1352458514531520] [PMID]
38. Mosalanejad F, Afrasiabifar A, Zoladl M. Investigating the combined effect of pelvic floor muscle exercise and mindfulness on sexual function in women with multiple sclerosis: A randomized controlled trial. Clin Rehabil. 2018; 32(10):1340-7. [DOI:10.1177/0269215518777877] [PMID]
39. Ahani L, Chorami M, Sharifi T, Ghazanfari A, Adibi Sedeh I. The effect of mindfulness psych-educational group intervention on improving sexual function of women with multiple sclerosis. Prev Care Nurs Midwifery J. 2021; 11(4):35-45. [DOI:10.52547/pcnm.11.4.35]
40. Giannantoni A, Proietti S, Giusti G, Gubbiotti M, Millefiorini E, Costantini E, et al. OnabotulinumtoxinA intradetrusorial injections improve sexual function in female patients affected by multiple sclerosis: Preliminary results. World J Urol. 2015, 33(12):2095-101. [DOI:10.1007/s00345-015-1578-4] [PMID]
41. Ghasemi V, Nabavi SM, Simbar M, Ozgoli G, Majd HA, Mirshafaei MS, et al. The effect of sexual health promotion package on sexual life in women with multiple sclerosis: Designed based on the results of a mixed method study. Sex Disabil. 2021; 40:57-75. [DOI:10.1007/s11195-021-09697-w]
42. Mahan LK, Raymond JL. Krause’s Food & The Nutrition Care Process, Iranian Edition E-Book. London: Elsevier Health Sciences UK; 2016. [Link]
43. Pazokian M, Shaban M, Zakerimoghdam M, Mehran A, Sangelagi B. [A comparison between the effect of stretching with aerobic and aerobic exercises on fatigue level in multiple sclerosis patients (Persian)]. Qom Univ Med Sci J. 2013; 7(1):50-6. [Link]
44. Looker T, Gregson O. Managing Stress [M Rezaei, M Zhekan,  Persian trans]. Mashhad: Atabak; 2009. [Link]
45. Bolton R. People skills. Simon and Schuster [HR Sohrabi, A Hayat Roshanaei, Persian trans]. Tehran: Roshd; 2002. [Link]
46. Badeleh A, Alinasab E, Rezazadeh HR. [The effectiveness of police multimedia training packages on students’ attitudes towards social security (Persian)]. J Soc Ord. 2020; 12(1):77-98. [Link]