نشریه پرستاری ایران

مقدمه
بر طبق تعریف سازمان بهداشت جهانی، در کشور‌های در حال توسعه سالمندی دوره‌ای از زندگی است که از 60 سالگی شروع می‌شود. در بعد فردی، سالمندی دارای وجه بارز زیست‌شناختی است که با عوارض گوناگون مانند تغییر در چهره و اندام، رنگ مو و سایر ارگان‌های فیزیولوژیک و حیاتی همراه است‌ [1]. ازآنجایی که میانگین سنی جمعیت رو به افزایش است، افزایش برخی بیماری‌های غیرواگیر ازجمله سرطان‌ها جزء موارد قابل پیش‌بینی است‌ [2]. رشد رو به افزایش تعداد مبتلایان به سرطان در سطح جهانی و نیز در کشور ما، آن را به‌عنوان یک معضل بهداشتی در سطح جهانی مطرح کرده و مبارزه با آن را جزء اولویت‌های بهداشتی درمانی قرار داده است ‌[3] .
امروزه شیمی درمانی یکی از روش‌های درمانی رو به گسترش است که به‌عنوان روشی پایه برای درمان انواع اختلالات بدخیمی مورداستفاده قرار می‌‌گیرد. بیشتر بیماران تحت شیمی درمانی با طیف وسیعی از علائم و عوارض جانبی مانند تهوع، استفراغ، درد، بی‌خوابی، بی‌اشتهایی و خستگی مواجه می‌شوند [2]. عوارض شیمی درمانی سیتوتوکسیک در سالمندان مبتلا به سرطان بیشتر از بیماران جوان دیده می‌شود، همچنین بروز سرکوب مغز استخوان، موکوزیت، افت عملکرد قلبی، نوروپاتی محیطی و سمیت عصبی مرکزی می‌تواند درمان را پیچیده کند [4]. 
نوروپاتی محیطی ناشی از شیمی درمانی یک آسیب اعصاب محیطی ناشی از مواجهه با داروهای شیمی درمانی است که یکی از عوارض جدی و مهم غیرخونی ناشی از شیمی درمانی است. این عارضه در 34 تا 44 درصد موارد بیماران تحت شیمی درمانی رخ می‌دهد که در بعضی شرایط تا 74 درصد نیز است [5]. به طور عمده‌ای نوروپاتی ناشی از شیمی درمانی ممکن است باعث ایجاد محدودیت در عملکرد روزانه شود [6]. به‌عنوان مثال بیماران علائمی مانند سوزن سوزن شدن، بی‌حسی، گرفتگی، درد سوزشی در انگشتان یا دست‌ها دارند که می‌تواند باعث ایجاد مشکلاتی در فعالیت‌های روزانه، مانند بستن دکمه پیراهن، نگه داشتن یک قلم، یا باز‌کردن یک شیشه یا بطری شود. همچنین علائم مشابه ممکن است در انگشتان پا یا پا تجربه شود که می‌تواند باعث ایجاد مشکلاتی درایستادن، راه رفتن، بالا رفتن از پله‌ها و رانندگی شود ‌[7]. 
شیوع بالا و تداوم عوارض شیمی درمانی به‌ویژه نوروپاتی محیطی ناشی از شیمی درمانی که اندام تحتانی و فوقانی را تحت تأثیر قرار می‌دهد و شامل ترکیبی از اثرات حسی و حرکتی از جمله از دست دادن حس لرزش، چشایی، گزگز، ضعف و اختلال در عملکرد است، احتمالاً با اختلال در بهزیستی جسمی، اجتماعی، عاطفی و عملکردی منجر به کاهش کیفیت زندگی می شوند [8]. این عوارض تبعاتی برای زندگی فردی و اجتماعی سالمندان به همراه خواهد داشت، اما پدیده‌ای است که همچنان نیازمند مطالعه و تحقیق بیشتر است. بنابراین، این مطالعه با هدف تعیین کیفیت زندگی سالمندان مبتلا به نوروپاتی ناشی از شیمی درمانی در مراکز آموزشی درمانی منتخب دانشگاه علوم پزشکی ایران در سال 1399 انجام شده است. 
روش بررسی 
مطالعه توصیفی (مقطعی) حاضر، در سال 1399 در بیمارستان‌های آموزشی درمانی حضرت رسول (ص)، فیروزآبادی و فیروزگر تهران در سال 1399 انجام گرفت. جامعه پژوهش را سالمندان مبتلا به نوروپاتی ناشی از شیمی درمانی تشکیل می‌‌دادند. در پژوهش حاضر داده‌ها در مدت 3 ماه ( از شهریور تا آبان 1399) در نوبت‌های صبح و عصر، پس از توضیح اهداف، به صورت مستمر و با روش مصاحبه‌ رو در رو ساختار یافته که عین سؤالات و آیتم‌های پرسش‌نامه به‌صورت شفاهی برای سالمند خوانده شد و پاسخ‌ها در پرسش‌نامه درج گردید و با توجه به رضایت‌نامه کتبی و معیارهای ورود جمع‌آوری شد. در این مطالعه از روش نمونه‌گیری در دسترس استفاده گردید. حجم نمونه بر اساس سطح اطمینان 95 درصد و بر اساس فرمول ذیل 170 نفر محاسبه شد.
همه افرادی که شرایط ورود به پژوهش را داشتند، بعد از توضیح کامل اهداف پژوهش و در صورت امضای فرم رضایت نامه آگاهانه کتبی در پژوهش شرکت کردند. معیار‌های ورود شامل داشتن سن بالای 60 سال، توانایی پاسخگویی به سؤالات و تسلط به زبان فارسی، حداقل یک ماه از شروع شیمی درمانی گذشته باشد ‌[9]، عدم ابتلا به بیماری دیابت، نارسایی مزمن کلیه، بیماری برگر، نارسایی مزمن کبدی، آسیب و شکستگی استخوانی و مهره‌ها، ایدز، لایمز، شینگل، سندرم گیلن باره و لوپوس اریتماتوز سیستمیک (که یکی از عوارض‌اش می‌تواند نوروپاتی باشد)، نداشتن اختلال شناختی (کسب نمره 7 و بالاتر از مقیاس AMT) بود. در این مطالعه برای گردآوری داده‌ها از پرسش‌نامه مشخصات جمعیت شناختی استفاده شد که خود شامل دو بخش بود؛ بخش اول آن شامل سؤالاتی از جمله سن، جنس، تحصیلات، وضعیت تأهل، کفایت درآمد، وضعیت اشتغال و بخش دوم شامل سؤالاتی مربوط به بیماری از قبیل مدت زمان ابتلا به بیماری، بیماری های همراه و بیمه بود. پرسش‌نامه آزمون کوتاه شناختی حاوی ده سؤال است که برای ارزیابی وضعیت شناختی سالمندان استفاده شد. این ابزار از پرکاربردترین آزمون غربالگری وضعیت شناختی سالمندان در جهان است. این ابزار در ایران اعتبار سنجی و ویژگی‌های روان سنجی آن) 0/905=α، حساسیت=0/99، ویژگی =0/805) گزارش شده است.کسب نمره پایین‌تر از 7 در این آزمون به معنی وجود اختلال شناختی است و بیشترین امتیاز آن نمره 10 است. همچنین پرسش‌نامه کیفیت زندگی لیپاد برای اندازه‌گیری کیفیت زندگی سالمندان مورد استفاده قرار گرفت. پرسش‌نامه لیپاد دارای 31 سؤال و 7 بعد است؛ به نحوی که بعد جسمی دارای پنج عبارت (شماره 1، 6، 7، 9، 12 )، بعد مراقبت از خود دارای شش عبارت (شماره 2، 3، 4، 5، 10، 11)، بعد افسردگی و اضطراب دارای چهار عبارت (شماره 17، 18، 19، 20)، بعد عملکرد ذهنی دارای پنج عبارت (شماره 8، 13، 14، 15، 16)، بعد عملکرد اجتماعی دارای سه عبارت (شماره 21، 22، 23)، بعد عملکرد جنسی دارای دو عبارت (شماره 24، 25)، بعد رضایت از زندگی دارای شش عبارت (شماره 26، 27، 28، 29، 30، 31) است. این پرسش‌نامه به صورت لیکرت طراحی شده و هر پرسش دارای چهار گزینه که از صفر (بدترین حالت) تا سه (بهترین حالت) امتیاز بندی شده است. حداقل امتیاز نمره کل صفر و حداکثر93 است. نمره بین 0 تا 31، نشان‌دهنده کیفیت زندگی پایین سالمند است. نمره بین 31 تا 46، نشان‌دهنده کیفیت زندگی سالمند متوسط است. نمره بالاتر از 46، نشان‌دهنده کیفیت زندگی بالای سالمند است. دامنه ابعاد جسمی‌(0-15)، مراقبت از خود ‌(0-18)، افسردگی و اضطراب ‌(0-12)، عملکرد ذهنی ‌(0-15)، عملکرد اجتماعی ‌(9-0)، عملکرد جنسی ‌(6-0) و رضایت از زندگی ‌(18-0) بود [10]. 
روایی و پایایی این ابزار قابل قبول بوده و برای استفاده در جمعیت سالمندان با آلفای کرونباخ 0/77 درصد مورد توصیه قرار گرفته است [10]. در ایران حسام زاده و همکاران در سال 1388 پایایی پرسش‌نامه لیپاد را مورد بررسی قرار داده است. بر اساس این پژوهش، پایایی پرسش‌نامه مزبور با استفاده از آلفای کرونباخ ضریب پایایی 0/83 داده است. برای تعیین روایی ابزار از روایی صوری و محتوایی استفاده شده است ‌[11]. همچنین پایایی پرسش‌نامه با استفاده از آلفای کرونباخ محاسبه شد که دارای ضریب الفای کرونباخ مساوی 0/91 بود.
محیط پژوهش این مطالعه، بیمارستان‌های رسول اکرم (ص)، فیروزگر و فیروزآبادی دانشگاه علوم پزشکی ایران بود. داده‌ها با نسخه 16 نرم‌افزار SPSS تحلیل شد. برای تجزیه‌و‌تحلیل داده‌ها در راستای اهداف پژوهش از آمار توصیفی (فراوانی و درصد فراوانی برای متغیرهای کیفی پژوهش و کمینه و بیشینه، میانگین و انحراف معیار برای متغیرهای کمی پژوهش) و آمار استنباطی (آزمون تی مستقل، آنالیز واریانس، ضریب همبستگی پیرسون و کروسکالوالیس) استفاده شده است. سطح معناداری کمتر از 0/05 درنظر گرفته شد. 
یافته ها 
در این مطالعه 170 نفر از سالمندان با مشخصات فردی مندرج در (جدول شماره 1) مورد مطالعه قرار گرفتند.




میانگین کیفیت زندگی سالمندان براساس نمره کل برابر با 59/14±37/29 (کیفیت زندگی بالا) و بر اساس مبنای صفر تا صد برابر با 15/37±63/84 بود. بیشترین نمره مربوط به بعد عملکرد ذهنی با نمره 18/19±86/06 و کمترین نمره مربوط به عملکرد جنسی با نمره 9/5±18/11 بود (جدول شماره 2).


یافته‌ها نشان داد کیفیت زندگی اکثر سالمندان در سطح بالایی ‌(81/8 درصد) قرار داشت ‌(جدول شماره 3).


نتایج آزمون تی مستقل نشان داد کیفیت زندگی سالمندان با جنسیت ‌(0/003=P) و بیماری‌های همراه ‌(0/045=P) ارتباط معنی‌دار آماری داشت، به‌طوری که نمره کیفیت زندگی در مردان و همچنین سالمندان فاقد بیماری همراه به‌صورت معناداری بالاتر از دیگر سالمندان بود. نتایج آزمون آنالیز واریانس نشان داد کفایت درآمد (0/002=P)، وضعیت اشتغال‌(001/P<0) و مدت زمان ابتلا به بیماری ‌(0/019=P) با کیفیت زندگی ارتباط معنادار آماری داشته است. مقایسه دو به دو توکی نشان‌دهنده آن بود که کیفیت زندگی در سالمندان با درآمد نسبتاً کافی به‌طور معناداری بالاتر از سالمندان با درآمد ناکافی‌(0/001=P) و میانگین نمره کیفیت زندگی کسب شده در سالمندان بازنشسته به‌طور معناداری بالاتر از سالمندان بیکار ‌(0/034=P) و خانه دار ‌(001/P<0) بود. همچنین میانگین نمره کسب شده در سالمندان شاغل به‌طور معناداری بالاتر از خانه‌دار بود‌ (0/024=P). مقایسه دو به دو توکی نشان‌دهنده آن بود که میانگین کیفیت زندگی در سالمندان با مدت ابتلای کمتر از یکسال به‌طور معناداری بالاتر از سالمندان با مدت ابتلای بالای 5 سال (0/041=P) بود ‌(جدول شماره 4).


نتایج رگرسیون خطی نشان داد متغیرهای وضعیت اشتغال (بیکار) (0/041=P)، مدت زمان ابتلا به بیماری ‌(0/033=P) و بیماری‌های همراه ‌(0/030=P) به‌صورت معناداری بر کیفیت زندگی سالمندان تأثیر داشت. یافته‌ها نشان داد 0/22 درصد از تغییرات کیفیت زندگی توسط متغیرهای مستقل قابل تبیین است ‌(جدول شماره 5). 


بحث و نتیجه‌گیری 
نتایج نشان دادند کیفیت زندگی اکثر سالمندان در سطح بالایی ‌(81/8 درصد) قرار داشت‌. نمونه‌های پژوهش بیشتر از گروه سالمندان جوان یعنی بین 60 تا 74 سال سن بودند و چندان پیر و ناتوان نبودند و درصد قابل توجهی از آنان متأهل بودند که احتمالاً از حمایت‌های خانوادگی بهره‌مند بودند. بنابراین، دور از انتظار نبود که کیفیت زندگی آنان با وجود مواجهه با بحران بیماری سرطان و مداخله شیمی درمانی و علائم نوروپاتی چندان تحت‌الشعاع قرار نگیرد و مطلوب ارزیابی شده باشد ‌(جدول شماره 4). در مطالعه‌ای که توسط جانسن و همکاران انجام شد به این نتیجه رسیدند که بازماندگان سرطان کولورکتال کیفیت زندگی کلی خوبی را نشان دادند [12]. در مطالعه‌‌‌ مروری در ایالات متحده آمریکا توسط مولس و همکاران انجام شده نیز کیفیت زندگی در بازماندگان طولانی مدت سرطان کولورکتال در سطح خوب بیان شد که همسو با نتایج مطالعه حاضر است ‌[13]. مطالعه‌‌ای که توسط شین و تین و همکاران در کشور تایوان بر روی 68 نفر از بیماران مبتلا به سرطان کولورکتال با و بدون نوروپاتی محیطی ناشی از شیمی درمانی انجام شد، نشان داد کیفیت زندگی در گروه مبتلا به نوروپاتی به‌طور معناداری پایین است ‌[14]. به نظر می‌رسد کیفیت زندگی بالا در مطالعه حاضر به این دلیل می‌تواند باشد که سالمندان موردمطالعه جزء‌ سالمندان جوان بوده‌اند، به‌طوری ‌که در تحقیق جردن و چن سالمندان جوان نسبت به سالمندان پیر رضایت از زندگی بالاتری داشتند ‌[15]. همچنین در مطالعه‌ای که توسط لانگ و همکاران در کشور انگلستان بر روی سالمندان انجام شد، به این نتیجه رسیدند که سالمندان جوان نگرش بهتری به سالمندی داشته و از کیفیت زندگی بالاتری نسبت به سالمندان پیر برخوردار هستند ‌[16]. 
در رابطه با بعد جسمی کیفیت زندگی نتایج نشان داد کیفیت زندگی در این بعد مطلوب است. به نظر می‌رسد بالا بودن نمره کیفیت زندگی در بعد جسمانی با سن و استقلال عملکردی نمونه‌های پژوهش که عمده آن‌ها سالمندان جوان بودند، مرتبط است. در مطالعه‌ای که توسط باستانی و مقدم در استان تهران و با عنوان بررسی استقلال عملکردی و عوامل مرتبط با آن در سالمندان انجام شد، به این نتیجه رسیدند که بین سن و استقلال عملکردی رابطه معکوسی وجود دارد ‌[17]. از دست دادن استقلال عملکردی در فعالیت‌های روزانه منجر به افت کیفیت زندگی و وابستگی به دیگران می‌شود که با مرگ‌و‌میر بالا نیز همراه است ‌[18]. 
در رابطه با بعد مراقبت از خود، نتایج نشان‌دهنده مطلوب بودن کیفیت زندگی در این بعد است. در مطالعه کوئه و همکاران که در کشور مالزی انجام شده است نیز رفتار‌های خود مراقبتی مهم‌ترین عامل پیش‌بینی‌کننده کیفیت زندگی گزارش شده است ‌[19]. به نظر می‌رسد بالا بودن کیفیت زندگی در این بعد با تأهل نمونه‌های مورد پژوهش مرتبط است. طبق یافته‌های مطالعه حاضر، 86/5 درصد از نمونه‌های پژوهش متأهل بودند. مطالعه ابوطالبی و همکاران که به بررسی توان خود مراقبتی بیماران مبتلا به نارسایی قلبی اختصاص داشت، نشان داد بیماران متأهل از توان خود مراقبتی بالاتری برخوردار هستند [20]. 
در ارتباط با بعد اضطراب و افسردگی، کیفیت زندگی سالمندان مورد مطالعه در این بعد مطلوب بود. به نظر می‌رسد بالا بودن کیفیت زندگی در این بعد، با مدت زمان ابتلای کم‌تر از یکسال و همچنین عدم سکونت در مراکز نگهداری سالمندی مرتبط است که امکان استفاده بهتر از حمایت‌های خانوادگی را فراهم می‌کند. مطالعه موحدی و همکاران که به بررسی مقایسه و ارتباط حمایت اجتماعی و استرس با رضایت از زندگی در سالمندان شهر خرم‌آباد اختصاص داشت، نشان داد سالمندان مقیم خانواده نسبت به سالمندان مقیم سرای سالمندان رضایت بیشتری از زندگی دارند [21]. این مسئله هم‌سو با نتایج مطالعه هاینریک و گالن است که در مطالعه خود نشان دادند سالمندانی که در کنار خانواده‌های خود زندگی می‌کنند، به دلیل وجود شبکه‌های اجتماعی غنی‌تر و حفظ ارتباطات اجتماعی در مقایسه با سالمندان ساکن در سرای سالمندان احساس رضایت‌مندی بیشتری دارند [22]. گمان می‌رود مدت زمان ابتلا به بیماری کمتر از یکسال در بعد اضطراب و افسردگی کیفیت زندگی مؤثر باشد. چنانکه مطالعه الیاس و همکاران در کشور استرالیا نشان داد تنهایی، اضطراب و افسردگی از مشکلات رایج افراد مسن در مراقبت‌های طولانی مدت است [23]. 
در رابطه با بعد جنسی، نتایج مطالعه نشان داد کیفیت زندگی سالمندان در این بعد نامطلوب است. ممکن است این مسئله با بیماری و داروهای شیمی درمانی مرتبط باشد. زنان و مردان هر دو در معرض اثرات شیمی درمانی هستند و تقریباً هر داروی شیمی درمانی می‌تواند باعث حالت تهوع، اسهال، خستگی یا ضعف شود که همگی می‌توانند به عدم علاقه و از بین رفتن میل جنسی منجر شوند ‌[24]. بر اساس این یافته توصیه می‌شود وضعیت جنسی بیماران قبل و حین درمان بررسی شود و آموزش‌های لازم برای اطلاع از این اختلال و راهکار‌های لازم نیز برای بهبود عملکرد جنسی به بیماران ارائه شود. 
در راستای بعد عملکرد اجتماعی، کیفیت زندگی سالمندان مطلوب بیان شد. به نظر می‌رسد تأهل، حمایت عاطفی خانواده و سکونت در خانه از عوامل تأثیر‌گذار بر این بعد هستند. در همین راستا نتایج مطالعه علی‌پور و همکاران نشان داد، حمایت عاطفی بیشترین تأثیر را بر کیفیت زندگی دارد ‌[25]. مطالعه پاشا و همکاران نشان داد سالمندان ساکن در خانه از حمایت بیشتری برخوردار هستند ‌[26]. نتایج تحقیق حقیقتیان و مهاجرانی نیز بیانگر آن است که سالمندان متأهل از حمایت اجتماعی بیشتری برخوردار هستند ‌[27]. 
در رابطه با بعد عملکرد ذهنی، کیفیت زندگی در نمونه‌های پژوهش مطلوب به دست آمد. به نظر می‌رسد که بالا بودن کیفیت زندگی در بعد ذهنی با حمایت اجتماعی، سالمند جوان بودن، مرتبط است. نتایج مطالعه جبه‌داری و همکاران که بر روی سالمندان شهر آستانه اشرفیه انجام شده است، نشان داد بین حمایت اجتماعی و بهزیستی ذهنی رابطه معناداری وجود دارد ‌[28]. در مطالعه کوشکستانی و همکاران که بر روی سالمندان ساکن در خانه سالمندان در شهر تهران انجام شد، نتایج نشان داد افزایش سن منجر به اختلال شناختی و زوال عقل می‌شود که از عوامل تأثیرگذار در کاهش سطح کیفیت زندگی و مرگ‌ومیر سالمندان می‌شود ‌[29]. 
در بعد رضایت از زندگی، کیفیت زندگی سالمندان مطلوب برآورد شد. بالا بودن کیفیت زندگی در این بعد ممکن است با وضعیت تأهل و حمایت اجتماعی مرتبط باشد. در مطالعه‌ای که در شهر گرگان و گناباد توسط کوچکی و همکاران انجام شد، به این نتیجه دست یافتند که افزایش تنهایی می‌تواند میزان رضایت از زندگی را کاهش دهد. همچنین بیان کردند خانواده مهم‌ترین منبع حمایتی و روابط بین فردی است که می‌تواند با ارائه حمایت کافی موجب کنترل اضطراب و استرس در سالمندان شود. وجود اطرافیان می‌تواند با ایجاد صمیمیت و امنیت باعث احساس رضایت از زندگی گردد [30]. در مطالعه فردی‌نژاد و احدی که در آسایشگاه‌های سالمندان شهر تهران به بررسی رابطه سلامت عمومی و حمایت اجتماعی ادراک شده با رضایت از زندگی در سالمندان پرداختند، بین حمایت اجتماعی و رضایت از زندگی سالمندان رابطه معناداری وجود داشت ‌[31]. 
در بررسی ارتباط مشخصات جمعیت شناسی با کیفیت زندگی، یافته‌های پژوهش نشان داد میانگین کیفیت زندگی در مردان مبتلا به نوروپاتی محیطی ناشی از شیمی درمانی بیشتر از زنان بود که از نظر آماری معنادار بود. در واقع جنسیت یکی از عوامل تعیین‌کننده در کیفیت زندگی بوده و در بیشتر پژوهش‌هایی که انجام شده کیفیت زندگیِ زنان سالمند پایین‌تر از مردان بوده است ‌[32, 33]. در بررسی ارتباط بین کیفیت زندگی و کفایت درآمد، کفایت درآمد با کیفیت زندگی ارتباط معنی‌دار آماری داشته است. در این راستا نتایج مطالعه غفاری و همکاران در شهر رامسر نشان داد در بیماران مبتلا به سرطان وضعیت اقتصادی با کیفیت زندگی ارتباط معناداری دارد ‌[34]. 
میانگین نمره کیفیت زندگی در سالمندان با مدت ابتلای کمتر از یکسال به طور معنی‌داری بالاتر از سالمندان با مدت ابتلای بالای 5 سال بود. با توجه به اینکه حمایت از سالمندان بیمار توسط مراقبین، در سال‌های ابتدایی ابتلا به بیماری بالا‌ست. بنابراین، این امر به افزایش کیفیت زندگی در سالمندان مبتلا به سرطان با سابقه بیماری کم تر از یک‌سال می انجامد. در مطالعه‌ای که توسط صمدیان و همکاران در شهر کرمان انجام شد به این نتیجه دست یافتند که بین حمایت اجتماعی و کیفیت زندگی سالمندان رابطه مثبت و معناداری وجود دارد. به این صورت که هرچقدر سالمندان از نظر مالی، عاطفی و مشورتی و مصاحبتی و خدماتی بیشتر مورد حمایت قرار بگیرند، کیفیت زندگی آن‌ها بالاتر می‌رود [35]. همچنین نتایج این مطالعه در زمینه ارتباط طول مدت بیماری با کیفیت زندگی با مطالعه هولزنر در کشور اتریش که بیان کرد طول مدت بیماری منجر به کاهش کیفیت زندگی می‌شود، همخوانی دارد [36]. وضعیت اشتغال نیز با کیفیت زندگی ارتباط معنادار آماری داشت که این نتیجه با مطالعات مرتبط پیشین همسو بود [37, 38]. 
در این مطالعه چندین محدودیت وجود داشت. یکی از موارد، مقطعی بودن مطالعه است که امکان بررسی علیت بین متغیرهای مطالعه وجود ندارد. همچنین در این مطالعه محیط پژوهش محدود بود و به‌صورت طرح ملی و مبتنی بر جمعیت نیست که تعمیم‌پذیری نتایج را دشوار می‌سازد. علاوه بر موارد ذکر شده در این مطالعه از روش نمونه‌گیری غیر تصادفی در دسترس استفاده شد که ممکن است نتایج مطالعه حاضر به کل بیماران مبتلا به نوروپاتی ناشی از شیمی درمانی قابل تعمیم نباشد. از دیگر محدودیت این مطالعه می‌توان به خستگی سالمندان موردمطالعه اشاره کرد که احتمال عدم تمرکز را مطرح می‌کند که این امر می‌توانست بر نحوه پاسخ‌گویی سالمندان موردمطالعه تأثیر داشته باشد. برای جمع‌آوری اطلاعات پرسش‌نامه کیفیت زندگی لیپاد که مخصوص رده سنی سالمندی است مورد استفاده قرار گرفته است، اما ممکن است نتایج مطالعه حاضر به کل بیماران مبتلا به نوروپاتی ناشی از شیمی درمانی در ایران قابل تعمیم نباشد.
این مطالعه نشان داد کیفیت زندگی در درصد بالایی از سالمندان مبتلا به نوروپاتی ناشی از شیمی درمانی مطلوب بود که می‌تواند با مؤلفه‌های زیادی در ارتباط باشد. با توجه به اینکه بیشترین درصد واحد‌های پژوهش را سالمندان جوان (سن بین 60 تا 74 سال) و متأهل تشکیل می‌دادند که از ظرفیت‌های عملکردی و توانایی‌های جسمی بالاتری نسبت به سالمندان پیر یا خیلی پیر برخوردارند و احتمالاً از حمایت‌های خانوادگی و اجتماعی بیشتری بهره‌مند هستند و از پیامدهای نامطلوب روانشناختی که در تحقیقات برای سالمندان تنها و بدون همسر گزارش می‌شود دور هستند. این امر به بالا بردن کیفیت زندگی کمک شایانی می‌کند؛ بنابراین پیشنهاد می‌شود این مطالعه در سالمندان پیر و خیلی پیر ( 75 سال به بالا)، بدون همسر و سالمندان تنها که با پدیده تنهایی درگیر هستند و با تفکیک جنسیت انجام شود. با توجه به اینکه نوروپاتی محیطی ناشی از شیمی درمانی، نقش انکارناپذیری در سلامتی عمومی، رضایت و کیفیت زندگی سالمندان مبتلا به این اختلال دارد، از داده‌ای حاصل از این تحقیق می‌توان در آموزش پرستاری، خدمات بالینی و مدیریت در حوزه پرستاری استفاده کرد. 

ملاحظات اخلاقی
پیروی از اصول اخلاق پژوهش
این مقاله با کد اخلاق IR.IUMS.REC.1399.478 حاصل طرح تحقیقاتی شماره 99-1-3-18002 مصوب معاونت پژوهشی دانشگاه علوم‌پزشکی ایران است. 

حامی مالی
حامی مالی این پروژه، دانشگاه علوم‌پزشکی و خدمات بهداشتی درمانی ایران است.

مشارکت نویسندگان
مسئول نظارت، مسئول نگارش پیش نویس، جمع آوری داده‌ها، مدیریت پروژه، ویراستاری و نهایی‌سازی، روش‌شناسی، تکمیل گزارش نهایی: فریده باستانی؛ نویسنده پیش‌نویس، جمع‌آوری داده‌ها، ویراستاری و نهایی‌سازی، تحیق و بررسی: محمد مسعود حسنی.

تعارض منافع
بنابر اظهار نویسندگان، این مقاله تعارض منافع ندارد.

تشکر و قدردانی
نویسندگان این مقاله مراتب تشکر و قدردانی خود را از معاونت محترم و مراکز بهداشتی دانشگاه به دلیل صدور مجوز انجام مطالعه اعلام می‌کنند. همچنین نویسندگان از سالمندان محترم شرکت‌کننده در این مطالعه تشکر می‌کنند.
 

References
1.Lotfi Y, Feizi A. [A survey on the frequency of moderate and severe drug interactions and during operation among elderly patients with cancer under chemothrapy referred to imam khomeini hospitl, Ardabil 2015-16 (Persian)]. J Urmia Nurs Midwifery Fac. 2018; 15(11 (100)):815-25. https://www.sid.ir/en/Journal/ViewPaper.aspx?ID=581660
2.Akbari ME, Rafiee M, Khoei MA, Eshrati B, Hatami H. Incidence and survival of cancers in the elderly population in Iran: 2001-2005. Asian Pac J Cancer Prev. 2011; 12(11):3035-9. http://journal.waocp.org/article_26009.html
3.Davari M, Moafi A, Yarmohammadian MH, Haghighi EK. The direct medical costs of acute lymphocytic leukemia (ALL) in children in Isfahan province. Health Inf Manage. 2015; 11(7):1047-57. http://him.mui.ac.ir/index.php/him/article/view/1560
4.Han Y, Smith MT. Pathobiology of cancer chemotherapy-induced peripheral neuropathy (CIPN). Front in Pharmacol. 2013; 4:156. [DOI:10.3389/fphar.2013.00156] [PMID] [PMCID]
5.Piccolo J, Kolesar JM. Prevention and treatment of chemotherapy-induced peripheral neuropathy. Am J Health-Syst Pharm. 2014; 71(1):19-25. [DOI:10.2146/ajhp130126] [PMID]
6.Tofthagen C. Surviving chemotherapy for colon cancer and living with the consequences. J Palliat Med. 2010; 13(11):1389-91. [DOI:10.1089/jpm.2010.0124] [PMID]
7.Bakitas MA. Background noise: The experience of chemotherapy-induced peripheral neuropathy. Nurs Res. 2007; 56(5):323-31. [DOI:10.1097/01.NNR.0000289503.22414.79] [PMID]
8.Matsuoka H, Nakamura K, Matsubara Y, Ida N, Saijo M, Ogawa C, et al. The influence of chemotherapy-induced peripheral neuropathy on quality of life of gynecologic cancer survivors. Int J Gynecol Cancer. 2018; 28(7):1394-402. [DOI:10.1097/IGC.0000000000001320] [PMID]
9.Colvin LA. Chemotherapy-induced peripheral neuropathy: Where are we now? Pain. 2019; 160(Suppl 1):S1-S10. [DOI:10.1097/j.pain.0000000000001540] [PMID] [PMCID]
10.De Leo D, Diekstra RF, Lonnqvist J, Lonnqvist J, Cleiren MH, Frisoni GB, et al. LEIPAD, an internationally applicable instrument to assess quality of life in the elderly. Behav Med. 1998; 24(1):17-27. [DOI:10.1080/08964289809596377] [PMID]
11.Hesamzadeh A, Maddah SB, Mohammadi F, Fallahi Khoshknab M, Rahgozar M. [Comparison of elderlys” quality of life” living at homes and in private or public nursing homes (Persian)]. Iran J Ageing. 2010; 4(4). http://salmandj.uswr.ac.ir/article-1-307-en.html
12.Jansen L, Koch L, Brenner H, Arndt V. Quality of life among long-term (⩾ 5 years) colorectal cancer survivors-systematic review. Eur J Cancer. 2010; 46(16):2879-88. [DOI:10.1016/j.ejca.2010.06.010] [PMID]
13.Mols F, Vingerhoets AJ, Coebergh JW, van de Poll-Franse LV. Quality of life among long-term breast cancer survivors: A systematic review. Eur J cancer. 2005; 41(17):2613-9. [DOI:10.1016/j.ejca.2005.05.017] [PMID]
14.Hsu HT, Wu LM, Lin PC, Juan CH, Huang YY, Chou PL, et al. Emotional distress and quality of life during folinic acid, fluorouracil, and oxaliplatin in colorectal cancer patients with and without chemotherapy-induced peripheral neuropathy: A cross-sectional study. Medicine. 2020; 99(6):e19029. [DOI:10.1097/MD.0000000000019029] [PMID] [PMCID]
15.Chen J, Jordan LP. Intergenerational support and life satisfaction of young-, old-and oldest-old adults in China. Aging Men Health. 2018; 22(3):412-20. [DOI:10.1080/13607863.2016.1261798] [PMID]
16.Long S, Laidlaw K, Lorimer A, Ferreira N. Attitudes to ageing and quality of life in young and old older adults: An international cross-sectional analysis. Work Older People. 2020; 25(1). [DOI:10.1108/WWOP-06-2020-0032]
17.Bastani F, Jamalimoghaddam M. [Investigation of functional independence and its related factors in older adults (Persian)]. Navid No. 2019; 22(70):34-44. [DOI:10.22038/nnj.2019.40320.1160]
18.Peeters CM, Visser E, Van de Ree CL, Gosens T, Den Oudsten BL, De Vries J. Quality of life after hip fracture in the elderly: A systematic literature review. Injury. 2016; 47(7):1369-82. [DOI:10.1016/j.injury.2016.04.018] [PMID]
19.Kueh YC, Morris T, Ismail A-A-S. The effect of diabetes knowledge and attitudes on self-management and quality of life among people with type 2 diabetes. Psychol Health Med. 2017; 22(2):138-44. [DOI:10.1080/13548506.2016.1147055] [PMID]
20.Daryasari GA, Karkezloo NV, Mohammadnejad E, Vosooghi MN, Kagi MA. [Study of the self-care agency in patients with heart failure (Persian)]. Iran J Crit Care Nurs. 2012; 4(4):203-8. https://jccnursing.com/browse.php?a_id=205&sid=1&slc_lang=fa&ftxt=1
21.Farhadi A, Obeidavi Z, Movahedi Y, Rahimi M, Mobasher A. [The comparison and relationship of social support and stress with life satisfaction among the elderly of Khorramabad city in 2013 (Persian)]. Lorestan Univ Med Sci. 2015; 17(2) 14-22. http://yafte.lums.ac.ir/article-1-1967-en.html
22.Heinrich LM, Gullone E. The clinical significance of loneliness: A literature review. Clin Psychol Rev. 2006; 26(6):695-718. [DOI:10.1016/j.cpr.2006.04.002] [PMID]
23.Elias SMS, Neville C, Scott T. The effectiveness of group reminiscence therapy for loneliness, anxiety and depression in older adults in long-term care: A systematic review. Geriatr Nurs. 2015; 36(5):372-80. [DOI:10.1016/j.gerinurse.2015.05.004] [PMID]
24.Falk SJ, Dizon DS. Sexual health issues in cancer survivors. Semin Oncol Nurs. 2020; 36(1):150981. [DOI:10.1016/j.soncn.2019.150981] [PMID]
25.Alipour F, SAJADI H, Forouzan A, Biglarian A. [The role of social support in elderly quality of life (Persian)]. Soc Welf. 2009; 9(33):147-65. https://www.sid.ir/en/journal/ViewPaper.aspx?id=181768
26.Pasha GR, Saffar Zadeh S, Mashak R. [General health and social support in two groups of elders living in nursing homes and with families (Persian)]. J Fam Res. 2007; 3(9):503-17. https://www.sid.ir/en/Journal/ViewPaper.aspx?ID=108048
27.Haghighatian M, Mohajerani A, Seyfzadeh A. [Perceived social support and social isolation in the older adults (Persian)]. Depiction Health. 2019; 10(4):300-9. https://doh.tbzmed.ac.ir/Article/doh-284
28.Jobehdari H, Baradaran M, Ranjbar F, Asghari H. [The role of perceived social support, the center of health control and basic psychological needs in the mental well-being of the elderly (Persian)]. Aging Psychol. 2018; 4(3):213-23. https://jap.razi.ac.ir/article_1018.html?lang=en
29.Kushkestani M, Parvani M, Rezaei S. [Investigating the cognitive function of the elderly and related factors in nursing homes in Tehran in 2019 (Persian)]. J Gerontol. 2020; 4(4):40-7. http://joge.ir/article-1-369-en.html
30.Koochaki G, Hojjati H, Sanagoo A. [The relationship between loneliness and life satisfaction of the elderly in Gorgan and Gonbad cities (Persian)]. J Res Dev Nurs Midwifery. 2012; 9(1):61-8. http://nmj.goums.ac.ir/article-1-213-en.html
31.Fardi Nejad Zeanab, Ahadi Hassan. The relationship of general health and perceived social support with life satisfaction in elderly people. J Behav Sci. 2013; 5(15):87-100. https://www.sid.ir/en/journal/ViewPaper.aspx?id=412699
32.Ko H, Park YH, Cho B, Lim KC, Chang SJ, Yi YM, et al. Gender differences in health status, quality of life, and community service needs of older adults living alone. Arch Gerontol Geriatr. 2019; 83:239-45. [DOI:10.1016/j.archger.2019.05.009] [PMID]
33.Saeid M, Makarem A, Khanjani S, Bakhtyari V. [Comparison of social health and quality of life between the elderlies resident at nursing homes with non-resident counterparts in Tehran City, Iran (Persian)]. Iran J Ageing. 2019; 14(2):178-87. [DOI:10.32598/sija.13.10.150]
34.Ghaffari F, Fotokian Z, Karimi M, Keihanian S, Karimi H. [The relationship between anemia-related fatigue and quality of life in canceric patients (Persian)]. J Inflamm Dis. 2009; 13(1):34-41. http://journal.qums.ac.ir/article-1-791-en.html
35.Samadian F, Garrusi S. [The relationship between attitude, social support, and elderly’s life of quality (A case study of Kerman) (Persian)]. J Soc Sci. 2015; 11(2):189-206. [DOI:10.22067/jss.v11i2.16922]
36.Holzner B, Kemmler G, Kopp M, Moschen R, Schweigkofler HR, Du Nser M, et al. Quality of life in breast cancer patients-not enough attention for long-term survivors? Psychosom. 2001; 42(2):117-23. [DOI:10.1176/appi.psy.42.2.117] [PMID]
37.Engel J, Kerr J, Schlesinger-Raab A, Eckel R, Sauer H, Hölzel D. Predictors of quality of life of breast cancer patients. Acta Oncol. 2003; 42(7):710-8. [DOI:10.1080/02841860310017658] [PMID]
38.Taira N, Shimozuma K, Shiroiwa T, Ohsumi S, Kuroi K, Saji S, et al. Associations among baseline variables, treatment-related factors and health-related quality of life 2 years after breast cancer surgery. Breast Cancer Res Treat. 2011; 128(3):735-47. [DOI:10.1007/s10549-011-1631-y] [PMID]