جلد 31، شماره 112 - ( تیر 1397 )
جلد 31 شماره 112 صفحات 5-1 |
برگشت به فهرست نسخه ها
Download citation:
BibTeX | RIS | EndNote | Medlars | ProCite | Reference Manager | RefWorks
Send citation to:
BibTeX | RIS | EndNote | Medlars | ProCite | Reference Manager | RefWorks
Send citation to:
Parvaresh-Masoud M, Varaei S. Electronic Interview in Qualitative Research. IJN 2018; 31 (112) :1-5
URL: http://ijn.iums.ac.ir/article-1-2632-fa.html
URL: http://ijn.iums.ac.ir/article-1-2632-fa.html
پرورش مسعود محمد، ورعی شکوه. مصاحبه الکترونیک در پژوهش‌های کیفی. نشریه پرستاری ایران. 1397; 31 (112) :1-5
1- مربی، عضو هیئت علمی دانشکده پیراپزشکی، دانشگاه علوم پزشکی قم، قم، ایران.
2- استادیار، گروه داخلی و جراحی، دانشکده پرستاری و مامایی، دانشگاه علوم پزشکی تهران، تهران، ایران. (نویسنده مسئول) شماره تماس: 66937120(21) 98+ Email: Shvaraei@sina.tums.ac.ir
2- استادیار، گروه داخلی و جراحی، دانشکده پرستاری و مامایی، دانشگاه علوم پزشکی تهران، تهران، ایران. (نویسنده مسئول) شماره تماس: 66937120(21) 98+ Email: Shvaraei@sina.tums.ac.ir
چکیده: (7683 مشاهده)
مصاحبه یکی از ابزارهای معمول و متداول در بسیاری از پژوهش‌های علوم انسانی و اجتماعی است کـه بـا گسـترش رویکردهـای کیفی و تلفیقی در سال‌های اخیر به‌طور فزاینده‌ای بدان توجه شده است. مصاحبه گفتگویی هدفمند و معمولاً از قبل طراحی شده درباره موضوعی مشخص است که حداقل دو نفر در آن شرکت دارند. فردی که پرسش‌های مصاحبه را تدوین و مطرح می‌کند، مصاحبه‌گر و فردی که به پرسش‌ها پاسخ می‌دهد، مصاحبه‌شونده است. در پژوهش‌های کیفی، به‌منظور جمع‌آوری داده‌ها، با توجه به تعداد افراد درگیر در مصاحبه، شرایط مکانی و زمانی و اهـداف تحقیـق و ویژگی‌های مصاحبه‌شوندگان، نوع مصاحبه مورداستفاده متفاوت خواهد بود. یکی از انواع مصاحبه‌ها، مصاحبه‌های الکترونیکی است که از جایگزین‌های مصاحبه به روش مرسوم است. این روش مصاحبه، می‌تواند مانند سایر مصاحبه‌ها برای بررسی نگرش‌ها، نظرها، باورها و تجربه‌های واقعی افراد جامعه موردمطالعه، استفاده شود. این مصاحبه‌ها می‌توانند به دو صورت هم‌زمان و غیر هم‌زمان انجام شوند. درروش هم‌زمان مصاحبه‌کننده به‌طور هم‌زمان با مصاحبه‌شوندگان ارتباط برقرار می‌کند. مکالمات تلفنی، استفاده از Webcam و همچنین Chat در شبکه‌های اجتماعی مثال‌هایی از این روش هستند. مصاحبه‌های غیر هم‌زمان آن‌هایی هستند که مصاحبه‌کننده و مصاحبه‌شونده در زمان‌های متفاوتی در فرآیند مصاحبه شرکت می‌کنند. ایمیل، انجمن‌های اینترنتی و تابلوی اعلانات اینترنتی (Bulletin Boards) و یا سایت‌های شبکه‌های اجتماعی مثال‌هایی از مصاحبه به روش غیر هم‌زمان هستند(1).
بر همین اساس این مصاحبه‌ها می‌توانند در طیف ساختاریافته تا بدون ساختار قرار بگیرند. به‌طور مثال ممکن است پژوهشگر یک سری از سؤالات را از طریق نامه الکترونیک به شرکت‌کنندگان ارسال کند و یا پژوهشگر دیگری مصاحبه نیمه ساختار یافته‌ای را به صورت گفتگو در بستر اینترنت انجام دهد؛ اما باید توجه داشت که مصاحبه الکترونیک نیز دارای مزایا و محدودیت‌هایی است.
از مزایای مصاحبه الکترونیکی می‌توان به مواردی مانند حذف بُعد مسافت، مصاحبه با افرادی که دسترسی حضوری به آن‌ها مشکل است، مصاحبه در محل طبیعی کار یا زندگی افراد و توجه به‌راحتی آن‌ها، صرفه‌جویی در هزینه، ذخیره اطلاعات به آسانی و با سرعت، حذف تأثیر حضور مصاحبه‌گر و حفظ حریم خصوصی افراد و بدون نام بودن آن‌ها (روش نامه‌های الکترونیکی)، مصاحبه با گروه‌های آسیب‌پذیر مانند مبتلایان به ایدز، بزهکاران و مانند آن اشاره کرد. محدودیت‌های مصاحبه الکترونیک، کاهش توجه و تمرکز شرکت‌کنندگان، عدم توانایی استفاده از فناوری، دسترسی ناکافی به اینترنت، مشکل تأیید هویت شرکت‌کنندگان و عدم دسترسی به واکنش‌های غیرکلامی است(3،2).
از چالش‌های مهم مصاحبه‌های الکترونیک، ملاحظات اخلاقی است که در این خصوص می‌توان به مواردی همچون خطر افشای اطلاعات شرکت‌کنندگان و نحوه اخذ رضایت برای شرکت در مطالعه، اشاره داشت. این مسئله در شرایطی که مصاحبه‌شوندگان گروه کودکان، نوجوانان یا افرادی که مشکلات ذهنی دارند، باشند بیشتر نمود پیدا می‌کند. یکی دیگر از مصادیق اخلاقی، استفاده نامناسب از قدرت برای بررسی فعالیت‌های مردم از طریق فنّاوری بدون جلب رضایت آن‌ها است که به آن Lurking گفته می‌شود و از موارد نقض حریم خصوصی انسان‌ها محسوب می‌شود. با این‌حال در مصاحبه الکترونیک شرکت‌کنندگان به‌راحتی می‌توانند از ادامه همکاری صرف‌نظر کنند. به همین منظور قوانین و مجموعه‌ای از بایدها و نبایدهای استفاده از اینترنت و حضور در شبکه‌های اجتماعی به نام نتیکت (netiquette) وجود دارد که از ترکیب دو واژه network و etiquette به‌دست‌آمده که می‌بایست هم مصاحبه‌شونده و هم مصاحبه‌کننده با آن آشنا باشند(4). صرف‌نظر از ملاحظات اخلاقی، یکی دیگر از چالش‌ها، مسائل مربوط به اعتبار داده‌ها و یافته‌های جمع‌آوری‌شده از طریق مصاحبه‌های غیر هم‌زمان است. بدین منظور پژوهشگران چگونه می‌توانند مطمئن باشند که شرکت‌کنندگان حقیقی چه کسانی هستند؟ چگونه می‌توانند اطمینان یابند، پاسخ‌نامه‌های الکترونیک که منتسب به فرد پاسخ‌دهنده است، توسط خود او پاسخ داده شده است؟
بدین منظور پژوهشگران باید قبل از استفاده از روشی جدید در مصاحبه، به مزایا و محدودیت‌های آن توجه کنند. سطح تناسب آن را با پژوهش خود ارزیابی کنند و سپس در مورداستفاده یا عدم استفاده از این روش تصمیم بگیرند. بنابراین پیشنهاد می‌شود در صورت امکان از روش مصاحبه حضوری و چهره به چهره استفاده شود و از روش‌های الکترونیک در مواقعی که امکان مصاحبه حضوری، به دلیل عدم دسترسی حضوری یا دور بودن محل شرکت‌کنندگان، وجود دارد استفاده شود. از بین روش‌های الکترونیکی بهتر است از مصاحبه‌های هم‌زمان و تصویری استفاده کرد تا تعامل بین مصاحبه‌کننده و مصاحبه‌شونده برقرار شود؛ در غیر این صورت باید از روش‌های مصاحبه غیر هم‌زمان مانند نامه‌های الکترونیکی استفاده کرد که البته آن نیز می‌تواند با تورش و عدم اطمینان به داده‌های گردآوری‌شده همراه باشد.
امروزه فناوری اطلاعات تقریباً در تمامی حوزه‌های پژوهش ورود پیدا کرده است و مصاحبه که به وفور توسط پژوهشگران کیفی استفاده می‌شود از این قاعده مستثنا نیست. همان‌طوری که اشاره شد این روش مزایا و معایب خاص خود را دارد که در پاره‌ای از موارد استفاده از آن اجتناب‌ناپذیر است. نویسندگان این نامه به هیچ عنوان مدعی جایگزینی این روش به جای مصاحبه حضوری و رو در رو نیستند ولی با توجه به شرایط امروز و پیشرفت‌های فناوری آن را به‌عنوان یک روش مکمل پیشنهاد می‌کنند بنابراین مصاحبه الکترونیک تنها می‌تواند یکی از اشکال مصاحبه‌ای باشد که در کنار سایر روش‌ها برای جمع‌آوری داده‌ها بکار می‌رود. مصاحبه الکترونیک ممکن است بهترین روش جمع‌آوری داده در هر شرایطی نباشد، اما با توجه به گسترش روز افزون فناوری در فرآیندهای اجتماعی و همچنین آموزش و پژوهش، امیدواریم که مصاحبه الکترونیک به عنوان یک گزینه ارزشمند و مکمل در جعبه‌ابزار پژوهشگران کیفی جای خود را باز کند. ما امیدواریم که این نامه شروعی برای تحقق این آرزو باشد و بینش‌های مفیدی را برای پژوهشگرانی که ممکن است در آینده مصاحبه‌های الکترونیکی انجام دهند، ارائه کرده باشد.
بر همین اساس این مصاحبه‌ها می‌توانند در طیف ساختاریافته تا بدون ساختار قرار بگیرند. به‌طور مثال ممکن است پژوهشگر یک سری از سؤالات را از طریق نامه الکترونیک به شرکت‌کنندگان ارسال کند و یا پژوهشگر دیگری مصاحبه نیمه ساختار یافته‌ای را به صورت گفتگو در بستر اینترنت انجام دهد؛ اما باید توجه داشت که مصاحبه الکترونیک نیز دارای مزایا و محدودیت‌هایی است.
از مزایای مصاحبه الکترونیکی می‌توان به مواردی مانند حذف بُعد مسافت، مصاحبه با افرادی که دسترسی حضوری به آن‌ها مشکل است، مصاحبه در محل طبیعی کار یا زندگی افراد و توجه به‌راحتی آن‌ها، صرفه‌جویی در هزینه، ذخیره اطلاعات به آسانی و با سرعت، حذف تأثیر حضور مصاحبه‌گر و حفظ حریم خصوصی افراد و بدون نام بودن آن‌ها (روش نامه‌های الکترونیکی)، مصاحبه با گروه‌های آسیب‌پذیر مانند مبتلایان به ایدز، بزهکاران و مانند آن اشاره کرد. محدودیت‌های مصاحبه الکترونیک، کاهش توجه و تمرکز شرکت‌کنندگان، عدم توانایی استفاده از فناوری، دسترسی ناکافی به اینترنت، مشکل تأیید هویت شرکت‌کنندگان و عدم دسترسی به واکنش‌های غیرکلامی است(3،2).
از چالش‌های مهم مصاحبه‌های الکترونیک، ملاحظات اخلاقی است که در این خصوص می‌توان به مواردی همچون خطر افشای اطلاعات شرکت‌کنندگان و نحوه اخذ رضایت برای شرکت در مطالعه، اشاره داشت. این مسئله در شرایطی که مصاحبه‌شوندگان گروه کودکان، نوجوانان یا افرادی که مشکلات ذهنی دارند، باشند بیشتر نمود پیدا می‌کند. یکی دیگر از مصادیق اخلاقی، استفاده نامناسب از قدرت برای بررسی فعالیت‌های مردم از طریق فنّاوری بدون جلب رضایت آن‌ها است که به آن Lurking گفته می‌شود و از موارد نقض حریم خصوصی انسان‌ها محسوب می‌شود. با این‌حال در مصاحبه الکترونیک شرکت‌کنندگان به‌راحتی می‌توانند از ادامه همکاری صرف‌نظر کنند. به همین منظور قوانین و مجموعه‌ای از بایدها و نبایدهای استفاده از اینترنت و حضور در شبکه‌های اجتماعی به نام نتیکت (netiquette) وجود دارد که از ترکیب دو واژه network و etiquette به‌دست‌آمده که می‌بایست هم مصاحبه‌شونده و هم مصاحبه‌کننده با آن آشنا باشند(4). صرف‌نظر از ملاحظات اخلاقی، یکی دیگر از چالش‌ها، مسائل مربوط به اعتبار داده‌ها و یافته‌های جمع‌آوری‌شده از طریق مصاحبه‌های غیر هم‌زمان است. بدین منظور پژوهشگران چگونه می‌توانند مطمئن باشند که شرکت‌کنندگان حقیقی چه کسانی هستند؟ چگونه می‌توانند اطمینان یابند، پاسخ‌نامه‌های الکترونیک که منتسب به فرد پاسخ‌دهنده است، توسط خود او پاسخ داده شده است؟
بدین منظور پژوهشگران باید قبل از استفاده از روشی جدید در مصاحبه، به مزایا و محدودیت‌های آن توجه کنند. سطح تناسب آن را با پژوهش خود ارزیابی کنند و سپس در مورداستفاده یا عدم استفاده از این روش تصمیم بگیرند. بنابراین پیشنهاد می‌شود در صورت امکان از روش مصاحبه حضوری و چهره به چهره استفاده شود و از روش‌های الکترونیک در مواقعی که امکان مصاحبه حضوری، به دلیل عدم دسترسی حضوری یا دور بودن محل شرکت‌کنندگان، وجود دارد استفاده شود. از بین روش‌های الکترونیکی بهتر است از مصاحبه‌های هم‌زمان و تصویری استفاده کرد تا تعامل بین مصاحبه‌کننده و مصاحبه‌شونده برقرار شود؛ در غیر این صورت باید از روش‌های مصاحبه غیر هم‌زمان مانند نامه‌های الکترونیکی استفاده کرد که البته آن نیز می‌تواند با تورش و عدم اطمینان به داده‌های گردآوری‌شده همراه باشد.
امروزه فناوری اطلاعات تقریباً در تمامی حوزه‌های پژوهش ورود پیدا کرده است و مصاحبه که به وفور توسط پژوهشگران کیفی استفاده می‌شود از این قاعده مستثنا نیست. همان‌طوری که اشاره شد این روش مزایا و معایب خاص خود را دارد که در پاره‌ای از موارد استفاده از آن اجتناب‌ناپذیر است. نویسندگان این نامه به هیچ عنوان مدعی جایگزینی این روش به جای مصاحبه حضوری و رو در رو نیستند ولی با توجه به شرایط امروز و پیشرفت‌های فناوری آن را به‌عنوان یک روش مکمل پیشنهاد می‌کنند بنابراین مصاحبه الکترونیک تنها می‌تواند یکی از اشکال مصاحبه‌ای باشد که در کنار سایر روش‌ها برای جمع‌آوری داده‌ها بکار می‌رود. مصاحبه الکترونیک ممکن است بهترین روش جمع‌آوری داده در هر شرایطی نباشد، اما با توجه به گسترش روز افزون فناوری در فرآیندهای اجتماعی و همچنین آموزش و پژوهش، امیدواریم که مصاحبه الکترونیک به عنوان یک گزینه ارزشمند و مکمل در جعبه‌ابزار پژوهشگران کیفی جای خود را باز کند. ما امیدواریم که این نامه شروعی برای تحقق این آرزو باشد و بینش‌های مفیدی را برای پژوهشگرانی که ممکن است در آینده مصاحبه‌های الکترونیکی انجام دهند، ارائه کرده باشد.
واژه‌های کلیدی: مصاحبه الکترونیک، پژوهش کیفی
فهرست منابع
1. Tracy SJ. Qualitative research methods: Collecting evidence, crafting analysis, communicating impact: John Wiley & Sons; 2012. P:163-7. [PMID]
2. Opdenakker R, editor Advantages and disadvantages of four interview techniques in qualitative research. Forum Qualitative Sozialforschung/Forum: Qualitative Social Research; 2006.Sep 30.
3. Javarone MA, Interdonato R, Tagarelli A. Modeling evolutionary dynamics of lurking in social networks. Complex Networks VII: Springer; 2016. p. 227-39
| بازنشر اطلاعات | |
 |
این مقاله تحت شرایط Creative Commons Attribution-NonCommercial 4.0 International License قابل بازنشر است. |
