جلد 35، شماره 136 - ( تیر 1401 )
جلد 35 شماره 136 صفحات 149-134 |
برگشت به فهرست نسخه ها
Download citation:
BibTeX | RIS | EndNote | Medlars | ProCite | Reference Manager | RefWorks
Send citation to:
BibTeX | RIS | EndNote | Medlars | ProCite | Reference Manager | RefWorks
Send citation to:
Bastani F, Haghani H. Perceived Stress and Fear of COVID-19 Among the Elderly Referred to Comprehensive Health Centers in Tehran, Iran. IJN 2022; 35 (136) :134-149
URL: http://ijn.iums.ac.ir/article-1-3385-fa.html
URL: http://ijn.iums.ac.ir/article-1-3385-fa.html
باستانی فریده، حقانی حمید. استرس درکشده و ترس از کووید-19 در سالمندان مراجعهکننده به مرکز بهداشت غرب تهران. نشریه پرستاری ایران. 1401; 35 (136) :134-149
1- گروه سلامت جامعه و پرستاری سالمندی، دانشکده پرستاری مامایی، دانشگاه علوم پزشکی ایران، تهران، ایران. ، bastani.f@iums.ac.ir
2- گروه آمار، دانشکده بهداشت، دانشگاه علوم پزشکی ایران، تهران، ایران.
2- گروه آمار، دانشکده بهداشت، دانشگاه علوم پزشکی ایران، تهران، ایران.
متن کامل [PDF 7336 kb]
(524 دریافت)
| چکیده (HTML) (2366 مشاهده)
References
متن کامل: (842 مشاهده)
مقدمه
بهطورکلی سالمندی یک پدیده جهانی است. پیشبینی میشود جمعیت افراد 60 ساله و بالاتر تا سال 2050 به دو میلیارد نفر در جهان (22 درصد از کل جمعیت) برسد [1]. در ایران نیز براساس سرشماری عمومی نفوس و مسکن مرکز آمار ایران در سال 1375 سالمندان بالای 60 سال حدود، 6/6 درصد از جمعیت کشور را تشکیل میدادند. در سرشماری سال 1385 این میزان به حدود 7/3 درصد رسید. در سرشماری سال 1390 به 8/2 درصد و در سرشماری سال 1395 تعداد سالمندان حدود 7/4 میلیون نفر ذکر شد که 3/9 درصد از جمعیت کشور را شامل میشوند [2]. بهطورکلی، سالمندان بهدلیل کاهش عملکرد ارگانهای مختلف بدن و از دیگر سوی بهعلت وجود بیماریهای مزمن مختلفی که درگیر هستند، دارای سیستم ایمنی نسبتاً ضعیفی هستند که جزء گروه پر خطر و آسیبپذیر به شمار میآیند. بنابراین در بروز بیماریهای نو ظهور مانند کووید-19 که یک بیماری ویروسی است که قدرت سرایت بسیار بالایی دارد، بهشدت میتوانند تحتتأثیر قرار گیرند [3]. درواقع، بیماری کووید-19 میتواند منجر به بیماری شدید ازجمله بستری شدن در بیمارستان، بستری در بخش مراقبتهای ویژه و مرگ بهویژه در سالمندان شود. طبق آمار، در سالمندان 65 تا 84 سال، مرگ ناشی از این بیماری 3 تا 11 درصد، بالای 85 سال 10 تا 27 درصد میباشد و افراد در سن 65 سال و مسنتر 45 درصد از موارد بستری در بیمارستان، 53 درصد بستری در بخش مراقبتهای ویژه و 80 درصد مرگومیر را تشکیل میدهند [4]. این بیماری یک چالش نوظهور محسوب میشود و در حال حاضر وضعیتی استرسزا برای افراد به وجود آورده است [5]. این استرس در افرادی که بیماری زمینهای خاص و یا سیستم ایمنی ضعیفتری دارند، بهطور شدیدتر و شایعتری دیده میشود [6, 7]. هیچ درمان قطعی خاصی برای کووید-19 وجود ندارد و بیماران فقط مراقبتهای حمایتی و درمان علامتی دریافت میکنند و میتواند موجب اختلالات روانشناختی جدی شود [8].
تا به امروز، مطالعات سلامت روان، میزان بالایی از اختلالاتی نظیر اضطراب، افسردگی، عصبانیت، ترس، احساس گناه و تحریکپذیری را گزارش کردند [9]. براساس مطالعات انجامشده، ظهور کووید-19 و ماهیت همهگیر بودن آن به درجاتی باعث تشدید ترس و استرس در گروههای مختلف جمعیتی در سراسر جهان شده است [10]. کووید-19 باعث شیوع بیشتر و عوارض شدید و مشکلات روانشناختی در سالمندان میشود. مطالعات زیادی گزارش دادند که این همهگیری میتواند علائم جدید روانپزشکی را در افراد فاقد بیماری روانی ایجاد و وضعیت مبتلایان به بیماریهای روانی سابق را وخیمتر کند [11]. مروری بر مطالعات موجود نشان داده است که شیوع بیماری همهگیر کووید-19 ممکن است تأثیرات نامطلوبی در مورد سلامت روانی افراد همچون ترس، افسردگی، اضطراب، استرس، حملات هراس، اختلال استرس پس از سانحه، انزوای اجتماعی، خشم و تنهایی را به درجاتی در افراد آسیبپذیر ایجاد کند [12]. پژوهشها بر روی افراد دارای بیمارهای زمینهای، بیانگر آن است که در این افراد، نه تنها احتمال خطر ابتلا به بیماری بیشتر است، بلکه احتمال مرگ ناشی از بیماری نیز بیشتر است. سالمندان نسبت به گروههای جوان بیشتر مستعد ابتلا هستند، زیرا بیماریهای زمینهای مانند نارسایی کلیه، دیابت، فشارخون بالا، آرتریت، بیماریهای قلبی و بیماری انسداد ریوی مزمن در سالمندان شایعتر است.
اخیراً تحقیقات نشان داد آمار بالای ابتلا به کووید-19 در سالمندان بهدلیل اختلالات شناختی، نقص ایمنی، بیماریهای زمینهای، سوءتغذیه، مصرف داروهای متعدد و مشکلات اجتماعی و مرگ ناشی از کووید-19 بیشتر از سایر گروههای سنی است [13]. بنابراین، با ایجاد همهگیری ویروس کرونا (کووید-19)، جامعه بشری علاوهبر عوارض جسمی این بیماری، با عوارض روحی روانی گسترده این بیماری نیز روبرو شده است. عوامل استرسزا شامل طولانیتر بودن قرنطینه، ترس از عفونت، سرخوردگی، بیحوصلگی، منابع ناکافی، اطلاعات ناکافی، خسارت مالی و انگ میباشد [12]. بهطورکلی، برای درک پیامدهای روانشناختی یک بیماری همهگیر، احساسات درگیر در آن مانند ترس و عصبانیت، باید بیشتر مطالعه و بررسی شود، زیرا پیامدهای بهداشت روان مانند استرس و اضطراب میتوانند طولانیتر و شیوع بیشتری نسبت به خود اپیدمی داشته باشند [14].
استرس پدیدهای است که با سلامت جسمی و روانی ارتباط دارد و با افزایش سن تشدید مییابد [15]. استرس و فشارهای روانی در طولانی مدت، نیروی دفاعی و سیستم ایمنی بدن را کاهش میدهد. ازآنجاکه سالمند خود نیز دچار مشکلات عدیدهای در ناتوانی جسمی خود است، در مقابل استرسهای مجدد روانی و اجتماعی کاملاً آسیبپذیر میشود، بهطوریکه آستانه تحمل پایین میآید و به مرور اثرات سوء بیماریهای زمینهای را تشدید میسازد [16]. استرس بهعنوان یک نوع تجربه احساس منفی و ناخوشایند در پاسخ به مؤلفههای بیوشیمیایی، فیزیولوژیکی، شناختی و رفتاری به وجود میآید. استرس معمولاً در نتیجه پیامدهای فیزیکی و محیطی، علتهای بین فردی-اجتماعی یا روانی رخ میدهد. علاوهبراین، هرگونه رویداد یا پدیدههای غیرقابل کنترل، غیرقابل پیشبینی و نامشخص میتوانند خطر استرس را افزایش دهند [17]. استرس یا فشار روانی مهم تلقی میشود و به دو علت اساسی میتواند موجب عود بیماری یا تشدید آن شود:
عامل اول این که در هنگام وضعیت پرفشار روانی بروز عوارض آن مانند افسردگی، نگرانی و اضطراب معمولاً باعث اختلال در روند انجام رفتارها و اعمال مرتبط با حفظ سلامتی مانند خواب و استراحت کافی میشود.
عامل دوم این که در هنگام وضعیت پرفشار روانی عملکرد دستگاه ایمنی بدن کارایی لازم را نخواهد داشت [18]. استرس با تأثیر بر سیستمهای مختلف بدن باعث ایجاد بیماریهای متعددی میشود. یافتههای مرور سیستماتیک و متاانالیز نشان میدهد که بیش از یکسوم پرستاران در زمان شیوع کووید-19 دچار استرس، اضطراب، افسردگی و اختلال خواب شدند که از همهگیریهای قبلی MERS و SARS بیشتر است [19]. در مطالعه دیگری، نشان داده شده است که استرس ناشی از کووید-19 میتواند علائم بیخوابی را در افراد ایجاد کند و سطوحی از علائم افسردگی را تشدید کند که حائز اهمیت است [20]. از سوی دیگر، ترس از کووید-19 بهطور مستقیم با میزان انتقال و شیوع بیماری و مرگومیر آن ارتباط دارد. با سطح بالای ترس، افراد ممکن است هنگام واکنش به کووید-19 بهطور واضح و منطقی رفتار نکنند [21]. هیچکس نمیخواهد به ویروسی آلوده شود که خطر مرگ نسبتاً زیادی دارد. متأسفانه، ترس ممکن است آسیب خود بیماری را تقویت کند ضمن اینکه ترس یک احساس سازگاری است که انرژی را برای مقابله با یک تهدید بالقوه فعال میکند که ممکن است عواقب منفی ازنظر فردی و اجتماعی به همراه داشته باشد. ترس، مکانیسم دفاعی سازگار است که برای بقا اساسی است و شامل چندین فرآیند بیولوژیکی آمادهسازی برای پاسخ به حوادث بالقوه تهدیدآمیز است. بااینحال، ترس هم مانند استرس، هنگامی که مزمن یا نامتناسب باشد، مضر میشود و میتواند یک مؤلفه اصلی در ایجاد انواع اختلالات روانپزشکی باشد.
مطالعهای نشان داده است که طی همهگیریها، سلامتی افرادی که بهداشت روانی آنها تحت تأثیر قرار گرفته است، بیشتر از افراد تحت تأثیر عفونت تهدید میشود [22]. سلامتی از مفاهیم اصلی رشته پرستاری میباشد. پرستاران با رویکرد کلنگر بهدلیل ارتباط نزدیکتر با افراد جامعه، نقش کلیدی در شناخت بیماریها در جامعه، برنامهریزی و اجرایی نمودن کلیه ابعاد سلامتی دارند. پرستاران در شناخت مؤلفههای تأثیرگذار بر سلامتی و رفتارهای بهداشتی و نیز در قبال دستیابی افراد جامعه به سلامتی، بهطور مستقیم و غیرمستقیم مسئول هستند [23]. بنابراین، در مواجهه با بحرانی همچون کووید-19، شناخت مؤلفههای تأثیرگذار و مداخلات روانشناختی، از اهمیت خاصی برخوردار است [24]. بنابراین، ارزیابی و پایش مستمر بهداشت روان و همچنین مداخلات به موقع و مناسب برای رفاه طولانیمدت افراد آسیبپذیر همچون سالمندان مهم میباشد [25].
بدینترتیب با برآورد و شناخت مبتنی بر تحقیق اختلالات روانشناختی مرتبط کووید-19، میتوان خدمات و مراقبتها و مداخلات روانشناختی بهتری را به این قشر آسیبپذیر ارائه کرد. نظر به اینکه مطالعات اندکی در مورد بیماری کووید-19 صورت گرفته است، نیاز به بررسی اثرات روانشناختی این پدیده نوظهور احساس میشود و شناسایی و ارائه مداخله برای آسیبدیدگان در مراحل اولیه از اهمیت ویژهای برخوردار است. باتوجهبه اینکه یکی از گروههای مورد هدف در برنامهریزیهای بهداشتی درمانی بیماری کووید-19، افراد سالمند میباشند و مطالعات اندکی بر روی این قشر آسیبپذیر انجام شده است، بنابراین مطالعه حاضر با هدف تعیین استرس درکشده و ترس از کووید-19 در سالمندان مراجعهکننده به مراکز بهداشت غرب تهران در سال 1399 انجام شد.
مواد و روشها
این مطالعه یک تحقیق مقطعیتوصیفی با هدف تعیین استرس درکشده و ترس از کووید-19 در سالمندان مراجعهکننده به مراکز منتخب بهداشت غرب تهران در سال 1399 بود. روش کار به این صورت بود که پژوهشگر پس از دریافت تأییدیه کمیته اخلاق و مجوز ورود به محیط پژوهش و کسب معرفینامه کتبی از مسئولین دانشگاه علومپزشکی به محیط پژوهش مراجعه کرده و پس از معرفی خود به مسئولین مربوطه و توضیح اهداف پژوهش و مراحل انجام کار و کسب اجازه از آنها، کار تحقیقی و نمونهگیری خود را آغاز کرد. در این مطالعه، تعداد 260 نفر سالمند 60 سال به بالا انتخاب شدند. روش نمونهگیری بهصورت خوشهای 2 مرحله ای بود. به این ترتیب که از بین 10 مرکز بهداشت غرب تهران، 2 مرکز بهطور تصادفی انتخاب شد و سپس حجم نمونه را به 2 قسمت مساوی تقسیم کرده و با مراجعه به هر مرکز و بهروش مستمر نمونههای واجد شرایط تا رسیدن به تعداد مورد نظر وارد مطالعه شدند. نمونهگیری خوشه ای زمانی استفاده میشود که چارچوب نمونهگیری (فهرست کامل افراد جامعه) دردسترس نیست و یا جامعه مورد بررسی خیلی وسیع و گسترده باشد و تهیه فهرست تمامی اعضای جامعه امکانپذیر نباشد. بنابراین وقتی انتخاب نمونه ازنظر اجرایی مشکل به نظر برسد، در نمونهگیری خوشهای، نمونهگیری براساس تقسیم جامعه به واحدهای متمایز از هم که عمدتاً بر اساس مکان است، انجام میشود .
در این مطالعه، نمونهها با دارا بودن شرایط ورود به مطالعه در صورت تمایل به شرکت در مطالعه، با توضیح اهداف پژوهش و دریافت رضایتنامه آگاهانه کتبی از آنان، وارد مطالعه شدند. معیارهای ورود به مطالعه شامل داشتن سن بالای 60 سال، دارا بودن پرونده بهداشتی در مرکز بهداشت غرب تهران (وابسته به دانشگاه علوم پزشکی ایران)، توان برقراری ارتباط و عدم بیماری روانی خاص (مندرج در پرونده بهداشتی)، نداشتن اختلال شناختی (با دارا بودن نمره 7 از آزمون ذهنی مختصر [26] ،تمایل و رضایت آگاهانه برای شرکت در پژوهش بود.
آزمون کوتاه شناختی پرسشنامه آزمون ذهنی مختصر جهت ارزیابی شناختی سالمندان جهت ورود به پژوهش بود ( و نه بهعنوان پرسشنامه اصلی). این ابزار از پرکاربردترین آزمونهای غربالگری وضعیت شناختی سالمندان در جهان است. این پرسشنامه شامل 10 سؤال است. در صورت پاسخ صحیح به سؤال، 1 امتیاز و در صورت عدم پاسخ یا پاسخ غلط امتیاز صفر تعلق میگیرد. برای مثال، الان چند سال دارید؟ الان ساعت چند است؟ الان چه سالی است؟ تاریخ تولدتان را بگویید؟ این آدرس را پس از من تکرار کنید. همانگونه که اشاره شد، کسب نمره 7 به پایین در این آزمون به معنی وجود اختلال شناختی است و حداکثر امتیاز آن نمره 10 است [27]. بهعبارتی، کسب نمره 7 و پایینتر در این آزمون به معنی وجود اختلال شناختی است و در صورت کسب امتیاز نمره 7 و بالاتر، فرد دارای سلامت روانشناختی است و حداکثر امتیاز آن نمره 10 است [28]. پایایی و روایی آزمون کوتاهشده شناختی در کشورهای مختلفی ازجمله در اسپانیا سنجیده شده است که میتوان به اعتبارسنجی آزمون کوتاهشده شناختی اشاره کرد که حساسیت 100 درصد و ویژگی 53 درصد را برای یک نقطه برش بین 7 تا 8 را نشان داد [26].
در این مطالعه برای گردآوری دادهها از فرم مشخصات جمعیتشناختی که شامل فرم اطلاعات فردی (سن، جنس، شغل، تحصیلات و اطلاعات مربوط به بیماری، نوع بیماری، خود ارزیابی از وضعیت سلامتی یا سلامتی درکشده، مدت ابتلا، دارا بودن عضو خانواده مبتلا به کووید-19 بود، استفاده شد. همچنین برای دو متغیر اصلی پژوهش از پرسشنامههای »استرس درکشده« و پرسشنامه »ترس از کووید-19 « سازمان بهداشت جهانی استفاده شد [21]. پرسشنامهها بهصورت حضوری و بهروش مصاحبه توسط پژوهشگر تکمیل شد که در محیطی آرام (که از طریق مذاکره با مسئولین مراکز بهداشتی هماهنگشده انجام شد. زمان تکمیل هریک از پرسشنامههای اصلی حدود 10 دقیقه و جمعاً 20 دقیقه بود. بعد از گردآوری دادهها، نمرات مربوط به هریک از پرسشنامهها محاسبه و اطلاعات خام در جداول اولیه تنظیم و با استفاده از روشهای آمار توصیفی و استنباطی با استفاده از نرمافزار SPSS نسخه 20 در سطح معناداری P≤0/05 مورد تجزیهوتحلیل قرار گرفت. جهت برآورد حجم نمونه لازم به منظور برآورد استرس درکشده و ترس از کووید-19 در سالمندان، مراجعهکننده به مراکز بهداشت غرب تهران در سطح اطمینان 95 درصد و با دقت برآورد 1 نمره (نسبت به دامنه نمره 16-85)، پس از مقدارگذاری در فرمول حداقل 260 نفر برآورد شد. براساس مقالهای درخصوص استرس درکشده [29] انحراف معیار استرس درکشده 8/06 برآورد شد.
پرسشنامه استرس درکشده
این پرسشنامه اولین بار در سال 1983 توسط کوهن و همکاران در سال 1983 طراحی شده است و به سنجش درجهای که موقعیتها در زندگی فرد بهعنوان وضعیت استرسزا ارزیابی میشوند، می پردازد. این ابزار برای تعیین میزان شناخت افراد از استرس خود در مقابل رویدادهای غیرقابل پیشبینی و غیر قابل کنترل زندگی بسیار مناسب است. این پرسشنامه شامل 14سؤال است و دامنه نمرات از صفر تا 4 در مقیاس لیکرت بود و پاسخها بهصورت هرگز (صفر)، یک (بهندرت)، دو (گاهی اوقات)، سه (بیشتر اوقات)و چهار (تمام اوقات) طبقهبندی شده است. در مورد سؤالات مثبت (4، 5، 6، 7، 9، 10، 13) امتیاز بهطور معکوس محاسبه میشود. درکل نمرات بین صفر تا 56 نمره در نظر گرفته شد و نمرهدهی بر اساس میانگین نمرات نمونه پژوهش به دست میآید و نمره بالاتر نشاندهنده استرس درکشده بیشتر میباشد [30]. در مطالعه باستانی و همکاران مبنی بر بررسی استرس درکشده و سازگاری مذهبی در زنان مراقبتکننده از سالمندان مبتلا به دمانس نیز ثبات درونی ابزار استرس درکشده با ضریب آلفا 0/712 دصد به دست آمد که قابل قبول بود [31]. پژوهشگر در مطالعه حاضر مجدداً پایایی پرسشنامه مذکور را مورد بررسی قرار داد و ثبات درونی با ضریب آلفای کرونباخ 0/81 تأیید شد.
پرسشنامه 7 گزینهای ترس از کووید-19
در این پژوهش جهت بررسی ترس از کووید-19 از پرسشنامه 7 گزینهای ترس از کووید-19 استفاده شد که توسط اهورسا و همکاران در سال 2020 در 717 نفر طراحی و روانسنجی شد. در این پرسشنامه، شرکتکنندگان با استفاده از مقیاس 5 گزینهای لیکرت میزان توافق خود را با عبارات نشان میدهند. پاسخها شامل »کاملاً مخالف» ،«مخالف» ،«نه موافقم و نه مخالف» ،«موافقم« و »کاملاً موافق« میباشد. حداقل نمره ممکن برای هر سؤال 1 و حداکثر 5 است. نمره کل با جمع کردن موارد محاسبه میشود (از 7 تا 35). هرچه امتیاز بالاتر باشد، ترس از ویروس کووید-19 بیشتر است. مقیاس ترس از کووید-19 برای محیطهای بالینی با روایی و پایایی قابل قبول و مناسب است که همسانی درونی آن (α=0/82) برآورد شده است [21].
باتوجهبه روایی و پایایی انجامشده، در این مطالعه مجدداً پایایی (همسانی درونی) با سنجش ضریب آلفای کرونباخ انجام شد و باتوجهبه کسب ضریب آلفای کرونباخ 0/80 درصد ثبات درونی ابزار تأیید شد. در این مطالعه، پرسشنامهها بهروش مصاحبه توسط پژوهشگر تکمیل شد که حدود 10 دقیقه و جمعاً 20 دقیقه بود. بعد از گردآوری دادهها، نمرات مربوط به هریک از پرسشنامهها محاسبه و اطلاعات خام در جداول اولیه تنظیم و با استفاده از روشهای آماری با استفاده از نرمافزار SPSS نسخه 20 در سطح معناداری P≤0/05 تجزیهوتحلیل شد. در راستای رسیدن به 2 هدف پژوهش (تعیین استرس و ترس از کووید-19 در سالمندان مورد مطالعه) و پاسخ به دو سؤال پژوهش مبنی بر اینکه (استرس و ترس از کووید-19 با کدام یک از متغیر های جمعیتشناختی ارتباط آماری بیشتری دارد؟) از روشهای آمار توصیفی مانند جداول توزیع فراوانی و شاخصهای عددی و آمار استباطی از آزمون تی مستقل برای مقایسه میانگینها در دو گروه مستقل و از تحلیل واریانس برای مقایسه میانگینها در بیش از 2 گروه استفاده شد.
یافتهها
در این مطالعه میانگین و انحرافمعیار سنی افراد مورد پژوهش (69/69±5/16) سال بود (جدول شماره 1).
.jpg)
.jpg)
میانگین نمره استرس درکشده واحدهای مورد پژوهش (10/19±41/5) بود که مطابق با جدول شماره 2، حدود 48/8 درصد از افراد مورد مطالعه دارای استرس بالا بودند که این متغیر با سن، وضعیت تأهل، اینکه سالمند باچه کسی زندگی میکند و همچنین نمره به سلامتی خود (خود ارزیابی از سلامتی)، ارتباط معنادار آماری داشت (001/P<0).
.jpg)
نتایج آزمون تعقیبی شفه نشان دهنده این بود که استرس درکشده گروه سنی 66-70 سال (به اصطلاح سالمندان جوان)، بهطور معناداری پایینتر از گروه سنی بالای 75 سال بود (001/P<0). همچنین میانگین نمره استرس درکشده در متأهلین و در کسانی که با خانواده زندگی میکردند و بیماری زمینهای ناتوانکنندهای نداشتند و به سلامتی خود نمره 5 و بالاتر داده بودند، بهطور معناداری کمتر بود (جدول شماره 3).
.jpg)
در مورد ترس از کووید-19 میانگین نمره 23/45 با انحرافمعیار 9/35 به دست آمد که در گویه 1»، من خیلی از بیماری کرونا (کووید- 19) می ترسم« با میانگین 3/65 بالاترین میانگین نمره را در بین سایر گویهها کسب کرد (جدول شماره 4).
.jpg)
متغیر ترس از کووید-19 با سن، وضعیت تأهل و سالمند با چه کسی زندگی میکند، بیماری زمینهای ناتوانکننده و نمره به سلامتی خود (001/P<0) ارتباط معنادار آماری داشت (جدول شماره 3). نتایج آزمون تعقیبی شفه نشاندهنده این بود که ترس از کووید-19 در گروه سنی 66-70 سال (به اصطلاح سالمندان جوان) بهطور معناداری پایینتر از گروه سنی بالای 75 سال بود (001/P<0). مانند متغیر استرس، میانگین نمره ترس از کووید-19 در متأهلین و در کسانی که با خانواده زندگی میکردند و بیماری زمینهای نداشتند و به سلامتی خود نمره 5 و بالاتر داشتند، بهطور معناداری کمتر از سایرین بود.
بحث
نتایج نشان داد استرس درکشده در 51/2 درصد از واحدهای مورد پژوهش در سطح پایینی بود. مطالعات نشان دادند شیوع کووید-19 ممکن است باعث کاهش سلامت روان در افراد شود. براساس یافتههایی که در مطالعه غفاری و همکاران در کشور ایران گزارش شده است، شیوع استرس شدید در میان سالمندان مورد مطالعه ایرانی قبل از همهگیری کرونا حاکی از استرس پایین بوده است [32] که تقریباً با یافتههای مطالعه حاضر مطابقت دارد و همسو است که ظاهراً نوساناتی در این بعد روانشناختی در قشر سالمند مشاهده نمیشود. در راستای توجیه این مسئله، نتیجه یک مطالعه دیگر در کشور چین در سال 2020 در همهگیری کرونا درخصوص استرس درکشده افراد برحسب سن، بیانگر این مطلب بود که افراد مسن سطح کمتری از درک روزانه استرس و تنش را نسبت به دیگر مقاطع سنی ابراز میکنند. به این دلیل که احتمالاً افراد سالمند توان و تجربه و انگیزه بیشتری نسبت به بزرگسالان جوانتر برای تنظیم احساسات و هیجانات خود دارا هستند [33].
در این میان، نتایج مطالعه رادولفو راسی و همکاران در سال 2021 در بحران کرونایی جهان در کشور ایتالیا، نشان میدهد میزان تابآوری در افراد سالمند به مراتب بیش از جوانان است و این عامل میتواند احتمالاً نقش تعدیلکنندگی در استرس درکشده و فشار روانی را در سالمند در رویدادهای بحرانی داشته باشد. گرچه برخی سالمندان با مشکلات جسمی و بیماریهای متعدد مزمن، میبایست در برابر فقدانها و بحران مورد حمایت بیشتری قرار گیرند [34]. این نکته نیر حائز اهمیت است که در این مطالعه حدود نیمی از سالمندان مورد پژوهش (48/8 درصد) دارای استرس درکشده بالایی بودند که باتوجهبه اینکه استرس در سطوح بالا بهویژه در سالمندان آسیبپذیر میتواند موجب تضعیف سیستم ایمنی شود [13]، مستلزم انجام مداخلات جدی در برنامهریزیهای بهداشت روان در بحران کرونا یا سایر همهگیریهای مشابه است. البته مطالعات مختلف نشان دادند افرادی که در شرایط بحرانی مربوط به سلامت عمومی قرار میگیرند، حتی پس از پایان همهگیری و بحران، به احتمال زیاد تا مدتها دچار اختلالات روانشناختی میشوند [35، 36].
استرس مدتهاست مفهوم قابل توجهی از مطالعه در علوم بهداشتی را به خود اختصاص داده است که بهطور گستردهای با نتایج مختلف سلامتی مرتبط است [37]. یافتههای مطالعه حاضر نشان داد استرس درکشده از بیماری همهگیر کووید-19 بهطور معناداری با سن، وضعیت تأهل، اینکه سالمند با چه کسی زندگی میکند، وضعیت اقتصادی، بیماری زمینهای ناتوانکننده، درک و برداشت خود سالمند از وضعیت سلامتیاش ارتباط معنادار آماری مثبت داشت که با برخی یافتههای مطالعه راسی درخصوص تابآوری و استرس که نشان داد فشار روانی در سنین نه چندان پیر کمتر بوده و همچنین در افراد متأهل و نسبتاً سالمتر که بیماری زمینهای ناتوانکنندهای نداشتند، مطابقت دارد [34]. در این زمینه، برخی تحقیقات از جمله مطالعه گرین و بنزوال در غرب اسکاتلند نشان دادند میزان شیوع استرس و اضطراب در سالمندان بهعلت فقدانهایی مانند از دست دادن همسر و نزدیکان، از دست دادن توانمندی و جوانی، کاهش سلامتی و بیماری زمینهای بسیار زیاد است [38].
در مطالعه غفاری و همکاران هم در ایران (قبل از همهگیری کووید-19) وجود بیماری زمینهای و مزمن در افزایش استرس در سالمندان بسیار مؤثر گزارش شده است [32]. نکته قابل توجه دیگر در نتایج حاصله از مطالعه ما این بود که بیشتر سالمندان مورد پژوهش نمره سلامتی به خود را 5 به بالا داده بودند که همسو با نتایج مطالعه وحدانینیا در سال 2010 در ایران [39] با عنوان»مردم سلامت خود را چگونه ارزیابی میکنند « بود که نشان داد بیشتر مردم ایران (71 درصد) سلامت خود را خوب و (17 درصد) بسیار خوب ارزیابی میکنند.
در مطالعه حاضر نمره سلامتی به خود بهصورت تک گزینهای در خطکش مدرج صفر تا 10 مورد ارزیابی قرار گرفت و با ابزار بهکار گرفتهشده در مطالعه اشاره شده متفاوت بود، لیکن همین »خود ارزیابی از سلامتی« شاخص مهمی برای وضعیت سلامت عمومی در جنبههای مختلف افراد به شمار می آید [40]، زیرا »خود ارزیابی از سلامتی خود« یا »سلامتی درکشده«، اعتقادات و باورهای شخصی است که در آن فرد وضعیت سلامت عمومی خود را ارزیابی میکند که یک مفهوم ذهنی و ادراکی است که ممکن است همین عقاید و احساسات از سلامت فیزیکی، منعکسکننده واقعی سلامت جسمی فرد باشد [41] که میتواند مطابق با رویکرد بهداشتی زیستی-روانی-اجتماعی که مبتنیبر »هارمونی بین روح، ذهن و جسم« است، باشد. درواقع، سطح بالایی از استرس درکشده، میتواند تحتتأثیر ارزیابی فرد از درجه پایین سلامتی به خود باشد که به سلامت روان سالمند آسیب میرساند و تصویر ذهنی از خویش را مختل میسازد که میتواند فعالیتهای روزانه زندگی سالمند را تحت الشعاع قرار دهد [29] و سالمند را وابسته و متکی به دیگران سازد.
بهعلاوه، در مطالعه حاضر بین استرس و وضعیت تأهل ارتباط آماری معناداری یافت شد، درحالی که نتایج مطالعه لی عنوان میکند افراد متأهل و مطلقه استرس بیشتری را نسبت به مجردها تجربه میکنند. علت تفاوت نتایج 2 مطالعه میتواند تفاوتهای محیط زندگی، نقشها و انتظارات و دغدغههای هر گروه در جامعه خود باشد. [42].
همچنین نتایج نشان داد ترس از کووید-19 در درصد قابلتوجهی از واحدهای مورد پژوهش با میانگین 23/45 با انحراف معیار 9/35 نشاندهنده شدت بالای این متغیر در بین سالمندان مورد پژوهش بود. نتایج مطالعه حاضر درخصوص ترس ناشی از همهگیری کووید-19 در سالمندان مورد مطالعه همسو با یافتههای مرتنز در سال 2020 بود که در یک نظرسنجی آنلاین این متغیر را مورد بررسی و ارزیابی قرار دادند. در این مطالعه نشان داده شد که طیف گستردهای از پاسخدهندگان و افراد بزرگسال و سالمند نگرانی و ترس شدید خود را از ابتلا به کووید-19 و شیوع کرونا گزارش کرده بودند [43].
بدیهی است که هیچ فردی نمیخواهد به ویروسی آلوده شود که خطر مرگ نسبتاً زیادی دارد که این امر یک ترس بالقوه را در شخص ایجاد میسازد. ترس ممکن است آسیب خود بیماری را بیشتر تقویت کند. ازآنجاکه ترس میتواند پیامدها و عواقب منفی ازنظر فردی و اجتماعی به همراه داشته باشد که بر سلامتی افراد تأثیرگذار بوده و ممکن است میزان استرس و اضطراب را تشدید کند و یک دور باطل بین آنها ایجاد کند [22]، استراتژیهای مداخلهای در راستای کاهش این پدیده بهویژه در افراد آسیبپذیر همچون سالمندان نیاز است [10]، بهطوریکه در ترس از کووید -19 یا به اصطلاح کرونا هراسی، عدم تحمل محدودیتها، بلاتکلیفی افراد در زندگی اجتماعی، احساس آسیبپذیری نسبت به بیماری، مضطرب بودن و برخورداری از پتانسیل ابتلا به آن و عدم دسترسی به اطلاعات قطعی سبب افزایش نگرانیهای مرتبط با بیماری و فوبیا میشود [44, 45]. ترس، بهعنوان یکی از ابتداییترین احساساتی که در مواجهه با یک تهدید واقعی یا درکشده به وجود میآید، شناخته می شود. مطالعات نشان دادند زنان ازنظر روانی در طول همهگیری فعلی آسیبپذیرتر هستند و ترس بیشتری از سرایت کووید-19 نسبت به سایرین دارند [46]. نتایج این مطالعه با یافتههای مطالعه حاضر که نشان داد بیش از 70 درصد از واحدهای مورد پژوهش را زنان شامل میشدند که درصد قابل توجهی از آنان میتوانند دارای ترس از کووید-19 بوده باشند، مطابقت دارد.
در این مطالعه، یافتهها نشان داد همچون متغیر استرس درکشده، سن، وضعیت تأهل و اینکه سالمند باچه کسی زندگی میکند، بیماری زمینهای ناتوانکننده و همچنین نمره به سلامتی خود با ترس از کووید-19 ارتباط معنادار آماری داشت. نتایج آزمون تعقیبی شفه نشان دهنده این بود که میانگین نمره ترس از کووید-19 در متأهلین و کسانی که با خانواده زندگی میکردند و تنها نبودند و بیماری زمینهای ناتوانکننده نداشته و به سلامتی خود نمره 5 به بالا داده بودند، بهطور معناداری کمتر از سایرین بود. در این راستا، به نظر میرسد «سلامتی ادراکشده« یا »سلامت درکشده» یا »خودارزیابی از سلامتی» با وجود اینکه شاخص ذهنی قدرتمندی برای وضعیت سلامتی افراد مسن محسوب میشود، بر کیفیت زندگی هم اثرگذار است که با این عامل میتوان بهطور گستردهای با انواع فشارها و بحرانهای موقعیتی در زندگی کنار آمد و مقابله کرد [47].
در مطالعهای مشخص شده است سلامت ادراکشده در افراد مسن با ویژگیهای جامعهشناختی جمعیتی (یعنی جنس ، سن ، تحصیلات و درآمد)، بیماریهای مزمن و وضعیت عملکرد مرتبط است [48, 49] که میتواند با نتایج مطالعه ما تا حدی مطابقت داشته باشد. ضمن این که سلامت ادراکشده بهعنوان یک شاخص، بهطور قابلتوجهی با سلامت عینی در جمعیت عمومی ارتباط دارد و سلامتی ادراکشده معیار مهمی برای ارزیابی سلامت فرد بهطور ذهنی است که با استرس، بیماری و اختلال در کیفیت خواب مرتبط است [50]. در مطالعه حاضر، «سلامتی درکشده» یا »خودارزیابی از سلامتی« نه بهعنوان یک متغیر اصلی بلکه بهعنوان یک متغیر فرعی و مشخصه فردی و جمعیتشناختی بهصورت تک گزینهای مد نظر قرار گرفته شده بود. همچنین ترس از کووید-19 ارتباط آماری معناداری با اینکه »سالمند با چه کسی زندگی میکند« داشت، بهطوریکه ترس از کووید-19 در سالمندانی که متأهل بودند و تنها زندگی نمیکردند، کمتر بود. باتوجهبه اینکه حدود 17/3 در صد از سالمندان مورد مطالعه ما تنها زندگی میکردند و برخی یافتههای تحقیقات حاکی از آن است که افراد تنها بهدلیل احساس تنهایی و احتمالاً فقدان نظام حمایتی کافی و انزوای اجتماعی بیشتر در معرض ابتلا به اختلالات روانشناختی و آسیبپذیری در بحران قرار میگیرند [51].
گزارشها حاکی از این موضوع است که 1 نفر از هر 5 بزرگسال آمریکایی، تجربه احساس تنهایی را گزارش میکنند که شواهد نشان میدهد این آمار در سالمندان رو به افزایش است که میتواند باعث انزوای اجتماعی و عواقب نامطلوب شود [52]. تنهایی یکی از فراوانترین شکایتهای دوره سالمندی است که با بالا رفتن سن بیشتر میشود و با سلامت روان سالمندان ارتباط نزدیکی دارد و از عوامل زمینهساز افسردگی است [53]. باتوجهبه اینکه نزدیک به یکچهارم سالمندان مورد پژوهش تنها زندگی میکردند، مطالعات مختلفی نیز نشان دادند که احساس تنهایی و انزوای اجتماعی، پیامدهای منفی بر سلامتی فیزیکی دارد [54]. پدیده تنهایی میتواند تنش اضافی بر فرد تحمیل کند و پیامدهای نامطلوبی در سلامت عمومی به همراه داشته باشد که منجر به هزینههای مستقیم و غیر مستقیم هنگفتی بر نظام سلامت میشود که در ایران معادل 78/3 میلیارد دلار تخمین زده شده است [55]. بدین جهت، به نظر میرسد حمایتهای اجتماعی برای رفاه افراد جامعه بهویژه سالمندانی که تنها زندگی میکنند و در بحرانی نظیر کووید-19 از اهمیت ویژهای برخوردار است.
یافتههای مطالعه حاضر میتواند در بالین و بهخصوص در مراقبت و آموزش پرستاران سالمندی و بهداشت جامعه به گروههای جمعیتی آسیبپذیر مورد توجه و تأکید قرار گیرد. باتوجهبه اینکه همهگیری کووید-19 تأثیر زیادی بر زندگی انسانها در سالهای اخیر داشته است. بسیاری از افراد با چالشهایی روبرو هستند که میتواند استرسزا و طاقتفرسا باشد. واقعیت اینست که همهگیری کووید-19، افراد مختلف را به روشهای متفاوت تحت تأثیر قرار میدهد که اثرات روانشناختی خفیف تا شدیدی را میتواند در قشرهای آسیبپذیر جامعه و ازجمله سالمندان بهجای گذارد. بنابراین یافتههای پژوهش و دادههای مبتنی بر شواهد علمی عوامل روانشناختی همچون استرس و ترس میتواند زمینهساز شناخت و یادگیری کنار آمدن با عوامل تنشزا باشد و آموزش بهداشت روان بهصورت جامعه–محور و برنامهریزیهای بهداشتی بهطور قابلملاحظهای به تابآوری و انعطافپذیری افراد مستعد و آسیبپذیر کمک میکند و ضروری است.
این مطالعه دارای محدودیتهایی نیز بود که یکی از آنها طراحی مطالعه توصیفیمقطعی و بهکارگیری روش نمونهگیری غیر احتمالی است که از این نظر امکان تعمیمپذیری نتایج را بهطور وسیع به ما نمیدهد. گرچه این نوع تحقیق برای شناسایی و درک مؤلفههای روانشناختی میتواند پیامدهای عملی داشته باشد و پایه و اساسی برای مداخلات آتی در سالمندان به حساب آید.
در این راستا، پیشنهاد میشود در پژوهشهای آتی از یک مطالعه طولی استفاده شود تا برای مثال استرس و ترس ناشی از کووید-19 با گذر زمان از این بحران و در سالمندان ارزیابی شود.
از دیگر محدودیتهای پژوهش این است که مطالعه حاضر بر روی سالمندان از 2 مرکز بهداشت پر مراجعه منتخب غرب تهران انجام شد که تعمیم نتایج را به سایر مناطق با مشکل مواجه میسازد. از اینرو پیشنهاد میشود پژوهشی مشابه بر روی سالمندان بیشتر و در مناطق وسیعتر انجام شود. همچنین استفاده از مقیاسهای خودگزارشی استرس که جنبه ذهنی داشته تا عینی، از محدودیتهای دیگر این پژوهش است که توصیه میشود از روشهای دیگر گردآوری اطلاعات بهطور بیوفیزیولوژیک همچون اندازهگیری سطح کورتیزول استفاده شود تا اطلاعات عیتیتر و دقیقتری بهدست آید. علاوهبراین، بهتر است در مطالعات آینده که سایر متغیرهای مهم دیگر مانند سلامتی درکشده را که در این مطالعه بهطور تک گزینه مورد بررسی قرار گرفت، بهعنوان متغیر اصلی به همراه دیگر پیامدهای سلامت روانی مانند استرس پس از سانحه و یا مسئله شستوشوی دستها و وسواس با علائم فکری-عملی را هم مدنظر قرار دهند.
نتیجهگیری
در نتیجهگیری کلی، باتوجهبه اینکه میانگین استرس و ترس از کووید-19 در حد بالایی بود، از اینرو در مواجهه با بحرانها نظیر کووید-19، آموزش سبک زندگی بهداشتی بهویژه در حوزه مدیریت استرس میتواند سطح تنش و اختلالات روانشناختی را در افراد آسیبپذیر همچون سالمندان کاهش دهد [16]. وجود ارتباط آماری معنادار و مستقیم بین متغیرهای اصلی استرس درکشده و ترس از کووید-19 با برخی متغیرهای جمعیتشناختی، لزوم توجه و حمایت ویژه به زنان سالمند تنها و بسیار مسن و دارای بیماری زمینهای ناتوانکننده که ازنظر ذهنی به وضعیت سلامتی خود نمره پایینی میدهند را ضروری میسازد. انجام این پژوهش در سالمندان میتواند بدنه دانش موجود در این خصوص را بسط دهد و پایهای برای مداخلات و برنامهریزیهای بهداشتی درمانی آتی و مراقبتهای پرستاری در راستای ارتقای سلامت روان در سالمندان باشد. ضمن اینکه نتایج این مطالعه میتواند در عرصه، بالین، مدیریت بیماری و نیز در پژوهشهای آتی کاربرد داشته باشد. یافتههای این مطالعه مقطعی، میتواند پایهای در جهت تدوین برنامههای مراقبتی جامعنگر و خدمات آموزشی–مشاورهای، رفاهی و حمایتی برای یپیشگیری و کاهش استرس و ترس در سالمندان در هنگام همهگیری بیماریهای نوظهور باشد.
باتوجهبه بالا بودن میانگین استرس و ترس از کووید-19 در افراد مورد مطالعه در این پژوهش، مواجهه با بحرانها نظیر همهگیری بیماریهای نوظهور و پیامدهای فیزیولوژیکی و روانشناختی آن در قرن 21، ضروری است مراقبین رسمی و غیر رسمی و ارائهدهندگان خدمات بهداشتی درمانی، آمادگی و توجه جدی به مدیریت استرس و تعاملات انسانی در جهت کاهش تنشها بهویژه در افراد سالخورده داشته باشند.
ملاحظات اخلاقی
پیروی از اصول اخلاق پژوهش
مقاله حاضر دارای مصوبه شورای پژوهش و با کد اخلاق IR.IUMS.REC 1396.4540001779 است که محقق پس از کسب مجوز از کمیته اخلاق دانشگاه علومپزشکی ایران و دریافت معرفینامه از دانشکده پرستاری و مامایی برای نمونهگیری به مرکز بهداشت غرب تهران مراجعه کرده است.
حامی مالی
این مقاله حاصل طرح تحقیقاتی مستقل و غیر پایاننامهای با کد 99-1-3-18035 است که در معاونت پژوهشی دانشگاه علوم پزشکی ایران به تصویب رسیده است.
مشارکت نویسندگان
مفهومسازی، تحقیق و بررسی، ویراستاری و نهاییسازی: فریده باستانی؛ ویراستاری آماری: حمید حقانی.
تعارض منافع
بنابر اظهار نویسندگان، این مقاله تعارض منافع ندارد.
تشکر و قدردانی
از حامی مالی طرح (معاونت محترم پژوهشی دانشگاه علوم پزشکی ایران) و مرکز بهداشت غرب تهران بهدلیل همکاری در جمعآوری دادههای مطالعه و نیز از سالمندان محترم شرکتکننده در این مطالعه تشکر و قدردانی میشود.
بهطورکلی سالمندی یک پدیده جهانی است. پیشبینی میشود جمعیت افراد 60 ساله و بالاتر تا سال 2050 به دو میلیارد نفر در جهان (22 درصد از کل جمعیت) برسد [1]. در ایران نیز براساس سرشماری عمومی نفوس و مسکن مرکز آمار ایران در سال 1375 سالمندان بالای 60 سال حدود، 6/6 درصد از جمعیت کشور را تشکیل میدادند. در سرشماری سال 1385 این میزان به حدود 7/3 درصد رسید. در سرشماری سال 1390 به 8/2 درصد و در سرشماری سال 1395 تعداد سالمندان حدود 7/4 میلیون نفر ذکر شد که 3/9 درصد از جمعیت کشور را شامل میشوند [2]. بهطورکلی، سالمندان بهدلیل کاهش عملکرد ارگانهای مختلف بدن و از دیگر سوی بهعلت وجود بیماریهای مزمن مختلفی که درگیر هستند، دارای سیستم ایمنی نسبتاً ضعیفی هستند که جزء گروه پر خطر و آسیبپذیر به شمار میآیند. بنابراین در بروز بیماریهای نو ظهور مانند کووید-19 که یک بیماری ویروسی است که قدرت سرایت بسیار بالایی دارد، بهشدت میتوانند تحتتأثیر قرار گیرند [3]. درواقع، بیماری کووید-19 میتواند منجر به بیماری شدید ازجمله بستری شدن در بیمارستان، بستری در بخش مراقبتهای ویژه و مرگ بهویژه در سالمندان شود. طبق آمار، در سالمندان 65 تا 84 سال، مرگ ناشی از این بیماری 3 تا 11 درصد، بالای 85 سال 10 تا 27 درصد میباشد و افراد در سن 65 سال و مسنتر 45 درصد از موارد بستری در بیمارستان، 53 درصد بستری در بخش مراقبتهای ویژه و 80 درصد مرگومیر را تشکیل میدهند [4]. این بیماری یک چالش نوظهور محسوب میشود و در حال حاضر وضعیتی استرسزا برای افراد به وجود آورده است [5]. این استرس در افرادی که بیماری زمینهای خاص و یا سیستم ایمنی ضعیفتری دارند، بهطور شدیدتر و شایعتری دیده میشود [6, 7]. هیچ درمان قطعی خاصی برای کووید-19 وجود ندارد و بیماران فقط مراقبتهای حمایتی و درمان علامتی دریافت میکنند و میتواند موجب اختلالات روانشناختی جدی شود [8].
تا به امروز، مطالعات سلامت روان، میزان بالایی از اختلالاتی نظیر اضطراب، افسردگی، عصبانیت، ترس، احساس گناه و تحریکپذیری را گزارش کردند [9]. براساس مطالعات انجامشده، ظهور کووید-19 و ماهیت همهگیر بودن آن به درجاتی باعث تشدید ترس و استرس در گروههای مختلف جمعیتی در سراسر جهان شده است [10]. کووید-19 باعث شیوع بیشتر و عوارض شدید و مشکلات روانشناختی در سالمندان میشود. مطالعات زیادی گزارش دادند که این همهگیری میتواند علائم جدید روانپزشکی را در افراد فاقد بیماری روانی ایجاد و وضعیت مبتلایان به بیماریهای روانی سابق را وخیمتر کند [11]. مروری بر مطالعات موجود نشان داده است که شیوع بیماری همهگیر کووید-19 ممکن است تأثیرات نامطلوبی در مورد سلامت روانی افراد همچون ترس، افسردگی، اضطراب، استرس، حملات هراس، اختلال استرس پس از سانحه، انزوای اجتماعی، خشم و تنهایی را به درجاتی در افراد آسیبپذیر ایجاد کند [12]. پژوهشها بر روی افراد دارای بیمارهای زمینهای، بیانگر آن است که در این افراد، نه تنها احتمال خطر ابتلا به بیماری بیشتر است، بلکه احتمال مرگ ناشی از بیماری نیز بیشتر است. سالمندان نسبت به گروههای جوان بیشتر مستعد ابتلا هستند، زیرا بیماریهای زمینهای مانند نارسایی کلیه، دیابت، فشارخون بالا، آرتریت، بیماریهای قلبی و بیماری انسداد ریوی مزمن در سالمندان شایعتر است.
اخیراً تحقیقات نشان داد آمار بالای ابتلا به کووید-19 در سالمندان بهدلیل اختلالات شناختی، نقص ایمنی، بیماریهای زمینهای، سوءتغذیه، مصرف داروهای متعدد و مشکلات اجتماعی و مرگ ناشی از کووید-19 بیشتر از سایر گروههای سنی است [13]. بنابراین، با ایجاد همهگیری ویروس کرونا (کووید-19)، جامعه بشری علاوهبر عوارض جسمی این بیماری، با عوارض روحی روانی گسترده این بیماری نیز روبرو شده است. عوامل استرسزا شامل طولانیتر بودن قرنطینه، ترس از عفونت، سرخوردگی، بیحوصلگی، منابع ناکافی، اطلاعات ناکافی، خسارت مالی و انگ میباشد [12]. بهطورکلی، برای درک پیامدهای روانشناختی یک بیماری همهگیر، احساسات درگیر در آن مانند ترس و عصبانیت، باید بیشتر مطالعه و بررسی شود، زیرا پیامدهای بهداشت روان مانند استرس و اضطراب میتوانند طولانیتر و شیوع بیشتری نسبت به خود اپیدمی داشته باشند [14].
استرس پدیدهای است که با سلامت جسمی و روانی ارتباط دارد و با افزایش سن تشدید مییابد [15]. استرس و فشارهای روانی در طولانی مدت، نیروی دفاعی و سیستم ایمنی بدن را کاهش میدهد. ازآنجاکه سالمند خود نیز دچار مشکلات عدیدهای در ناتوانی جسمی خود است، در مقابل استرسهای مجدد روانی و اجتماعی کاملاً آسیبپذیر میشود، بهطوریکه آستانه تحمل پایین میآید و به مرور اثرات سوء بیماریهای زمینهای را تشدید میسازد [16]. استرس بهعنوان یک نوع تجربه احساس منفی و ناخوشایند در پاسخ به مؤلفههای بیوشیمیایی، فیزیولوژیکی، شناختی و رفتاری به وجود میآید. استرس معمولاً در نتیجه پیامدهای فیزیکی و محیطی، علتهای بین فردی-اجتماعی یا روانی رخ میدهد. علاوهبراین، هرگونه رویداد یا پدیدههای غیرقابل کنترل، غیرقابل پیشبینی و نامشخص میتوانند خطر استرس را افزایش دهند [17]. استرس یا فشار روانی مهم تلقی میشود و به دو علت اساسی میتواند موجب عود بیماری یا تشدید آن شود:
عامل اول این که در هنگام وضعیت پرفشار روانی بروز عوارض آن مانند افسردگی، نگرانی و اضطراب معمولاً باعث اختلال در روند انجام رفتارها و اعمال مرتبط با حفظ سلامتی مانند خواب و استراحت کافی میشود.
عامل دوم این که در هنگام وضعیت پرفشار روانی عملکرد دستگاه ایمنی بدن کارایی لازم را نخواهد داشت [18]. استرس با تأثیر بر سیستمهای مختلف بدن باعث ایجاد بیماریهای متعددی میشود. یافتههای مرور سیستماتیک و متاانالیز نشان میدهد که بیش از یکسوم پرستاران در زمان شیوع کووید-19 دچار استرس، اضطراب، افسردگی و اختلال خواب شدند که از همهگیریهای قبلی MERS و SARS بیشتر است [19]. در مطالعه دیگری، نشان داده شده است که استرس ناشی از کووید-19 میتواند علائم بیخوابی را در افراد ایجاد کند و سطوحی از علائم افسردگی را تشدید کند که حائز اهمیت است [20]. از سوی دیگر، ترس از کووید-19 بهطور مستقیم با میزان انتقال و شیوع بیماری و مرگومیر آن ارتباط دارد. با سطح بالای ترس، افراد ممکن است هنگام واکنش به کووید-19 بهطور واضح و منطقی رفتار نکنند [21]. هیچکس نمیخواهد به ویروسی آلوده شود که خطر مرگ نسبتاً زیادی دارد. متأسفانه، ترس ممکن است آسیب خود بیماری را تقویت کند ضمن اینکه ترس یک احساس سازگاری است که انرژی را برای مقابله با یک تهدید بالقوه فعال میکند که ممکن است عواقب منفی ازنظر فردی و اجتماعی به همراه داشته باشد. ترس، مکانیسم دفاعی سازگار است که برای بقا اساسی است و شامل چندین فرآیند بیولوژیکی آمادهسازی برای پاسخ به حوادث بالقوه تهدیدآمیز است. بااینحال، ترس هم مانند استرس، هنگامی که مزمن یا نامتناسب باشد، مضر میشود و میتواند یک مؤلفه اصلی در ایجاد انواع اختلالات روانپزشکی باشد.
مطالعهای نشان داده است که طی همهگیریها، سلامتی افرادی که بهداشت روانی آنها تحت تأثیر قرار گرفته است، بیشتر از افراد تحت تأثیر عفونت تهدید میشود [22]. سلامتی از مفاهیم اصلی رشته پرستاری میباشد. پرستاران با رویکرد کلنگر بهدلیل ارتباط نزدیکتر با افراد جامعه، نقش کلیدی در شناخت بیماریها در جامعه، برنامهریزی و اجرایی نمودن کلیه ابعاد سلامتی دارند. پرستاران در شناخت مؤلفههای تأثیرگذار بر سلامتی و رفتارهای بهداشتی و نیز در قبال دستیابی افراد جامعه به سلامتی، بهطور مستقیم و غیرمستقیم مسئول هستند [23]. بنابراین، در مواجهه با بحرانی همچون کووید-19، شناخت مؤلفههای تأثیرگذار و مداخلات روانشناختی، از اهمیت خاصی برخوردار است [24]. بنابراین، ارزیابی و پایش مستمر بهداشت روان و همچنین مداخلات به موقع و مناسب برای رفاه طولانیمدت افراد آسیبپذیر همچون سالمندان مهم میباشد [25].
بدینترتیب با برآورد و شناخت مبتنی بر تحقیق اختلالات روانشناختی مرتبط کووید-19، میتوان خدمات و مراقبتها و مداخلات روانشناختی بهتری را به این قشر آسیبپذیر ارائه کرد. نظر به اینکه مطالعات اندکی در مورد بیماری کووید-19 صورت گرفته است، نیاز به بررسی اثرات روانشناختی این پدیده نوظهور احساس میشود و شناسایی و ارائه مداخله برای آسیبدیدگان در مراحل اولیه از اهمیت ویژهای برخوردار است. باتوجهبه اینکه یکی از گروههای مورد هدف در برنامهریزیهای بهداشتی درمانی بیماری کووید-19، افراد سالمند میباشند و مطالعات اندکی بر روی این قشر آسیبپذیر انجام شده است، بنابراین مطالعه حاضر با هدف تعیین استرس درکشده و ترس از کووید-19 در سالمندان مراجعهکننده به مراکز بهداشت غرب تهران در سال 1399 انجام شد.
مواد و روشها
این مطالعه یک تحقیق مقطعیتوصیفی با هدف تعیین استرس درکشده و ترس از کووید-19 در سالمندان مراجعهکننده به مراکز منتخب بهداشت غرب تهران در سال 1399 بود. روش کار به این صورت بود که پژوهشگر پس از دریافت تأییدیه کمیته اخلاق و مجوز ورود به محیط پژوهش و کسب معرفینامه کتبی از مسئولین دانشگاه علومپزشکی به محیط پژوهش مراجعه کرده و پس از معرفی خود به مسئولین مربوطه و توضیح اهداف پژوهش و مراحل انجام کار و کسب اجازه از آنها، کار تحقیقی و نمونهگیری خود را آغاز کرد. در این مطالعه، تعداد 260 نفر سالمند 60 سال به بالا انتخاب شدند. روش نمونهگیری بهصورت خوشهای 2 مرحله ای بود. به این ترتیب که از بین 10 مرکز بهداشت غرب تهران، 2 مرکز بهطور تصادفی انتخاب شد و سپس حجم نمونه را به 2 قسمت مساوی تقسیم کرده و با مراجعه به هر مرکز و بهروش مستمر نمونههای واجد شرایط تا رسیدن به تعداد مورد نظر وارد مطالعه شدند. نمونهگیری خوشه ای زمانی استفاده میشود که چارچوب نمونهگیری (فهرست کامل افراد جامعه) دردسترس نیست و یا جامعه مورد بررسی خیلی وسیع و گسترده باشد و تهیه فهرست تمامی اعضای جامعه امکانپذیر نباشد. بنابراین وقتی انتخاب نمونه ازنظر اجرایی مشکل به نظر برسد، در نمونهگیری خوشهای، نمونهگیری براساس تقسیم جامعه به واحدهای متمایز از هم که عمدتاً بر اساس مکان است، انجام میشود .
در این مطالعه، نمونهها با دارا بودن شرایط ورود به مطالعه در صورت تمایل به شرکت در مطالعه، با توضیح اهداف پژوهش و دریافت رضایتنامه آگاهانه کتبی از آنان، وارد مطالعه شدند. معیارهای ورود به مطالعه شامل داشتن سن بالای 60 سال، دارا بودن پرونده بهداشتی در مرکز بهداشت غرب تهران (وابسته به دانشگاه علوم پزشکی ایران)، توان برقراری ارتباط و عدم بیماری روانی خاص (مندرج در پرونده بهداشتی)، نداشتن اختلال شناختی (با دارا بودن نمره 7 از آزمون ذهنی مختصر [26] ،تمایل و رضایت آگاهانه برای شرکت در پژوهش بود.
آزمون کوتاه شناختی پرسشنامه آزمون ذهنی مختصر جهت ارزیابی شناختی سالمندان جهت ورود به پژوهش بود ( و نه بهعنوان پرسشنامه اصلی). این ابزار از پرکاربردترین آزمونهای غربالگری وضعیت شناختی سالمندان در جهان است. این پرسشنامه شامل 10 سؤال است. در صورت پاسخ صحیح به سؤال، 1 امتیاز و در صورت عدم پاسخ یا پاسخ غلط امتیاز صفر تعلق میگیرد. برای مثال، الان چند سال دارید؟ الان ساعت چند است؟ الان چه سالی است؟ تاریخ تولدتان را بگویید؟ این آدرس را پس از من تکرار کنید. همانگونه که اشاره شد، کسب نمره 7 به پایین در این آزمون به معنی وجود اختلال شناختی است و حداکثر امتیاز آن نمره 10 است [27]. بهعبارتی، کسب نمره 7 و پایینتر در این آزمون به معنی وجود اختلال شناختی است و در صورت کسب امتیاز نمره 7 و بالاتر، فرد دارای سلامت روانشناختی است و حداکثر امتیاز آن نمره 10 است [28]. پایایی و روایی آزمون کوتاهشده شناختی در کشورهای مختلفی ازجمله در اسپانیا سنجیده شده است که میتوان به اعتبارسنجی آزمون کوتاهشده شناختی اشاره کرد که حساسیت 100 درصد و ویژگی 53 درصد را برای یک نقطه برش بین 7 تا 8 را نشان داد [26].
در این مطالعه برای گردآوری دادهها از فرم مشخصات جمعیتشناختی که شامل فرم اطلاعات فردی (سن، جنس، شغل، تحصیلات و اطلاعات مربوط به بیماری، نوع بیماری، خود ارزیابی از وضعیت سلامتی یا سلامتی درکشده، مدت ابتلا، دارا بودن عضو خانواده مبتلا به کووید-19 بود، استفاده شد. همچنین برای دو متغیر اصلی پژوهش از پرسشنامههای »استرس درکشده« و پرسشنامه »ترس از کووید-19 « سازمان بهداشت جهانی استفاده شد [21]. پرسشنامهها بهصورت حضوری و بهروش مصاحبه توسط پژوهشگر تکمیل شد که در محیطی آرام (که از طریق مذاکره با مسئولین مراکز بهداشتی هماهنگشده انجام شد. زمان تکمیل هریک از پرسشنامههای اصلی حدود 10 دقیقه و جمعاً 20 دقیقه بود. بعد از گردآوری دادهها، نمرات مربوط به هریک از پرسشنامهها محاسبه و اطلاعات خام در جداول اولیه تنظیم و با استفاده از روشهای آمار توصیفی و استنباطی با استفاده از نرمافزار SPSS نسخه 20 در سطح معناداری P≤0/05 مورد تجزیهوتحلیل قرار گرفت. جهت برآورد حجم نمونه لازم به منظور برآورد استرس درکشده و ترس از کووید-19 در سالمندان، مراجعهکننده به مراکز بهداشت غرب تهران در سطح اطمینان 95 درصد و با دقت برآورد 1 نمره (نسبت به دامنه نمره 16-85)، پس از مقدارگذاری در فرمول حداقل 260 نفر برآورد شد. براساس مقالهای درخصوص استرس درکشده [29] انحراف معیار استرس درکشده 8/06 برآورد شد.
پرسشنامه استرس درکشده
این پرسشنامه اولین بار در سال 1983 توسط کوهن و همکاران در سال 1983 طراحی شده است و به سنجش درجهای که موقعیتها در زندگی فرد بهعنوان وضعیت استرسزا ارزیابی میشوند، می پردازد. این ابزار برای تعیین میزان شناخت افراد از استرس خود در مقابل رویدادهای غیرقابل پیشبینی و غیر قابل کنترل زندگی بسیار مناسب است. این پرسشنامه شامل 14سؤال است و دامنه نمرات از صفر تا 4 در مقیاس لیکرت بود و پاسخها بهصورت هرگز (صفر)، یک (بهندرت)، دو (گاهی اوقات)، سه (بیشتر اوقات)و چهار (تمام اوقات) طبقهبندی شده است. در مورد سؤالات مثبت (4، 5، 6، 7، 9، 10، 13) امتیاز بهطور معکوس محاسبه میشود. درکل نمرات بین صفر تا 56 نمره در نظر گرفته شد و نمرهدهی بر اساس میانگین نمرات نمونه پژوهش به دست میآید و نمره بالاتر نشاندهنده استرس درکشده بیشتر میباشد [30]. در مطالعه باستانی و همکاران مبنی بر بررسی استرس درکشده و سازگاری مذهبی در زنان مراقبتکننده از سالمندان مبتلا به دمانس نیز ثبات درونی ابزار استرس درکشده با ضریب آلفا 0/712 دصد به دست آمد که قابل قبول بود [31]. پژوهشگر در مطالعه حاضر مجدداً پایایی پرسشنامه مذکور را مورد بررسی قرار داد و ثبات درونی با ضریب آلفای کرونباخ 0/81 تأیید شد.
پرسشنامه 7 گزینهای ترس از کووید-19
در این پژوهش جهت بررسی ترس از کووید-19 از پرسشنامه 7 گزینهای ترس از کووید-19 استفاده شد که توسط اهورسا و همکاران در سال 2020 در 717 نفر طراحی و روانسنجی شد. در این پرسشنامه، شرکتکنندگان با استفاده از مقیاس 5 گزینهای لیکرت میزان توافق خود را با عبارات نشان میدهند. پاسخها شامل »کاملاً مخالف» ،«مخالف» ،«نه موافقم و نه مخالف» ،«موافقم« و »کاملاً موافق« میباشد. حداقل نمره ممکن برای هر سؤال 1 و حداکثر 5 است. نمره کل با جمع کردن موارد محاسبه میشود (از 7 تا 35). هرچه امتیاز بالاتر باشد، ترس از ویروس کووید-19 بیشتر است. مقیاس ترس از کووید-19 برای محیطهای بالینی با روایی و پایایی قابل قبول و مناسب است که همسانی درونی آن (α=0/82) برآورد شده است [21].
باتوجهبه روایی و پایایی انجامشده، در این مطالعه مجدداً پایایی (همسانی درونی) با سنجش ضریب آلفای کرونباخ انجام شد و باتوجهبه کسب ضریب آلفای کرونباخ 0/80 درصد ثبات درونی ابزار تأیید شد. در این مطالعه، پرسشنامهها بهروش مصاحبه توسط پژوهشگر تکمیل شد که حدود 10 دقیقه و جمعاً 20 دقیقه بود. بعد از گردآوری دادهها، نمرات مربوط به هریک از پرسشنامهها محاسبه و اطلاعات خام در جداول اولیه تنظیم و با استفاده از روشهای آماری با استفاده از نرمافزار SPSS نسخه 20 در سطح معناداری P≤0/05 تجزیهوتحلیل شد. در راستای رسیدن به 2 هدف پژوهش (تعیین استرس و ترس از کووید-19 در سالمندان مورد مطالعه) و پاسخ به دو سؤال پژوهش مبنی بر اینکه (استرس و ترس از کووید-19 با کدام یک از متغیر های جمعیتشناختی ارتباط آماری بیشتری دارد؟) از روشهای آمار توصیفی مانند جداول توزیع فراوانی و شاخصهای عددی و آمار استباطی از آزمون تی مستقل برای مقایسه میانگینها در دو گروه مستقل و از تحلیل واریانس برای مقایسه میانگینها در بیش از 2 گروه استفاده شد.
یافتهها
در این مطالعه میانگین و انحرافمعیار سنی افراد مورد پژوهش (69/69±5/16) سال بود (جدول شماره 1).
میانگین نمره استرس درکشده واحدهای مورد پژوهش (10/19±41/5) بود که مطابق با جدول شماره 2، حدود 48/8 درصد از افراد مورد مطالعه دارای استرس بالا بودند که این متغیر با سن، وضعیت تأهل، اینکه سالمند باچه کسی زندگی میکند و همچنین نمره به سلامتی خود (خود ارزیابی از سلامتی)، ارتباط معنادار آماری داشت (001/P<0).
نتایج آزمون تعقیبی شفه نشان دهنده این بود که استرس درکشده گروه سنی 66-70 سال (به اصطلاح سالمندان جوان)، بهطور معناداری پایینتر از گروه سنی بالای 75 سال بود (001/P<0). همچنین میانگین نمره استرس درکشده در متأهلین و در کسانی که با خانواده زندگی میکردند و بیماری زمینهای ناتوانکنندهای نداشتند و به سلامتی خود نمره 5 و بالاتر داده بودند، بهطور معناداری کمتر بود (جدول شماره 3).
در مورد ترس از کووید-19 میانگین نمره 23/45 با انحرافمعیار 9/35 به دست آمد که در گویه 1»، من خیلی از بیماری کرونا (کووید- 19) می ترسم« با میانگین 3/65 بالاترین میانگین نمره را در بین سایر گویهها کسب کرد (جدول شماره 4).
متغیر ترس از کووید-19 با سن، وضعیت تأهل و سالمند با چه کسی زندگی میکند، بیماری زمینهای ناتوانکننده و نمره به سلامتی خود (001/P<0) ارتباط معنادار آماری داشت (جدول شماره 3). نتایج آزمون تعقیبی شفه نشاندهنده این بود که ترس از کووید-19 در گروه سنی 66-70 سال (به اصطلاح سالمندان جوان) بهطور معناداری پایینتر از گروه سنی بالای 75 سال بود (001/P<0). مانند متغیر استرس، میانگین نمره ترس از کووید-19 در متأهلین و در کسانی که با خانواده زندگی میکردند و بیماری زمینهای نداشتند و به سلامتی خود نمره 5 و بالاتر داشتند، بهطور معناداری کمتر از سایرین بود.
بحث
نتایج نشان داد استرس درکشده در 51/2 درصد از واحدهای مورد پژوهش در سطح پایینی بود. مطالعات نشان دادند شیوع کووید-19 ممکن است باعث کاهش سلامت روان در افراد شود. براساس یافتههایی که در مطالعه غفاری و همکاران در کشور ایران گزارش شده است، شیوع استرس شدید در میان سالمندان مورد مطالعه ایرانی قبل از همهگیری کرونا حاکی از استرس پایین بوده است [32] که تقریباً با یافتههای مطالعه حاضر مطابقت دارد و همسو است که ظاهراً نوساناتی در این بعد روانشناختی در قشر سالمند مشاهده نمیشود. در راستای توجیه این مسئله، نتیجه یک مطالعه دیگر در کشور چین در سال 2020 در همهگیری کرونا درخصوص استرس درکشده افراد برحسب سن، بیانگر این مطلب بود که افراد مسن سطح کمتری از درک روزانه استرس و تنش را نسبت به دیگر مقاطع سنی ابراز میکنند. به این دلیل که احتمالاً افراد سالمند توان و تجربه و انگیزه بیشتری نسبت به بزرگسالان جوانتر برای تنظیم احساسات و هیجانات خود دارا هستند [33].
در این میان، نتایج مطالعه رادولفو راسی و همکاران در سال 2021 در بحران کرونایی جهان در کشور ایتالیا، نشان میدهد میزان تابآوری در افراد سالمند به مراتب بیش از جوانان است و این عامل میتواند احتمالاً نقش تعدیلکنندگی در استرس درکشده و فشار روانی را در سالمند در رویدادهای بحرانی داشته باشد. گرچه برخی سالمندان با مشکلات جسمی و بیماریهای متعدد مزمن، میبایست در برابر فقدانها و بحران مورد حمایت بیشتری قرار گیرند [34]. این نکته نیر حائز اهمیت است که در این مطالعه حدود نیمی از سالمندان مورد پژوهش (48/8 درصد) دارای استرس درکشده بالایی بودند که باتوجهبه اینکه استرس در سطوح بالا بهویژه در سالمندان آسیبپذیر میتواند موجب تضعیف سیستم ایمنی شود [13]، مستلزم انجام مداخلات جدی در برنامهریزیهای بهداشت روان در بحران کرونا یا سایر همهگیریهای مشابه است. البته مطالعات مختلف نشان دادند افرادی که در شرایط بحرانی مربوط به سلامت عمومی قرار میگیرند، حتی پس از پایان همهگیری و بحران، به احتمال زیاد تا مدتها دچار اختلالات روانشناختی میشوند [35، 36].
استرس مدتهاست مفهوم قابل توجهی از مطالعه در علوم بهداشتی را به خود اختصاص داده است که بهطور گستردهای با نتایج مختلف سلامتی مرتبط است [37]. یافتههای مطالعه حاضر نشان داد استرس درکشده از بیماری همهگیر کووید-19 بهطور معناداری با سن، وضعیت تأهل، اینکه سالمند با چه کسی زندگی میکند، وضعیت اقتصادی، بیماری زمینهای ناتوانکننده، درک و برداشت خود سالمند از وضعیت سلامتیاش ارتباط معنادار آماری مثبت داشت که با برخی یافتههای مطالعه راسی درخصوص تابآوری و استرس که نشان داد فشار روانی در سنین نه چندان پیر کمتر بوده و همچنین در افراد متأهل و نسبتاً سالمتر که بیماری زمینهای ناتوانکنندهای نداشتند، مطابقت دارد [34]. در این زمینه، برخی تحقیقات از جمله مطالعه گرین و بنزوال در غرب اسکاتلند نشان دادند میزان شیوع استرس و اضطراب در سالمندان بهعلت فقدانهایی مانند از دست دادن همسر و نزدیکان، از دست دادن توانمندی و جوانی، کاهش سلامتی و بیماری زمینهای بسیار زیاد است [38].
در مطالعه غفاری و همکاران هم در ایران (قبل از همهگیری کووید-19) وجود بیماری زمینهای و مزمن در افزایش استرس در سالمندان بسیار مؤثر گزارش شده است [32]. نکته قابل توجه دیگر در نتایج حاصله از مطالعه ما این بود که بیشتر سالمندان مورد پژوهش نمره سلامتی به خود را 5 به بالا داده بودند که همسو با نتایج مطالعه وحدانینیا در سال 2010 در ایران [39] با عنوان»مردم سلامت خود را چگونه ارزیابی میکنند « بود که نشان داد بیشتر مردم ایران (71 درصد) سلامت خود را خوب و (17 درصد) بسیار خوب ارزیابی میکنند.
در مطالعه حاضر نمره سلامتی به خود بهصورت تک گزینهای در خطکش مدرج صفر تا 10 مورد ارزیابی قرار گرفت و با ابزار بهکار گرفتهشده در مطالعه اشاره شده متفاوت بود، لیکن همین »خود ارزیابی از سلامتی« شاخص مهمی برای وضعیت سلامت عمومی در جنبههای مختلف افراد به شمار می آید [40]، زیرا »خود ارزیابی از سلامتی خود« یا »سلامتی درکشده«، اعتقادات و باورهای شخصی است که در آن فرد وضعیت سلامت عمومی خود را ارزیابی میکند که یک مفهوم ذهنی و ادراکی است که ممکن است همین عقاید و احساسات از سلامت فیزیکی، منعکسکننده واقعی سلامت جسمی فرد باشد [41] که میتواند مطابق با رویکرد بهداشتی زیستی-روانی-اجتماعی که مبتنیبر »هارمونی بین روح، ذهن و جسم« است، باشد. درواقع، سطح بالایی از استرس درکشده، میتواند تحتتأثیر ارزیابی فرد از درجه پایین سلامتی به خود باشد که به سلامت روان سالمند آسیب میرساند و تصویر ذهنی از خویش را مختل میسازد که میتواند فعالیتهای روزانه زندگی سالمند را تحت الشعاع قرار دهد [29] و سالمند را وابسته و متکی به دیگران سازد.
بهعلاوه، در مطالعه حاضر بین استرس و وضعیت تأهل ارتباط آماری معناداری یافت شد، درحالی که نتایج مطالعه لی عنوان میکند افراد متأهل و مطلقه استرس بیشتری را نسبت به مجردها تجربه میکنند. علت تفاوت نتایج 2 مطالعه میتواند تفاوتهای محیط زندگی، نقشها و انتظارات و دغدغههای هر گروه در جامعه خود باشد. [42].
همچنین نتایج نشان داد ترس از کووید-19 در درصد قابلتوجهی از واحدهای مورد پژوهش با میانگین 23/45 با انحراف معیار 9/35 نشاندهنده شدت بالای این متغیر در بین سالمندان مورد پژوهش بود. نتایج مطالعه حاضر درخصوص ترس ناشی از همهگیری کووید-19 در سالمندان مورد مطالعه همسو با یافتههای مرتنز در سال 2020 بود که در یک نظرسنجی آنلاین این متغیر را مورد بررسی و ارزیابی قرار دادند. در این مطالعه نشان داده شد که طیف گستردهای از پاسخدهندگان و افراد بزرگسال و سالمند نگرانی و ترس شدید خود را از ابتلا به کووید-19 و شیوع کرونا گزارش کرده بودند [43].
بدیهی است که هیچ فردی نمیخواهد به ویروسی آلوده شود که خطر مرگ نسبتاً زیادی دارد که این امر یک ترس بالقوه را در شخص ایجاد میسازد. ترس ممکن است آسیب خود بیماری را بیشتر تقویت کند. ازآنجاکه ترس میتواند پیامدها و عواقب منفی ازنظر فردی و اجتماعی به همراه داشته باشد که بر سلامتی افراد تأثیرگذار بوده و ممکن است میزان استرس و اضطراب را تشدید کند و یک دور باطل بین آنها ایجاد کند [22]، استراتژیهای مداخلهای در راستای کاهش این پدیده بهویژه در افراد آسیبپذیر همچون سالمندان نیاز است [10]، بهطوریکه در ترس از کووید -19 یا به اصطلاح کرونا هراسی، عدم تحمل محدودیتها، بلاتکلیفی افراد در زندگی اجتماعی، احساس آسیبپذیری نسبت به بیماری، مضطرب بودن و برخورداری از پتانسیل ابتلا به آن و عدم دسترسی به اطلاعات قطعی سبب افزایش نگرانیهای مرتبط با بیماری و فوبیا میشود [44, 45]. ترس، بهعنوان یکی از ابتداییترین احساساتی که در مواجهه با یک تهدید واقعی یا درکشده به وجود میآید، شناخته می شود. مطالعات نشان دادند زنان ازنظر روانی در طول همهگیری فعلی آسیبپذیرتر هستند و ترس بیشتری از سرایت کووید-19 نسبت به سایرین دارند [46]. نتایج این مطالعه با یافتههای مطالعه حاضر که نشان داد بیش از 70 درصد از واحدهای مورد پژوهش را زنان شامل میشدند که درصد قابل توجهی از آنان میتوانند دارای ترس از کووید-19 بوده باشند، مطابقت دارد.
در این مطالعه، یافتهها نشان داد همچون متغیر استرس درکشده، سن، وضعیت تأهل و اینکه سالمند باچه کسی زندگی میکند، بیماری زمینهای ناتوانکننده و همچنین نمره به سلامتی خود با ترس از کووید-19 ارتباط معنادار آماری داشت. نتایج آزمون تعقیبی شفه نشان دهنده این بود که میانگین نمره ترس از کووید-19 در متأهلین و کسانی که با خانواده زندگی میکردند و تنها نبودند و بیماری زمینهای ناتوانکننده نداشته و به سلامتی خود نمره 5 به بالا داده بودند، بهطور معناداری کمتر از سایرین بود. در این راستا، به نظر میرسد «سلامتی ادراکشده« یا »سلامت درکشده» یا »خودارزیابی از سلامتی» با وجود اینکه شاخص ذهنی قدرتمندی برای وضعیت سلامتی افراد مسن محسوب میشود، بر کیفیت زندگی هم اثرگذار است که با این عامل میتوان بهطور گستردهای با انواع فشارها و بحرانهای موقعیتی در زندگی کنار آمد و مقابله کرد [47].
در مطالعهای مشخص شده است سلامت ادراکشده در افراد مسن با ویژگیهای جامعهشناختی جمعیتی (یعنی جنس ، سن ، تحصیلات و درآمد)، بیماریهای مزمن و وضعیت عملکرد مرتبط است [48, 49] که میتواند با نتایج مطالعه ما تا حدی مطابقت داشته باشد. ضمن این که سلامت ادراکشده بهعنوان یک شاخص، بهطور قابلتوجهی با سلامت عینی در جمعیت عمومی ارتباط دارد و سلامتی ادراکشده معیار مهمی برای ارزیابی سلامت فرد بهطور ذهنی است که با استرس، بیماری و اختلال در کیفیت خواب مرتبط است [50]. در مطالعه حاضر، «سلامتی درکشده» یا »خودارزیابی از سلامتی« نه بهعنوان یک متغیر اصلی بلکه بهعنوان یک متغیر فرعی و مشخصه فردی و جمعیتشناختی بهصورت تک گزینهای مد نظر قرار گرفته شده بود. همچنین ترس از کووید-19 ارتباط آماری معناداری با اینکه »سالمند با چه کسی زندگی میکند« داشت، بهطوریکه ترس از کووید-19 در سالمندانی که متأهل بودند و تنها زندگی نمیکردند، کمتر بود. باتوجهبه اینکه حدود 17/3 در صد از سالمندان مورد مطالعه ما تنها زندگی میکردند و برخی یافتههای تحقیقات حاکی از آن است که افراد تنها بهدلیل احساس تنهایی و احتمالاً فقدان نظام حمایتی کافی و انزوای اجتماعی بیشتر در معرض ابتلا به اختلالات روانشناختی و آسیبپذیری در بحران قرار میگیرند [51].
گزارشها حاکی از این موضوع است که 1 نفر از هر 5 بزرگسال آمریکایی، تجربه احساس تنهایی را گزارش میکنند که شواهد نشان میدهد این آمار در سالمندان رو به افزایش است که میتواند باعث انزوای اجتماعی و عواقب نامطلوب شود [52]. تنهایی یکی از فراوانترین شکایتهای دوره سالمندی است که با بالا رفتن سن بیشتر میشود و با سلامت روان سالمندان ارتباط نزدیکی دارد و از عوامل زمینهساز افسردگی است [53]. باتوجهبه اینکه نزدیک به یکچهارم سالمندان مورد پژوهش تنها زندگی میکردند، مطالعات مختلفی نیز نشان دادند که احساس تنهایی و انزوای اجتماعی، پیامدهای منفی بر سلامتی فیزیکی دارد [54]. پدیده تنهایی میتواند تنش اضافی بر فرد تحمیل کند و پیامدهای نامطلوبی در سلامت عمومی به همراه داشته باشد که منجر به هزینههای مستقیم و غیر مستقیم هنگفتی بر نظام سلامت میشود که در ایران معادل 78/3 میلیارد دلار تخمین زده شده است [55]. بدین جهت، به نظر میرسد حمایتهای اجتماعی برای رفاه افراد جامعه بهویژه سالمندانی که تنها زندگی میکنند و در بحرانی نظیر کووید-19 از اهمیت ویژهای برخوردار است.
یافتههای مطالعه حاضر میتواند در بالین و بهخصوص در مراقبت و آموزش پرستاران سالمندی و بهداشت جامعه به گروههای جمعیتی آسیبپذیر مورد توجه و تأکید قرار گیرد. باتوجهبه اینکه همهگیری کووید-19 تأثیر زیادی بر زندگی انسانها در سالهای اخیر داشته است. بسیاری از افراد با چالشهایی روبرو هستند که میتواند استرسزا و طاقتفرسا باشد. واقعیت اینست که همهگیری کووید-19، افراد مختلف را به روشهای متفاوت تحت تأثیر قرار میدهد که اثرات روانشناختی خفیف تا شدیدی را میتواند در قشرهای آسیبپذیر جامعه و ازجمله سالمندان بهجای گذارد. بنابراین یافتههای پژوهش و دادههای مبتنی بر شواهد علمی عوامل روانشناختی همچون استرس و ترس میتواند زمینهساز شناخت و یادگیری کنار آمدن با عوامل تنشزا باشد و آموزش بهداشت روان بهصورت جامعه–محور و برنامهریزیهای بهداشتی بهطور قابلملاحظهای به تابآوری و انعطافپذیری افراد مستعد و آسیبپذیر کمک میکند و ضروری است.
این مطالعه دارای محدودیتهایی نیز بود که یکی از آنها طراحی مطالعه توصیفیمقطعی و بهکارگیری روش نمونهگیری غیر احتمالی است که از این نظر امکان تعمیمپذیری نتایج را بهطور وسیع به ما نمیدهد. گرچه این نوع تحقیق برای شناسایی و درک مؤلفههای روانشناختی میتواند پیامدهای عملی داشته باشد و پایه و اساسی برای مداخلات آتی در سالمندان به حساب آید.
در این راستا، پیشنهاد میشود در پژوهشهای آتی از یک مطالعه طولی استفاده شود تا برای مثال استرس و ترس ناشی از کووید-19 با گذر زمان از این بحران و در سالمندان ارزیابی شود.
از دیگر محدودیتهای پژوهش این است که مطالعه حاضر بر روی سالمندان از 2 مرکز بهداشت پر مراجعه منتخب غرب تهران انجام شد که تعمیم نتایج را به سایر مناطق با مشکل مواجه میسازد. از اینرو پیشنهاد میشود پژوهشی مشابه بر روی سالمندان بیشتر و در مناطق وسیعتر انجام شود. همچنین استفاده از مقیاسهای خودگزارشی استرس که جنبه ذهنی داشته تا عینی، از محدودیتهای دیگر این پژوهش است که توصیه میشود از روشهای دیگر گردآوری اطلاعات بهطور بیوفیزیولوژیک همچون اندازهگیری سطح کورتیزول استفاده شود تا اطلاعات عیتیتر و دقیقتری بهدست آید. علاوهبراین، بهتر است در مطالعات آینده که سایر متغیرهای مهم دیگر مانند سلامتی درکشده را که در این مطالعه بهطور تک گزینه مورد بررسی قرار گرفت، بهعنوان متغیر اصلی به همراه دیگر پیامدهای سلامت روانی مانند استرس پس از سانحه و یا مسئله شستوشوی دستها و وسواس با علائم فکری-عملی را هم مدنظر قرار دهند.
نتیجهگیری
در نتیجهگیری کلی، باتوجهبه اینکه میانگین استرس و ترس از کووید-19 در حد بالایی بود، از اینرو در مواجهه با بحرانها نظیر کووید-19، آموزش سبک زندگی بهداشتی بهویژه در حوزه مدیریت استرس میتواند سطح تنش و اختلالات روانشناختی را در افراد آسیبپذیر همچون سالمندان کاهش دهد [16]. وجود ارتباط آماری معنادار و مستقیم بین متغیرهای اصلی استرس درکشده و ترس از کووید-19 با برخی متغیرهای جمعیتشناختی، لزوم توجه و حمایت ویژه به زنان سالمند تنها و بسیار مسن و دارای بیماری زمینهای ناتوانکننده که ازنظر ذهنی به وضعیت سلامتی خود نمره پایینی میدهند را ضروری میسازد. انجام این پژوهش در سالمندان میتواند بدنه دانش موجود در این خصوص را بسط دهد و پایهای برای مداخلات و برنامهریزیهای بهداشتی درمانی آتی و مراقبتهای پرستاری در راستای ارتقای سلامت روان در سالمندان باشد. ضمن اینکه نتایج این مطالعه میتواند در عرصه، بالین، مدیریت بیماری و نیز در پژوهشهای آتی کاربرد داشته باشد. یافتههای این مطالعه مقطعی، میتواند پایهای در جهت تدوین برنامههای مراقبتی جامعنگر و خدمات آموزشی–مشاورهای، رفاهی و حمایتی برای یپیشگیری و کاهش استرس و ترس در سالمندان در هنگام همهگیری بیماریهای نوظهور باشد.
باتوجهبه بالا بودن میانگین استرس و ترس از کووید-19 در افراد مورد مطالعه در این پژوهش، مواجهه با بحرانها نظیر همهگیری بیماریهای نوظهور و پیامدهای فیزیولوژیکی و روانشناختی آن در قرن 21، ضروری است مراقبین رسمی و غیر رسمی و ارائهدهندگان خدمات بهداشتی درمانی، آمادگی و توجه جدی به مدیریت استرس و تعاملات انسانی در جهت کاهش تنشها بهویژه در افراد سالخورده داشته باشند.
ملاحظات اخلاقی
پیروی از اصول اخلاق پژوهش
مقاله حاضر دارای مصوبه شورای پژوهش و با کد اخلاق IR.IUMS.REC 1396.4540001779 است که محقق پس از کسب مجوز از کمیته اخلاق دانشگاه علومپزشکی ایران و دریافت معرفینامه از دانشکده پرستاری و مامایی برای نمونهگیری به مرکز بهداشت غرب تهران مراجعه کرده است.
حامی مالی
این مقاله حاصل طرح تحقیقاتی مستقل و غیر پایاننامهای با کد 99-1-3-18035 است که در معاونت پژوهشی دانشگاه علوم پزشکی ایران به تصویب رسیده است.
مشارکت نویسندگان
مفهومسازی، تحقیق و بررسی، ویراستاری و نهاییسازی: فریده باستانی؛ ویراستاری آماری: حمید حقانی.
تعارض منافع
بنابر اظهار نویسندگان، این مقاله تعارض منافع ندارد.
تشکر و قدردانی
از حامی مالی طرح (معاونت محترم پژوهشی دانشگاه علوم پزشکی ایران) و مرکز بهداشت غرب تهران بهدلیل همکاری در جمعآوری دادههای مطالعه و نیز از سالمندان محترم شرکتکننده در این مطالعه تشکر و قدردانی میشود.
References
1.World Health Organization. Ageing and health. Geneva: World Health Organization; 2022. [Link]
2.Statistica center of Iran. [Population-and-housing-censuses (Persian)]. Tehran: Statistica center of Iran; 2016. [Link]
3.Zhu H, Wei L, Niu P. The novel coronavirus outbreak in Wuhan, China. Glob Health Res Policy. 2020; 5:6. [DOI:10.1186/s41256-020-00135-6] [PMID] [PMCID]
4.MMWR (Morbidity and Mortality Weekly Report). MMWR COVID-19 reports. Atlanta: Morbidity and Mortality Weekly Report ; 2021. [Link]
5.Ahmad N, Amin S. Does ethnic polarization stimulate or relegate trade and environmental performance? A global perspective. Environ Dev Sustain. 2020; 22:6513–36. [DOI:10.1007/s10668-019-00497-z]
6.Sundstrom RR, Kim DH. Xenophobia and racism. Crit Philos Race. 2014; 2(1):20-45. [DOI:10.5325/critphilrace.2.1.0020]
7.Epidemiology Working Group for NCIP Epidemic Response, Chinese Center for Disease Control and Prevention. [The epidemiological characteristics of an outbreak of 2019 novel coronavirus diseases (COVID-19) in China (Chinese)]. Zhonghua Liu Xing Bing Xue Za Zhi. 2020; 41(2):145-51. [PMID]
8.Chen ZM, Fu JF, Shu Q, Chen YH, Hua CZ, Li FB, et al. Diagnosis and treatment recommendations for pediatric respiratory infection caused by the 2019 novel coronavirus. World J Pediatr. 2020; 16(3):240-6. [DOI:10.1007/s12519-020-00345-5] [PMID] [PMCID]
9.Gallagher S, Wetherell MA. Risk of depression in family caregivers: Unintended consequence of COVID-19. BJPsych Open. 2020; 6(6):E119. [Link]
10.Lin CY. Social reaction toward the 2019 novel coronavirus (COVID-19). Soc Health Behav. 2020; 3(1):1-2. [Link]
11.Ho CS, Chee CY, Ho RC. Mental health strategies to combat the psychological impact of covid-19 beyond paranoia and panic. Ann Acad Med Singap. 2020; 49(3):155-60. [DOI:10.47102/annals-acadmedsg.202043] [PMID]
12.Brooks SK, Webster RK, Smith LE, Woodland L, Wessely S, Greenberg N, et al. The psychological impact of quarantine and how to reduce it: Rapid review of the evidence. Lancet. 2020; 395(10227):912-20. [DOI:10.1016/S0140-6736(20)30460-8]
13.Jannat Alipoor Z, Fotokian Z. [COVID-19 and the elderly with chronic diseases: Narrative review (Persian)]. J Mil Mede. 2020; 22(6):632-40. [Link]
14.Ornell F, Schuch JB, Sordi AO, Kessler FHP. Pandemic fear” and COVID-19: Mental health burden and strategies. Braz J Psychiatry. 2020; 42(3):232-5. [DOI:10.1590/1516-4446-2020-0008] [PMID] [PMCID]
15.Hashemi Z, Eyni S. [Perceived stress in the elderly: The role of spiritual intelligence, self-compassion, and psychological hardiness (Persian)]. Aging Psychol. 2019; 5(4):289- 99. [Link]
16.Lee K, Jeong GC, Yim J. Consideration of the psychological and mental health of the elderly during covid-19: A theoretical review. Int J Environ Res Public Health. 2020; 17(21):8098. [PMID] [PMCID]
17.Harper CA, Satchell LP, Fido D, Latzman RD. Functional fear predicts public health compliance in the covid-19 pandemic. Int J Ment Health Addict. 2021; 19(5):1875-88. [PMID]
18.Najafian J. Golestan Hashemi S. [Study and comparison of the effects of two methods of biofeedback . relaxation and relaxation in controlling blood pressure in patients with hypertension(Persian)]. Med J Tabriz Uni Med Scienc. 2003: 37(57):76.82. [Link]
19.Al Maqbali M, Al Sinani M, Al-Lenjawi B. Prevalence of stress, depression, anxiety and sleep disturbance among nurses during the COVID-19 pandemic: A systematic review and meta-analysis.J Psychosom Res. 2021; 141:110343. [DOI:10.1016/j.jpsychores.2020.110343] [PMID] [PMCID]
20.Petrov ME, Pituch KA, Kasraeian K, Jiao N, Mattingly J, Hasanaj K, et al. Impact of the COVID-19 pandemic on change in sleep patterns in an exploratory, cross-sectional online sample of 79 countries. Sleep Health. 2021; 7(4):451-8. [PMID]
21.Ahorsu DK, Lin CY, Imani V, Saffari M, Griffiths MD, Pakpour AH. The fear of covid-19 scale: Development and initial validation. Int J Ment Health Addict. 2022; 20(3):1537-145. [PMID]
22.Wang D, Hu B, Hu C, Zhu F, Liu X, Zhang J, et al. Clinical characteristics of 138 hospitalized patients with 2019 novel coronavirus-infected pneumonia in Wuhan, China. JAMA. 2020; 323(11):1061-9. [DOI:10.1001/jama.2020.1585] [PMID] [PMCID]
23.Mohammadi F, Arsalani N, Norozi M, Taghipour OA. [Comparison of the estimation of pain intensity by nurses and elderly patients with cancer in selected hospitals in Tehran (Persian)]. Iran J Nurs Res. 2020; 15 (5):40-8. [Link]
24.Zhou Y, Liang Y, Tong H, Liu Z. Patterns of posttraumatic stress disorder and posttraumatic growth among women after an earthquake: A latent profile analysis. Asian J Psychiatr. 2020; 51:101834. [PMID]
25.Cho YU, Lee BG, Kim SH. Coping style at diagnosis and its association with subsequent health-related quality of life in women with breast cancer: A 3-year follow-up study. Eur J Oncol Nurs. 2020; 45:101726. [DOI:10.1016/j.ejon.2020.101726] [PMID]
26.Gomez de Caso JA, Rodriguez-Artalejo F, Clavería LE, Coria F. Value of Hodkinson’s test for detecting dementia and mild cognitive impairment in epidemiological surveys. Neuroepidemiology. 1994; 13(1-2):64-8. [PMID]
27.Bakhtiyari F, Froghan M, Farokhzade H, Nazari N, Najafi B, Alizade M, et al. Validation of the Persian version of the Mini Cognitive Examination (AMT) in the elderly of Kahrizak Sanatorium. Jurnal jurnal of Diabetes and Metabolism. 2015; 13,6:487-494. [Link]
28.Hodkinson HM. Evaluation of a mental test score for assessment of mental impairment in the elderly. Age Ageing. 1972; 1(4):233-8. [DOI:10.1093/ageing/1.4.233] [PMID]
29.Bastani F, Pourmohammadi A, Haghani H. [Relationship between perceived stress with spiritual health among older adults with diabetes registered to the association of diabetes prevention and control in Babol, 2013 (Persian)]. J Hayat. 2014; 20(3):6-18. [Link]
30.Cohen S, Kamarck T, Mermelstein R. A global measure of Perceived Stress. J Health Soc Behav. 1983; 24(4):385-96. [DOI:10.2307/2136404]
31.Bastani F, Ghasemi E, Ramezanzadeh Tabriz E, Janani L, Rahmatnejad L. [The investigation of perceived stress and religious coping among female caregivers of the elderly with dementia (Persian)]. J Rafsanjan Univ Med Sci. 2015; 13(10):925-936. [Link]
32.Ghafari M, Sharifirad GR, Zanjani S, Hassanzadeh A. [Stress, Anxiety and depression levels among elderly referrals to Tehran elderly club (Persian)]. Salmand Iran J Ageing. 2012; 7(2):53-9. [Link]
33.Qiu J, Shen B, Zhao M, Wang Z, Xie B, Xu Y. A nationwide survey of psychological distress among Chinese people in the COVID-19 epidemic: Implications and policy recommendations. Gen Psychiatr. 2020; 33(2):e100213. [DOI:10.1136/gpsych-2020-100213] [PMID] [PMCID]
34.Rossi R, Jannini TB, Socci V, Pacitti F, Lorenzo GD. Stressful life events and resilience during the covid-19 lockdown measures in Italy: Association with mental health outcomes and age. Front. Psychiatry. 2021; 12:635832. [DOI:10.3389/fpsyt.2021.635832] [PMID] [PMCID]
35.Fan F, Long K, Zhou Y, Zheng Y, Liu X. Longitudinal trajectories of Post-traumatic stress disorder symptoms among adolescents after the Wenchuan earthquake in Chin. Psychol Med. 2015; 45(13):2885-96. [DOI:10.1017/S0033291715000884] [PMID]
36.Cheng SK, Wong CW, Tsang J, Wong KC. Psychological distress and negative appraisals in survivors of severe acute respiratory syndrome (SARS). Psychol Med. 2004; 34(7):1187-95. [DOI:10.1017/S0033291704002272] [PMID]
37.Kopp MS, Thege BK, Balog P, Stauder A, Salavecz G, Rózsa S, et al. Measures of stress in epidemiological research. J Psychosom Res. 2010; 69(2):211-25. [DOI:10.1016/j.jpsychores.2009.09.006] [PMID]
38.Green MJ, Benzeval M. The development of socioeconomic inequalities in anxiety and depression symptoms over the lifecourse. Soc Psychiatry Psychiatr Epidemiol. 2013; 48(12):1951-61. [PMID] [PMCID]
39.Vahdani-niya M, Ebadi M, Azin A, Ayin-parast A, Omidvari S, Jahangiri K, et al. [How do people get their health: health of the views of the people of Iran(Persian)]. Payesh. 2010; 10(3):355-63. [Link]
40.Ahsan Khodami M, Hassan Seif M, Sadat Koochakzadeh R, Fathi R, Kaur H. Perceived stress, emotion regulation and quality of life during the Covid-19 outbreak: A multi-cultural online survey. Ann Med Psychol (Paris). 2022; 180(6):514-8. [PMID]
41.Bahrami M, Amiri A, Montazeralfaraj R, Dehghan H. [The relationship between social capital dimensions and perceived health in Yazd urban society, 2013 (Persian)]. Tolooe Behdasht. 2016; 15(3):67-77. [Link]
42.Li Z, Ge J, Yang M, Feng J, Qiao M, Jiang R, et al. Vicarious traumatization in the general public, members, and non-members of medical teams aiding in COVID-19 control. Brain Behav Immun. 2020; 88:916-9. [DOI:10.1101/2020.02.29.20029322] [PMID]
43.Mertens G, Gerritsen L, Duijndam S, Salemink E, Engelhard IM. Fear of the coronavirus (COVID-19): Predictors in an online study conducted in March 2020. J Anxiety Disord. 2020; 74:102258. [DOI:10.1016/j.janxdis.2020.102258] [PMID] [PMCID]
44.Taylor S. The psychology of pandemics: Preparing for the next global outbreak of infectious disease. Newcastle upon Tyne: Cambridge Scholars Publishing; 2019. [Link]
45.Taylor S. Understanding and treating health anxiety: A cognitivebehavioral approach. Cogn Behav Pract. 2004; 11(1):112-23. [DOI:10.1016/S1077-7229(04)80015-4]
46.Andrade EF, Pereira LJ, Oliveira APL, Orlando DR, Alves DAG, Guilarducci JS, et al. Perceived fear of COVID-19 infection according to sex, age and occupational risk using the Brazilian version of the Fear of COVID-19 Scale. Death Stud. 2022; 46(3):533-42. [DOI:10.1080/07481187.2020.1809786] [PMID]
47.Maniscalco L, Miceli S, Bono F, Matranga D. Self-perceived health, objective health, and quality of life among people aged 50 and over: Interrelationship among health indicators in Italy, Spain, and Greece. Int J Environ Res Public Health. 2020; 17(7):2414. [DOI:10.3390/ijerph17072414] [PMID] [PMCID]
48.Haseen F, Adhikari R, Soonthorndhada K. Self-assessed health among Thai elderly. BMC Geriatr. 2010; 10:30. [PMID] [PMCID]
49.Sun W, Watanabe M, Tanimoto Y, Shibutani T, Kono R, Saito M, et al. Factors associated with good self-rated health of non-disabled elderly living alone in Japan: A cross-sectional study. BMC Public Health. 2007; 7:297. [DOI:10.1186/1471-2458-7-297] [PMID] [PMCID]
50.Yamada C, Moriyama K, Takahashi E. Self-rated health as a comprehensive indicator of lifestyle-related health status. Environ Health Prev Med. 2012; 17(6):457-62. [PMID] [PMCID]
51.Liu X, Kakade M, Fuller CJ, Fan B, Fang Y, Kong J, et al. Depression after exposure to stressful events: Lessons learned from the severe acute respiratory syndrome epidemic. Compr Psychiatry. 2012; 53(1):15-23. [DOI:10.1016/j.comppsych.2011.02.003] [PMID] [PMCID]
52.Cacioppo S, Grippo AJ, London S, Goossens L, Cacioppo JT. Loneliness: Clinical import and interventions. Perspect Psychol Sci. 2015; 10(2):238-49. [DOI:10.1177/1745691615570616] [PMID] [PMCID]
53.Coll-Planas L, Del Valle Gómez G, Bonilla P, Masat T, Puig T, Monteserin R. Promoting social capital to alleviate loneliness and improve health among older people in Spain. Health Soc Care Community. 2017; 25(1):145-57. [DOI:10.1111/hsc.12284] [PMID]
54.Cheung G, Wright-St Clair V, Chacko E, Barak Y. Financial difficulty and biopsychosocial predictors of loneliness: A cross-sectional study of community dwelling older adults. Arch Gerontol Geriatr. 2019; 85:103935. [DOI:10.1016/j.archger.2019.103935] [PMID]
2.Statistica center of Iran. [Population-and-housing-censuses (Persian)]. Tehran: Statistica center of Iran; 2016. [Link]
3.Zhu H, Wei L, Niu P. The novel coronavirus outbreak in Wuhan, China. Glob Health Res Policy. 2020; 5:6. [DOI:10.1186/s41256-020-00135-6] [PMID] [PMCID]
4.MMWR (Morbidity and Mortality Weekly Report). MMWR COVID-19 reports. Atlanta: Morbidity and Mortality Weekly Report ; 2021. [Link]
5.Ahmad N, Amin S. Does ethnic polarization stimulate or relegate trade and environmental performance? A global perspective. Environ Dev Sustain. 2020; 22:6513–36. [DOI:10.1007/s10668-019-00497-z]
6.Sundstrom RR, Kim DH. Xenophobia and racism. Crit Philos Race. 2014; 2(1):20-45. [DOI:10.5325/critphilrace.2.1.0020]
7.Epidemiology Working Group for NCIP Epidemic Response, Chinese Center for Disease Control and Prevention. [The epidemiological characteristics of an outbreak of 2019 novel coronavirus diseases (COVID-19) in China (Chinese)]. Zhonghua Liu Xing Bing Xue Za Zhi. 2020; 41(2):145-51. [PMID]
8.Chen ZM, Fu JF, Shu Q, Chen YH, Hua CZ, Li FB, et al. Diagnosis and treatment recommendations for pediatric respiratory infection caused by the 2019 novel coronavirus. World J Pediatr. 2020; 16(3):240-6. [DOI:10.1007/s12519-020-00345-5] [PMID] [PMCID]
9.Gallagher S, Wetherell MA. Risk of depression in family caregivers: Unintended consequence of COVID-19. BJPsych Open. 2020; 6(6):E119. [Link]
10.Lin CY. Social reaction toward the 2019 novel coronavirus (COVID-19). Soc Health Behav. 2020; 3(1):1-2. [Link]
11.Ho CS, Chee CY, Ho RC. Mental health strategies to combat the psychological impact of covid-19 beyond paranoia and panic. Ann Acad Med Singap. 2020; 49(3):155-60. [DOI:10.47102/annals-acadmedsg.202043] [PMID]
12.Brooks SK, Webster RK, Smith LE, Woodland L, Wessely S, Greenberg N, et al. The psychological impact of quarantine and how to reduce it: Rapid review of the evidence. Lancet. 2020; 395(10227):912-20. [DOI:10.1016/S0140-6736(20)30460-8]
13.Jannat Alipoor Z, Fotokian Z. [COVID-19 and the elderly with chronic diseases: Narrative review (Persian)]. J Mil Mede. 2020; 22(6):632-40. [Link]
14.Ornell F, Schuch JB, Sordi AO, Kessler FHP. Pandemic fear” and COVID-19: Mental health burden and strategies. Braz J Psychiatry. 2020; 42(3):232-5. [DOI:10.1590/1516-4446-2020-0008] [PMID] [PMCID]
15.Hashemi Z, Eyni S. [Perceived stress in the elderly: The role of spiritual intelligence, self-compassion, and psychological hardiness (Persian)]. Aging Psychol. 2019; 5(4):289- 99. [Link]
16.Lee K, Jeong GC, Yim J. Consideration of the psychological and mental health of the elderly during covid-19: A theoretical review. Int J Environ Res Public Health. 2020; 17(21):8098. [PMID] [PMCID]
17.Harper CA, Satchell LP, Fido D, Latzman RD. Functional fear predicts public health compliance in the covid-19 pandemic. Int J Ment Health Addict. 2021; 19(5):1875-88. [PMID]
18.Najafian J. Golestan Hashemi S. [Study and comparison of the effects of two methods of biofeedback . relaxation and relaxation in controlling blood pressure in patients with hypertension(Persian)]. Med J Tabriz Uni Med Scienc. 2003: 37(57):76.82. [Link]
19.Al Maqbali M, Al Sinani M, Al-Lenjawi B. Prevalence of stress, depression, anxiety and sleep disturbance among nurses during the COVID-19 pandemic: A systematic review and meta-analysis.J Psychosom Res. 2021; 141:110343. [DOI:10.1016/j.jpsychores.2020.110343] [PMID] [PMCID]
20.Petrov ME, Pituch KA, Kasraeian K, Jiao N, Mattingly J, Hasanaj K, et al. Impact of the COVID-19 pandemic on change in sleep patterns in an exploratory, cross-sectional online sample of 79 countries. Sleep Health. 2021; 7(4):451-8. [PMID]
21.Ahorsu DK, Lin CY, Imani V, Saffari M, Griffiths MD, Pakpour AH. The fear of covid-19 scale: Development and initial validation. Int J Ment Health Addict. 2022; 20(3):1537-145. [PMID]
22.Wang D, Hu B, Hu C, Zhu F, Liu X, Zhang J, et al. Clinical characteristics of 138 hospitalized patients with 2019 novel coronavirus-infected pneumonia in Wuhan, China. JAMA. 2020; 323(11):1061-9. [DOI:10.1001/jama.2020.1585] [PMID] [PMCID]
23.Mohammadi F, Arsalani N, Norozi M, Taghipour OA. [Comparison of the estimation of pain intensity by nurses and elderly patients with cancer in selected hospitals in Tehran (Persian)]. Iran J Nurs Res. 2020; 15 (5):40-8. [Link]
24.Zhou Y, Liang Y, Tong H, Liu Z. Patterns of posttraumatic stress disorder and posttraumatic growth among women after an earthquake: A latent profile analysis. Asian J Psychiatr. 2020; 51:101834. [PMID]
25.Cho YU, Lee BG, Kim SH. Coping style at diagnosis and its association with subsequent health-related quality of life in women with breast cancer: A 3-year follow-up study. Eur J Oncol Nurs. 2020; 45:101726. [DOI:10.1016/j.ejon.2020.101726] [PMID]
26.Gomez de Caso JA, Rodriguez-Artalejo F, Clavería LE, Coria F. Value of Hodkinson’s test for detecting dementia and mild cognitive impairment in epidemiological surveys. Neuroepidemiology. 1994; 13(1-2):64-8. [PMID]
27.Bakhtiyari F, Froghan M, Farokhzade H, Nazari N, Najafi B, Alizade M, et al. Validation of the Persian version of the Mini Cognitive Examination (AMT) in the elderly of Kahrizak Sanatorium. Jurnal jurnal of Diabetes and Metabolism. 2015; 13,6:487-494. [Link]
28.Hodkinson HM. Evaluation of a mental test score for assessment of mental impairment in the elderly. Age Ageing. 1972; 1(4):233-8. [DOI:10.1093/ageing/1.4.233] [PMID]
29.Bastani F, Pourmohammadi A, Haghani H. [Relationship between perceived stress with spiritual health among older adults with diabetes registered to the association of diabetes prevention and control in Babol, 2013 (Persian)]. J Hayat. 2014; 20(3):6-18. [Link]
30.Cohen S, Kamarck T, Mermelstein R. A global measure of Perceived Stress. J Health Soc Behav. 1983; 24(4):385-96. [DOI:10.2307/2136404]
31.Bastani F, Ghasemi E, Ramezanzadeh Tabriz E, Janani L, Rahmatnejad L. [The investigation of perceived stress and religious coping among female caregivers of the elderly with dementia (Persian)]. J Rafsanjan Univ Med Sci. 2015; 13(10):925-936. [Link]
32.Ghafari M, Sharifirad GR, Zanjani S, Hassanzadeh A. [Stress, Anxiety and depression levels among elderly referrals to Tehran elderly club (Persian)]. Salmand Iran J Ageing. 2012; 7(2):53-9. [Link]
33.Qiu J, Shen B, Zhao M, Wang Z, Xie B, Xu Y. A nationwide survey of psychological distress among Chinese people in the COVID-19 epidemic: Implications and policy recommendations. Gen Psychiatr. 2020; 33(2):e100213. [DOI:10.1136/gpsych-2020-100213] [PMID] [PMCID]
34.Rossi R, Jannini TB, Socci V, Pacitti F, Lorenzo GD. Stressful life events and resilience during the covid-19 lockdown measures in Italy: Association with mental health outcomes and age. Front. Psychiatry. 2021; 12:635832. [DOI:10.3389/fpsyt.2021.635832] [PMID] [PMCID]
35.Fan F, Long K, Zhou Y, Zheng Y, Liu X. Longitudinal trajectories of Post-traumatic stress disorder symptoms among adolescents after the Wenchuan earthquake in Chin. Psychol Med. 2015; 45(13):2885-96. [DOI:10.1017/S0033291715000884] [PMID]
36.Cheng SK, Wong CW, Tsang J, Wong KC. Psychological distress and negative appraisals in survivors of severe acute respiratory syndrome (SARS). Psychol Med. 2004; 34(7):1187-95. [DOI:10.1017/S0033291704002272] [PMID]
37.Kopp MS, Thege BK, Balog P, Stauder A, Salavecz G, Rózsa S, et al. Measures of stress in epidemiological research. J Psychosom Res. 2010; 69(2):211-25. [DOI:10.1016/j.jpsychores.2009.09.006] [PMID]
38.Green MJ, Benzeval M. The development of socioeconomic inequalities in anxiety and depression symptoms over the lifecourse. Soc Psychiatry Psychiatr Epidemiol. 2013; 48(12):1951-61. [PMID] [PMCID]
39.Vahdani-niya M, Ebadi M, Azin A, Ayin-parast A, Omidvari S, Jahangiri K, et al. [How do people get their health: health of the views of the people of Iran(Persian)]. Payesh. 2010; 10(3):355-63. [Link]
40.Ahsan Khodami M, Hassan Seif M, Sadat Koochakzadeh R, Fathi R, Kaur H. Perceived stress, emotion regulation and quality of life during the Covid-19 outbreak: A multi-cultural online survey. Ann Med Psychol (Paris). 2022; 180(6):514-8. [PMID]
41.Bahrami M, Amiri A, Montazeralfaraj R, Dehghan H. [The relationship between social capital dimensions and perceived health in Yazd urban society, 2013 (Persian)]. Tolooe Behdasht. 2016; 15(3):67-77. [Link]
42.Li Z, Ge J, Yang M, Feng J, Qiao M, Jiang R, et al. Vicarious traumatization in the general public, members, and non-members of medical teams aiding in COVID-19 control. Brain Behav Immun. 2020; 88:916-9. [DOI:10.1101/2020.02.29.20029322] [PMID]
43.Mertens G, Gerritsen L, Duijndam S, Salemink E, Engelhard IM. Fear of the coronavirus (COVID-19): Predictors in an online study conducted in March 2020. J Anxiety Disord. 2020; 74:102258. [DOI:10.1016/j.janxdis.2020.102258] [PMID] [PMCID]
44.Taylor S. The psychology of pandemics: Preparing for the next global outbreak of infectious disease. Newcastle upon Tyne: Cambridge Scholars Publishing; 2019. [Link]
45.Taylor S. Understanding and treating health anxiety: A cognitivebehavioral approach. Cogn Behav Pract. 2004; 11(1):112-23. [DOI:10.1016/S1077-7229(04)80015-4]
46.Andrade EF, Pereira LJ, Oliveira APL, Orlando DR, Alves DAG, Guilarducci JS, et al. Perceived fear of COVID-19 infection according to sex, age and occupational risk using the Brazilian version of the Fear of COVID-19 Scale. Death Stud. 2022; 46(3):533-42. [DOI:10.1080/07481187.2020.1809786] [PMID]
47.Maniscalco L, Miceli S, Bono F, Matranga D. Self-perceived health, objective health, and quality of life among people aged 50 and over: Interrelationship among health indicators in Italy, Spain, and Greece. Int J Environ Res Public Health. 2020; 17(7):2414. [DOI:10.3390/ijerph17072414] [PMID] [PMCID]
48.Haseen F, Adhikari R, Soonthorndhada K. Self-assessed health among Thai elderly. BMC Geriatr. 2010; 10:30. [PMID] [PMCID]
49.Sun W, Watanabe M, Tanimoto Y, Shibutani T, Kono R, Saito M, et al. Factors associated with good self-rated health of non-disabled elderly living alone in Japan: A cross-sectional study. BMC Public Health. 2007; 7:297. [DOI:10.1186/1471-2458-7-297] [PMID] [PMCID]
50.Yamada C, Moriyama K, Takahashi E. Self-rated health as a comprehensive indicator of lifestyle-related health status. Environ Health Prev Med. 2012; 17(6):457-62. [PMID] [PMCID]
51.Liu X, Kakade M, Fuller CJ, Fan B, Fang Y, Kong J, et al. Depression after exposure to stressful events: Lessons learned from the severe acute respiratory syndrome epidemic. Compr Psychiatry. 2012; 53(1):15-23. [DOI:10.1016/j.comppsych.2011.02.003] [PMID] [PMCID]
52.Cacioppo S, Grippo AJ, London S, Goossens L, Cacioppo JT. Loneliness: Clinical import and interventions. Perspect Psychol Sci. 2015; 10(2):238-49. [DOI:10.1177/1745691615570616] [PMID] [PMCID]
53.Coll-Planas L, Del Valle Gómez G, Bonilla P, Masat T, Puig T, Monteserin R. Promoting social capital to alleviate loneliness and improve health among older people in Spain. Health Soc Care Community. 2017; 25(1):145-57. [DOI:10.1111/hsc.12284] [PMID]
54.Cheung G, Wright-St Clair V, Chacko E, Barak Y. Financial difficulty and biopsychosocial predictors of loneliness: A cross-sectional study of community dwelling older adults. Arch Gerontol Geriatr. 2019; 85:103935. [DOI:10.1016/j.archger.2019.103935] [PMID]
ارسال پیام به نویسنده مسئول
| بازنشر اطلاعات | |
 |
این مقاله تحت شرایط Creative Commons Attribution-NonCommercial 4.0 International License قابل بازنشر است. |
